اسیں علم و تحقیق تے وقت ’’ضائع‘‘ نہیں کردے

اسدمفتی

مادہ دی آخری اکائی ایٹم اے جس طرح سماج یاں معاشرے دی آخری اکائی خرد ہوندا اے جے اسیں ایٹم نوں توڑن وچ کامیاب ہو جائیے تے اسیں اوہنوں فنا نہیں کردے سگوں اک نویں تے زیادہ وڈی قوت وچ بدل دینے آں۔ ایہدی مثال میں ایس کالم وچ اگے چل کے پیش کراں گا جہدا ناں جوہری توانائی اے مادہ منجمد توانائی اے تے توانائی منتشر مادہ۔ ایہ اپنی ابتدائی شکل وچ جنی قوت رکھدا اے اوہدے مقابلے وچ اوس ویلے ایہدی قوت بہت ودھ جاندی اے جدوں ایہدے ایٹماں نوں توڑ کے جوہری توانائی وچ بدل دتا گیا ہووے۔ معمولی قوت تے جوہری قوت وچ کیہ فرق اے؟ ایہدا اندازہ ایہدے توں کرو کہ دو ٹن کوئلہ اک ریل گڈی نوں ستر میل تک لے جاندا اے تے نو گیلن کیروسین اک موٹر نوں پنج سو میل تک دوڑان لئی کافی ہوندا اے ایہدے مقابلے وچ باراں پونڈ یورینیم جدوں جوہری توانائی وچ بدل دتا جاوے تے اوہ ایس قابل ہو جاندا اے کہ اک تیز رفتار راکٹ نوں دو لکھ چالھی ہزار میل دا سفر طے کرسکدا اے انج ای معاملہ ایس سماجی اکائی دا اے جہنوں انسان کہندے نیں۔ انسان جدوں ٹُٹدا اے تے اوہ بڑی حد تک وسیع ہو جاندا اے جس طرح مادہ ٹُٹن نال فنا نہیں ہوندا سگوں اپنی قوت ودھا لیندا اے ایسے طرح انسان دی ہستی جدوں شکست کھاندی اے تے اوہ ختم نہیں ہوندی سگوں نویں ہور ڈھیر طاقت تے قوت حاصل کر لیندی اے۔
انسان تے شکست یاں ناموافق حالات دا گزرنا اوہدے سارے اندرونی تاراں نوں چھیڑن دے ہم معنی اے۔ ایہدے بعد ایہدے سارے احساسات جاگ اٹھدے نیں ایہدیاں چھپیاں ہوئیاں طاقتاں اپنی نکامی نوں ختم کرن لئی حرکت وچ آ جاندیاں نیں اوہدے عزم تے ارادے نوں طاقت ملدی اے ایہدے اندر ہاری ہوئی بازی نوں فیر جتن دا اوہ ڈھیر جذبہ پیدا ہوندا اے جو سیل رواں وانگوں اگے ودھدا اے ایہنوں روکنا کسے دے وَس وچ نہیں ہوندا حالاں کہ پتھریلی چٹاناں دے وَس وچ وی نہیں۔ مادہ دے اندر ایٹمی ٹٹ بھج نوں بہت زیادہ طاقتور بنا دیندا اے ایسے طرح انسانی شخصیت دے اندر وی ڈھیر امکانات چھپے ہوئے نیں۔ ایہ امکانات اوس ویلے بروئے کار آئوندے نیں جدوں انسانی شخصیت کسے حادثاتی شکست‘ ناموافق حالات یاں ٹٹ بھج وچ پیندی اے۔ ایس سلسلے وچ اک نامور ادیب دی مثال دتی جا سکدی اے۔ سروالٹر اسکاٹ دا شمار انگریزی ادب دے نامور بندیاں وچ ہوندا اے اوہدی پیدائش 1771ء وچ تے وفات 1832ء وچ ہوئی سی ایس نامور شاعر و ادیب نوں اوہدا ایہ عظیم مقام اک معمولی حیثیت دی قیمت تے ملیا۔
والٹراسکاٹ اپنی ادھیڑ عمری تک اک معمولی صلاحیت رکھن والا انسان سمجھیا جاندا سی۔ ایہدی حیثیت بس اک تریجے درجے دے شاعر دی سی ایہدے بعد انج ہویا کہ ایہدے اُتے قرضیاں دا بھار لدیا گیا۔ اوہنے رقم حاصل کرن لئی بڑے ہتھ پیر مارے پر اوہنوں نکامی ہوئی۔ آخر اوہدے حالات بڑے بھیڑے ہو گئے۔ بھیڑے حالات نے اوہدی شخصیت نوں آخری حد تک جھنجھوڑ دتا۔ ایہدا نتیجہ ایہ ہویا کہ والٹراسکاٹ دے اندروں اک نواں انسان ابھر آیا اوہدی ذہنی پرواز نے کم دا نواں میدان لبھ لیا ہن اوہنے نویاں نویاں کتاباں پڑھیاں ایتھوں تک کہ اوہدے تے واضح ہویا کہ محبت دیاں تریخی داستاناں لکھے‘ ایس لئی اوہنے محبت دی تریخی داستاناں نوں ناول دے انداز وچ لکھنا شروع کر دتا اپنے مقروض ہون دے خیال تے قرض دی ادائیگی دے جذبے نے اوہدے خیالات نوں ابھاریا کہ اوہ ایس میدان وچ زبردست محنت کرے‘ اوہنے کئی ورھے تک ایس راہ وچ اپنیاں ساریاں توانائیاں تے اپنی ساری طاقت لا دتی کہ اوہنوں اپنی کہانی بازار وچ چنگی قیمت تے ویچنی اے تے ایہ اوس ویلے ای ممکن سی جدوں اوہدی کہانیاں اینیاں جاندار ہون کہ قارئین دا دھیان اپنے ول کر سکن۔ ایس لئی انج ای ہویا والٹراسکاٹ دی غیرمعمولی محنت اوہدی کہانیاں دی مقبولیت دی ضامن بن گئی اوہدیاں لکھیاں کہانیاں اینی زیادہ گنتی وچ وکیاں کہ اوہدا سارا قرض لہہ گیا۔ کہن والے کہندے نیں کہ والٹراسکاٹ تے جے ایہ آفت نہ آئوندی تے اوہدی شخصیت دی ٹٹ بھج نہ ہوندی تے اوہدے اندر اوہ زبردست محرک پیدا نہیں سی ہو سکدا جنہے اوہدے توں اوہ کہانیاں لکھوائیاں جہناں نے اوہنوں انگریزی ادب وچ غیرمعمولی مقام دے دتا۔ اوہدے بعد عزت‘ دولت‘ شہرت تے مقبولیت دے سارے بوہے اوہدے تے کھلدے چلے گئے۔ والٹرسکاٹ نہ صرف متمول ہو گیا سگوں اوہنوں سر دے خطاب نال وی نوازیا گیا۔ ایتھے میں والٹراسکاٹ دا ای جملہ دہرانا واں۔ پرامن سماج بنان دا ذریعہ پرامن انسان بناندا اے جدوں تک پرامن سوچ رکھن والے انسان وجود وچ نہ آن پرامن سماج دا وجود وی ممکن نہیں۔
انسان دے اندر ڈھیر صلاحیتاں نیں ایہ صلاحیتاں عام حالات وچ سُتدیاں رہندیاں نیں اوہ جاگدیاں اوس ویلے نیں جدوں اوہنوں جھٹکا لگے‘ جدوں اوہ عمل وچ آن۔ تریخ ایہ گل بڑی واضح طریقے نال دسدی اے کہ اوہناں لوکاں نے ترقیاں حاصل کیتیاں جو حالات دے دبائو وچ مبتلا سن‘ قدرت دا ایہو قنون بندیاں لئی اے‘ معاشرے تے سماج لئی اے تے ایہو قوماں لئی اے ہن آئو اک قصہ سننے آں۔
اک ملک دا صدر پاگل خانے دا معائنہ کرن گیا تے پاگلاں نوں چنگی طرح سمجھا دتا گیا کہ سارے زندہ باد دے نعرے لان۔ ایس لئی جیویں ای اوہ پاگل خانے وچ داخل ہویا پاگلاں نے ساڈا محبوب صدر زندہ باد دے اچے اچے نعرے لانے شروع کر دتے صدر صاحب پاگلاں دی محبت تے عقیدت توں بڑے متاثر ہوئے تے دل ای دل وچ اپنی ہردلعزیزی تے خوش ہوندا رہیا کہ اچانک اوہناں دی نگاہ نکر وچ کھلوتے اک بندے تے پئی جو بالکل چپ کھلوتا سی۔ اوہناں نے پچھیا توں کیوں چھپ ایں؟ جناب اوہنے سر جھکا کے ادب نال جواب دتا میں ایتھوں دے وارڈ دا محافظ آں‘ پاگل نہیں۔(بشکریہ جنگ)