کیہ مہنگائی ساری دنیا وچ آ ئی؟

منیر نیازی نے آکھیا سی محبت اب نہیں ہو گی۔یہ کچھ دن بعد ہوگی۔ تیل’ گیس تے بجلی دے نرخ ودھن نال مہنگائی کنی تے کدوں ہووے گی’ ایہہ سوال وی منیر نیازی کولوںپچھدے تے جواب ملدا کہ ایہہ کجھ دن مگروں ہووے گی۔ماہرین اقتصادیات ایس گل اتے متفق نیں کہ پٹرولیم’گیس تے بجلی نال صنعت تے معمولات زندگی چلدے نیں۔ جدوں ایہہ تناں چیزاں مہنگی ہون گئیاں تے پیداواری لاگت ودھے گی تے پراڈکٹس مارکیٹ وچ مہنگی پہنچن گئیاں۔ پاکستان وچ بجٹ توں پہلاں پٹرولیم مصنوعات 60 روپے لٹر تک مہنگی کرنا پئیاں جہدا وڈا کارن عالمی مارکیٹ وچ خام تیل دی قیمتاں وچ وادھا اے۔ عام بندے نوں پٹرول دی قیمت دے اثرات توں بچان لئی حکومت نوں سبسڈی دینا پیندی اے تے سبسڈی دا وڈی مقدار تے لمے عرصے تک ادا کرنا ممکن نہیں ہوندا۔ آئی ایم ایف نے وی شرط لائی کہ ہور امداد توں پہلاں پٹرول دی قیمتاں عالمی سطح دے مطابق ودھائی جان۔ ایہہ سب کجھ کر دتا گیا۔ بجٹ وی آ چکیا۔ ہن بہت سارے ابہام دور ہو گئے نیں۔
یقینا اکثر گھراں وچ ایہہ گل موضوع بحث ہووے گی کہ ہن کیہ ہووے گا’ خرچہ کیویں چلے گا تے کیہ حالات بدتر ہون جا رہے نیں؟ حکومت آپ آکھ رہی اے کہ مہنگائی وچ ہور وادھا ہووے گا تے پچھلے وزیراعظم عمران خان نے وی چھکے چھڑا دین والی مہنگائی دا عندیہ دتا اے۔ ایہہ کمبخت مہنگائی ای سی جہنوں بنیاد بنا کے تحریک انصاف دی حکومت نوں گھر بھیجیا گیا۔
ایدھر مسئلہ صرف پٹرولیم مصنوعات دی ودھدی قیمتاں دا نہیں اے بلکہ نیپرا ولوں جولائی دے مہینے توں 7.91 روپے فی یونٹ وادھے دی منظوری دتی گئی اے۔ایس ممکنہ وادھے دا اثر عام بندے دی جیب اتے براہ راست تے پووے گا ای لیکن نال اوہدے کارن مہنگائی وچ وی کڑاکے دار وادھا ہووے گا۔ پٹرولیم مصنوعات دی قیمتاں وچ وادھے دے کارن ٹرانسپورٹ دی لاگت وچ وادھا ہو جاندا اے جہدی وجہ نال کھان پین دی شیواں وی مہنگی ہو جاندی اے۔ مہنگائی وچ وادھا کدوں تک جاری رہوے گا’ ایہدے وچ کمی دا کوئی امکان اے؟ماہرین آکھدے نیں کہ تقریباً اک سال تک ایہدے وچ کمی آن دی توقع نہیں اے۔ شرح سود وی اتے جاوے گی۔ معیشت جہڑی حد توں ودھ پھیلی اے اوہ ہن سکڑے گی تے ہن مہنگائی دی شرح 2023جون مگروں تھلے آن دی توقع اے۔ سمجھن دی گل ایہہ کہ معیشت دی شرح نمود تے ایس ویلے چھ فیصد اے لیکن پاکستان دا اصل چیلنج دہرے خسارے نیں یعنی ساڈی درآمدات بوہتیاں نیں برآمدات گھٹ نیں جد کہ دوجے پاسے ساڈے خرچے بوہتے نیں لیکن ریونیو گھٹ اے۔ ماہرین دے مطابق پاکستان نوں چاہیدا اے کہ اوہ معاشی ترقی لئی اک لمی مدتی اصلاحاتی حکمت عملی اپناوے۔ اسیں ہر پنج سال مگروں آئی ایم ایف دے کول ایسے وجہ نال جانے آں۔
جدوں تک اسیں معیشت دا ڈھانچہ نہیں بدلدے تے خساریاں وچ کمی نہیں لیاندے تے اسیں ایس چکر وچ پھسے رہواں گے۔ ساڈی آبادی ودھ رہی اے لیکن ساڈے رئیل سیکٹراں دی پیداواری صلاحیت نہیں ودھ رہی۔ آبادی ودھن دی وجہ نال جدوں کھپت وچ وادھا ہوندا اے تے سانوں چیزاں درآمد کرنا پیندیاں نیں۔ جدوں اسیں درآمد کرن جانے آں تے ایہدے لئی ڈالرز درکار ہوندے نیں۔ ڈالر تہاڈے کول برآمدات توں آندے نیں’برآمدات وچ وادھافیر ہوندا اے جدوں سرمایہ کاری وچ وادھا ہو رہیا ہووے تے اوہ پیداواری سیکٹرز وچ جاوے۔ اسیں اک تجارتی معیشت بن کے رہ گئے آں نہ کہ پیداواری۔ سانوں چاہیدا اے کہ زراعت وچ ویلیو ایڈیشن لیائیے۔ ساڈی ٹیکسٹائل انڈسٹری کپڑے دے بجائے سوٹ بنائے تاںجے ساڈے زرمبادلہ وچ وادھا ہویا۔ سب توں اہم گل ایہہ اے کہ اسیں اپنی نالج بیسڈ اکانمی تے انفارمیشن ٹیکنالوجی دے شعبے وچ چھوٹ دین تے سرمایہ کاری دی ترغیب دین۔ تیل درآمد کرن والے ملک جے اجناس وی درآمد کرن لگن تے فیر اوس ملک نوں مہنگائی تے غربت توں کوئی نہیں بچا سکدا۔ پاکستان کلا ای ایس عذاب دا شکار نہیں بلکہ مہنگائی اک عالمی مسئلہ اے۔ دنیا بھر وانگوں پاکستان وچ وی ایس ویلے شدید مہنگائی دے اثرات نظر آرہے نیں۔ ایس ویلے دنیا وچ پٹرول تے دوجی شیواں دی قیمتاں مسلسل ودھ رہیاں نیں جہڑی رکن دا نام نہیں لے رہیاں۔ پٹرول دے حوالے نال روسی صدر نے خدشہ ظاہر کیتا اے کہ پٹرول دی قیمت ہور اتے جا سکدی اے۔ جدوں عالمی منڈیاں وچ پٹرول دی قیمت ودھے گی تے پاکستان وچ وی پٹرول دی قیمت ودھ جاوے گی تے ایہدے نال مہنگائی وچ ہور وادھا ویکھن نوں ملے گا۔
پاکستان وچ کھان پین دی شیواں وچ مسلسل وادھا ویکھن وچ آ رہیا اے جہدی وجہ نال باہروں درآمد ہون والی شیواں وچ وی وادھا ہو رہیا اے۔ کوکنگ آئل پاکستان وچ مکمل طور تے باہروں درآمد ہو کے آندا اے۔ ایہدی قیمت دنیا بھر وچ ودھی اے تے پاکستان وچ ساڈے پنج سو روپے فی کلو تک پہنچ چکی اے۔ جے ایہو کوکنگ آئل بنان وچ پاکستان خود کفیل ہو جاوے تے ایہدی قیمتاں وچ بہت حد تک کمی آ سکدی اے۔ پاکستان سنے دنیا بھر وچ مہنگائی دی اک وجہ گندم دی پیدوار وچ کمی اے۔ امریکہ تے کینیڈا وچ موسم گرما وچ شدید گرمی دی اک لہر مگروں ایہناں ملکاں دی پیداوار نوں ایس سال تباہ کن قرار دتا گیا اے۔ روس وچ گندم دی پیداوار وچ اک تخمینے دے مطابق 10ملین ٹن کمی آئی اے۔ ایس سارے دی وجہ نال عالمی منڈیاں وچ گندم دی قیمت 2012 مگروں بلند ترین سطح اتے اے۔
عالمی بینک نے دنیا بھر وچ مہنگائی دی شرح وچ ہور وادھے دی پیشگوئی کیتی اے تے آکھیا اے کہ ترقی پذیر ملک کمزور ترقی تے بلند افراط زر (مہنگائی) دے لمے دور وچ داخل ہو رہے نیں۔
ورلڈ بینک دے صدر ڈیوڈ مالپاس نے رپورٹ وچ خبردار کیتا اے کہ اج معاشی تنزلی دا خطرہ کافی حد تک موجود اے۔ دنیا دے بیشتر حصیاں وچ کمزور سرمایہ کاری دی وجہ نال ممکنہ طور تے گھٹ ترقی دا عمل پوری دہائی وچ برقرار رہوے گا۔ متعدد ملکاں وچ مہنگائی کئی دہائیاں دی بلند ترین سطح اتے اے۔ افراط زر دی شرح لمے عرصے تک بلند رہوے گی۔ ورلڈ بینک نے چالو سال عالمی شرح نمو اک 1.2فیصد گھٹ کر کے 2.9فیصد کردتی اے۔دنیا بھر وچ کھان پین دی شیواں توں لے کے ساڈے گھراں نوں گرم رکھن لئی ایندھن تک’ نہ صرف برطانیہ بلکہ دنیا بھر وچ زندگی گزارن دی ہر چیز تیزی نال مہنگی ہوئی اے۔ 2018توں عالمی افراط زر یعنی قیمتاں وچ وادھے دی شرح ریکارڈ سطح اتے اے۔ ایہدی کجھ وڈی وجوہات وچ توانائی تے پٹرول دی قیمتاں وچ وادھا اے۔ کووڈ دے آغاز تے تیل دی قیمتاں وچ کمی واقع ہوئی سی لیکن ایہدے مگروں منگ وچ تیزی آئی تے قیمت 7سال دی بلند ترین سطح اتے پہنچ گئی۔
گیس دی قیمتاں وی اتے گئیاں۔ کووڈ نے اک ہور صورتحال نوں تیزی نال تبدیل کیتا اوہ سامان دی قلت اے۔ کمپنیاں نے سپلائی چین اتے اٹھن والے اخراجات دی وجہ نال اپنی قیمتاں ودھائیاں نیں۔ کووڈ 19دے لاک ڈائون دے دوران گھراں وچ پھسے افراد جہڑے ریستوران یا چھٹیاں اتے کدھرے نہیں جا سکدے سن ۔ اوہناں نے گھریلو استعمال تے مرمت دا کافی سامان خریدیا۔ ایشیا وچ بہت سارے صنعتکاراں نوں کووڈ پابندیاں دی وجہ نال کاروبار بند کرنا پیا تے ہن اوہ ودھدی منگ نوں پورا کرن دی کوششاں کر رہے نیں۔ ایہدے نتیجے وچ پلاسٹک’ کنکریٹ تے سٹیل جئے مواد دی قلت ہوئی جہدے توں قیمتاں ودھ گئیاں۔ چالو سال تے سال2021 وچ برطانیہ وچ لکڑی دی قیمت معمول توں 80فیصد بوہتی ہوئی تے امریکہ وچ ایہہ قیمت دگنی ہو چکی۔ امریکہ دی وڈی کمپنیاں نائیکی تے کاسٹکو نے سپلائی چین اتے اٹھن والے اخراجات دی وجہ نال اپنی قیمتاں ودھا دتیاں۔ ایہدے علاوہ مائیکرو چپس دی وی کمی اے جہڑی کاراں’ کمپیوٹر تے دوجے گھریلو سامان لئی بہت ضروری آئٹم اے۔ ترسیل اتے اٹھن والے اخراجات ای مہنگائی دا وڈا کارن نیں۔
دنیا بھر وچ سامان دی آمدروفت والی عالمی شپنگ کمپنیاں وبا مگروں اک دم ودھن والی منگ پوری کرن لئی مشکلات وچ نیں۔ ایہدا مطلب ایہہ اے کہ شیواں ویچن والی کمپنیاں نوں سامان اپنے سٹوراں تک پہنچان لئی بہت زیادہ ادائیگی کرنا پیندی اے۔ نتیجتاً قیمتاں ودھ گئیاں جہدا بوجھ صارفین اتے پا دتا گیا اے۔ ایشیا توں یورپ تک 40فٹ دا اک کنٹینر بھیجن دی لاگت ایس ویلے 17000 ڈالر یا 12480 پائونڈ اے جو اک سال پہلے دے مقابلے وچ 10گنا بوہتا اے۔ سال پہلے ایہہ قیمت 1500 ڈالر یا 1101 پائونڈ سی۔ فضائی ذرائع توں سامان بھیجنے دی فیس وچ وی وادھا ہویا۔ یورپ وچ لاری ڈرائیوراں دی کمی نے وی حالات نوں ہور خراب کر دتا۔
مہنگائی بوہتی ہون دی اک وجہ اجرتاں وچ وادھا وی اے۔ وبا دے دوران بہت سارے لوکاں دا کم چھٹ گیا یا اوہناں نے ملازمتاں بدل لئیاں۔ امریکہ دے ڈیپارٹمنٹ آف لیبر دے مطابق امریکہ وچ کووڈ دے عرصہ وچ40لکھ توں ودھ لوکاں نے اپنی ملازمتاں چھڈیاں۔ نتیجتاً کمپنیاں نوں ڈرائیوراں’ فوڈ پروسیسرز تے ریستوران وچ کم کرن لئی ویٹر جئے عملے دی بھرتی وچ مشکلاں دا سامنا کرنا پیا۔ 50وڈی امریکی کمپنیاں دے سروے وچ دسیا گیا اے کہ 94فیصد نوکری چھڈ جان والے ملازماں دی جگہ دوجے افراد بھرتی کرن وچ مشکلاں دا سامنا کرنا پیا۔ ملازمت وچ مقابلے دی فضا پیدا ہوئی تے کمپنیاں نوں بوہتی اجرتاں اتے ملازمین نوں لینا پیا۔ لاگت وچ وادھا ہووے تے مہنگائی دا ودھنا لازمی اے۔
دنیا دے کئی حصیاں وچ موسم دی شدت وی مہنگائی لیائی۔ خلیج میکسیکو توں گزرن والے سمندری طوفان آئیڈا تے نکولس توں تیل دی عالمی سپلائی متاثر ہوئی تے امریکہ وچ تیل دے بنیادی انفراسٹرکچر نوں نقصان پہنچیا۔ ٹیکساس وچ موسم سرما وچ آن والے شدید طوفان پاروں وڈے کارخانے بند ہوئے جہدے توں مائیکرو چپس دی ودھدی منگ ہور متاثر ہوئی۔ کافی دی قیمت وچ وی وادھا ہویا جہدی وجہ نال برازیل وچ صدی دی تقریباً شدید ترین خشک سالی مگروں اوتھے فصل دی پیداوار وچ کمی اے۔ برازیل دنیا وچ کافی برآمد کرن والا سب توں وڈا ملک اے۔ تجارت وچ رکاوٹاں وی افراط زر یعنی مہنگائی لے کے آئیاں۔ بوہتی مہنگی درامدات وی قیمتاں وچ وادھے دا کارن بن رہیاں نیں۔ بریگزت مگروں نویں تجارتی قنون دے کارن سنہ 2021 دی پہلی ششماہی وچ یورپی یونین توں برطانیہ درآمدات وچ تقریباً اک چوتھائی تک کمی آئی۔ چین توں امریکہ درآمد ہون والی شیواں اتے آن والے محصولات تقریباً سارے دے سارے امریکی صارفاں نوں ادا کرنے پے رہے نیں۔
یوکرین تے روس وچ جنگ دی وجہ نال یورپی ملکاں وچ گیس دی قیمتاں ایہناں دناں آسمان نوں چھو رہیاں نیں۔ یوکرینی جنگ دی وجہ نال دنیا بھر تے خصوصاً براعظم یورپ ریکارڈ افراط زر دا شکار اے۔ایس تناظر وچ توانائی تے خوراک دی قیمتاں پچھلے دس سال دی بلند ترین سطح اتے پہنچ چکیاں نیں۔ منفی اثرات اقوام عالم دی معیشتاں اتے ائے روز گہرے ہوندے جا رہے نیں۔ امکان اے کہ چالوں سال 27 رکنی یورپی یونین نوں مجموعی طور تے ست فیصد توں ودھ افراط زر دا سامنا ہووے گا۔ ایس دے علاوہ یورپی ملکاں دی سالانہ شرح پیداوار وی سست روی د ا شکار ہو چکی اے۔ پہلاں ای کجھ یورپی ملک اتحاد وچ شامل دوجے ملکاں دی نسبت بوہتے افراط زر دا شکار نیں۔ ایہناں ملکاں وچ چیک جمہوریہ وچ افراط زر دی شرح 14فیصد’ پولینڈ وچ 12فیصد تے یونان وچ 11فیصد دے کول اے۔
یورپی حکومتاں نے ٹیکساں دی مد وچ کمی لیان دے نال نال عام لوکاں دے اشارے وی دتے نیں۔ مہنگائی دی وجہ نال مظاہریاں دا سلسلہ شروع ہو سکدا اے۔ بلغاریہ وچ مہنگائی دی وجہ نال لوکاں نے احتجاجی مظاہرے شروع کردتے نیں۔ یورپی شہریاں نے فالتو اخراجات توں وی ہتھ کھنچنا شروع کرد تا اے۔ ہن اوہ صرف ضروری شیواں دی خریداری اتے ای اکتفا کر رہے نیں۔ ماہرین اقتصادیات داآکھنا اے کہ موجودہ صورتحال نے اک وڈے معاشی طوفان تے اقوام نوں اپنی گرفت وچ لین دے واضح اشارے دے دتے نیں۔ اوہناں دا آکھنا اے کہ دنیا بھر دی معیشتاں اجے کووڈ دی تباہ کاری توں باہر نہیں نکلیاںسن کہ یوکرین جنگ نے پہلاں توں تباہ حال معیشتاں نوں ہور نچوڑنا شروع کر دتا۔