قرض پروگرام دی بحالی

تحریر حمیداللہ بھٹی

عمران خان اڑھائی ورہے دے دوران 20 ارب ڈالر قرضہ واپس کرن دا دعویٰ کردے نیں پر حقیقت ایہہ وے کہ صرف پچھلے اک ورہے دے دوران غیر ملکی قرض وچ پنج ارب اک کروڑ دا وادھا ہویا۔ 2019 وچ غیر ملکی قرضہ جے 110 ارب بہتر کروڑ ڈالر سی جیہڑا ہن اک سو پندرہ ارب تہتر کروڑ ڈالر ہو گیا اے جے سعودیہ تے دبئی جہے ملکاں دے گھٹ مدتی قرض شامل کر لئے تے 10 ارب ڈالر دا مزید وادھا ہو سکدا اے۔ قرض واپس کرن تے نال ای مزید قرض لین دی آنکھ مچولی جاری اے حکومتی دعویاں تے اعداد و شمار وچ کافی تضاد اے ایس لئی کجھ دعوے محض خیالی معلوم ہوندے نیں آئی ایم ایف ( بین الاقوامی مالیاتی فنڈ) تے پاکستان دے وچکار قرضے دے معطل پروگرام دی بحالی اُتے اتفاق ہو گیا اے جس دے تحت 6 ارب ڈالر قرض دے تحت 50 کروڑ ڈالر دی تیجی قسط دی اپریل وچ منعقد ہون والے ایگزیکٹو بورڈ دے اجلاس وچ منظوری دتی جائے گی قرض پروگرام دی بحالی اُتے اتفاق دی وجہ مالیاتی تے ادارہ جاتی اصلاحات دے ضمن وچ ہون والی پیش رفت دسی گئی اے حالیہ اتفاق دے بعد عالمی مالیاتی ادارے نے کرونا وبا دے دوران پاکستانی اقدامات دی تعریف کرن دے نال مستقبل وچ پاکستانی معیشت وچ مزید بہتری آن دی نوید سنائی اے ایہہ حکومتی مالیاتی پالیسیاں اُتے اعتماد دا اظہار اے اعتماد دی وجہ بظاہر ناقابل فہم اے کیوں جے پچھلے مالی ورہے وچ پاکستان دی معاشی شرح نمو منفی رہی تے انج پاکستان دی چوہتر سالہ تاریخ وچ پہلی وار ہویا اے ملک وچ زلزلے آئے، سیلاب نال تباہ کاریاں ہوئیاں تے جنگاں نال معاشی نقصان ہوندا رہیا پر شرح نمو منفی نہ ہو سکی موجودہ حکومت نے ایہہ ہدف محنت، کوشش تے عرق ریزی نال حاصل کیتا۔ تلخ سچ ایہہ وے کہ پاکستان بساط توں زیادہ قرض لے چکیا اے تے ساڈی معیشت مزید قرضیاں دی متحمل نہیں رہی کیوں جے ہر لنگھدے دن دے نال پاکستان ادائیگیاں وچ توازن پیدا کرن دی صلاحیت کھو رہیا اے صورت حال اینی گھمبیر ہو گئی اے کہ قرضیاں دیاں قسطاں دی ادائیگی لئی وی نویں قرضے لینے پیندے نیں قرضیاں اُتے انحصار ختم کرن دی لوڑ اے پر آئی ایم ایف دے علاوہ پیرس کلب، ایشیائی ترقیاتی بینک، ورلڈ بینک سنے کئی ملکاں توں مزید قرض لیا جا رہیا اے جس دی وجہ نال پاکستان دا شمار سب توں زیادہ غیر ملکی قرض لین والے ملک دے طور اُتے ہوندا اے جیہڑا کمزیور معیشت دا عکاس اے فیر وی قومی مفاد دے منافی عالمی اداریاں دیاں شرطاں من کے کجھ کروڑ حاصل کرن اُتے حکمران شاد نیں جیہڑا سمجھ توں باہر اے۔
پاکستانی معیشت نوں اک نہیں کئی طرح دے مسائل درپیش نیں جس دا حل غیر ملکی قرضے نہیں بلکہ مالی وسائل وچ بہتری، بدعنوانی دا خاتمہ، ٹیکس اہداف حاصل کرن تے بیرونی سرمایہ کاری لئی ساز گار ماحول بنانا اے پر کم دی بجائے حکومت قرض لے کے ملک چلان دی آسان روش اُتے محو سفر اے۔ جیہڑا مسائل وچ وادھے دا موجب اے۔ پاکستان زرعی ملک اے پر ناقص منصوبہ بندی نال ملک ہر سال زرعی اجناس دی درآمدات اُتے ارباں روپئے صرف کردا اے حالانکہ مناسب منصوبہ بندی نال زرعی درآمدات ختم کرنا آسان اے ادارہ شماریات دی حالیہ رپورٹ دے مطابق پچھلے سال دے مقابلے وچ ایس ورہے دے دوران زرعی اجناس دی درآمد اُتے ہون والے اخراجات وچ 278 ارب 19 کروڑ دا وادھا ہویا اے حکومت کرنٹ اکائونٹ خسارہ گھٹ کرن دے دعوے تے کردی اے پر عملی طور اُتے نتیجہ خیز اقدامات وچ سستی دا شکار اے جس دا ثبوت جولائی تا جنوری دے دوران 20 ارب پجاہ کروڑ دی چینی جد کہ 128 ارب دی گندم درآمد کرنا اے ۔ اک زرعی ملک ہون دے ناطے جیہڑیاں شیواں ساڈی برآمدات دا حصہ ہو سکدیاں نیں اوہ درآمدات دا حصہ نیں زرمبادلہ دے ذخائر دا ایہہ مصرف ضیاع اے صنعتاں دی بحالی دے نال حکومت تھوڑا جہیا دھیان زرعی شعبے اُتے دیوے تے 55 ارب دی چائے تے 54ارب دیاں دالاں درآمد کرن دے سلسلے نوں وی روکیا جا سکدا اے۔ روئی دی کم پیداوار نال ملکی لوڑ وی دیگر ملکاں توں پوری کرن دا امکان اے جدوں تیکر حکومت زراعت نوں ترجیحات وچ شامل نہیں کردی اودوں تیکر معاشی بہتری دا ہدف حاصل نہیں ہو سکدا۔
ملک ادائیگیاں دے حوالے نال سخت دبائو دا شکار اے بلکہ کجھ عرصے توں درآمدات اُتے اٹھن والے اخراجات وچ غیر معمولی وادھے نال زرمبادلہ دے ذخائر وچ کمی واقع ہو رہی اے۔ ایسے لئی ڈالر دے مقابلے وچ روپیہ دبائو دا شکار اے پر ایس دا حل نویں قرضے نہیں معیشت دا استحکام اے پر زمینی حقائق ایہہ ظاہر کردے نیں کہ معیشت دی زبوں حالی دے تدارک نوں ثانوی درجہ وی حاصل نہیں زیادہ تر مفروضیاں اُتے مبنی پالیسیاں رائج نیںتارکین وطن دی ترسیلات زر 2 ارب ڈالر توں زیادہ ہون نوں تے اپنا کارنامہ قرار دتا جاندا اے تے حکومت صنعتی شعبہ وچ تحرک لیان دی وی دعویدار اے پر ایہہ تسلیم کرن اُتے آمادہ نہیں کہ آئی ایم ایف دا تعطل دا شکار قرض پروگرام بحال کرن دی تگ دو حکومتی کارکردگی دے دعویاں دے منافی اے بجلی مہنگی کرن نال پیداواری لاگت ودھن دا اندیشہ اے کیوں جے قرض دی تیجی قسط جاری کرن توں پہلاں جیہڑی شرطاں منوائیاں گئیاں نیں اوہ کسے صورت صنعتی شعبے دی بحالی وچ مددگار نہیں ہو سکدیاں آئی ایم ایف نے ٹیکس وصولی دی شرح بہتر بنان دے نال بجلی دے ریٹاں وچ وادھا کرن دا مطالبہ منوایا اے تاں ای بار بار بجلی دی قیمتاں وچ وادھا کیتا جا رہیا اے حالانکہ کرونا دی وجہ نال کساد بازاری دا شکار ملکی معیشت ایس دی متحمل نہیں تقریباً سارے ملک ریلیف دین دی کوشش وچ نیں پر اسیں بجلی دے ریٹ ودھا کے پیداواری لاگت وچ وادھا کر رہے نیں ایس تناظر وچ معیشت دی بحالی دا خواب غیر حقیقی معلوم ہوندا اے کیوں جے ملکی شیواں مہنگی ہون نال عالمی مارکیٹ وچ مقابلے دے قابل نہیں رہن گیاں پوری دنیا وچ کاروباری سرگرمیاں بحال کرن لئی مراعات دین جد کہ پاکستان وچ ٹیکس نیٹ ودھان لئی غیر ضروری سختیاں کیتیاں جا رہیاں نیں جس نال معیشت اُتے مضر اثرات مرتب ہو سکدے نیں جانے وزارت خزانہ نوں ایہہ ساہمنے دیاں شیواں وی کیوں نظر نہیں آندیاں کدھرے انج تے نہیں سابق حکومتاں دے آئی پی پیز معاہدیاں دی طرح موجودہ حکومت وی قومی مفادات دا تحفظ کرن دی بجائے غیر ملکی مالیاتی ادارے لئی نرم گوشہ رکھدی اے جے انج اے تے مدنظر رکھن والی گل ایہہ وے کہ بجلی تے تیل دے ریٹ ودھن نال مہنگائی تے غربت وچ وادھا ہو رہیا اے۔
آئی ایم ایف دی شرطاں بظاہر بوہت سادہ تے ایہناں نوں ملکی معیشت دی بہتری لئی ضروری کہیا جا رہیا اے پر سچ ایہہ وے کہ عالمی مالیاتی اداریاں نوں کسے ملک یا قوم دی بہتری نال کوئی سروکار نہیں ہوندا بلکہ ایہناں دی پہلی ترجیح دتے قرض دی بروقت وصولی اے جے ایہناں نوں ایہہ یقین ہو جائے کہ قرض دی وصولی دے امکانات نہیں تے اوہ کسے نوں اک ڈالر وی نہ دین ہن وی ساڈا مسئلہ قرضیاں نوں غیر منافع بخش منصوبیاں اُتے خرچ کرنا اے تے ایس دا حل کسے حکومت نے نہیں سوچیا ایسے بنا اُتے ادائیگیاں دے توازن وچ وگاڑ آیا اے کئی شعبے انج دے نیں جتھے ہر سال ارباں روپئے ڈب جاندے نیں جنہاں وچ پاکستان اسٹیل، پی آئی اے، ریلوے سرفہرست نیں۔ جے حکومت خسارے نوں قرض لے کے پورا کرن دی بجائے ادارہ جاتی اصلاحات نال منافع بخش بنان لئی نتیجہ خیز پالیسیاں بنائے تے ہر سال قرض لین لئی عالمی اداریاں دی کڑی شرطاں تسلیم کرن دی نوبت نہ آئے ہن وی ماہرین کہندے نیں کہ قرضیاں دے انبار دے باوجود نویں قرضیاں دے حصول نال ملکی معیشت اُتے منفی اثرات مرتب ہون گے تے کجھ کروڑ دے قرض نال صرف مہنگائی تے غربت وچ وادھا ہوئے گا معاشی حالت بہتر بنان وچ مدد ملن دے امکانات نہ ہون دے برابر نیں اونج وی جدوں حکومت دا منشور ای آئی ایم ایف و دیگر عالمی اداریاں دے قرضیاں توں جان چھڑانا اے تے فیر نویں قرض لین لئی کڑی شرطاں کیوں تسلیم کیتیاں جا رہیاں نیں ایس سوال دا جواب عوام نامی مخلوق نوں ملنا چاہیدا اے۔