احسان دا بدلہ نفرت تے نہیں

مدثر اقبال بٹ

پشور وچ دو سکھاں دے نا حق قتل نے ہلا کے رکھ دِتا اے۔ اِنج محسوس ہو رہیا اے جیویں ایہہ گولیاں گرونانک دے منن والے دو بے گناہواں دے سینیاں وچ نہیں وجیاں بلکہ میرے سَنے ہر اوس پاکستانی دا سینہ چھلنی ہویا اے جہنوں اپنی مٹی تے وطن نال محبت اے۔ ایہہ کسے اک برادری دے جواناں دا قتل نہیں بلکہ پاکستانی جھنڈے وچ موجود اوس سفید رنگ اتے حملہ اے جہدے بغیر پاکستان دا تصور ای مکمل نہیں ہُندا۔ میں ذاتی طورتے پاکستان وچ آباد سکھاں توں جانوں آں تے گاہے گاہے اوہناں دے وفداں نال ملاقاتاں وی جاری رہندیاں نیں۔ایہہ نہایت پرامن تے محب وطن لوک نیں جِنھاں نے کدی کسے فساد یا ملک دشمن سرگرمی وچ حصہ نہیں لیا۔ بین المذاہب ہم آہنگی’ تصوف’ علم تے طب سنے قریب قریب ہر میدان وچ اوہناں دی خدمات لازوال نیں۔ اجے کجھ ای عرصہ پہلاں دی گل اے جدوں میرے چھوٹے بھراواں جئے سجن کلیان سنگھ کلیان نے پاکستان دے پہلے سکھ پی ایچ ڈی سکالر ہون دا اعزاز حاصل کیتا اے۔ ایسے طرح ڈاکٹر ممپل سنگھ نوں شعبہ طب وچ شاندار خدمات اتے نشان پاکستان دا اعزاز ملیا۔ اجے اسیں ایہناں خوشیاں نوں دوبالا کرن دے پنجاب ہائوس وچ تقریب دا پربندھ کرن دا سوچ ای رہے ساں کہ ایس سانحے نے ایہناں خوشیاں نوں ماند کر دتا اے۔ میرے جئے سارے امن پسند محب وطن ایسے سوگ وچ نیں جہنے خوشی دا ہر رنگ پھکا کر دتا اے۔ ایہہ دونویں سکھ پشور دے رہن والے سن تے شاید اوہناں دی ماں بولی وی پشتو ہووے کیوں جے پاکستان وچ رہن والے زیادہ تر سکھاں دی مادری زبان پشتو ای اے لیکن چونکہ ایہہ لوک مذہبی حوالے نال بابانانک دے منن والے نیں۔ ایس لئی پنجابی زبان دے بغیر اوہناں دا ایمان ای مکمل نہیں ہوندا۔ جدوں کوئی سکھ سر اتے پگڑی بنھ لیندا اے تے اوہدی پہچان کوئی وی ہووے اوہنوں پنجابی ای سمجھیا جاندا اے۔ اوہناں نوں پشور جئے علاقیاں وچ پختون ہون دے باوجود پنجابی شناخت نال پہچانیا جاندا اے۔ ایتھے سکھاں یا پنجابیاں دی ٹارگٹ کلنگ کوئی نویں گل نہیں۔ کجھ عرصہ پہلاں ایس شہر وچ اک سکھ طبیب نوں وی گھات لا کے قتل کیتا گیا سی۔ جہدے دست شفا توں لکھاں افراد صحت یاب ہوئے سن۔ اوہنے تے کدی تفریق نہیں رکھی سی کہ دوائی لین والا کہڑے مسلک یا مذہب دا منن والا اے۔ اوہ تے دوائی دیندا سی’ علاج کردا سی لیکن ظالماں نے اوس مسیحا نوں وی دہشت دی نذر کر دتا۔ کشت و خون دا ایہہ سلسلہ گھٹ ہون دے بجائے مسلسل ودھ رہیا اے’ جہڑا ریاستی اداریاں لئی کسے وڈے چیلنج توں گھٹ نہیں ۔ معاملہ محض اوہناںمظلوم سکھاں دے قتل دا نہیں اے بلکہ اصل مسئلہ اوہ تاثر اے جہڑا پنجابیاں نوں ایہہ احساس محرومی دوا رہیا اے کہ شاید اسیں لوک صرف قربانیاں دین لئی آں۔ ایہناں قربانیاں دے باوجود سانوں ای برا بھلا آکھیا جاندا اے تے ہر الزام وی ساڈے ای حصے وچ آ جاندا اے حالانکہ اسیں پنجاب واسیاںنے تے کدی محبت دے سوا اپنے ہم وطن بھراواں نوں کجھ نہیں دتا۔ امن تے بھائی چارہ تے ساڈی ہزاراں ورھیاںدی ثقافت دا اوہ رنگ اے جہنوں تسیں ساڈے ایتھے رہن والے ہر مذہب دے منن والے دے عقیدے وچ لبھ سکدے او۔
پنجاب بابا نانک تے بابا فرید دی دھرتی اے جتھوں ہمیشہ امن’ محبت تے بھائی چارے دا پیغام ای دتا گیا اے۔ ساڈے پنجاب واسیاں دے دل بہت آباد نیں۔اسیں اپنے دستر خوان تے رزق تک نوں دوجیاں نال ونڈیا اے۔ ساڈے گلی محلیاں وچ آباد پٹھان’ بلوچ یا سندھی بھراواں نوں کدی ایہہ احساس نہیں ہویا کہ اوہ غیر نیں۔ اسیں اوہناں نوں احترام دین دے نال نال اپنائیت دا اوہ احساس وی دینے آں جہڑا شاید کدھرے ہور وجود ای نہیں رکھدا۔ ایس محبت دی بنیاد وچ پنجاب دی ہزارہا سال پرانی اوہ زندہ ثقافت اے جہنے سانوں مذاہب’ مسالک’ رنگ ‘ نسل تے عقیدے توں بالا ہو کے انسانی بنیاداں اتے محبت کرنا سکھایا اے۔ایہو نظریہ تے سوچ لے کے اسیں لہور دا سب توں وڈا ادبی تے فکری مرکز پنجاب ہائوس آباد کیتا اے جتھے پنجابی دے نال نال دوجی علاقائی زباناں’ لہجیاں تے ثقافتاں اتے مکالمے دی روایت زندہ اے۔ ایتھے زبان یا ثقافت دی بنیاد اتے نفرتاں دی تقسیم دے بجائے اپنی اپنی وکھری پہچان دے نال فلسفہ ادب تے منطق سنے ہر موضوع اتے بیٹھک لائی جاندی اے۔ دوجے لفظاں وچ آکھیے تے ایہہ ہے پنجاب دا اوہ مُکھ مہاندرا جتھے ہر آن والے نے اپنی ادبی تے لسانی پہچان دے نال اپنی اپنی گل کیتی تے اساں پنجاب واسیاں نے ایہنوں پورا مان تے احترام وی دتا۔ اسیں تنقید وی سنی تے دلیل دے جواب وچ تاویل وی’ لیکن کدھرے کسے وی مقام اتے نفرت دا کاروبار نہیں کیتا۔ ساڈے معاشرے وچ پختون بھرااپنا کاروبار کردے وکھائی دین گے’ سندھی وی دکھائی دین گے تے بلوچ وی۔ ایتھے ایسی کوئی آبادی نہیں جتھے دوجی ثقافتاں نال تعلق رکھن والے اپنی پہچان دے نال نہ رہندے ہون۔ ایتھوں تک کہ ساڈی درسگاہواں وچ ساڈے اپنے بچیاں نوں میرٹ اتے داخلہ نہیں ملدا لیکن دوجے صوبیاں دے بچے کوٹے اتے تعلیم حاصل کر رہے نیں۔ اسیں اوہناں بچیاں نوں وی اپنے بچیاں دے برابر محبت دینے آں۔ ایتھوں تک کہ پنجاب دے تعلیمی اداریاں وچ ایہہ طلبا اپنی اپنی لسانی بنیاداں اتے بنائی ہوئی تنظیماں دے ذریعے پرتشدد کارروائیاں وی کردے نیں لیکن عام پنجابی اوہناں نال نفرت نہیں کردا۔ ایہہ پنجاب دے خلاف گل کردے نیں’ مضمون لکھدے نیں تے مظاہرے وی کردے نیں۔پنجابی اوہنوں اوہناں دا مُڈھلا حق سمجھدے ہوئے صرف نظر کردا اے۔ اسیں جس طرح صدیاں پہلاں اپنا دستر خوان وَنڈ لینے ساں اج وی رزق وَنڈن دی روایت نبھا رہے آں۔ لیکن ہن شاید حوصلہ جواب دے رہیا اے ۔ سانوں اوس محبت دے بدلے وچ نفرت دے سوا کجھ وی نہیں ملیا۔ اسیں جہناں نوں اپنے شہراں وچ سر اکھاں اتے بٹھانے آں اوہ اپنے شہراں وچ ساڈے خاک نشین مزدوراں نوں وی برداشت نہیں کردے۔ آئے دن اسیں اپنے جوان پتراں دی لاشاں چک چک کے ہن جیویں بے ہمت ہو کے رہ گئے آں۔ اسیں اوہناں قبراں دا حساب وی کسے کولوں نہیں منگیا جتھے ہزاراں دے حساب نال اپنے پتر دفن کیتے جہناں دا قصور صرف پنجابی ہونا سی لیکن شاید ہن ہور ہمت باقی نہیں رہی۔ اسیں صدیاں توں محبت ونڈن والے ہن ایہہ سوچن اتے مجبور ہو رہے آں کہ کیہ ساڈا ایہہ عمل صحیح سی؟ ساڈی نویں نسل اپنے وَڈکیاں دے ایس طرزعمل اتے سوال کرن لگی اے کہ کیہ دستر خوان تے رزق ونڈن والی فراخ دلی صحیح عمل سی جہدے جواب وچ گالھ مندا’ گولی تے نفرت دے سوا کجھ وی حاصل نہیں ہویا؟ہور تے ہور ‘ ہن میرے اپنے بچے مینوں لاجواب کردے ہوئے پچھدے نیں کہ کیہ اسیں لوک اپنے اوہناں مزدور بھراواں دی لاشاں چکن لئی ای آں جہڑے بلوچستان وچ محض پنجابی شناخت اتے قتل کردتے جاندے نیں؟۔ کیہ اسیں کے پی وچ صرف پنجابی ہون اتے نفرت دی بھینٹ چڑھا دتے جان والیاں دے جنازے وصول کرن لئی آں؟۔ سانوں جہڑی نفرت سندھ توں ملدی اے’ کیہ اوہو ساڈی محبتاں دا صلہ اے؟سچ پچھو تے ہن میں خود لاجواب ہو جانا واں۔ مینوں ایس پنجاب ہائوس دا وجود ای بے معنی وکھائی دین لگدا اے جہنوں میں اپنی مٹی دے نال منسوب کر کے ایہہ سوچیا سی کہ ایتھے ہر قوم’ ہر سوچ تے خطے دی نمائندگی برابری دی بنیاد اتے ہووے گی۔روز اخبار دی لہو رنگ شہ سرخیاں مینوں اپنے محبت دے فلسفے اتے جیویں شرمندہ کر دیندیاں نیں۔ کدی کدی تے میں خود وی مایوس ہو جانا واں کہ جیویں محبتاں دے پھل جہڑے اسیں وَنڈنے آں’ سارے دے سارے رائیگاں گئے۔ جیویں اسیں دوجیاں دے دُکھ وَنڈ کے بے وجہ اپنے دکھ ودھا لئے نیں۔
نویں نسل وی ہن ایہہ سوال کرن لگی اے کہ محبت دا جواب محبت کیوں نہیں؟ کدوں تک ساڈے مزدوراں نوں پنجابی ہون دا قرض اپنی جان دے کے تارنا ہووے گا تے کدوں تک ساڈے بچے اپنے حق دوجیاں نوں دے کے وی گالھ مندا ای سندے رہن گے۔ کدوں تک منظور پشتین’ محسن داوڑ تے گلالئی اسماعیل جئے لوک پنجاب دے خلاف زہر اُگلدے رہن گے تے کدوں تک بلوچ علیحدگی پسند بھارتی کٹھ پتلیاں بن کے ساڈے بالاں تے مزدوراں دا قتل عام کردے رہن گے تے اسیں خموشی نال محض تماشا ویکھدے رہواں گے؟…
اسیں تے اپنے صوفیا ںکولوں ایہو سکھیا اے کہ محبت فاتح عالم جذبہ اے۔ امن تے بھائی چارے دے فلسفے نال کسے نوں وی قائل کیتا جا سکدا اے۔ اسیں پنجابیاں نے تے سکھیا ای محبت کرنا تے ونڈنا اے لیکن ہن حالات شاید بدل رہے نیں۔ ایس توں پہلاں کہ پنجابیاں دی محبت سردمہری دا شکار ہو جاوے ‘ ساڈے دُوجے بھراواں نوں اپنے عمل دا جائزہ لینا ہووے گا۔ دشمن ملکاں دے آلہ کار بن کے اپنے محسناں دی دھوناں وَڈن دے عمل نوں چھڈ کے احسان دا بدلہ احسان نال دینا ہووے گا۔ ایہو زندہ تے باغیرت قوماں دا وصف اے تے تریخ وی۔