پنجابی تے اردو شاعر عمران نقوی اچن چیت دنیا چھڈ گئے

راجا نیئر

3ستمبر 2020ء دی شام اہل علم و ادب لئی اک بوہت ودھیرا دُکھ دان کر گئی۔ اجے یار لوک کرونا ہتھوں رشید مصباح، محمد خالد، آصف فرخی، ناصر زیدی، راشد حسن رانا دے چلانا کر جاون دا دُکھ جَر رہے سن کہ پنجابی، اردو تے جانے پچھانے شاعر تے منے پرمنے ادبی صحافی عمران نقوی وی ایس جگ توں اگلے جہاں ٹُر گئے… ادیباں، شاعراں تے علمی حلقیاں وچ ایس خبر نے ودھیرا دُکھ تے ہرکھ کھلار دتا۔ اک نہ بھلن والا دُکھ تے سوگ دلاں وچ سہم بھر گیا۔ یا خدا ایہہ کیہ ہویا… عمران نقوی بھرویں جدوجہد، محنت، ہمت تے ودھیرے عزماں دی تصویر سی۔ اوہنے روزنامہ نوائے وقت دے ادبی ایڈیشن توں اپنی عملی حیاتی دا سفر چھوہیا۔ عطاء الحق قاسمی ہوراں دی چھتر چھانویں عمران نقوی نے بھرویں محنت تے شوق دے نال صحافتی قدراں نوں سکھیا تے فیر ویلے دے نال نال اپنی وکھری پچھان بنائی۔ وڈے وڈے ادیباں شاعراں، نقاداں تے محققاں دے انٹرویو کردا، اہم ادبی شخصیات دے حوالے نال اُچیچے دن مناون والی رسم نوں مُکھ رکھدیاں عمران نقوی اجہے اہم لوکاں لئی بھرویں ادبی ایڈیشن بناندے، اوہناں لئی مضمون لکھدے، نویں موضوعات سوچدے، سوجھواناں کولوں اوہناں موضوعاں تے گل بات کرواندے تے فیر نوائے وقت دے ادبی ایڈیشن وچ چھاپ دیندے… ہر ہفتے نویکلے انداز دے وچ ون سونے موضوعاں نوں سوچناں، لکھناں، ادبی صفحے نوں سجانا کوئی سوکھا کم نہیں، پر شاید اخبار دیاں مالکاں نوں ایہہ گل عام جہی لگدی ہووے گی… عمران نقوی حلقہ اربابِ ذوق لہور، پنجابی ادبی سنگت، ادبی پروار تے لہور وچ منعقد ہوون والیاں وکھو وکھ ادبی تقریباں نال مسلسل جُڑے رہندے۔ رپورٹاں کٹھیاں کردے، بلاراں دے مضمون، تصویراں تے ہور بوہت کجھ ادبی ایڈیشن نوں شنگھارن واسطے سودھدے۔ مشاعرے پڑھدے، ادیباں شاعراں نال گل بات کردے تے اوہ ساری جانکاری لوکائی تیکر پہچاندے…سجنوں ایہہ کم کہن سنن دی حد تیکر تے شاید بوہت سوکھا اے تے اسان لگدا ہووے پر کرن وچ بوہت اوکھا جے… عمران نقوی اک اک جملے نوں سنوار کے خوشی نال بھر جاندا تے فیر اگلے ہفتے دے ایڈیشن لئی… چل سو چل… اوہ ساری حیاتی محنت، ہمت تے کھیچل دی تصویر بنیا رہیا۔ اردو شاعری دے نال نال اوہنے اپنے آپ نوں پنجابی ادب لئی وی وقف کیتی رکھیا۔ احمد ندیم قاسمی، عارف عبدالمتین، حفیظ تائب، عطاء الحق قاسمی، ڈاکٹر خواجہ محمد زکریا، بانو قدسیہ، اشفاق احمد، ڈاکٹر اجمل نیازی، دلدار پرویز بھٹی، احمد عقیل روبی، ڈاکٹر عطیہ سید، ڈاکٹر سلیم اختر، اعزاز احمد آذر، میرزا ادیب، رئوف شیخ، سلیم کاشر، منظور وزیر آبادی، ڈاکٹر یونس احقر، ڈاکٹر محمد اسلم رانا، شریف کنجاہی، ڈاکٹر عصمت اللہ زاہد، حسین شاد، ڈاکٹر ناہید شاہید، خالد احمد، روحی کنجاہی، زمان کنجاہی،محمد سعید شیخ ساریاں نال تعلقات بنائے، ساریاں دی قدر کیتی تے ایہناں سبھناں دے یادگار انٹرویو کیتے۔ عمران نقوی ویلے دے نال نال ایہہ سکھ گیا سی کہ کسے وی شخصیت دا باطن کس طرحاں کھنگالنا اے۔ اوہ اجہے سوال کردا جنہاں نال گل کرن والا اپنیاں بھلیاں وسریاں ودھیریاں گلاں تے چانن پا کے بھولپنے وچ اپنا اندرلا حسن وی ظاہر کرن تے مجبور ہو جاندا۔نویں صدی دے شروع وچ پتا نہیں مالکاں نوں کیہ سجھی اوہناں عمران نقوی دی چھٹی کروا دتی تے ایس محبتی قلم کار نوں بیروز گاری دے جہنم وچ سُٹ چھڈیا۔ اوہ اپنی محنت پاروں قومی ڈائجسٹ نال جُڑ گیا… کجھ چِر پچھوں ای اوہنوں اک ہور دھکا لایا گیا تے دھوکے بازاں ہتھوں استحصال کرواندا… اخیر مجلس ترقی ادب دے رسالے صحیفہ نال جڑیا تے فیر اخیرچ نظریہ پاکستان ٹرسٹ دے سیکرٹری شاہد رشید ہوراں اوتھوں نکلن والے بالاں دے رسالے ’’ہونہار‘‘ لئی عمران نقوی نوں اوتھے بُلا لیا…ہن اوہ کافی سوکھا ہو گیا سی میں پہلے تن مہینے اوہدا بھرپور ساتھ دتا کیوں جے اوہدی نظر دا مسئلہ پہلے توں وی ودھ گیا سی… اوہ مینوں نال رکھنا چاہندا سی پر خورے اوہدی گل اوتھے کسے وی نہ منی تے انج ساڈے وچکار تھوڑی دوری ہو گئی۔ میں روزنامہ مشرق (انٹرنیشنل) دا ادبی ایڈیشن کردا رہیا تے اوہ اپنے کم چ رُجھیا رہیا۔ سال پہلاں اوہنے دسیا بئی نظر بوہت خراب ہو گئی اے تے میں نظریہ پاکستان ٹرسٹ چھڈ دتا اے۔ گھر ای رہناں…عمران نقوی دی پنجابی تے اردو شاعری دیاں دو کتاباں ’’کل دی گل اے‘‘ پنجابی تے ’’ خیمہ شام‘‘ اردو شاعری دے ناں نال چھاپے چڑھیاں تے اک نعتیہ مجموعہ ’’وجب الشکر علینا‘‘ عمران نقوی دی حیاتی سانگلہ ہل دے علاقے وچ اک پنڈ مہمند والی توں شروع ہوئی اوہناں مڈھلی تعلیم اوتھے ای حاصل کیتی۔ حیاتی دے پہلے پڑا توں لڑکپن سگوں جوانی تیکر اوہ اوسے علاقے وچ رہے۔ پر جدوں اوہناں دے وڈے بھرا تے ماپے لہور دے علاقے شاہدرہ آن وسے تے عمران نقوی وی مجبوراً پنڈ چھڈ کے لہور آ گیا تے اگلی تعلیم ایتھے ای حاصل کیتی… پر اوہ اپنے پنڈ مہمند والی نوں نہیں بھُل سکیا۔ اوہناں دی پنجابی شاعری دے وچ پنجاب دی روایتی حیاتی، رسماں، رواج، موسم، کھیت، فصلاں، کھوہ، کھاڈے، مجھاں، گاواں، ددھ گھیو، لسی ، ساگ تے ہور سبھے سادگی بھرے ورتاوے، محبتاں ونڈن والے ماپے تے سبھے نیڑے دے انگ ساک بھرویں رنگ وچ دسدے نیں۔ اک نظم وچ اوہ ایسراں اپنے اندر دا اظہار کردے دسدے نیں… جہدے راہیں اوہناں دا بالپنا تے اپنے آل دوال بارے محبت دا رنگ جھلکدا اے۔

نظم
گورنمنٹ پرائمری سکول مہمند والی
ایہہ کندھاں جے
تیرا ناں پکا نہیں سکیاں
جے اج تینوں
اوپری اکھیں ویکھ رہیاں نیں
ایہدے پچھے
تیری اک نکی جہی بھُل دا دوش اے
کیس کیہا سی
ویلے نوں گلوکڑی پا
کیس کیہا سی
الف انار توں اگے جا
ایسے طرح اوہ اپنے مجموعے دے سرنانویں والی نظم ’’کل دی گل اے‘‘ وچ انج اپنے جذبیاں دا اظہار کردے دسدے نیں۔
سرگی، سون، سماں تے سرہیوں
میری اکو واج نوں سُن کے
اکھاں مل دے
اُٹھ بہندے سن
اوہ اجوکے ویلے دے بندے نوں ویکھ کے، اوہدے ویہار تے کردار نوں تک کے اپنے اتیت اتے رنگ بدلدے سماج نوں اپنی غزل راہیں انج بیان کردا دس دا اے۔

اس دھرتی دا مان گواچا
لبھنا ایں انسان گواچا
اپنی بھال چ نکلن والا
خورے کیس جہان گواچا
نیہری رُکھ شرینہہ دالے گئی
لوکا! میرا ہان گواچا
پپل، پنچھی، پینگھاں، کھوہ
روح دا سبھ سامان گواچا
اک دھرتی نوں روون والیا!
جے اکھوں اسمان گواچا؟
اوہنوں لبھ لبھ عمر گوالئی
لبھیا نہ عمران ، گواچا
عمران نقوی رب دے عطا کیتے ہوئے ہنر نوں ڈھیر سیانف نال چنگی طرح چمکا کے، محنت تے توجہ نال سوہنے رنگ وچ رنگن دی کوشش کردا رہیا۔ اوہدی اردو، پنجابی شاعری کئی پکھاں نال صلاہن جوگ اے۔ اوہدے پھُٹکل شعر جیہڑے عمران نقوی ہوراں(بیت) دے ناں نال اپنے شعری پراگے وچ شامل کیتے نیں اوہ وی بوہت ودھیا تے پڑھن والے دی توجا کھچن والے دسدے نیں۔
ونگی دے طور تے تسیں ایہہ شعر ویکھو
بُوہے اُچے کرن پے گئے اکھیاں دے
یاداں آئیاں نیں اک شتر سوار دیاں
میں وی دو پل اپنے نال گزار لواں
ویلا جے کر میرا بچپن موڑ دوے
اوہ مُکھ میریاں شعراں دا سرنانواں اے
جٹی ہیر وی جیہدا پانی بھردی اے
ایسے طرح اپنے اجوکے وسیب دیاں بدلدیاں ہویاں قدراں تے وی عمران نقوی جدوں نظر ماردا اے تے اوہ انساناں دیاں مجبوریاں پریشانیاں، ویلے اگے جھُکدے، ہار من لین جہے منظراں نوں تک تک کے بوہت پریشان ہو جاندا تے فیر اجہے شعر اُلیکدااے…
جنہاں گھراں وچ چار لویریاں بجھیاں نیں
چاہ لئی دُدھ دی لپ بزاروں لیندے نیں
انسانیت اجے وی غاروں نکلی نہیں
انساناں نے خیر ترقی کیتی اے
دشمن بن دے جان قبیلے والے وی
لگدائے میکوں ہجرت کرنی پینی اے
بیتے سمے نوں روون والیاں دے قافلے وچ عمران نقوی وی شریک اے تے اوہ چنگیاں ویلیاں، الہڑ پلاں، نویکلیاں صورتاں، ہاسیاں، کھیڈاں، تہذیبی ورتاوے نوں بھُل نہیں سکیا… اوہ پنجاب دی رہتل وچ کھڑن والے ون سونے سُچے منظراں نوں وی اپنے چیتے دی جیب وچ پائی پھردا اے… ایہہ شعر ویکھو:
اوہدیاں اکھاں ہُن تیکر شرماندیاں نیں
میں اک واری اوہنوں گھڑاچُکایا سی
دل نوں آکھ ویاہ لے توں وی آس کوئی
سُنیا اے اج روح نے گدا پانا اے
سڑدی کلی ویکھ کے ہن کیوں رونا ایں
تینوں شوق سی سورج نال اشنائی دا
اج کل لوکیں روح دی بھُکھ مٹاون لئی
میحلاں دے وچ چھابے ٹنگدے ویکھے نیں
پتا نہیں کیوں اسیں خواب ویکھن والے، خیال الیکن والے تے امن بھری دنیا دی منگ کرن والے ایس جگ نوں سادہ، سدھا، محبت بھریا، اک دوجے دے دُکھ درد ونڈاون والا ای کیوں ویکھنا چاہنے ہاں…
عمران نقوی سادگی، محبت، فطری احساس، دردمندی نال بھرے ہوئے سماج دا خواہش مند سی۔ اوہ ساری حیاتی اپنے عمل نال، قلم نال، شاعری نال اپنے دیس وچ محبت، بھائی چارے، ایکتا، امن، بھلائی تے درد مندی دی فضا قائم کرن والے قبیلے دا بانہہ بیلی بنیا رہیا۔ پر اوہدے اپنے گھر، اپنے خاندان دے مسائل… خیر عمران نقوی بہت محنت تے مسلسل جدوجہد نال، لگن نال حیاتی نوں بہتر توں بہتر بناون لئی رُجھیا رہیا۔ اوہدا سبھ توں وڈا دُکھ اوہدا اکلاپا سی، اوہ اکلاپا اوہدی نظر دی کمزوری سببوں اوہدے اندر چوکڑی مار کے بہہ گیا سی پر اوہنے ہمت تے حوصلے نال حیاتی دا سفر نبیڑیا۔
عمران نقوی دی اک پنجابی غزل ذرا غور نال ویکھو۔
دُکھاں، درداں ماری دنیا
ویکھ لئی اے ساری دنیا
تیرے مُکھ توں واری دنیا
توں جتی، میں ہاری دنیا
دنیا اوہنوں یاد کرے گی
جھنے دلوں و ساری دنیا
اساں تے خواب، خیال اُلیکے
اساں تے آپ اُساری دنیا
کیوں دنیا نال پیار کمایا
کاہنوں ہتھوں ہاری دنیا
تیری دنیا توں ٹُر چلے
سانبھ لے اپنی ساری دنیا