طہار ت تے پاکیزگی ،اِسلام دا طرئہ امتیاز

انسان چاہے کسے وی شعبہ زندگی نال تعلق رکھدا ہووے اوہدی سرشت تے فطرت طہارت تے نظامت تے صفائی ستھرائی اتے بنائی گئی اے۔ اوہ پاکی نوں پسند کردا اے تے ناپاکی نال نفرت کردا اے۔ صفائی ستھرائی نال اوہدی طبیعت وچ نشاط تے تازگی پیدا ہوندی اے تے غلاظت تے نجاست اوہدی طبیعت نوں منقبض تے مکدر کر دیندی اے۔ اسلام چونکہ دین فطرت اے ایس لئی اوہنے اپنے منن والیاں لئی طہارت تے نظافت نوں ضروری قرار دتا اے۔ قرآن مجید وچ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں: البتہ اوہ مسجد جہدی بنیاد پہلے دن توں تقویٰ اتے رکھی گئی اے اوہ ایس گل دی بوہتی حقدار اے کہ تسیں اوہدے وچ کھڑے ہو’ ایہدے وچ ایسے لوک نیں جہڑے پاک صاف ہون نوں پسند کردے نیں تے اللہ پاک صاف لوکاں نوں پسند کردا اے۔ (سور ہ التوبہ’ 108)
حدیث شریف وچ اے کہ حضور اکرمۖ فرماندے نیں: بے شک اللہ اوہناں لوکاں نال محبت کردا اے جہڑے اوہدے ول کثرت نال رجوع کرن تے اوہناں نال محبت کردا اے جہڑے خوب پاک صاف رہن (سورہ البقرہ:222)
ایس طرح آنحضرتۖ نے وی بڑی تاکید نال اہل اسلام نوں صفائی ستھرائی دے نال رہن دا حکم دتا اے۔ چنانچہ اک حدیث وچ آندا اے کہ طہارت (پاکیزگی) نصف ایمان اے۔ صحیح مسلم223
دوجی حدیث وچ آندا اے: ہر مسلمان اتے اللہ دا حق اے کہ ست دناں وچ اک ایسا دن ہووے کہ جہدے وچ اوہ اپنے سر تے بدن نوں غسل دیوے (صحیح بخاری:897)
اک حدیث وچ آندا اے: جے میرا ایہہ حکم امت اتے گراں نہ ہوندا تے میں اوہناں نوں ہر نماز ویلے مسواک کرن (منہ دی صفائی تے ستھرائی) دا حکم دیندا۔ صحیح بخاری887′ جامع ترمذی:22
اک ہور حدیث وچ آندا اے: جہدے بال ہون تے چاہیدا اے کہ اوہ اوہناں دی دیکھ بھال کرے (سنن ابی دائود: 4163)
اک دوجی حدیث وچ آندا اے کہ اک شخص دے کھِلرے ہوئے والاں اتے آپۖ دی نظر پئی تے آپۖنے فرمایا: کیہ اوہنوں کوئی ایسی شے نہیں ملدی جہدے توں ایہہ اپنے بال سنوار لووے؟ اک دوجے شخص اتے نظر پئی جہدے کپڑے گندے سن تے آپۖ نے فرمایا: کیہ اوہدے کول کوئی ایسی شے نہیں اے جہدے نال ایہہ اپنے کپڑے دھو لووے) سنن ابی دائود:4062
اسلام باطنی طہارت تے نظافت دے نال ظاہری زیب و زینت دی وی ترغیب دیندا اے۔ اک ہور جگہ فرمایا: دو قابل لعنت چیزاں توں بچو! صحابہ نے عرض کیتا : کیہڑی کیہڑی اے اللہ دے رسولۖ؟ تے آپۖ نے فرمایا: اوس شخص توں جہڑا لوکاں دے رستے یا سائے وچ پیشاب پاخانہ کردا ہووے۔(صحیح مسلم:269)
فیر فرمایا: (سون ویلے) اپنے گھراں دے بوہے بند کرلیا کرو! تے اپنے برتناں نوں ڈھک دتا کرو (تے بتی چراغ’ اگ’ گیس وغیرہ دی چیزاں) بندکر دتا کرو (تاں جے صفائی تے ستھرائی حاصل کیتی جا سکے) مسند احمد 14228
تے دوجے نمبر تے اسلام اپنے پیرو کاراں نوں ہر طرح دی عبادت توں پہلاں ظاہر و باطن تے روح وجسم نوں پاک صاف رکھن دا حکم دیندا اے۔ قلب تے نظر ہون یا جسم تے بدن’ گھر بار ہووے یا دفتر یا دکان’ لباس ہووے یا وضع قطع’ اشیائے خورونوش ہون یا استعمال تے برتن دی چیزاں’ غرض ساری چیزاں وچ اسلام نے اپنے پیروکاراں نوں نہ صرف ایہہ کہ طہارت تے نظافت تے صفائی و ستھرائی دے نال رہن دا حکم دتا اے بلکہ اوہناں دی ساری عبادتاں دی صحت تے درستگی نوں پاکیزگی دے نال مشروط وی قرار دتا اے تے فیر صرف ایہو نہیں کہ حکم دے کے آزاد چھڈ دتا اے کہ جیویں چاہن صفائی تے ستھرائی حاصل کرن جیویں غیر مسلم صفائی تے حاصل کر لیندے نیں لیکن طہارت تے نظافت نال اوہناں نوں سروکار نہیں ہوندا بلکہ اسلام نے صفائی ستھرائی دے نال نال اپنے منن والیاں نوں طہارت تے نظافت دی تعلیم دے کے اوہدا طریقہ کار وی دسیا اے۔ مثلاً قضائے حاجت انسان دی فطری لوڑ اے’ ایس لوڑنوں کیویں پورا کیتا جاوے’ اسلام نے ایہدی وی عملی رہنمائی فرمائی اے۔
حضرت ابو موسیٰ اشعری کولوں روایت اے کہ رسول اللہۖ نے ارشاد فرمایا: جدوں تہاڈے وچ کوئی پیشاب کرن دا ارادہ کرے تے اوہنوں چاہیدا اے کہ پیشاب لئی (نرم تے نشیبی) جگہ تلاش کرے۔ سنن ابی دائود 03
سرور کائنات آنحضرتۖ نے قضائے حاجت لئی جان توں پہلاں دعا دی تعلیم دتی اے تاں جے جنات تے شیطاناں دے شر توں حفاظت رہوے۔ چنانچہ حضرت انس کولوں روایت اے کہ ر سول اللہۖ نے ارشاد فرمایا: جدوں تہاڈے وچوں کوئی قضائے حاجت لئی جاوے تے ایہہ دعا منگے: اے اللہ! میں ہر طرح دے شیطاناں (مذکر تے مونث) دے شر کولوں تیری پناہ چاہنا واں (صحیح بخاری 142)
اک دوجی روایت وچ آیا اے کہ رسول اللہۖ نے ارشاد فرمایا کہ :جدوں تہاڈے وچوں کوئی بیت الخلا وچ داخل ہون دا ارادہ کرے تے بسم اللہ پڑھے۔ بنو آدم دی شرمگاہ تے جنات دے درمیان پردہ حائل ہو جاوے گا۔ (سنن ابن ماجہ:297)
ایسے طرح اک مسلمان جدوں اپنی نیندر توں بیدار ہوندا اے تے اوہنوں اپنی طبعی ضرورت دے تحت طہارت تے نظافت حاصل کرن لئی پانی دی لوڑ ہوندی اے تے اوہنوں ایہہ تعلیم دتی گئی اے کہ اوہ ہتھ دھوئے بغیر پانی دے برتن وچ نہ پاوے۔ چنانچہ حضرت ابو ہریرہ کولوں روایت اے کہ ر سول کریمۖ نے ارشاد فرمایا: ترجمہ: جدوں تہاڈے وچوں کوئی اپنی نیندر توں بیدار ہو جاوے تے اوہنوں چاہیدا اے کہ وضو دے برتن وچ ہتھ پان توں پہلاں اپنا ہتھ دھو لووے’ ایس لئی کہ اوہنوں پتہ نہیں کہ نیندر دی حالت وچ اوہدے ہتھ نے کتھے رات گزاری اے۔ (صحیح بخاری:278)
شارحین حدیث نے لکھیا اے کہ نیندر دی حالت وچ ایہہ ممکن اے کہ بندے دا ہتھ اوہدی شرمگاہ نال لگ گیا ہووے تے اوہدے اتے نجاست دے اجزا موجود ہون یا وظیفہ زوجیت دی ادائیگی ویلے کجھ نجاست ہتھ اتے لگ گئی ہووے یا جسم دے کسے حصہ وچ زخم ہووے تے اوہدے توں خون’ پیپ رس رہیا ہووے یا کوئی پھوڑا’ دانہ وغیرہ نکلیا ہووے تے اوہدے توں نجس سیال مادہ نکل رہیا ہووے تے اوہ ہتھ اتے لگ گیاہووے تے ایسی صورت وچ مسئلہ ایہہ اے کہ جے ہتھ اتے نجاست لگنا یقینی طور تے پتہ ہووے تے فیر تے اوہدا پانی دے برتن وچ داخل کرن توں پہلاں دھونا واجب اے تے جے ہتھ اتے نجاست دا لگنا یقینی طور تے پتہ نہ ہووے بلکہ صرف شک و شبہ دی بنا اتے ہووے تے فیر ہتھ دا برتن وچ پان توں پہلاں اوہدا چنگی طرح دھو لینا اک مستحب تے مسنون عمل اے۔
بہرحال جدوں تک کوئی مسلمان نجاست حکمیہ یعنی حدث اکبر تے جنابت توں اپنا بدن پاک نہ کر لووے یا نجاست حقیقیہ دی دونواں قسماں نجاست غلیظہ جیویں پیشاب پاخانہ’ وگدے خون’ شراب تے مرغی تے بطخ وغیرہ دی بیٹ وغیرہ توں (تے نجاست خفیفہ) حلال جانوراں دے پیشاب تے حرام پرندیاں دی بیٹ توں (خوب چنگی طرح پاکی حاصل نہ کر لووے۔ اسلام نے اوس ویلے تک اوہنوں عبادت کرن توں منع کیتا اے۔ البتہ طہارت تے نظافت دے متعلق بعض چیزاں ایسیاں وی نیں جہناں دے ہوندے ہوئے اگرچہ اوس ویلے بندا عبادت تے کر سکدا اے مگر اوہناں نوں وی اسلام نے ناپسند کیتا اے ایس لئی اوہناں دا دور کرنا وی ضروری اے۔ جیویں نجاست غلیظہ جے گاڑھی ہووے جیویں پاخانہ تے اوہ ساڈے تن ماشہ وزن تک معاف اے تے جے پتلی ہووے جیویں پیشاب تے اوہ تقریباً سوا انچ دی گولائی تک معاف اے۔ ایسے طرح نجاست خفیفہ چوتھائی کپڑے یا چوتھائی عضو توں گھٹ ہووے تے معاف اے۔ معاف ہون دا مطلب ایہہ اے کہ جے اینی نجاست بدن یا کپڑے اتے لگی ہووے تے نماز پڑھ لووے تے نماز ہو جاوے گی مگر مکروہ ہووے گی تے قصداً اینی نجاست وی لگی رہنا جائز نہیں (تعلیم الاسلام’ ص37,38)
ایسے طرح بعض چیزاں ایسیاں وی نیں جہڑیاں غلیظ و نجس تے نہیں البتہ اوہناں دا اپنی مدت توں ودھ جانا خلاف اولیٰ تے افضل ضرور اے جیویں بدن دے غیر ضروری والاں دا تے ناخناں دا اپنی مدت توں ودھ جانا۔ غیر ضروری بالاں تے ناخناں دے متعلق اسلام نے ایہہ اسوہ نبویۖ پیش کیتا اے کہ ہر ہفتے یا پندرہ دن مگروں اوہناں دا کٹنا سنت اے۔ 40دن تک چھڈنا جائز اے تے اوہدے مگروں گناہ اے۔ (آپ کے مسائل اور ان کا حل:7/136,135
ماضی قریب دی گل اے کہ اک مسلمان طالبعلم لندن وچ تعلیم حاصل کر رہیا سی۔ اوہ جہڑے مکان وچ رہ رہیا سی اوہدے وچ اک انگریز زنانی رہندی سی تے اوتھے مختلف ملکاں دے طلبہ وی مقیم سن۔ایس زنانی نے طالبعلم نوںآکھیا :تہانوں میرے کپڑے دھون اتے بھروسہ نہیں ہوندا؟ طالبعلم نے جواب دتا: کیوں نہیں؟ مینوں بھروسہ اے کہ تسیں کپڑے ٹھیک دھوندی او؟ فیر تسیں اپنے کپڑے خود دھو کے میرے حوالے کیوں کردے او؟ زنانی نے پچھیا: طالبعلم نے آکھیا: جے مینوں کپڑے آپ دھونے ہوندے تے میں تہاڈے حوالے کیوں کردا؟ واقعہ ایہہ اے کہ میں اپنے کپڑے دھو کے تہانوں نہیں دیندا’ ویسے ای دے دینا واں۔ زنانی نے آکھیا: فیر ایہہ کیہ گل اے کہ مینوں دوجے لوکاں دے زیرجامہ وچ طرح طرح دے دھبے تے بو محسوس ہوندی اے لیکن تہاڈے زیر جامہ اتے کدی ایسی کوئی چیز مینوں نہیں ملی! طالبعلم نے جواب دتا: محترمہ! میں مسلمان آں۔ میرا دین مینوں پاکی تے نظافت دا حکم دیندا اے۔ جے میری شلوار یا زیر جامے اتے پیشاب دا قطرہ وی پھیل جاوے تے ایسی حالت وچ اوس ویلے تک نماز نہیں پڑھدا جدوں تک اوہنوں دھو نہ لواں ایس لئی میرے کپڑیاں وچ کوئی ناپاک چیز نہیں رہ سکدی تے جدوں کپڑے اتارنا واں تے اوہ پاک صاف ہوندے نیں۔ اوہ زنانی اوس نوجوان کولوں بہت متاثر ہوئی تے اسلامی تعلیمات دے بارے ہور معلومات حاصل کردی رہی۔ ایتھوں تک کہ اسلام دی حقانیت اوہدے دل وچ گھر کر گئی۔ (مجلہ التضامن الاسلامی’ شوال 4041ہجری ص66,67)
ایہہ اوقعہ بیان کرن دا مقصد صرف اسلام دے نظام طہارت و نظافت دی اک جھلک وکھاندا اے ورنہ اسلام نے تے اپنے منن والیاں نوں زندگی دے ہر شعبہ توں متعلق مکمل رہنمائی فراہم کیتی اے تے اسلام دا سارا نظام ای پاکیزگی تے طہارت نال مرتب اے۔ لوڑ ایس امر دی اے کہ اسلامی تعلیمات اتے عمل کیتا جاوے تاں جے دنیا وچ پاکیزگی تے کامیابی دے نال آخرت دی ہمیشہ دی کامرانی ساڈا مقدر بن جاوے۔