26ویںپارے دا خلاصہ

سورۃ محمدوچ نبی اکرم ﷺ دا نام نامی اسم گرامی لیا گیا اے، ایس لئی ایس سورۃ دا ناں محمد ، رکھیا گیا اے

مولانا محمد الیاس گھمن

سورۃ الاحقاف
”احقاف ”ریت دے ٹیلے نوں کہندے نیں چونکہ ایس سورۃ وچ قوم عاد دا ذکر اے جیہڑی ریت دے ٹیلیاں دے کول آباد سی، ایسے وجہ نال ایس سورۃ دا ناں ، احقاف، رکھ دتا اے۔ اسلام دے بنیادی عقائد وچوں ایتھے عقیدہ توحید نوں دلائل دی تن قسماں دے نال ایس طرح ثابت کیتا جا رہیا اے کہ مشرکین دے کول اپنے عقیدہ شرک نوں ثابت کرن لئی نہ تے دلیل عقلی اے تے نہ ای دلائل نقلیہ وچوں کوئی دلیل اے تے عقیدہ توحید خودبخود ثابت ہو جائے گا۔عقیدہ توحید تے دلائلِ عقلیہ و نقلیہ توں ثابت اے۔ دلیل عقلی: آپ ایہناں نوں فرمائو کہ ایہہ تسیں اللہ تعالیٰ دے علاوہ ہوراں دی عبادت کردے او تے ایہہ دسو کہ جنہاں نوں تسیں خدا بناندے او کیہ اوہناں نے زمین دی کوئی شے پیدا کیتی اے؟ یا اسماناں دی تخلیق وچ ایہناں دا کوئی حصہ ہے؟ دلیل نقلی اسمانی کتاب توں: تہاڈے ایس دعوے اُتے جے ایس توں پہلے کسے اسمانی کتاب وچ کوئی گل درج اے تے میرے کول لیائو! دلیل نقلی پیغمبر دی زبان توں: یا کسے پیغمبر دی زبان توں کوئی گل نکلی ہوئے، کوئی علمی گل ہوئے تے دسو جے تسیں سچے او! ایس توں بعد قرآن دی حقانیت دا بیان اے کفار و مشرکین دا الزام ایہہ سی کہ محمد ﷺ نے ایہہ قرآن اپنے ولوں گھڑ لیا اے۔ ایہناں نوں جواب دتا جا رہیا اے کہ جے میں ایہنوں اپنے ولوں گھڑ لیا اے تے تسیں مینوں اللہ تعالیٰ دی پکڑ توں بالکل وی نہیں بچا سکو گے، یعنی اللہ تعالیٰ دا طریقہ تے دستور ایہہ وے کہ جدوں وی کوئی بندا اللہ تعالیٰ ولوں انج دی شے دی نسبت کرے جیہڑی اللہ تعالیٰ ولوں نہ ہوئے تے اللہ تعالیٰ انج دے بندے نوں دنیا وچ ای ذلیل و رسوا فرما دیندے نیں۔ بالفرض میں ایہہ اپنے ولوں گھڑیا اے تے اللہ تعالیٰ دی پکڑ توں مینوں کوئی وی نہیں بچا سکے گا۔ پتہ چلیا کہ ایہہ قرآن کریم اللہ تعالیٰ ولوں ای اے۔ ایس دے بعد اک تے ایہہ پیشین گوئی کیتی جا رہی اے کہ اہل کتاب وچوں کجھ حضرات (عبد اللہ بن سلام، عدی بن حاتم رضی اللہ عنہماوغیرہ) قرآن کریم اُتے ایمان لیان گے تے گواہی دین گے کہ ایسے جہی کتاب حضرت موسیٰ علیہ السلام اُتے وی نازل ہوئی سی۔ مشرکین نوں تنبیہ وی کیتی جا رہی اے کہ اہل کتاب وچوں اہل ایمان قرآن کریم اُتے وی ایمان لیا کے تہاڈے اُتے سبقت لے جا رہے نیں تے تسیں غرور تکبر وچ پئے او۔ فیر اولاد نوں والدین دے نال حسن سلوک کرن دا حکم دتا جا رہیا اے۔ کئی وار انج ہوندا سی کہ والدین اسلام لے آندے تے اولاد کفر اُتے ہوندی۔ کجھ دفعہ اولاد اسلام قبول کر لیندی پر والدین کفر اُتے برقرار رہندے تے کجھ وار اپنی مسلمان اولاد اُتے تشدد وی کردے تے ایتھے اولاد نوں سمجھایا جا رہیا اے کہ والدین جویں دے وی ہون، ایہناں دے حقوق دا خیال رکھو، البتہ کفر، غلط عقائد تے گناہ دے کم وچ ایہناں دی اطاعت نہ کرنا، فیر اک دعا دا ذکر اے تے ایس دی تفسیر درج ذیل اے اک تفسیر دے مطابق ایہہ دعا حضرت صدیق اکبر رضی اللہ عنہ نے منگی سی۔ اے اللہ ! مینوں توفیق دیو کہ اوہ نعمتاں جیہڑی تسیں میرے اُتے تے میرے والدین اُتے فرمائیاں نیں میں ایہناں اُتے آپ دا شکر ادا کراں۔ میں انج دے نیک اعمال کراں جنہاں نال تسیں راضی ہو جائو تے تسیں میری اولاد نوں وی نیک بنا دیو۔ اے اللہ ! میں تہاڈے ول رجوع کرنا واں تے میں فرمانبرداراں وچوں آں۔ فیر توحید ولوں دعوت دا ذکر اے توحید اسلام دے بنیادی عقائد وچوں پہلا عقیدہ اے۔ ایہہ عقیدہ سارے انبیاء علیہم السلام دے وچکار متفق علیہ رہیا اے۔ قوم عاد جیہڑی یمن دے علاقے وچ آباد سی۔ حضرت ہود علیہ السلام ولوں مبعوث کیتا گیا۔ حضرت ہود علیہ السلام نے وی دیگر انبیاء وانگوں اپنی قوم نوں توحید دی دعوت دتی، پر اوہناں نے دعوت قبول کرن توں انکار کیتا۔ اللہ تعالیٰ نے ایہناں اُتے عذاب نازل کر کے ایہناں نوں ہلاک کر دتا۔ فیر جنات دے قبولِ اسلام دا ذکر اے نبی کریم ﷺاہل طائف نوں تبلیغ کر کے واپس مکہ تشریف لیاندے ہوئے مقام نخلہ اُتے فجر دی نماز دی ادائیگی وچ تلاوت فرما رہے سن۔ جنات دی اک جماعت اوتھوں لنگھ رہی سی اوہ اک دوجے نوں چپ کروا کے قرآن کریم سنن لئی رُک گئے۔ اسلام وی قبول کر لیا تے اپنی قوم لئی داعی بنے۔ فیر وقتاً فوقتاً کئی وفود نبی اکرم ﷺ دے کول آندے تے اسلام قبول کردے رہے۔ پچھلی آیت وچ سی کہ آپ طائف توں واپس آ رہے سن جدوں جناں دی اک جماعت نے قرآن کریم سنیا، اہل طائف نے آپ نوں تکلیفاں پہنچائیاں۔ ہن آخر وچ نبی کریم ﷺ نوں صبر دی تلقین کیتی جا رہی اے کہ آپ ایہناں دی تکلیفاں اُتے صبر کرن جس طرح اولوالعزم پیغمبراں نے صبر کیتا۔
سورۃ محمد
ایس سورۃ وچ نبی اکرم ﷺ دا نام نامی اسم گرامی لیا گیا اے۔ ایس لئی ایس سورۃ دا ناں محمد ، رکھیا گیا اے۔ سب توں پہلے کفار تے مومنین دے نتائج دا ذکر اے کافراں نے دو کم کیتے نیں: پہلا، اوہناں نے خود وی کفر اختیار کیتا۔ دوجا: دیگر لوکاں نوں وی اللہ تعالیٰ دے رستے توں روکیا۔ نتیجتاً اللہ تعالیٰ نے ایہناں دے اعمال ضائع فرما دتے جد کہ ایہناں دے مقابلے وچ اہل ایمان، ایمان لیائے، نیک اعمال کیتے تے آپ @ﷺ اُتے جو کجھ نازل ہویا ایس نوں دل و جان نال منیا۔ نتیجتاً اللہ تعالیٰ نے ایہناں دے گناہواں نوں معاف فرما دتا تے ایہناں دے احوال تے دِلاں دی وی اصلاح فرما دتی فیر جنگی قیدیاں دے متعلق احکام نیں کہ قیدیاں دے بارے دو اختیار نیں: فدیہ لے کے آزاد کر دیو یا بغیر فدیہ لئے آزاد کر دیو۔ جدوں بدر دے موقعے اُتے کفار دے ستر بندے گرفتار ہوئے تے نبی اکرم ﷺ نے صحابہ کرام دی اکثریت دے مشورے نال فدیہ لے کے ایہناں نوں چھڈ دتا سی جس اُتے اللہ تعالیٰ نے ناراضگی دا اظہار فرمایا سی جد کہ ایتھے فدیہ لے کے چھڈن دا اختیار دتا جا رہیا اے۔ مذکورہ دونواں وچ کوئی تعارض نہیں۔ اصل حکم ایہہ وے کہ کفار دی طاقت نوں کچل کے ختم کرنا اے۔ چونکہ غزوہ بدر وچ فدیہ لے کے چھڈن دا مطلب ایہہ بن رہیا سی کہ ایہناں دی طاقت نوں چنگے طریقے نال کچلے بغیر رہا کیتا جا رہیا سی ایس لئی اللہ تعالیٰ نے ناراضگی دا اظہار فرمایا بعد وچ جدوں مسلمان تے اسلام طاقتور کفار کمزور ہو گئے تے فیر ایس آیت والا حکم دے دتا گیا۔ خلاصہ کلام ایہہ وے کہ مسلمان حاکم نوں قیدیاں دے متعلق چار قسم دے اختیار حاصل نیں: قتل کر دیو، غلام بنا دیو، فدیہ لے کے آزاد کر دیو، فدیہ وچ پیسے وی نیں تے قیدیاں دا تبادلہ وی اے۔ فدیہ دے بغیر آزاد کر دیو۔پچھلی آیتاں وچ جہاد وقتال دا بیان سی۔ ہن جنتیاں دے انعامات نوں بیان کیتا جا رہیا اے۔ دوجے انعامات دے علاوہ اللہ تعالیٰ چار قسم دی نہراں وی عطا فرمان گے: پانی دی نہر جیہڑی بالکل صاف ہوئے گی۔ دودھ دی نہر جس دا ذائقہ تبدیل نہیں ہوئے گا۔ شراب دی نہر جیہڑی لذ ت والی ہوئے گی، کڑوی نہیں ہوئے گی بدبو دار نہیں ہوئے گی۔ شہد دی نہر جیہڑی بالکل صاف ستھری ہوئے گی فیر اہل جنت دے انعامات دا ذکر ہو رہیا اے کہ اہل ایمان یعنی صحابہ کرام رضی اللہ عنہم مخلص سن۔ نبی اکرم ﷺ تے قرآن کریم دے نال ایہناں دے عشق دی انتہا سی ، تے ایہہ انتظار وچ رہندے سن کہ کوئی نویں سورت نازل ہوئے تاکہ ساڈا ایمان تازہ ہوئے تے جہاد دی اجازت وی مل جائے۔ منافقین وی زبانی طور اُتے ایہو گل کہہ دیندے ہون گے جدوں کوئی سورۃ نازل ہوندی تے ایس وچ جہاد دا وی ذکر ہوندا تے منافقین دی حالت (خوف دی وجہ نال) ایس بندے وانگوں ہو جاندی جس اُتے موت دی غشی طاری ہو چکی ہوئے۔ ایس دے بعد کفار لئی اک وعید دا ذکر اے ایس وعید دا مصداق ہر اوہ کافر اے جیہڑا شریعت دے رستے توں روکدا اے پر بطور خاص ایس توں مراد بنو قریظہ تے یہود نیں۔ ایہہ اوہ لوک سن جنہاں نے مسلماناں دے خلاف مشرکین مکہ دی بوہت مددکیتی سی۔ ایہناں دے اعمال تباہ برباد ہو جان گے یعنی آخرت وچ ایہناں نوں کوئی ثواب نہیں ملے گا۔ پہلے اللہ تعالیٰ نے مال خرچ کرن دا حکم دتا، ہن اللہ تعالیٰ اپنی شان بے نیازی بیان فرما رہے نیں کہ سانوں تہاڈے اموال دی لوڑ نہیں یعنی ایس دا فائدہ تہانوں ای ہونا اے۔ بلکہ تسیں آپ وی جے تبدیل ہو گئے تے تہاڈی تھاں اسیں ہور لوکاں نوں لیاواں گے جیہڑے تہاڈے وانگوں نہیں ہون گے بلکہ اوہ ساڈی مکمل اطاعت کرن گے تے ساڈے حکماں نوں منن گے۔
سورۃ الفتح
ایس سورۃ وچ فتح مکہ دا ذکر اے۔ پہلی آیت وچ لفظ فتح موجود اے ایسے وجہ نال ایس دا ناں فتح رکھیا گیا اے۔ نبی اکرم ﷺ نے ارادہ فرمایا کہ صحابہ کرام رضی اللہ عنہم دے نال عمرہ کرو تے آپ نے خواب وی ویکھیا سی کہ صحابہ کرام رضی اللہ عنہم دے نال مکہ مکرمہ وچ داخل ہو رہے نیں۔ چنانچہ سن 6 ہجری نوں آپ عمرہ کرن لئی اپنی جماعت دے نال روانہ ہوئے۔ مشرکین دی رکاوٹ دی وجہ نال حدیبیہ دے مقام اُتے پڑائو پایا۔ ایس موقعے اُتے ایہہ آیت نازل ہوئی جس وچ خوشخبری اے کہ اللہ تعالیٰ آپ نوں اک کھلی فتح عطا فرما دتی جیہڑی سن 8 ہجری نوں فتح مکہ دی صورت وچ پوری ہوئی۔ ایس سورۃ وچ لفظ، ذنب ، دی نسبت نبی پاک ﷺ دے ول کیتی اے ایس ” ذنب ” دا کیہ مطلب اے نبی اکرم ﷺ ایسے طرح دیگر انبیاء علیہم السلام معصوم نیں ایتھے ”ذنب ”توں مراد گناہ نہیں بلکہ اجتہادی لغزش تے بھول چوک اے۔ ذنب، دا اک معنی الزام اے۔ نبی اکرم ﷺ اُتے مکی تے مدنی زندگی وچ جنہاں لوکاں نے الزام لائے سن ایس کھلی تے شاندار فتح دی وجہ نال اوہ آپ دے معتقد و موافق بن جان گے۔ ہن اوہ الزام دی بجائے آپ دی مدح کرن گے۔ فیر بیعت رضوان دا ذکر اے۔ جدوں نبی اکرم ﷺ اپنی جماعت دے نال عمرہ لئی جا رہے سن تے حدیبیہ دے مقام اُتے مشرکین ولوں رکاوٹ پائی گئی۔ آپ نے حضرت عثمان رضی اللہ عنہ نوں مکہ مکرمہ گھلیا کہ مشرکین نوں خبر کرو کہ اسیں صرف عمرہ کرنا چاہنے آں تے ہور کوئی مقصد نہیں۔ ایس ویلے نبی اکرم ﷺ نوں خبر دتی گئی کہ حضرت عثمان رضی اللہ عنہ مکہ وچ شہید کر دتے گئے نیں۔ آپ ﷺ نے اپنے جاں نثاراں توں بیعت (رضوان) لئی کہ حضرت عثمان رضی اللہ عنہ دا بدلہ لئے بغیر واپس نہیں جاواں گے۔ ایس آیت وچ ایسے ول اشارہ اے ’’ید‘‘اللہ تعالیٰ دی صفت تے متَشابہات وچوں اے جس دا حقیقی معنی اللہ تعالیٰ دے علاوہ کسے نوں پتہ نہیں۔ ہاں البتہ متاخرین حضرات درجہ ظن وچ ایس دا معنی قدرت کردے نیں، فیر درمیان وچ منافقین دے حیلیاں دا ذکر اے نبی کریم ﷺ جدوں حدیبیہ دے سفر اُتے جان لگے تے حضرات صحابہ کرام تے پہلے ای تیار سن پر منافقین دے دل وچ ایہہ سی کہ جے اسیں عمرہ لئی مکہ گئے تے قتل ہو جاواں گے، واپس نہیں آ سکدے جد کہ زبان توں ایہہ کہندے نیں کہ ساڈی مجبوری سی، کجھ مصروفیت سی ایس لئی اسیں نہیں جا سکے۔ تے ایہناں دی زبان اُتے کجھ ہور اے تے دل وچ کجھ ہور۔ ایس توں بعد اصحاب بیعتِ رضوان لئی رضا دا اعلان اے جیہڑا صحابہ کرام رضی اللہ عنہم نبی اکرم ﷺ دے نال حدیبیہ وچ شریک سن۔ اوہناں نے حضور اکرم ﷺ دے ہتھ اُتے بیعت حدیبیہ کیتی جنہوں بیتِ رضوان وی کہندے نیں۔ اللہ تعالیٰ نے ایہناں سارے شرکاء نال غزوہ بدر دے شرکاء وانگوں اپنی رضا دا اعلان فرما دتا اے۔ ایس توں مراد فتح خیبر اے جیہڑی حدیبیہ توں واپسی توں بعد حاصل ہوئی۔ اللہ تعالیٰ نے مسلماناں نوں بوہت سارا مال غنیمت وی عطا فرمایا جس نال معاشی خوشحالی حاصل ہو گئی۔ جدوں حضرت عثمان رضی اللہ عنہ حدیبیہ توں مکہ گئے سن ایدھروں مشرکین نے 50 بندے گھل کے نبی اکرم ﷺ نوں نعوذباللہ قتل کرن دی ناکام کوشش کرنی چاہی۔ پر اللہ تعالیٰ نے ایہناں بندیاں نوں مسلماناں دے ہتھوں گرفتار کروا دتا۔ ایدھے مشرکین نے حضرت عثمان تے آپ دے ساتھیاں نوں مکہ وچ روک لیا۔ ایس ویلے اللہ تعالیٰ نے ایہناں 50 بندیاں نوں قتل کرن توں مسلماناں دے ہتھ نوں روک دتا۔ ایدھے مشرکین دے دل وچ مسلماناں دا رعب پا دتا اوہ وی حضرت عثمان تے ایہناں دے ساتھیاں نوں شہید کرن توں رُک گئے تے صلح اُتے آمادہ ہو گئے۔ جدوں صلح حدیبیہ دا معاہدہ لکھیا جان لگیا تے مشرکین نے ضد تے تکبر دی وجہ نال کجھ انج دیاں شیواں اُتے اصرار کیتا جیہڑیاں صحابہ کرام نوں ناگوار گزریاں تے ایس ویلے اللہ تعالیٰ نے اپنے پیغمبر ﷺ تے صحابہ کرام رضی اللہ عنہم دے دلاں وچ تحمل پیدا کیتا تے ایہناں نوں تقویٰ اُتے ثابت قدم رکھیا ایسے نوں سکنیت نال تعبیر کیتا اے۔ فیر نبی پاک ﷺ دے خواب دا ذکر اے نبی دا خواب وحی ہوندا اے۔ ایتھے ایس خواب دا ذکر اے جیہڑا نبی اکرم ﷺ نے حدیبیہ دے سفر اُتے جان توں پہلے ویکھیا سی کہ اسیں عمرہ کرن لئی مکہ مکرمہ وچ داخل ہو رہے آں، ایس خواب دی تعبیر سن 6 ہجری دے بجائے 7 ہجری نوں پوری ہوئی، آپ نے اپنی جماعت دے ہمراہ امن و سکون دے نال عمرہ دی ادائیگی فرمائی۔ ایس توں بعد فرمایا، اوہ ای اے جس نے اپنے پیغمبر نوں ہدایت تے دین حق دے کے گھلیا تاکہ ایس دین نوں سارے ادیان اُتے غالب کر دیوے تے ایس دی گواہی لئی اللہ ای کافی اے۔ غلبہ دی دو قسماں نیں: اک اے غلبہ برہانی تے اک اے غلبہ عملی۔ غلبہ برہانی یعنی دلیل دے نال سارے ادیان اُتے دینِ محمد دا غالب ہونا۔ ایہہ حضور ﷺ دے دور وچ ہو چکیا اے تے غلبہ عملی، صحابہ رضی اللہ عنہم دے دور وچ ہو چکیا اے تے پورے کرئہ ارض اُتے غلبہ عملی حضرت عیسیٰ علیہ السلام دے دور وچ ہوئے گا۔ انشاء اللہ العزیز۔ صلح نامہ وچ مشرکین نے اپنی ضد تے تکبر دی وجہ نال ”محمد رسول اللہ ” لفظ رسول اللہ لکھوان توں انکار کیتا سی۔ تے اللہ تعالیٰ نے قرآن کریم وچ، محمد رسول اللہ، نوں نازل فرما کے قیامت تیکر لئی ایس نوں مستقل حصہ بنا دتا۔ محمد پیغمبر دی ذات نوں کہندے نیں۔ رسول پیغمبر دی گل نوں کہندے نیں پیغمبر دی ذات وی محفوظ اے۔ پیغمبر دی گل وی محفوظ اے جیہڑی آپ ﷺ دے ساتھی نیں اوہ کفار دے مقابلے وچ سخت نیں، آپس وچ نرم نیں، تسیں ویکھو گے کہ اوہ رکوع کردے نیں، سجدے کردے نیں، اللہ دا فضل تے اللہ دی خوشنودی تلاش کردے نیں۔ کثرتِ سجود دی وجہ نال ایہناں دے چہرے اُتے نشان نظر آندے نیں۔ ایہناں دے اوصاف تورات و انجیل وچ وی بیان کیتے گئے نیں ایہناں دی مثال انج اے جویں کھیتی ہوئے جس نے پہلے تے اپنی کونپل کڈی ہوئے فیر ایس نوں مضبوط کیتا ہوئے فیر تھوڑی جہی موٹی ہوئی ہوئے، فیر اپنے تنے دے سہارے کھڑی ہوئی ہوئے کہ کسان ایس نوں ویکھ کے خوش ہوندا اے۔ ایہہ اللہ تعالیٰ ایس لئی کردے نیںکہ ایس نال کافراں دا دل سڑے۔
سورۃ الحجرات
ایس سورۃ وچ حجرات یعنی نبی اکرم ﷺ دے رہائشی حجریاں دے پِچھوں آپ ﷺ نوں اواز دین توں منع کیتا گیا اے۔ ایسے وجہ نال ایس دا ناں حجرات رکھ دتا گیا اے۔ سورۃ دی شروع والی آیتاں  وچ مجلس نبوی ﷺ دے آداب نوں بیان کیتا جا رہیا اے کہ جنہاں معاملات دا فیصلہ نبی مکرم ﷺ نے کرنا ہوئے تے ایہناں معاملات وچ آپ نے مشورہ وی طلب نہ کیتا ہوئے تے ایہناں وچ نبی ﷺ توں اگے ودھنا تے فیر ایس وچ بحث و مباحثہ کرنا خلافِ ادب اے۔ جویں قبلہ تمیم دے وفد دے امیر بنان دے متعلق نبی اکرم ﷺ دے فیصلے توں پہلے حضرات شیخین رضی اللہ عنہما دے وچکار بحث ہوئی سی۔ ایس ویلے ایہہ ابتدائی آیتاں نازل ہوئیاں جنہاں وچ ایمان والیاں نوں حکم دتا گیا اے کہ اپنی اوازاں نبی دی اواز توں اُچی نہ کرنا، ایہہ حکم جس طرح نبی پاک ﷺ دی زندگی وچ سی ایسے طرح آپ دی وفات توں بعد اج وی مسجد نبوی دی حدود وچ ایہو حکم اے۔ کدھرے انج نہ ہوئے کہ تہاڈے اعمال برباد ہو جان ، فیر آدابِ معاشرت دا بیان اے ہر اوہ گل جس نال معاشرے وچ لڑائی یا فتنہ ہوئے یا ایس نال کسے مسلمان نوں تکلیف اپڑے ایس توں ایہناں دو آیتاں وچ منع کیتا گیا اے۔ مثلاً کوئی مرد کسے مرد دا مذاق نہ اڑائے، نہ ای کوئی عورت کسے عورت دا مذاق اڑائے۔ اک دوجے نوں طعنہ نہ دین، اک دوجے نوں بُرے القاب نال نہ پکارن۔ بدگمانی نہ کرن، کسے دے عیب تلاش نہ کرن، کسے دی غیبت نہ کرن، فیر مختلف قبائل دی وجہ تسمیہ بیان کیتی اللہ تعالیٰ نے حضرت آدم علیہ السلام دی اولاد دے مختلف قبائل ، اقوام تے خاندان بنائے نیں۔ ایہناں دا مقصد صرف پہچان اے۔ ایہہ مقصد نہیں کہ اک دوجے اُتے بڑائی تے عزت جتان۔ عزت تے بڑائی دا دارومدار تقویٰ اُتے وے۔
سورۃ ق
”ق” حروف مقطعات وچوں اے جس دا معنی اللہ تعالیٰ نوں ای پتہ اے۔ ایس سورۃ وچ زیادہ تر عقیدہ آخرت نوں دلائل نال ثابت کیتا گیا اے۔ ابتدائی آیتاں وچ منکرین آخرت دے اعتراض دا جواب دتا جا رہیا اے۔ ایہناں دا اعتراض ایہہ سی کہ جدوں اسیں مرکے مٹی ہو جاواں گے تے ساڈے جسم دے سارے حصیاں نوں مٹی کھا جائے گی ایہناں نوں دوبارہ جمع کنج کیتا جائے گا؟ ایہناں نوں جواب دتا گیا کہ زمین جنہاں حصیاں نوں گھٹا دیوے گی ایہناں دا ساڈے کول پورا علم اے تے ساڈے کول کتاب وچ سب کجھ محفوظ اے۔ فیر اللہ تعالیٰ نے اپنے پیغمبر نوں تسلی دتی اے کہ ایہہ تہانوں جھٹلاندے نیں تے ایس توں پہلے وی نوح علیہ السلام نوں جھٹلایا گیا۔ کنویں والی قوم نے اپنے پیغمبر حضرت صالح علیہ السلام نوں جھٹلایا۔ قوم ثمود نے وی حضرت صالح السلام نوں جھٹلایا۔ قوم عاد نے وی جھٹلایا قوم فرعون نے موسیٰ علیہ السلام نوں جھٹلایا تے قوم لوط نے وی جھٹلایا۔ فیر کراماََتبین دا ذکر کیتا قیامت دے دن ہر انسان دا اعمال نامہ بطور حجت ایس دے اگے پیش کیتا جائے گا تاکہ اوہ خود ویکھ لوے کہ دنیا وچ کیہ کر کے آیا اے۔ ایس لئی اللہ تعالی نے دو فرشتے مقرر فرمائے ہوئے نیں اک انسان دے سَجّے موہڈے تے اک انسان دے کھبے موہڈے اُتے موجود اے اوہ جیہڑا وی کم کردا اے ایہنوں لکھ لیندے نیں۔ فیر فرمایا ایس ویلے نوں وی یاد رکھو جدوں اسیں جہنم نوں کہواں گے کہ کیہ تہاڈا پیٹ بھر گیا اے؟ تے اوہ کہوے گی: کیہ کجھ ہور وی اے؟ جہنم نال ایہہ سوال صرف تحدید تے زجر لئی ہوئے گا۔ کہ جیہڑے لوک پہلے توں جہنم وچ ہون گے تے ایس نال ایہناں اُتے خوف طاری ہو جائے گا۔ پہلے جہنم تے اہل جہنم دا تذکرہ سی ہن اہل جنت دا تذکرہ اے کہ جنت نوں متقین دے بالکل نیڑے کر دتا جائے گا تے ایہہ بالکل وی دور نہیں ہوئے گی۔ایہہ شے ہر ایس بندے لئی اے جیہڑا اللہ ول رجوع کرن والا ہوئے تے اپنی حفاظت کرن والا ہوئے۔ فیر فرمایا امام الانبیاء ﷺ دا فریضہ صرف لوکاںتیکر نصیحت نوں اپڑا دینا اے لوکاں نوں منوانا نہیں۔ بس آپ ﷺ اپنا فریضہ ادا فرما دین۔ جس دے دل وچ آخرت دے دن تے اللہ تعالیٰ دا خوف ہوئے گا اوہ آپ ﷺ دی دعوت نوں قبول کر لوے گا۔