تجارتی جنگ بندی

لکھت:نذیرناجی

دنیا دیاں دو وڈیاں معیشتاں امریکہ تے چین وچکار تجارتی جنگ وچ شدت تے کمی ویکھی گئی۔ دوہاں ملکاں دے وچکار نہ صرف تجارت سگوں دوجے معاملیاں تے وی تلخی ودھدی۔ دوہاں وڈیاں عالمی طاقتاں دے وچکار تجارتی کھچاء انج ای ودھدا رہیا تے تجارتی جنگ وچ شدت آ گئی تے عالمی سطح تے معاشی بحران دا سامنا ہو سکدا اے۔
جے امریکہ تے چین دے وچکار معاملے طے نہ ہوئے تے نواں معاشی بحران حقیقت بن کے عالمی سرمایہ دار حکمراناں دے سامنے کھلووے گا۔ ایہ تجارتی جنگ عالمگیریت دے آخر دے آغاز دا کارن وی بن سکدی اے۔ امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ تے چینی صدر شی جن پنگ نے بظاہر نہ ختم ہون والے ٹیرف نوں منسوخ کرن دا اعلان کیتا تجارت دے جھگڑے نوں صرف ایہناں دوہاں دے وچکار تعلق دے طور تے ویکھنا غلط ہووے گا۔ ایہ ٹرمپ الیون دی یاں بنیادی طور تے امریکی یاں چین دی براہ راست لڑائی نہیں حقیقت وچ جدوں عالمی تجارت وچ عدم توازن پیدا کرن دی گل آئوندی اے چین تے الزام لایا جاندا اے تے اوہنوں بدترین مجرم وی قرا ردتا جاندا اے۔ چین دے موجودہ کھاتیاں دی رقم ہن دنیا وچ زیادہ نہیں۔ حالیہ اعدادوشمار موجب چین دی ورھے وار وادھو رقم دا حجم تقریباً 130بلین ڈالر اے جو جاپان دے تقریباً 180 بلین ڈالر تے جرمنی دے تقریباً 280 بلین ڈالر توں نمایاں طور تے چھوٹا اے۔
پچھلے دو عشریاں دے دوران دنیا لئی اپنی کھلے پیمانے تے تجارتی عدم توازن نوں ٹھیک کرنا اوکھا ہو گیا اے ایہناں حالات نوں پیدا کرن والے بہت سارے میکانزم وی ایہناں نوں جذب کرن وچ مشکل بناندے نیں۔تجارت وچ وادھے تے خسارے بنیادی طور تے گھریلو بچت دے وادھے تے خسارے نال جڑے نیں جو آپ ملکی آمدنی دے عدم مساوات دا نتیجہ نیں۔ جدوں تک تجارت وچ ایس طرح دی عدم مساوات نوں نہیں بدلیا جاندا اعلیٰ بچت والے ملک اپنی وگاڑ دے اثرات نوں دوجیاں قوماں تے ملکاں نوں جیویں امریکہ کردا آ رہیا اے تجارت نوں استعمال کردے رہن گے۔ ایس توں ہٹ کے عالمی تجارت دا کنٹرول کہدے کول اے عالمی تجارتی تنازعے نوں ناگزیر بنا دتا گیا اے۔
امریکہ ہمیشہ نظر رکھدا اے کہ کس طرح دوجیاں دیاں زیادتیاں نوں ہمدردی وچ بدل کے اپنے مفادات نوں تقویت دیوے۔ روایتی دانشمندی دے برخلاف اج دے تجارتی واجبات مینوفیکچرنگ دی کارکردگی یاں غیرمعمولی طور تے سخت محنت تے زیادہ بچت کرن والے ورکس دا نتیجہ نہیں۔ حقیقت وچ جاپان وچ گھریلو بچت دی شرح جہڑا دنیا دا دوجا سب توں وڈا تجارتی سرپلس اے پچھلے پندراں ورھیاں توں تقریباً صفر اے۔ اوہدی بجائے جرمنی، جاپان تے جنوبی کوریا ورگے ملکاں وچ تجارت دی وڈی رقم ایہناں پالیسیاں دا فطری نتیجہ سی جو مسابقت دے ناں تے شہریاں دی بینکاری کاروباری تے سیاسی اشرافیہ دے مفاد دے حصول دی طاقت نوں موثر طریقے نال گھٹ کردے نیں ایہناں کمپنیاں نوں ایہناں ملکاں نے اپنے کنٹرول وچ رکھیا ہویا اے کیوں جے عدم توازن بہت زیادہ اے ایس لئی چین نمایاں نظر آئوندا اے پر چین دی کھپت دی شرح گھٹ اے ایس لئی چین دی ہر چیز دی قیمت ہن وی ہر چیز دی قدر نوں چکرا دیندی اے جو چین وچ استعمال ہوندی اے یاں گھریلو سرمایہ کاری کردا اے۔ ایہو وجہ اے کہ وادھو آمدنی نوں دور کرن لئی چین تجارت وچ وادھو رقم پاندا اے تے بیرون ملک مالیاتی اثاثیاں وچ سرمایہ کاری کردا اے۔
مبصرین نے ایشین اقتدارتے چین دی کم کھپت دی شرح نوں پہل دتی اے جہنوں سمجھیا جاندا اے کہ محنت تے بچت نوں ترجیح دتی جاندی اے ایہ وضاحت غلط وی ہو سکدی اے ایہدے نال گھریلو بچت نوں قومی بچت وچ الجھایا جاندا اے۔ ایہدے وچ کوئی دو رائے نہیں کہ واقعی چینی بڑے محنت کش نیں ایسے طرح ہر تھاں صرف امراہی نہیں مزدور وی نیں۔ چین دی قومی بچت دی شرح سب توں وڈے سرپلس ملکاں وانگوں عام گھرانیاں دی افادیت نال نہیں چلدی ملک دے مزدور تے ریٹائرڈ بندیاں نوں قومی آمدنی دا غیرمتناسب حصہ لبھ جاندا اے جہدے نال اوہناں دی قوت خرید گھٹ ہوندی اے۔ پچھلیاں دو دہائیاں دوران چینی گھرانیاں نوں حاصل ہون والی چینی آمدنی دا حصہ جدید تریخ دے کسے وی ملک وچ سب توں گھٹ رہیا اے۔ ایہدا مطلب ایہ وی اے کہ چینی کارکن اپنی پیداوار وچ صرف تھوڑا جیہا حصہ استعمال کردے نیں ایہ کوئی انوکھا کارنامہ نہیں۔ وکھووکھ کارناں پاروں جرمنی کاروباری منافعے دے فائدے لئی اجرت دبان دا اک ماڈل وی رہیا اے۔
2000ء دے شروع وچ ہارٹز لیبر اصلاحات دے بعد دبی ہوئی اجرت وچ وادھو آمدنی وچ عدم مساوات دا کارن بنیا سی تے کاروباری منافعے وچ نسبتاً حصہ ودھ گیا سی جنہے اپنے آپ ملک دی بچت دی شرح نوں مجبور کیتا تے اک چھوٹے کرنٹ اکائونٹ والے جرمنی نوں اک اکایسے ملک توں منتقل کر دتا جہدا اوہ سوچ وی نہیں سکدے سن۔ دنیا وچ سب توں وڈے سرپلس دے نال کسے قسم دا خسارہ چینی تے جرمنی دے مزدوراں دی پریشانی ای نہیں ودھاندا سگوں ایس وگاڑ دا اثر تجارت دے راہیں دوجیاں تک وی اپڑدا اے۔ ایہ گل خاص طور تے امریکہ لئی اہم اے جو باقی دنیا دیاں مالی لوڑاں نوں پورا کرن وچ انوکھا کردار ادا کردا اے کیوں جے امریکی معیشت دنیا دی سب توں وڈی تے متنوع اے سب توں ودھ لچکدار تے بہترین حکمرانی والی مالی منڈیاں دی حمایت وی حاصل اے۔ عالمی سطح تے کئی بندے کاروباری شخصیات تے حکومتاں لئی ایہ قدرتی گھر رہیا اے جو بیرون ملک دولت رکھنا چاہندے نیں ایسے بہت سارے بندے نیں جہڑے گھر وچ سرمایہ کاری نہیں کر سکدے یاں نہیں کرنا چاہندے۔ دنیا دی ودھ توں ودھ ادھی بچت امریکہ وچ ہوندی اے۔ ایسے طرح دی کھلی تے نفیس مالی منڈیاں جیویں برطانیہ تے دوجیاں وڈیاں معیشتاں امریکہ دے نال چلدیاں نیں۔
دوجے لفظاں وچ کئی دہائیاں توں امریکہ غیرملکی سرمائے دا خالص درآمد کرن والا ملک رہیا اے۔ 1950ء تے 1960ء دے عشرے وچ خالص برآمدکنندہ رہیا اے امریکہ نے دنیا دی باقی وڈیاں معیشتاں نوں کھانا تیار شدہ مصنوعات تے سرمایہ گھلیا خاص کر جہڑے ملکاں دی پیداواری صلاحیت دو عالمی جنگاں دے راہیں تباہ ہو چکی سی۔ ایہناں دیہاڑیاں وچ توازن دا وگاڑشروع ہویا سی کئی ملکاں نے اپنے اندر سدھار لیاندے ہوئے اپنیاں معیشتاں نوں مستحکم کر لیا تے کئی ایس بحران وچ پسدے گئے۔