سخت گرم موسم وچ لُو توں بچن لئی حفاظتی اقدامات اختیار کرو

اختر سردار چوہدری

ملک دے سیاسی درجہ حرارت وانگوں ایس ویلے موسم گرما دا درجہ حرارت وی ودھ چکیا اے۔ اج کل ہیٹ سٹروک دا خطرہ وی کافی اے۔ ہیٹ سٹروک نوں اردو وچ لو لگنا آکھدے نیں۔ ایس گرم موسم وچ لو اوس ویلے لگدی اے یعنی ہیٹ سٹروک اوس ویلے ہو سکدا اے جے تہاڈے جسم دا درجہ حرارت ودھ جاوے۔ 104فارین ہائیٹ (40ڈگری سینٹی گریڈ) یا ایس توں ودھ دے جسمانی درجہ حرارت دا سامنا کرنا پووے۔ خیال رہوے لو لگنا دھپ وچ مشقت دا کم کرن نال وی لگ جاندی اے جہدے توں جسم دا درجہ حرارت بہت تیزی نال ودھ جاندا اے۔ ایس حالت وچ جسم ٹھنڈا نہیں ہو ندا۔ متاثرہ شخص تھکاوٹ تے کمزوری محسوس کردا اے تے بے ہوش وی ہو سکدا اے۔
متاثرہ مریض نوں فوری طور تے طبی امداد دی لوڑ ہوندی اے۔ بصورت دیگر دماغ تے دوجے اعضائے رئیسہ متورم ہو کے مکمل طور تے ناکارہ وی ہو سکدے نیں تے متاثرہ فرد دی موت وی واقع ہو سکدی اے۔ یاد رکھو ہیٹ سٹروک دے مریض نوں فوری طور تے طبی امداد دی لوڑ ہوندی اے۔ ہیٹ سٹروک نوں فوری علاج دی لوڑ ہوندی اے۔ علاج نہ کیتے جان والے ہیٹ سٹروک تہاڈے دماغ’ دل’ گردیاں تے پٹھیاں نوں تیزی نال نقصان پہنچا سکدے نیں۔ علاج وچ لمی دیر ہون نال نقصان ہور ودھ جاندا اے جہدے توں تہاڈے سنگین پیچیدگیاں یا موت دا خطرہ ودھ جاندا اے۔
جے گرمی وچ سردرد کرنا شروع کر دیوے’ چکر آنا تے متلی محسوس ہووے اوہدے مگروں بخار ہو جاوے۔ پیاس تے بے چینی ودھ جاوے۔ انج تہاڈے نال یا کسے دے وی نال ہووے تے اوس مریض نوں فوری طور تے ڈاکٹر دے کول لے جائو تے طبی امداد دیو۔ ہیٹ سٹروک دے مریض دی نشانی ایہہ ہے کہ اوہ تیز تیز تے چھیتی چھیتی ساہ لیندا اے۔ دل تیزی نال دھڑکنا شروع ہو جاندا اے۔جلد دا رنگ لال ہونا شروع ہو جاندا اے۔ جسم توں پسینے دا اخراج رک جاندا اے۔ جے پسینے دا اخراج نہ رکے تے اوس بیماری دا ایہہ حل ہوندا اے لیکن جدوں پسینے دا آنا رک جاندا اے تے بیماری شدت اختیار کر لیندی اے تے جسم دا درجہ حرارت گھٹ نہیں ہوندا۔ ایہہ اک خطرناک صورتحال ہوندی اے۔ مریض بے ہوش ہو سکدا اے تے زیادہ دیرہون دی صورت وچ یا ویلے تے طبی امداد نہ ملن دی صورت وچ موت وی واقع ہو سکدی اے۔
ہیٹ سٹروک دی دو قسماں ہوندیاں نیں۔ پہلی قسم اوہ اے جہدے وچ گرم تے مرطوب ماحول وچ لمے ویلے تک رہن دی وجہ نال جسم دا درجہ حرارت ودھ جاندا اے۔ ہیٹ سٹروک دی ایس قسم توں عام طور تے سخت بیمار تے بڈھے بندے متاثر ہوندے نیں۔ ایس لئی بچے’ بڈھے تے بیمار دونواں لئی گرم موسم وچ گرمی دی شدت وچ کمی دا انتظام ہونا چاہیدا اے۔ ہیٹ سٹروک دی دوجی قسم اے جہدا شدید گرمی تے دھپ وچ جسمانی مشقت کرن والے محنت کش شکار ہوندے نیں۔ اسیں آکھ سکنے آں کہ ہیٹ سٹروک گرمی لگن یا لو لگن دی دو وجہ ہو سکدیاں نیں۔ بوہتی دیر گرمی یا دھپ والی جگہ کم کرنا یا رہنا۔ دوجی اہم گل ایہہ اے کہ مختلف عمر دے افراد یا مختلف بیماریاں دے پہلے توں شکار افراد ایہدا آسانی نال شکار ہو سکدے نیں۔جیویں کہ خاص طور تے دل دی بیماری’ ہائی بلڈ پریشر یا پھیپھڑیاں دی بیماری دے متاثرہ لوک ہیٹ سٹروک دا چھیتی شکار ہو جاندے نیں۔ ایسے طرح شراب پین والے یا جہناں نوں پانی دی کمی ہووے اوس دے علاوہ موٹاپے دا شکار لوک ہیٹ سٹروک داآسان شکار ہوندے نیں۔
ہیٹ سٹروک دے مریض لئی ایمرجنسی دی صورت وچ سب توں پہلاں ایمبولینس نوں طلب کرو یا متاثرہ شخص نوںخود ہسپتال لے جائو۔ ایس دے علاوہ مریض نوں کسی سایہ دار جگہ اتے لے جائو۔ ممکن ہووے تے ائیرکنڈیشنڈ کمرے وچ لٹا دیو۔ متاثرہ مریض دے پائے ہوئے اضافی کپڑے اتار دتے جان۔ جے مریض دے کپڑے ٹائٹ ہون تے اوہناں نوں ڈِھلا کر دیو۔ پانی نال بھرے ٹب وچ لٹائو یا ٹھنڈے پانی وچ کپڑا بھیوں کے جسم اتے ملو تے سر’ گردن’ بغلاں تے ڈِھڈ اتے ٹھنڈے پانی دی پٹیاں ‘ تولیہ یابرف رکھو۔ ایس دوران جسم نوں پکھے نال ہوا دیو۔ بے ہوشی طاری ہووے تے منہ اتے ٹھنڈے پانی دے چھٹے مارو۔
سخت گرم موسم وچ لو توں بچن لئی مندرجہ ذیل حفاظتی اقدامات اختیار کرو
موسم گرما وچ ہلکے رنگ دے ڈھیلے ڈھالے کھدر’ بریک سوتی یا ململ دے چٹے کپڑے پائو۔ کپڑیاں دا چٹا رنگ گرمی توں بچاندا اے۔ ٹھنڈی تے ہوا دار جگہ اتے رہو۔ نماز فجر مگروں یا شام ویلے سفر کیتا جاوے۔ گرم موسم وچ خصوصاً صبح 11وجے توں شام 5وجے دے دوران لوک غیر ضروری طور تے گھر وں باہر نہ نکلن۔دھپ وچ چھتری اوڑھ لوو۔ پیدل چلدے ویلے دیواراں’ درختاں یا دوجی سایہ دار شیواں دے سائے تھلے چلو۔ پانی دا بوہتا استعمال کرو۔ خیال رہوے پانی دا بوہتا استعمال ای تہانوں ہیٹ سٹروک توں بچا سکدا اے۔ دوجی سب توں اہم گل ایہہ کہ کسی سایہ دار جگہ وچ رہنا تے سر نوں ڈھکنا انتہائی ضروری اے جہدے توں ہیٹ سٹروک توں بچائو ممکن اے۔
گھر وچ موجود بڈھے افراد’ کمزور تے بیمار افراد دے نال نال ماواں نوں چاہیدا اے کہ بچیاں نوں وی بلاضرورت دھپ وچ نکلن توں روکن۔ خود وی اوہدے اتے عمل کرن تے بچیاں نوں وی بار بار پانی پین دی تلقین کرن۔ گھروں نکلدے ویلے دھپ وچ سر اتے رومال’ ٹوپی ‘ چوڑا ہیٹ پا لین۔ پرانے لوکاں وانگوں بہتر ہوے گا کہ سر تے گردن نوں گِلے کپڑے نال چنگی طرح ڈھک کے رکھو۔ جے سخت گرمی وچ محنت مشقت داکم کرنا ناگزیر ہووے تے فیر وقفے وقفے نال پانی یا شربت وغیرہ ضرور پیندے رہن تاںجے جسم وچ پانی دی کمی نہ ہووے۔ پانی دی مقدار برقرار رہن نال پسینہ آندا رہندا اے جہدے توں جسم نوںٹھنڈا رکھن وچ مدد ملدی اے۔ ایس دے علاوہ ہر کجھ دیر مگروں سائے وچ یا ٹھنڈی جگہ اتے بیٹھ کے آرام کرو۔
اک گل نوٹ کر لوو کہ بوہتا پانی پینا تے بار بار نہانا وی مناسب نہیں اے۔ ہر اک چیز وچ اعتدال ای مناسب لائحہ عمل ہوندا اے۔ گرمی چاہے کہنی ای بوہتی کیوں نہ ہووے بار بار نہان توں گریز کیتا جاوے کیوں جے اعتدال توں ودھ نہانا نقصان دہ ہوندا اے تے نہان ویلے بوہتا پانی دے تھلے بیٹھے رہنا وی مناسب نہیں اے۔ پسینے دی حالت وچ بغیر آرام کیتے نہانا وی نہیں چاہیدا۔ نہان مگروں جدوں تک بدن سُک نہ جاوے یا تولیہ نال خشک نہ کر لیتا جاوے کپڑے نہیں پانے چاہیدے۔
ہونا تے ایہہ چاہیدا اے کہ صبح تے شام ویلے کم بوہتا کیتا جاوے تے دوپہر نوں آرام کیتا جاوے۔ سخت گرمی تے لو دے دناں وچ صبح تے شام ویلے کم کرن دی ترتیب بنا لیتی جاوے۔ دکاندار تے گاہک دونواںدی بھلائی ایہدے وچ اے کہ دوپہر دے دو یا تن گھنٹے کاروباری مرکزاں نوں بند رکھیا جاوے۔ شدید گرمی وچ گھر دے مشروبات وچ لیموں شامل کر کے استعمال کیتا جاوے۔ ٹھنڈی کچی لسی تے شکنجویں دا شربت مفید اے۔ جو دے ستو’ چھاچھ بہترین سرد مشروبات’ ایس دے علاوہ انار’ بزوری شربت’ سرکہ تے تازہ پھلاں دا رس وی ہیٹ سٹروک توں بچائو لئی مفید نیں۔ ناریل پانی تے لسی وی شدید گرمی دے مضر اثرات توں بچاندے نیں۔
موسم گرما وچ بوہتی سبزیاں تے تازہ پھلاں دے جوس تے پانی بوہتا استعمال کرناچاہیدا اے۔ سبزیاں وچ کدو’ ٹینڈے’ پالک’ اروی’ پیٹھا تے دیسی توری تے پھلاں وچ آلو بخارا’ تربوز’ اسٹرابری’ لیچی’ آلوچہ’ فالسہ’ کھیرا تے ککڑی کھائو جد کہ دھنیا’ اناردانے دی چٹنی’ ددھ سوڈا’ آئس کریم نال لطف اندوز ہون’ ایہناں ساریاں توں اہم گل موسم گرما وچ دھپ’ گرم مقام تے گرم آب وہوا توں بچنا بہترین تدبیر اے۔