کشمیر،تعلیم تے سول سوسائٹی

لکھت:سجاد میر

اک عادت جہی بنالئی اے کہ جہڑی تقریب وچ پروہنے دے طور تے بلایا جاواں اوہدی کاروائی رپورٹ نہیں کردا۔ ایہ اوہناں دناں دی گل اے جدوں قلم اجے نواں نواں ہتھ وچ آیا سی۔وجہ ایہدی ایہ سی کہ بعض منتظمین ایس لئی مدعو کردے سن کہ خبر وی چھپ جاوے گی۔ ایہ رویہ اوہناں دی حوصلہ شکنی لئی سی۔ ساڈے بعض ممدوحین وی اجہے سن جہناں دی اپنی تقریراں تے بیانات نال اوہناں دے جریدے بھرے ہوندے سن۔ ایہ اک اجہی عادت سی پیشہ وارانہ طور تے جہدا فائدہ سی پر ویلے دے نال حالات بدل گئے نیں۔ ہن کئی واری اجہی تھاں جانا ہوندا اے کہ جہدی کاروائی جے صرف ایس وجہ توں قارئین تک نہ اپڑے کہ ایہدے وچ ساڈی اپنی شمولیت ہو گئی اے تے ایہ گویا قارئین نال زیادتی ہو جاو ے گی۔ ہن تمیز کر لینے آں کہ کہڑی گل دا چھپنا ضروری اے سگوں ذمہ داری اے تے کہنوں نظر انداز کر دینا چاہیدا اے۔ پچھلے تن چار دناں وچ گھٹ توں گھٹ تن تقاریب اجہی سن جہناں وچ شمولیت کیتی تے اوہناں بارے بیان کرنا وی اک ذمہ داری لگدی اے۔ ایہناں وچ سب توں اہم تقریب خورشید ندیم دا سیمینار سی۔ ایہ نوجوان چار چھ مہینے بعد لہور آندا اے تے کسے سنجیدہ موضوع تے اک سنجیدہ نشست منعقد کراندا اے جہدے تے خوب بحث ہوندی اے۔ کسے نتیجہ تے اپڑیا جا سکے یاں نہ پر ایناں ضرور ہوندا اے کہ ذہنی مشق ضرور ہو جاندی اے۔ ایہدا تذکرہ پر آخر وچ۔ اک دیہاڑے نشست دا ذکر پہلاں ہو جائے کہ ایہ ایس ویلے ملت اسلامیہ پاکستان تے لاگو اک بہت وڈی ذمہ داری اے ایہدے وچ مینوں جھٹ پٹ بغیر کسے نوٹس دے شریک ہونا پیا۔ ایہ لہور کالج فار وومن یونیورسٹی دی وڈی تقریب سی جہڑی اوہدے آڈیٹوریم وچ منعقد ہوئی سی۔ سلمان غنی نے فون کیتا کہ بس آ جاؤ۔کشمیر تے گل کرنی اے تے کشمیر کمیٹی دے چیئرمین فخر امام بس اپڑن ای والے نیں۔ اوہناں دی صدارت اے۔ وسیع و عریض ہال بڑے وقار نال سجیا ہویا سی۔ مینوں خیال آیا اسیں کشمیر ڈے کجھ زیادہ ای تے نہیں منان لگے۔ میرا مطلب ایہ اے کہ ہر دیہاڑے کشمیر تے جلسہ سجا لین نال کیہ کشمیر آزاد ہو جاوے گا تے ساڈا فرض ادا ہو جاوے گا۔ کجھ دیہاڑ پہلاں وی میں ایس یونیورسٹی وچ اپنی بھانجی دے کہن تے آیا سی۔ مینوں خیال آیا کہ جولائی دے مہینے وچ اسیں تن واری کشمیر ڈے منایا۔ 8جولائی نوں برہان وانی دی یاد وچ 13جولائی نوں 1931دے شہیداں دی یاد وچ تے 19جولائی نوں جدوں کشمیری قیادت نے کشمیر دا الحاق پاکستان نال کر دتا سی ہور وی کئی واری منانے آں۔ علی گیلانی دا یوم پیدائش 23اکتوبر نوں جدوں اقوام متحدہ دی قرارداد پاس ہوئی۔ میرا کہنا اے اسیں کدھرے گفتار دے غازی تے بن کے نہیں رہ گئے۔ اکثر اوقات مقررین پچھدے نیں اج دا دن کیوں اہم اے۔ 5فروری دے حوالے نال انج کئی واری ہوندا آیا اے کہ جد کہ پاکستان ایہنوں کشمیر بارے اپنے اتحاد دی علامت سمجھدے نیں جدوں ساری سیاسی جماعتاں یک زبان ہو گئیاں سن۔ قاضی حسین احمد نے کال دتی نوازشریف نے وزیراعلیٰ پنجاب دی حیثیت نال ایہنوں پنجاب وچ منان دا اعلان کیتا تے بے نظیر نے وزیراعظم دی حیثیت نال ایہنوں پاکستان بھر وچ منان دا فیصلہ کیتا۔ بہرحال ایس ویلے پاکستان دی درسگاہواں وچ کشمیر تے خوب تقریبات ہو رہیاں نیں۔فخر امام کہہ رہے سن کہ ایہناں نوںمزید ہونا چاہیدا اے کہ نویں نسل دے خون وچ تے کشمیر دی آتش چنار روشن نیں پر اوہناں دے ذہناں توں پوری تصویر ترتیب وار تازہ نہیں۔ ایس لحاظ نال یونیورسٹی دی وائس چانسلر بشریٰ مرزا تے شعبہ ابلاغیات دی سربراہ انجم ضیا دی ایہ کوشش اک چنگی کوشش سی تے طلبہ دی شمولیت دا انداز تے اوہناں دی لگن دسدی سی کہ کشمیر دا مسئلہ اج وی زندہ تے توانا اے۔ اک دوجی تقریب وچ وی انج ای شریک ہویا۔ کشمیر والی وچ تے سلمان غنی سبب بنے تے ایس دوجی وچ فرخ شہباز وڑائچ دا حکم سی۔الحمرا دا ہال نوجواناں نال بھریا پیا سی تے اوہ ایس گل تے غور کر رہے سن کہ ساڈا نظام تعلیم کیہو جیہا ہووے۔ ایہدے وچ بلاشبہ پورے دیس توں لوک شریک سن۔ بلوچستان توں تے خوب سوال آ رہے سن۔ نصر اللہ ملک ، حفیظ اللہ نیازی اسیں سب طلبہ دی عدالت وچ سی پر جہڑی تقریب دا مینوں خصوصی تذکرہ کرنا اے اوہ خورشید ندیم دا سیمینار اے۔ اک نوجوان عمار نے مقدمہ پیش کیتا۔ موضوع تے سی کہ سیاسی جماعتاں دی نکامی تے نویں سول سوسائٹی دا ظہور، ایہدے تے بڑے سوال سن۔ آیا سیاسی جماعتاں نکام ہو چکیاں نیں تے آیا اوہناں دے جواب وچ نویں سول سوسائٹی ظہور پا رہی اے۔ ایہدے وچ ایہ مقدمہ وی سی کہ پچھلے دناں جہڑی طلبہ یونین دی بحالی دے مسئلے تے پورے دیس وچ اک ای دن ریلیاں نکلیاں سن اوہ نویں سمت دا اشارہ دیندیاں نیں۔ نوجوان عمار دی رائے سی ایہ بائیں بازو دا نویں سرے توں ظہور اے تے نویں عہد دا آغاز۔ ایہ تے میں انج ای سرسری جہی گل کر دتی۔ نہیں تاں اوہنے خوب جم کے مقدمہ قائم کیتا سی۔ میرے ذمہ ایہدا جواب مقدمہ پیش کرنا سی۔ اک تے ایس لئی کہ خورشید ندیم دی رائے وچ میرا مقدمہ اصل وچ ای ایہو بن دا اے تے اک ایس لئی کہ ایہدے بعد کھل کے دوواں پاسیوں گل ہوسے مری رائے ذرا وکھری اے۔اک تے ایہ کہ بائیں بازو دا ظہور نہیں ہو رہیا سگوں سول سوسائٹی اک وکھری ای شے اے جہڑی غیر سیاسی وی اے تے غیر انقلابی وی۔ ایہ سرمایہ دار دنیا وچ ای سلئی اگے لیائی جا رہی اے کہ انقلاب دا رستہ روکیا جا سکے۔ اوہدا اپنا اک کلچر تے اک اجتماعی ایجنڈا وی اے تے ایہ خاص بورژدا قسم دا معالہ اے۔ اوتھے میں تھوڑے ویلے وچ جہڑی گل کیتی اوہی بیان کرن لگاں تے قصہ خاصا طولانی ہو جاوے گا۔ ہن بحث وکھرے پاسے ٹُر پئی۔ وجاہت مسعود تے نظریاتی بندے نیں۔ اوہناں نے ایس حوالے نال گل کیتی تے عمدگی نال کیتی۔ فیر پر گل پھسل گئی۔ خاص طور تے احمد بلال محبوب نے طلبہ یونین دے کردار دے حوالے نال کئی نکات چُکے۔ اصل وچ خورشید ندیم دا مقدمہ ایہ سی کہ ایہ نان موومنٹ اے جہدا کوئی قائد نہیں ہوندا۔ مینوں ڈر سی کہ تیونس توں چلن والی عرب بہاراں یاں مغرب دی وال سٹریٹ اکو پائی نے کیہ دتا۔ ایہ نکام رہیاں نیں شاید ایس لئی کہ قائد کوئی نہیں۔ ساڈے ایتھے ایہ تجربہ مشرف نے کیتا یاں اوہدے توں کروایا گیا۔ ایس توں پہلاں ضیا دے زمانے وچ ملا ملٹری الائنس دی گل سی۔ مشرف نے سول سوسائٹی تے ملٹری اتحاد دا تجربہ کیتا۔ نثار میمن زبیدہ جلال عمر اصغر کنے ای لوک سن جہڑے سول سوسائٹی دے دسے جاندے سن۔ ایہ تجربہ نکام ہویا تے اج تک نکام جا رہیا اے پر کوشش بہت ہو رہی اے۔ ساڈا کھبا بازو یا سجا بازو اپنا رنگ نہ وکھا دین۔ بہرحال ایہ اک سنجیدہ محفل سی۔ مجیب شامی ، عطا الحق قاسمی، یاسر پیرزادہ، سلمان عابد، رؤف طاہر، سلمان غنی چنگے بھلے گل کرن والے موجود سن تے سب نے کھل کے گل کیتی۔ ایس گل دا اندازہ ہوندا اے کہ ساڈے ایتھے دلاں وچ اک اگ بل رہی اے۔ صرف جذباتی نہیں سگوں سنجیدہ سطح تے اسیں اپنے مسئلیاں تے غور کرنا چاہنے آں تے ایہدی مار دور تک اے۔ کشمیر نظام تعلیم میڈیا سول سوسائٹی سیاسی جماعتاں دی نکامی اے۔ یاد آیا کہ سیاسی جماعتاں دی نکامی تے ایہناںدے جواب وچ سول سوسائٹی دے ظہور نال میرے اندر دا ڈر وی جاگیا کہ کدھرے ایہدے توں اوہ نتیجہ نہ نکلے جہڑا ماضی وچ نکلدا رہیا اے یعنی سیاستدان نکام تے مارشل لاء نوں بلاؤ۔ ایس دن وڈے وڈے سوال پچھے گئے تے اوہناں دے جواب لبھن دی کوشش کیتی گئی۔