بالاں دے نام کیہ رکھے جان؟

مذہب اسلام اک فطری دین اے جہڑا انسان دی پیدائش توں لے کے اوہدے مرن تک ہر معاملے وچ اوہدی بہترین رہنمائی کردا اے۔ ایسے سلسلے وچ اوہنے نومولود بچے دی پیدائش اتے عمدہ تے بہترین نام رکھن دی وی اپنی گراں قدر تعلیمات دے چانن وچ انسان دی بہترین رہنمائی کیتی اے۔درحقیقت انسان دا نام ای اوہدی شخصیت دا اک بہترین عنوان ہوندا اے۔ نام ای دے ذریعے اک انسان دا دوجے انساناں توں امتیاز ہوندا اے جے کسے انسان دا بالفرض نام نہ ہووے تے اوہنوں اوہدے دوجے ہم جنس انساناں توں کیوں کر ممتاز کیتا جا سکدا اے۔ چنانچہ حدیث تے تریخ دی روایتاں دی سند وچ جدوں کسے راوی دا نام پتہ نہ ہووے تے محض ایس بنیاد تے کہ فلاں راوی مجہول (غیر معروف) اے۔ پوری دی پوری روایت کمزور تے ضعیف قرار دے کے ناقابل احتجاج گردانی جاندی اے ایس لئی کہ جدوں کسے راوی دا نام ای پتہ نہ چل سکے تے اوہدے بقیہ حالات زندگی کیویں پتہ چلن گے؟جہناں توں اوہدی ثقاہت تے عدالت یا ضعف تے کذب دا پتہ لایا جا سکے۔
نام انسان دا اک ایسا جزو لانیفک (وکھ نہ ہون والا جزو) اے جہڑا اوہدے توں کدی جدا نہیں ہو سکدا’ ایہدے نام توں ای انسان نوں پکاریا جاندا اے۔ ایہدے توں اوہدے حسب نسب دے سلسلے چلدے نیں۔ ایہدے توں اوہدے حسب نسب دے سلسلے چلدے نیں۔ ایہدے توں اوہدے پتر پوتے اوہدے وارث کہلاندے نیں تے ایہدے نام توں قیامت دے دن سارے انساناں نوں فلاں ابن فلاں’ فلاں بن فلاں آکھ کے پکاریا جاوے گا۔
شریعت اسلام نے بچے دا نام رکھن دے حوالے نال والدین نوں چنگا تے عمدہ بامعنی نام رکھن داپابند کیتا اے۔ چنانچہ احادیث مبارکہ وچ اوہدی بڑی ترغیب آئی اے۔ سب توں چنگے تے عمدہ نام اللہ تعالیٰ تے حضرات انبیاء علیہم السلام دے نیں’ اوہناں مگروں صحابہ کرام دے نام نیں ۔ اوہناں مگروں دوجے بزرگان دین دے نام نیں۔
چنگا نام رکھنا شرعاً مطلوب تے مستحسن اے تے نبی اکرمۖ نے اوہدی ترغیب دتی اے۔ چنانچہ حضرت ابو دردا توں روایت اے کہ رسول اللہۖ نے ارشاد فرمایا: ترجمہ: قیامت دے دن تسیں اپنے ابا دے ناماں توں پکارے جائو گے لہٰذا اپنے نام چنگے رکھیا کرو (سنن ابی دائود:4948)
ایسے طرح حضرت ابو وہب چشمی توں روایت اے کہ رسول اللہۖ نے ارشاد فرمایا کہ :ترجمہ: حضرات انبیاء علیہم السلام دے نام رکھیا کرو تے اللہ تعالیٰ دے کول سب توں ودھ پسندیدہ نام عبداللہ (اللہ دا بندہ) تے عبدالرحمن (رحمن دا بندہ) نیں تے سب توں ودھ سچے نام حارث (کھیتی کرن والا) تے ہمام (قصد کرن والا یا فکر کرن والا) نیں تے سب توں ودھ بھیڑے نام حرب (جنگ و جدال) تے مرہ (کڑوا تے تلخ) نیں۔ سنن ابی دائود 4950
بچے دی ولادت مگروں اوہدا نام رکھنا سب توں ضروری تے اہم کم اے تے اللہ تعالیٰ ولوں ایس نعمت دے حاصل ہون مگروں نومولود دا بہترین نام رکھنا وی اوہدے اظہار تشکر دا اک انداز اے۔ نام نہ صرف ایہہ کہ انسان دی شناخت دا کارن ہوندا اے بلکہ اوہدی شخصیت اتے وی گہرے تے دوررس اثرات مرتب کردا اے۔ لہٰذا والدین اتے فرض اے کہ اوہ اپنے بچے دا کوئی خوب صورت ‘بامعنی تے نیک نام رکھن۔ رسول اللہۖ نے چنگے نام رکھن دی تلقین فرمائی اے تے بھیڑے تے شرکیہ ناماں توں منع فرمایا اے۔ چنانچہ حضرت ابن عمر توں روایت اے کہ رسول کائناتۖ نے ارشاد فرمایا: تہاڈے ناماں وچوں نام عبداللہ تے عبدالرحمن اللہ تعالیٰ نوں سب توں ودھ پسند نیں۔ (صحیح مسلم:2132)
اللہ تعالیٰ دے پسندیدہ نام عبداللہ تے عبدالرحمن نیں۔ ایہناں ناماں دے پسندیدہ ہون دی وجہ ایہناں ناماں وچ اللہ دے ذاتی نام اللہ تے اللہ دے صفاتی نام الرحمن ولوں عبد دی اضافت دا ہونا اے۔ دراصل اللہ تعالیٰ نوں اپنے بندیاں ولوں عبدیت دا اظہار پسند اے تے ایہناں ناماں دے ذریعے اظہار عبدیت علی وجہ الکمال ہوندا اے۔ فیر اللہ تعالیٰ دے ناماں دے نال نام رکھن دے بارے وی تفصیل اے۔ درحقیقت اللہ تعالیٰ دے ناماں دی دو قسماں نیں:اک ذاتی نام۔ دوجے صفاتی نام۔ ذاتی نام صرف اللہ اے۔ ایس ذاتی نام نوں کسے انسان لئی رکھنا جائز نہیں اے’ فیر صفاتی ناماں دی دو قسماں نیں:اک اوہ جو اللہ تعالیٰ دے نال خاص نیں۔ مثلاً:رحمن’ خالق’ رزاق’ قدوس’ صمد’ قیوم’ باری’ غفار’ متکبر’ قہار’ احد’ ذوالجلال والاکرام وغیرہ تے دوجے اوہ جو اللہ تعالیٰ دے نال خاص نہیں اوہناں دا اطلاق بندیاں اتے کرنا وی ٹھیک اے جیویں: سمیع’ بصیر’ رحیم’ علیم’ رئوف’ ستار’جمیل’ اکرم’ مالک’ ماجد’ رافع’ باسط’ قائم’ معطی وغیرہ۔ ایہناں وچوں پہلی قسم والے صفاتی نام رکھن بارے وچ ایہہ تفصیل اے کہ جے ایہہ نام عبد دی اضافت دے نال رکھے جان تے جائز نیں جیویں عبداللہ تے عبدالرحمن تے عبدالقدوس وغیرہ کہ اوہناں ساریاں وچ عبد دی اضافت اللہ تعالیٰ دے ناماں وچوں کسے اک ول ہو رہی اے تے جے عبد دی اضافت دے بغیر رکھے جان تے جائز نہیں اے۔ ایسے طرح لفظ عبد دے بغیر ایہناں ناماں دا استعمال انساناں لئی جائز نہیں جیویں رحمن تے قدوس تے رزاق وغیرہ نام نیں تے دوجی قسم دے نام اضافت دے بغیر وی رکھے جا سکدے نیں لیکن پسندیدہ نہیں اے۔ البتہ ایس قسم دے ناماں دے رکھن دی صورت وچ ایہہ ضروری اے کہ ایہناں ناماں دے اوہ معنی مراد نہ لیتے جان جہڑے اللہ تعالیٰ دی شان دے لائق نیں۔ مثلاً اللہ تعالیٰ دا سمیع’ بصیر’ علیم’ رحیم’ عزیز’ مالک ہونا کامل’ ذاتی تے نقص توں خالی اے تے مخلوق دے اندر ایہہ معنی عطائی تے نقص والے نیں یعنی ایہناں ناماں دا استعمال جدوں اللہ تعالیٰ لئی ہووے گا تے اوہدے خاص معنی ہون گے تے جدوں اوہناں دا استعمال بندیاں لئی ہووے گا تے اوہناں دے معنی عام ہون گے۔
خلاصہ ایہہ کہ نام رکھن ویلے کسے ایسے نام دا انتخاب کرنا چاہیدا اے جہدے توں اللہ تعالیٰ دی عبودیت تے اوہدی بندگی دا اظہار ہوندا ہووے۔ فیر ایسے ناماں دا انتخاب کیتا جاوے جہڑے معنی خیز تے صداقت اتے مبنی ہون ۔ جیویں کہ حدیث شریف وچ آندا اے کہ سارے ناماں وچ سب توں ودھ صداقت تے سچائی دا اظہار کرن والے دو نام حارث تے ہمام نیں (سنن ابی دائود4950)
حارث دا معنی کمال تے کھیتی باڑی کرن والا تے ہمام دا معنی سوچ و بچار وچ مصروف رہن والا اے۔ ایسے طرح رسول آخرالزماںۖ نے انج دے ناماں توں بچن دی تلقین فرمائی اے جہڑے اسلامی شخصیت و وقار وچ اک داغ دی حیثیت رکھدے ہون۔ چنانچہ حضرت عائشہ فرماندیاں نیں کہ رسول اللہۖ بھیڑے نام بدل دیندے سن ۔ (جامع ترمذی 2939)
حضرت عمر دی اک لخت جگر دا نام عاصیہ (یعنی نافرمانی کرن والی ) سی تے رسول اللہۖ نے اوہناں دا نام بدل کے جمیلہ (خوبصورت ) رکھ دتا۔ (صحیح مسلم 2139)
ایسے طرح ایسے ناماں توں وی اجنتاب کرنا چاہیدا اے جہناں توں بدشگونی تے نحوست والے معانی ظاہر ہوندے ہون۔ چنانچہ حضرت سعید بن مسیب اپنے والد حضرت مسیب توں روایت کردے نیں کہ اوہناں دے والد رسول اللہۖ دی خدمت وچ حاضر ہوئے تے آپۖ نے اوہدا نام دریافت فرمایا۔ اوہناں نے جواب دتا میرا نام حزن (غم و پریشانی) اے تے رسول اللہۖ نے فرمایا: تسیں اپنا نام سہل (نرمی و آسانی) رکھ لوو۔ لیکن اوہناں نے جواب دتا کہ میں اپنے پیو دا رکھیا نام تبدیل نہیں کر سکدا۔ حضرت سعید بن مسیب دا بیان اے کہ اوس ویلے توں ساڈا خاندان قلق تے پریشانی تے بے چینی تے اضطراب دا شکار اے۔(صحیح بخاری6190)
ایسے طرح حضرت یحییٰ بن سعید توں روایت اے کہ حضرت عمر نے اک شخص نوں پچھیا کہ تہاڈا نام کیہ اے؟ اوس شخص نے جواب دتا کہ جمرہ (چنگاری)۔ حضرت عمر نے پچھیا کہ کہدے پتر او؟ اوہنے جواب دتا کہ شہاب (شعلے) دا پتر آں۔ حضرت عمر نے پچھیا:کہڑے قبیلے نال تعلق رکھدے او؟ اوہنے جواب دتا :حرقہ (ساڑن والی اگ) قبیلے نال’ حضرت عمر نے پچھیا: کتھوں دے رہن والے او؟ اوہنے جواب دتا کہ حرالنار (اگ دی گرمی) دا رہن والا آں۔ حضرت عمر نے پچھیا: ایہہ حرالنار (اگ دی گرمی) والی جگہ کتھے موجود اے؟ اوہنے جواب دتا:ذات اللنطی (بھڑکدی ہوئی اگ دے علاقے) وچ اے۔ ایہدے تے حضرت عمر نے فرمایا: اپنے گھر والیاں دی خبر لوو’ اوہ سڑ گئے نیں۔ راوی آکھدے نیں کہ اوہنے جا کے ویکھیا تے واقعی اوہدے سارے گھر والے سڑ چکے سن جیویں حضرت عمر نے اوہنوں فرمایا سی۔ (موطا امام مالک2566,2790)
ایسے طرح ایسے ناماں توں وی احتراز کرنا چاہیدا اے جہڑے اللہ تعالیٰ دی ذات دے نال خاص نیں۔ چنانچہ حضرت ابو ہریرہ کولوں روایت اے کہ رسول اللہۖ نے ارشاد فرمایا: قیامت دے دن سب توں بدترین تے ناپسندیدہ شخص اوہ ہووے گا جہڑا خود نوں شہنشاہ( بادشاہواں دا بادشاہ)کہلواندا سی کیوں جے سارے بادشاہواں دا بادشاہ تے اللہ تعالیٰ اے۔ (صحیح مسلم 2143)
ایسے طرح ایسے ناماں توں وی اجنتاب کرنا چاہیدا اے جہناں وچ لفظ عبد نوں غیر اللہ دے نال رلایا گیا ہووے جیویں کہ کسے دا نام عبدالنبی یا عبدالعزی یعنی نبی دا بندہ یا عزی دا بندی وغیرہ۔ پوری امت مسلمہ دے نزدیک ایس قسم دے نام رکھنا حرام نیں کیوں جے ایہدے وچ عبودیت دا اظہار غیر اللہ لئی اے جہڑا کہ حرام تے ناجائز اے۔
ایسے طرح ایسے ناماں توں وی پرہیز کرنا چاہیدا اے جہناں توں اسلامی قدرومنزلت مجروح ہون دا اندیشہ ہووے یا اوہناں توں کفار دے نال مشابہت دا پہلو نکلدا ہووے یا اوہناں توں ہلاکت تے عذاب جئے معانی دا اظہار ہوندا ہووے جیویں کہ احلام (پراگندہ سفنے ویکھن والی)غادہ (چڑھدی جوانی والی زنانی) شہاب (شعلہ’ چنگاری) حرب (جنگ و جدل) وغیرہ۔ ایسے ناماں نال اسلامی تشخص مجروح ہوندا اے لہٰذا ایہناں توں اجتناب کرنا چاہیدا اے۔
ساڈے ایتھے ایہہ وی رواج اے کہ جہڑا لفظ قرآن مجید وچ آ جاوے فرط عقیدت وچ اوہ نام اپنی دھی یا پتر لئی منتخب کر دتا جاندا اے خواہ اوہدا معنی کنا ای سنگین کیوں نہ ہووے جیویں کہ آنیہ (انتہائی گرم) ایہہ نام عام طور تے بچیاں لئی رکھیا جاندا اے ایس لئی ہمیشہ نام رکھدے ویلے اوہدے معنی اتے ضرور غور کرنا چاہیدا اے۔