تنویر بخاری دے ڈیرے تےسپیاں دی مُکھ وکھالی

عظیم صوفی شاعر سید وارث شاہ دے مزار جنڈیالہ شیر خان دی چھتر چھایا ہیٹھ قائم سید تنویر بخاری دے ڈیرے کڑیال کلاں ضلع گوجرانوالہ وچ پچھلے کئیاں ورھیاں توں پنجابی زبان تے ادب دے فروغ آسطے بھرواں کم ہو رہیا اے۔ سید تنویر بخاری ہوریں اک صاحب حال صوفی تے درویش ہون دے نال نال اک شاعر’ سوجھوان’ استاد’ کھوجکار نیں۔ اوہناں دی ساری حیاتی پنجابی زبان و ادب دی خدمت وچ گزری اے۔ اوہناں سیکڑیاں شاعراں دی رہنمائی کیتی۔پورے پنجاب تے پنجاب توں باہر وی اوہناں دی شاگرداں دی وڈی گینتری موجود اے۔ اک پاسے جیکر اوہ لکھیاراں دی مدد تے رہنمائی لئی کردے نیں تاں دوجے پاسے اوہ اک وڈے آرٹسٹ تے لغت نویس وی نیں۔ اوہناں دی بنائی گئی لغت اردو سائنس بورڈ
لہور ولوں چھپ کے لوکاں دی رہنمائی پئی کردی اے۔ اوہناں بارے جیکر ایہہ آکھیا جاوے جو اوہ پنجابی شاعری دی کلاسیکی تے وڈملی روایت نوں اج وی اگے ٹورن والیاں وچوں اک اچا’ سچا تے اگھانائوں ہے’ تاں غلط نہیں ہووے گا۔ اوہناں پنجابی زبان دی جھولی وچ کنے ای لعل تے موتی تخلیق دی صورت وچ بکھیرے نیں۔ اوہناں دی ذات بہوں پکھی اے۔ لغت دے نال نال اوہناں ماہیا’ فن تے بنتر جہی ودھیا کتاب وی آپنے پڑھن والیاں نوں دتی۔ اوہ آپ وی سید وارث شاہ جہے اچے سچے شاعر دی دھرتی دے جم پل نیں تے اوہناں نوں نکی عمرے توں ای اورث شاہ دی تھاپڑی تے ہلاشیری ڈھیہی اے تے ایہہ آکھیا جاوے تاں جو اوہناں دے شاگرداں دی صورت وچ وی اوہ اصل وچ پنجابی زبان تے ادب دی ای خدمت پئے کردن تاں درست ہووے گا۔ ایس ای سلسلے نوں اگے ٹوردے ہوئیاں پچھلے دنیں اوہناں دے شاگرد افتخار احمد فلکی دے چھپے نویں شعری پراگے دا مکھ وکھالی اکٹھ ہویا۔
جہدی صدارت پنجابی یونین دے چیئرمین’ روزوار بھلیکھا دے ایڈیٹر ان چیف’ شاعر’ سوجھوان تے تحریک پنجابی زبان دے لیڈر مدثر اقبال بٹ ہوراں کیتی۔ جدوں کہ افتخار احمد فلکی ہوراں دے ایس پراگے بارے گل بات کرن والیاں وچ لہورتوں میاں ظفر مقبول’ زاہد حسن’ گوجرانوالہ توں احسان اللہ طاہر شامل سن’ جدوں کہ ایس شعری نشست دی نظامت دے فرائض آپوں سید تنویر بخاری ہوراں ادا کیتے۔
سب توں پہلے احسان اللہ طاہر ہوراں افتخار احمد فلکی ہوراں دی شاعری بارے گل بات کردیاں ہوئیاں آکھیا’ افتخار احمد فلکی ہوراں دیاں ”سپیاں” وچوں جیہڑی وی سپی نوں چیرو’ اک نواں نرویا’ ڈلھکاں ماردا موتی نکلدا اے۔ جیہدے رنگ ساڈی دھرتی تے مٹی دے رنگاں ورگے تے واشنا ایس بھوئیں تے بنی ست رنگی سینگھ ورگی ہوندی اے۔ جیہڑی لوکائی نوں اپنے ول سینتاں مار مار کے بلدندی اے۔ فلکی ہوراں دی گل ٹھیک اے کہ اوہ دارو تے نہیں دسدا پر روگاں دا پتہ تے ضرور دیندا اے۔
ڈاکٹر میاں ظفر مقبول
چیئرمین بزم سوالات لاہور ڈاکٹر میاں ظفر مقبول ہوراں ایس موقعے اتے اپنی ایہہ لکھت پڑھ کے سنائی”کسے منڈے بابے نوں دسیا کہ اوہ بندہ اپنے ناں نال لکھن لگ پیا اے تے بابے ہوراں آکھیا ایہہ کوئی وڈی گل نہیں جہڑا بندا درویش دی گلی چوں لنگھ جاوے تے آپے شاہ ہو جاندا اے۔میں کہنا جہڑا ڈاکٹر سید تنویر بخاری ہوراں دی کنڈی کھڑکان دی لوڑ نہیں بس بوہے ولے اک جھات پا لووے تے فیر اوہ شاعر نہ بنے تے قصور جھات پان والے دا اے پر فلکی دا تے کوئی قصور نہیں۔ ایہہ تے شاہ ہوراں دا صد افتخار اے۔
اسی گھاٹے دا سودا نہیں کردے۔ ہماں یاران جنت ہماں یارا پشت دے قائل آں۔ ایس لئی میں تے ایہو کہواں گا۔فلک اتے چند تاریاں دی لوئو بڑی ٹھنڈ پاندی اے۔ چند تارے کیہ فلکی ہر شے ای ٹھنڈی ہوندی اے تے ساڈے لئی افتخار دا باعث بندی اے۔
نیوز کاسٹر انور بزاز دا انداز:
شاعر نے نہ نرا کتاب دا ناں ای سوہنا تے سکھنا رکھیا اے سگوں اپنیاں نظماں تے سرناویں وی ٹھیک ٹھیک ٹکائے تے رکھے نیں۔
میرے دادا میاں اسماعیل منظر آکھدے ہوندے سن کہ بن پیسیاں دے کاروبار کرنا ہووے تے پنسار دا کم کرو یا کباڑ دا کم کرو۔ ایہہ اوہناں دے دور دی گل اے۔ اج تے بن پیسیاں دے میرج بیورو’ پراپرٹی ڈیلر’ عمارتی ٹھیکیداری دے کماں وچ کافی پیسہ اے۔ بس جثہ ذرا بھرواں ہونا چاہیدا اے۔بہر کیف گل ہو رہی سی پنسار دی۔ تے دادا حضور نے میرے حکمت ولوں ہتھ سدھے کرن دی کوشش کیتی۔
سپی نوں ایس کم دا اک جز آکھیا جا سکدا اے۔
سپہ بارے جے خزائن ادویہ نوں کھول لیاوے تے گل لمی ہو جاوے گی۔ ایس لئی کتاب مذکورہ نوں چھیڑنا ٹھیک نہیں۔ پرانے بزرگ دسدے ہوندے سن کہ جدوں مینہہ پیندا اے تے سپی دا مونہہ کھل جاندا اے۔ جدوں ایس وچ مینہہ دے پانی دا قطرہ پے جاوے سپی دا مونہہ بند ہو جاندا اے تے ایہدے اندر اک قیمتی موتی بندا اے۔ ایس دی تشریح جے چاہے تے حیاتی دے کئی سیرت کھلدے نیں۔ میں کہناں ایہہ موتی کنا کو قیمتی ہو سکدا اے۔اینا’ اینا’ اینا ایس توں زیادہ تے ہو نہیں سکدا۔ کم از کم میں نہیں پڑھیا کہ ایہہ موتی ورتیا کتھے جاندا اے۔ میرے نزدیک سپہ خود قیمتی اے۔ جیس دا کشتہ کر کے مریضاں نوں دتا جاندا اے۔ ایہہ کشتہ بالاں توں لے کے وڈیاں تک سبھناں لئی مفید اے۔ بالاں والی گل تے ٹھیک وڈیاں دی گل کیتی تے ڈر اے فلکی ہوری شرما نہ جان۔
ایہہ سپی درحقیقت افتخار ہوراں دی قلم دا ناں اے جہدے وچ بہت سارے قیمتی موتی نیں۔
کہن نوں ایہہ آزاد نظم اے پر ایہناں نظماں دے سرناویں پابند نیں۔
فلکی ہوراں اپنی شاعری راہیں بڑے نویں تجربے تے تجزیے سامنے لیاندے نیں۔چکھونی دے طور ایہناں دی نکی جیہی نظم گیس ویکھو۔
سوچ رہیا واں
گیس ایہہ کیہ اے…
لکھ کروڑاں ارباں ورھیاں پہلے
موئے ہوئے بھوں جائیاں دی
کتے ہور اڑھ تے نہیں
یاں فیر آوا جائی نظم ویکھو
سجن آئے
مار کھنگھورا
مکھ پرتاکے ٹر گئے
جیویں
بدل چھائے
گجے’ کڑکے
وسن توں گھبرا کے ٹر گئے
مکدی گل ایہہ اے کہ جے فلکی ہوری اپنا قابو کیتا ہویا جن مینوں تھما دین تے فیر نہ صرف اوہدے چڑھن اترن دی کھیچل مک جاوے گی سگوں میں وی تیرے ورگی نظم لکھن توں توبہ کر لواں گا۔”
ایس توں بعد محمد اکرم سید ہوراں اپنا ایہہ کالم پڑھ کے سنایا
”جیون دا مقصد تے خربوزیاں دے بی
حضرات’ فلسفے دیاں کتاباں اندر لکھیا اے کہ افلاطون ہوراں اک وار پروٹا گورس (Protogoras) دی تقریر سنی۔ افلاطون آکھدا اے کہ اوس نے اوہ رنگ جمایا تے اوہ سماں بنھیا کہ تقریر تے ختم ہو گئی پر مینوں انج جاپے جیویں اوہ اجے وی بول رہیا ہووے تے میں اوہنوں سن رہیا ہواں کجھ انج دی خوبی چنگی شاعری وچ ہوندی اے۔ تقریر جے کناں وچ گونجدی اے تے شاعری دل وچ وس جاندی اے۔ تصور وچ انج رچ وسی جاندی اے لگدا اے ہر ویلے نال نال ٹردی اے۔حضرات’ سرشاری دی ایس کیفیت نال دوچار ہون لئی افلاطون ہونا شرط نہیں پر شاعری دا ”سپیاں” ورگی ہونا ضروری اے۔
حضرات’ اچھی شاعری لئی ضروری اے کہ ایہدے وچ حسن’ زرخیزی تے خیر ہووے’ حسن اکھراں دا’ زرخیزی فکر دی تے فیر دونواں نال رل مل کے پونگر دی اے۔ سپیاں وانگ دی شاعری’ جے شاعر واسطے نعمت تے نیکی ہوندی اے تے ٹیرھن سنن والے لئی انعام۔ ایہہ شاعری تے انج جپھا مار لیندی اے کہ بلن جلن جوگا نہیں چھڈدی۔
شیخ سعدی ہوریں آکھدے نیں
بر حدیث من و حسن تو’ نیفز اید کس
حد ہمیں است سخن دانی و زیبائی را
یعنی اے میرے محبوب خوب دی حد آخر تیرا حسن اے تے سخن دانی دا کمال میری شاعری تے آکے مک جاندا اے تے کون ایں جیہڑا ایہناں دونواں توں بازی لے جائے۔
حضرات’ میں شیخ سعدی ہوراں دے محبوب نوں نہیں ویکھیا ایس لئی اوہناں دے حسن بارے تے کجھ نہیں آکھ سکدا پر اوہناں دی نثر وی پڑھی اے تے شاعری وی۔ واہ کیا دل فریب تے پراثر اے۔ سخن دانی تے زیبائی دی آخری حد۔حضرات’ میں وی فاروق آباد کجھ وقت گزاریا اے۔ میں تو سونہہ چکالو’ میں فلکی ہوراں دا محبوب نہیں ویکھیا’ پر کوہ قانوں توں آئوندیاں نظم پریاں ویکھیاں نیں۔ پر ایہہ وکھری گل اے کہ مینوں تے اوہ دندیاں ای چگاندیاں رہیاں تے فلکی ہوراں اوہناں کاگت دے تخت تے بٹھا کے اوہدے نقش نوں الیکن دا جتن کیتا اے۔ اوہدی رنگت نوں رنگ بھرنگے لفظاں اندر گھولن دی کوشش کیتی اے۔ ان چھوئے تے نویں نکور خیالاں دا مکھ دھوکے’ حرفاں تے لفظاں دے موتی لے کے عین اوہدی صورت تے سچ مچ اوہدی مورت بنان دا چارہ کیتا اے۔ انج دی تصویر کہ ا وہدے سامنے کلیاں وی کھڑنا وسرجاون۔
اوہ انج دی نظم لکھنا چاہندا اے پر حسن دی ہر ادا قابو کدوں آئوندی اے۔ انج وی اوہدے ذہن دی یو ایس بی وچ آل دوالے دیاں کوکاں ہوکاں شوکاں ہو کے تے واجاں بھریاں ہویاں نیں۔ حسن دی دل کشی اپنی تھاں’ اوہ اپنے چار چفیرے کھلرے دکھاں’ درداں تے پیڑاں دی تصویر بناندا تے حالات دے ماریاں دی مورت چھک دا اے۔ فلکی ہوراں دیاں نظماں’ اوہدے ہو کے کوسے کوسے اکھراں وچ ڈھل کے’ ہولی ہولی بھانبھڑ بن دے نیں جہدا سیک قاری دی نبض وچ جاری ہو جاندا اے۔ روگی تے اداسے لوکاں نوں ٹنشن چوں کڈھن لئی’ اوہناں دی پیڑ تے درد ونڈان لئی اوہ اک اجہی ٹک ٹاک بنانا چاہندا اے جہدے وچ دکھ سکھ سانجھے ہون۔
اوہ جاندا اے کہ نظم لکھنا کوئی کمل کھلارن دا ناں نہیں۔ حالات دے شوہ اندر ڈبنا پیندا ترنا پیندا جگر دا خون ساڑنا پیندا۔فلکی ہوریں سچ دے پرچارک نیں۔ جیون جوگے سچ لئی اوہ موت دے پینڈے پینا جاندے نیں۔ اوہ سچ لئی سچے سائیں دے ترلے کردے نیں۔
ٹٹے جوٹھ دا کچ او سائیاں
نترے تیرا سچ او سائیاں
تے لوکاں نوں وارننگ دیندے نیں کہ اج سچ وچارا تے وینٹی لیٹر اتے وے تے اوہنوں بچان والے ای مارن تے تلے ہوئے نیں تے مترو چیتے رکھو جے کر اوہ مر گیا تے فیر کسے غریب نمانے نوں نیاں نہیں ملنا۔ساڈا المیہ ایہہ وے کہ جیہڑا جنا جھوٹھا اوناں وڈا لیڈر۔ بھولے بھالے لوک ایہناںدے جال وچ انج پھسے نیں کہ نکلن دا چارا وی نہیں کردے۔فلکی ہوراں دیاں نظماں ساڈے جیون دیاں مورتاں تے ساڈے وسیب دے سب چج چالے نیں۔حضرات’ ایہدے وچ تے کوئی شک شبہ نہیں کہ افتخار احمد ہوریں پنجاب تے پنجابی زبان لئی سرمایہ افتخار نیں پر نکلی ہون دے ناطے مینوں آس سی کہ اوہ فلک نوں کوئی نویں ٹاکی لان گے یا کم از کم فلک توں تارے ای توڑ لیان گے پر اوہناں دے کسب ویکھو کہ اوہ بقول ویرسپاہی
ست سمندر لا کے غوطے سپ چوں موتی ٹولے
یعنی فلکی ہوریں فلک نوں چھڈ کے ڈونگے سمندراں وچ غوطے لا رہے نیں تے ایس غوطے دے عالم وچ ساڈے لئی اوہ سپیاں لبھ رہے نیں جہناں تے ابرنسیاں برس چکیا تے اندر وڈے مل دے گوہر پیدا ہون دے امکان موجود نیں۔ ایس غوطہ زنی توں بعد اوہناں آ کے ایہہ اعلان کیتا اے۔
حاضرنیں کجھ سپیاں
ایہناں وچ
کوئی موتی ہے یا نہیں
آپے چیر کے ویکھ لوئو
سپیاں اوہ لے آئے نیں پر چیرن تے موتی لبھن دا عمل ساڈے تے چھڈ دتا اے۔ پر نال ای ایہہ وی دس دتا اے کہ موتی لبھ اوہ سکدا جہنوں روڑ چبھن دی عادت اے۔ جہڑا نبو چوں رس نچوڑ سکدا۔ جہنوں ایہہ خبر اے کہ بی چوں انگوری کیویں پنگردی تے ساوی مہندی چوں رتا رنگ کیویں جمدا جہنوں بیگانی ووہٹی دا گھنڈ چک کے اوہدا نین نقشہ ویکھن دا ہنر آئوندا ہوئے۔ جیہڑا محبوب دی سنتر تے حسن دی رمز وی پچھاندا ہوئے جہنوں پتا ہوئے کہ چھلیاں پر دے اندر کیویں تے کیوں لکیاں نیں تے خربوزے دے بی کیویں چھلی دے۔
لوجی بندہ کنا وی سیانا ہوئے اوہنوں ایہہ سارے ہنر کیویں آ سکدے نیں۔ پر سجنو’ میں ڈردیاں ڈردیاں خربوزے دا اک بی چھل کے’ اک سپی چیر کے’ اک موتی لبھیا اے تے اوہ موتی اے جیون دا اک مقصد اے تے اوہ مقصد کیہ اے بندہ بننا۔
تے حضرات’ میں تہانوں ایہہ ای آکھنا چاہندا کہ
”بندے بن جائو’ بلکہ بندے دے پتر بن جائو”
تقریب دے صاحب صدر مدثر اقبال بٹ ہوراں شاعر نوں مبارکباد پیش کرن دے نال نال سید تنویر بخاری ہوراں دیاں خدمات نوں وی سراہیا تے آکھیا جو پنجابی زبان تے ادب آسطے شاید اوہناں کم کیتیاں’ اداریاں وی نہیں کیتا ہووے گا۔ جتنا تے جس قدر اکلے سید تنویر بخاری ہوراں کر دتا اے ہن پنجابی یونین تے بھلیکھا وی اوہناں دے بانہہ بیلی بن گئے نیں۔اخیر تے اوہناں صاحب شام نوں وی مبارکباد پیش کیتی تے آکھیا جو اوہ ایس طرحاں ای پنجابی لکھ کے اپنی مادری زبان دی خدمت ادا کردے رہن۔