نماز: دِین تے دنیا دے فیدیاں دا خزانہ

قاسم علی شاہ

آپۖ اک غزوہ توں واپس تشریف لیا رہے سن۔ رستے وچ اک جگہ رات دا قیام کیتا تے صحابہ کرام نوں پچھیا:اج رات ساڈی حفاظت کون کرے گا؟ اک مہاجر تے اک انصاری صحابی ایس ذمہ واری لئی تیار ہو گئے۔ آپۖ نے اوہناں نوں اوس پہاڑی اتے تعینات کیتا جتھوں دشمن دے آن دا خطرہ سی۔ اوتھے جا کے اوہناں نے فیصلہ کیتا کہ رات نوں دو حصیاں وچ تقسیم کر لینے آں۔ اک حصے وچ اک بندا سووے تے دوجے حصے وچ دوجا۔ چنانچہ مہاجر صحابی آرام لئی لیٹ گئے تے انصاری صحابی نے نماز دی نیت بنھ لیتی۔ کجھ دیر مگروں دشمن ولوں اک بندا آیا تے دور کھڑے ہوئے شخص نوں ویکھ کے تیر ماریا لیکن کجھ حرکت نہ ہوئی تے دوجا تیرماریا تے فیر تیجا وی۔
نماز پڑھن والے صحابی دے جسم وچ تیر پیوست ہوندا’ اوہ اوہنوں کڈ کے سُٹدے تے اطمینان نال نماز وچ مشغول رہندے۔ نماز پوری کرن مگروں اوہنے اپنے ساتھی نوں جگایا۔ دشمن اک دے نال دو بندے ویکھ کے ڈر گیا۔ مہاجر صحابی نے ویکھیا کہ ا نصاری دے جسم وچوں تن جگہ توں لہو وگ رہیا اے تے فوراً بولے: آپ نے مینوں جگایا کیوں نہیں؟ انصاری نے آکھیا: میں اک سورہ شروع کر رکھی سی تے میرا دل نہیں چا رہیا سی کہ اوہنوں ختم ہون توں پہلاں نماز ختم کراں لیکن جدوں مینوں اندیشہ ہویا کہ بار بار تیر لگن نال میں مر نہ جاواں تے آپۖ نے جہڑی ذمہ واری دتی اے اوہ کدھرے فوت نہ ہو جاوے تے ایس وجہ نال نماز ختم کیتی تے آپ نوں جگایا۔ (سنن ابی دائود’ حدیث نمبر198)
نماز دراصل اپنے خالق تے اپنے محبوب نال ملاقات دا نام اے تے ایہدا تقاضا ایہہ ہے کہ جدوں انسان اپنے رب دے سامنے کھڑا ہووے تے فیر ساری دنیا نوں پچھے چھڈ کے اپنی بندگی دا حق ادا کردا اے۔ نماز ای اوہ عظیم عمل اے جہدے پاروں انسان نوں اللہ نال مخاطب ہون دا اعزاز ملدا اے۔ تکبیر تحریمہ توں لے کے سلام پھیرن تک سارے ارکان وچ اوہ اپنے خالق دی کبریائی دا عملی طور تے اعلان کردااے تے ایس گل دا اظہار کردا اے کہ میری عبادت دے لائق صرف اک ذات اے جہنے مینوں پیدا کیتا۔ جہدے ول میں لوٹ کے جانا اے تے میں اوہدے سامنے اپنا سر تسلیم خم کرنا واں۔
نماز دراصل اوس عہد دی تکمیل اے جہڑا عالم ارواح وچ ساڈے رب نے ساڈے کولوں لیتا سی تے اسیں اقرار کیتا سی کہ بے شک توں ای ساڈا رب ایں۔ ہر اوہ انسان جہڑا ایس عہد نوں پابندی دے نال تے بہترین طریقے نال ادا کردا اے تے ایہہ اوہدے لئی اخروی اجر دے نال نال دنیاوی سکون تے اطمینان دا کارن وی بندا اے۔ اوہدی زندگی وچ ڈسپلن آ جاندا اے۔ پنج نمازاں نوں اپنے ویلے اتے ادا کرنا اوہنوں ایہہ گل سکھا دیندا اے کہ اپنی دنیاوی ذمہ واریاں نوں وی پورے ویلے اتے پورا کرنا اے۔ تکبیر تحریمہ لئی ہتھ چک کے اوہ ایس گل دا اظہار کردا اے۔
اے میرے رب!میں ساری دنیا نوں پچھے چھڈ دتا اے تے صرف تیرے سامنے کھڑا ہو گیا واں۔ جدوں اوہ رب دا ہوجاندا اے تے فیر رب وی اوہدا ہو جاندا اے تے جہڑے بندے دے نال رب دی ذات ہووے تے فیر اوہدی زندگی وچ پریشانیاں تے مشکلاںکتھے؟ یقینا اوہ ہر میدان وچ سرخرو ہووے گا۔ رب دے ہوندے ہوئے اوہ انساناں دا محتاج کدی نہیںبنے گا۔ نماز وچ جدوں اوہ اللہ دی حمد تے تعریف کردا اے تے رب وی فرشتیاں دی محفل وچ اوہدی تعریف کردا اے۔
جہڑے انسان دا ذکر فرشتیاں دی محفل وچ ہووے تے فیر انساناں دے دلاں وچ وی اوہدے لئی عزت تے محبت پیدا کردتی جاندی اے تے اوہ نیک نام تے عزت دار ہو جاندا اے۔ الرحمن تے الرحیم پڑھن دے نال اوہدے اتے آخرت دے نال نال دنیا وچ وی رحم کیتا جاندا اے تے جہڑے انسان اتے اللہ رحم کر لوے تے فیر اوہ نکام نہیں ہو سکدا۔ اہدناالصراط المستقیم پڑھن تے اللہ تعالیٰ اوہدے دل و دماغ نوں کھول دیندا اے۔ اوہدے شعور نوں بلندی بخشدا اے تے فیر اوہ اپنی عقل دا استعمال کردے ہوئے اپنے مقصد حیات نوں تلاش کردا اے۔ اوہدے مطابق زندگی گزاردا اے تے نتیجتاً ایمان دی حالت وچ ایس دنیا توں چلا جاندا اے۔
رکوع صرف نماز دا اک رکن نہیں بلکہ اوہدے وچ بندہ جھکدا اے تے رب دی تسبیح کردا اے کہ اے رب! توں عظیم ایں تے میں صرف تیرے ای سامنے جھکدا واں۔ ایہہ عمل اوہدے ایمان نوں ایس قدر مضبوط کر دیندا اے کہ فیر اوہ دنیا وچ اللہ دے علاوہ کسے دے سامنے وی نہیں جھکدا۔ اوہ حق اتے قائم رہندا اے تے باطل توں نہیں دبدا۔ سجدے وچ جا کے بندہ اپنی بندگی دی انتہا اتے پہنچ جاندا اے۔ اوہ گوڈے ٹیکدا اے جہڑا کہ سرنڈ ر ہون دی علامت اے۔ اوہدا مطلب ایہہ ہے کہ اے میرے رب! میں تیری ربوبیت نوں تسلیم کرنا واں’ اپنے آپ نوں عاجز تے تینوں قوی مننا واں۔ اوہ ہتھاںنوں زمین اتے رکھدا اے۔ ہتھ اوہ اعضا نیں جہناں پاروں انسان روزمرہ زندگی دے اکثر کم سرانجام دیندا اے۔ ایہہ اوہدی طاقت دی علامت وی نیں۔
انج اوہ اپنے دونواں ہتھاں نوں زمین اتے رکھ کے اپنی بہترین طاقت نوں رب دے سامنے پیش کردا اے۔سجدہ وچ جا کے اوہ پہلے زمین اتے اپنی نک رکھدا اے۔ نک انسان دے چہرے اتے جتھے خوبصورتی دانشان اے اوتھے ای ایہہ عزت دی علامت وی جانی جاندی اے۔ اپنی نک زمین اتے رکھ کے اوہ دراصل اپنی عزت نوں وی رب دے اگے پیش کر دیندا اے۔ اخیر وچ اوہ اپنا متھا ٹیکدا اے۔ ایتھے انسان دا دماغ’ عقل تے شعور ہوندا اے۔ ایہہ اوہ عظیم تحفہ اے جہڑا ایس کائنات وچ صرف انسان نوں ملیا اے تے ایہدے پاروں اوہ ساری مخلوقات توں ممتاز اے۔ایسے عقل و شعور پاروں انسان نے اج تک بے پناہ ترقی کیتی اے۔ اپنے ایس عظیم تحفے نوں رب دی بارگاہ وچ رکھ کے گویا اوہ اپنی سب توں عزیز ترین شے پیش کردا اے تے زبان توں پکار کے آکھدا اے: سبحان ربی الاعلیٰ’ میرا رب سب سے اعلیٰ اے۔ ایہہ اوہ منظر اے جہدے تے فرشتیاں نوں وی رشک آندا اے۔ رحمت الٰہی مکمل طور تے اپنے بندے ول متوجہ ہوندی اے تے اللہ اوہنوں اپنی رضا نال نوازدیندا اے۔
ایہہ نماز دی اصل روح اے تے ایسے روح دے نال پڑھی جان والی نماز رب دی بارگاہ وچ اعلیٰ مقام پاندی اے۔ ایسے نماز مگروں منگی جان والی دعاواں قبول ہوندیاں نیں تے ایہو اوہ نماز اے جہڑی انسان دی زندگی نوں بدل کے رکھ دیندی اے۔ایسے بندے دی بندگی تے اوہدا ایمان صرف نماز دی حالت تک نہیں رہندا بلکہ نماز دے باہر وی اوہ ایسے ذہنی کیفیت دے نال ہوندا اے۔ جس طرح رب دے سامنے اوہ عاجز تے پرخلوص ہوندا اے انج ای انساناں دے نال وی۔ فیر اوہ غرور وتکبر وچ مبتلا نہیں ہوندا۔ وعدہ خلافی نہیں کردا۔ جھوٹ نہیں بولدا۔ جہناں ہتھاں نوں اوہنے رب دے سامنے پھیلایا ہوندا اے اوہناںنال کسے نوں تکلیف نہیں دیندا۔ جہڑی زبان توں اوہنے رب دی تسبیح کیتی ہوندی اے اوہدے توں کسی نوں گالھ نہیں کڈدا۔ غیبت تے چغلی نہیں کردا۔ جہڑے دماغ نوں اوہنے رب دی بارگاہ وچ پیش کیتا ہوندا ایاوہدے ذریعے بدگمانی نہیں کردا’ مایوس نہیں ہوندا’ کسی دا برا نہیں سوچدا۔ نماز وچ اپنے رب کولوں رحمت منگ کے اوہ انساناں اتے وی رحم کردا اے۔اوہ رب نوں عظیم من کے انساناں نوں وی اہمیت دیندا اے تے اوہناں نوں حقیر نہیں سمجھدا۔ الغرض ایہہ کہ انسان دی زندگی نوں سنوارن لئی نماز اک بہترین عمل اے بشرطیکہ اوہنوں سارے حقوق دی رعایت رکھدے ہوئے ادا کیتا جاوے۔
نماز دے سائنسی تے طبی فیدے: سائنس دسدی اے کہ انسان دے جسم وچ موجود چربی جے شریاناں وچ جم جاوے تے اوہ شریاناں نوں تنگ کردیندی اے تے اوہدے نتیجے وچ انسان بلڈ پریشر’ دل دی بیماریاں تے فالج دا شکار ہو جاندا اے۔ عام طور تے انسان دے جسم وچ کولیسٹرول دی مقدار 150توں 250 ملی گرام دے درمیان ہوندی اے۔ کھانا کھان مگروں اوہدی مقدار اچانک ودھ جاندی ا ے۔ ہن ایسے وچ نماز اوہ بہترین طریقہ اے جہدے پاروں کولیسٹرول جمن توں پہلے ای تحلیل ہو جاندا اے۔تسی غور کرو تے پنج نمازاں وچ تن نمازاں فجر’ عصر تے مغرب ایسے اوقات وچ ادا کیتی جاندیاں نیں جدوں انسان دا معدہ خالی ہوندا اے۔ چانچہ ایہناں نمازاں دی رکعاتاں گھٹ رکھی گئیاں لیکن جہناں اوقات وچ انسان دا معدہ غذا نال بھریا ہووے تے اوہناں اوقات وچ رکعت دی تعداد وی بوہتی اے۔ چنانچہ ظہر دی نماز وچ بارہ تے عشا وچ نو رکعتاں نیں جہناں دا مقصد ایہہ ہے کہ بوہتے کھانے نال جہڑی کولیسٹرول دی مقدار ودھ گئی اے اوہنوں حل کیتا جاوے۔ ایسے طرح رمضان المبارک وچ چونکہ افطاری وچ لوک بوہتا کھا پی لیندے نیں تے ایسے وچ کولیسٹرول دی مقدار بہت زیادہ ودھ جاندی اے تے ایس وجہ نال عشا دے نال تراویح وی رکھی گئی تاں جے کولیسٹرول دی مقدار گھٹ ہو جاوے تے انسان صحت مند رہوے۔
نماز نوں مخصوص اوقات وچ فرض کیتا گیا اے تے ایہناں ویلیاں وچ ادا کرنا ضروری اے۔ ایہدے پچھے وی اک حکمت اے۔ فجر ویلے زمین اتے فرشتیاں دا نزول ہوندا اے جہناں نے ہر دن اپنی اپنی ڈیوٹی پوری کرنی ہوندی اے۔ ایس ویلے رزق دی تقسیم وی ہوندی اے تے ایس ویلے جہڑا انسان جاگ کے اپنے رب دے حضور کھڑا ہو جاوے تے اوہدی زندگی وچ رزق دے وادھے دے نال نال بہت ساری برکتاں وی شامل کر دتیاں جاندیاں نیں۔ فجر ویلے سُتا رہن والا بندا ایس نیلگوں چانن توں محروم ہو جاندا اے جہڑا آسمان توں نازل ہوندا اے۔ ایس وجہ نال اوہدا چہرابے رونق ہو جاندا اے۔ ظہر ویلے کائنات زرد ہو جاندی اے جہڑی کہ انسان دے معدہ تے نظام انہضام اتے اثرانداز ہوندی اے۔ ظہر دی نماز پڑھن والا انسان بدہضمی دا شکار نہیں ہوندا جد کہ ظہر چھڈن والا بدمزاجی تے بدہضمی دا شکار ہو جاندا اے۔ نماز عصر چھڈن والیاں دی تخلیقی صلاحیتاں گھٹ ہو جاندیاں نیں جد کہ ایس ویلے وچ سون والیاں دا ذہن کمزور ہو جاندا اے۔ مغرب ویلے سورج دی شعاعواں لال ہو جاندیاں نیں تے شیطاناں دا زور ودھ جاندا اے۔ ایس ویلے انسان اتے اوہناں شریر طاقتاں دے خطرے دا امکان ودھ جاندا اے۔ اک حدیث وچ آپۖ نے ارشاد فرمایا: جدوں شام ہو جاوے تے اپنے بالاں نوں روک لوو گھر توں باہر نہ جان دیو (کیوں جے ایس ویلے شیطان پھیل جاندے نیں فیر جدوں رات دی اک گھڑی گزر جاوے تے اوہناں نوں چھڈ دیو) صحیح البخاری:5623
ایسے وجہ نال غروب آفتاب مگروں سارے کم چھڈ کے مغرب دی نماز پڑھنی چاہیدی اے تے مسنون دعاواں پڑھ کے خود نوں اللہ دی حفاظت وچ دے دینا چاہیدا اے تاں جے ہر طرح دے شر توں انسان محفوظ رہوے۔ عشا ویلے کائنات نیلگوں ہو کے سیاہ ہو جاندی اے تے ساڈے دماغ تے اعصاب اتے اثر کردی اے۔ ماہرین طب دا ایس گل اتے اتفاق اے کہ نماز عشا چھڈن والے ہمیشہ پریشان رہندے نیں۔ ایسے انسان دی نیندر بے سکون ہو جاندی اے تے ایہدے اتے بڑھاپا چھیتی آ جاندا اے۔
نماز وچ ادا ہون والے سارے ارکان وی فیدیاں توں خالی نہیں۔ نماز وچ قیام دے دوران چونکہ جسم دا پورا وزن دونواںپیراں اتے ہوندا اے ایس وجہ نال انسان دے دل دا بوجھ ہلکا ہو جاندا اے۔ رکوع وچ ساری کمر سدھی تے ہتھاں دا دبائو گھٹنیاں اتے ہوندا اے۔ ایہدی وجہ نال کمر دا درد تے دوجی بیماریاںختم ہو جاندیاں نیں۔ نیز رکوع کرن نال گردیاں وچ پتھری نہیں ٹھہردی تے جے ٹھہر وی جاوے تے بہت چھیتی نکل جاندی اے۔ ایسے طرح قومہ کرن یعنی دوبارہ حالت قیام وچ آ جان نال چہرے تے سر دے دوران لہو جہڑا حالت رکوع وچ ودھ گیا سی نارمل ہو جاندا اے جہدے توں شریاناں وچ لچک پیدا ہو جاندی اے تے ایہدی وجہ نال ہائی بلڈ پریشر تے فالج دے امکانات گھٹ ہو جاندے نیں۔ سائنس آکھدی اے کہ جدوں نمازی سجدہ کردا اے تے ایہدے دماغ دی شریاناں ولوں لہو دا بہائو بوہتا ہو جاندا اے۔ جہدی وجہ نال دماغ تے نظر تیز ہو جاندے نیں۔ نماز دے اختتام اتے جدوں اوہ سلام پھیردا اے تے ایہہ گردن دے عضلات دی اک بہترین پریکٹس اے جہدے توں عضلات نوں طاقت ملدی نیں۔
اج ساڈے معاشرے وچ بے چینی’ بے سکونی تے اضطراب کافی ودھ چکیا اے جہدی وجہ نال انسان وچ فیصلے دی قوت وی کمزور پے گئی اے۔ ایہدا بہترین حل ایہہ ہے کہ انسان نماز دی پابندی کر لووے۔ جدوں اوہ اپنے رب دے حقوق نوں پورا کرے گا تے اللہ تعالیٰ وی اوہدے زندگی دے سارے کماں نوں ایہدے لئی آسان بنا دیوے گا۔ بزرگ آکھدے نیں کہ تہاڈی زندگی وچ سکون تے اطمینان دا ہونا ایس گل اتے منحصر اے کہ تہاڈی نماز دی زندگی کیسی اے۔ جے نماز وچ تہاڈی خشوع تے خضوع پوری اے تے نماز دے باہر وی تسیں پرسکون’ مطمئن’ قابل اعتماد تے خوش رہو گے۔