حکیم عنایت اللہ نسیم سوھدروی

حکیم صاحب بلاشبہ اک نابغہ روزگار ہمہ صفت’ ہمہ جہت تے عہد آفریں شخصیت دے مالک سن۔ اللہ تعالیٰ نے اوہناں نوں بہت ساریاں خوبیاں نال نوازیا سی۔ اوہ اِکو ویلے لاجواب خطیب’ بے مثال مقرر’ ممتاز طبیب’ ادیب’ مصنف تے اعلیٰ ذوق دے شاعر سن۔اوہ منجھے ہوئے سماجی تے سیاسی کارکن’ سنجیدہ صحافی’ مدبر تے سب توں ودھ کے پکے تے سچے مسلمان سن جہڑے رسالت مآبۖ دی حرمت اُتے سب کجھ لٹان لئی ہمیشہ تیار رہندے سن۔ اوہناں ساری حیاتی اسلام پاکستان تے طب لئی متحرک گزاری۔ زندگی ایس شان نال لنگھائی کہ اقبال دے شاہیناں دی یاد تازہ کردِتی۔ حالات و واقعات تے مسائل و مشکلات اوہناں دے پائے استقلال وچ لغزش پیدا نہیں کر سکے تے اوہناں دے مخالف وی اوہناں دے عزم و عمل دے قائل ہو گئے۔ اوہناں جہڑے کم دا بیڑہ چکیا تے جہڑے کم وچ ہتھ پایا اوہنوں کامیابی نال ہمکنار کیتا کیوں جے اوہناں دے پیش نظر مالی یا دنیاوی منفعت نہیں سی بلکہ واحد مقصد اسلام دی سربلندی تے سرفرازی رہیا۔
حکیم عنایت اللہ نسیم سوہدروی دا تعلق اک دیندار گھرانے نال سی۔اوہناں دی ولادت مردم خیز سرزمین سوہدرہ وچ ہوئی۔ دینی تعلیم مولانا غلام ربانی کولوں حاصل کیتی تے میٹرک مشن ہائی سکول وزیرآباد توں پاس کیتا۔ اوہناں دے چاچا حکیم عبدالرحمان اپنے ویلے دے نامور حکیم سن۔ دوران تعلیم اوہناں دا تعلق مولانا ظفر علی خاں نال ہو گیا۔ مولانا دا پنڈ اوہناں دے علاقے سوہدرہ تے وزیرآباد دے وچکار اے۔ اوہ سوہدرہ توں وزیرآباد جاندے ہوئے کرم آباد رُکدے تے مولانا ظفر علی خان کولوں استفادہ کردے۔ میٹرک دا امتحان امتیازی نمبراں نال پاس کیتا تے مولانا ظفر علی خان تے اپنے چاچے دی ایما تے او مسلم یونیورسٹی علی گڑھ طبیہ کالج وچ داخلہ لے لیا جتھے او پنج سال تک ڈِگری کورس پاس کیتا تے طب دی تعلیم پوری کیتی۔ علی گڑھ وچ اوہناں دی دُوجیاں صلاحیتاں وِی نکھر کے سامنے آئیاں۔ تہاڈا دور شباب سی۔ تہاڈے وانگوں ہور وی مسلم نوجوان علی گڑھ وچ زیر تعلیم سن۔ اوہ سارے حریت تے آزادی دے جذبے نال سرشار سن۔ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی برصغیر وچ مسلمانان ہند دا علمی گہوارا ای نہیں تحریک آزادی دا مرکز وی سی۔ ایس یونیورسٹی دے مسلمان طلبا نے برصغیر وچ انقلاب برپا کر دِتا تے برطانوی سامراج دے استعمار توں نجات حاصل کرن دی تحریک وچ حصہ لے کے اوہنوں قائد اعظم دی قیادت وچ کامیابی نال ہمکنار کرایا۔ حکیم عنایت اللہ نسیم نے اپنے قیام علی گڑھ دے دوران ای نہیں بلکہ اوہدے مگروں وی ایس تحریک وچ ودھ کے حصہ لیا۔ اوہناں نے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ قادیانیاں ولوں چلائی جان والی تحریک نوں نکام بنا دتا تے مولانا ظفر علی خان دی قیادت وچ ایس فتنے دے مکمل سدباب دا انتظام کیا۔ ایس سلسلے وچ اوہناں دی شاندار خدمات نوں تریخ ہمیشہ یاد رکھے گی۔ بقول ڈاکٹر وحید عشرت مرحوم
اے دوست زمانے روتے ہیں تب کہیں ہم ہوتے ہیں
جب ہم کہیں نہیں ہوتے ہیں تو صدیوں زمانے روتے ہیں
حکیم عنایت اللہ نسیمسوہدروی دوران تعلیم ای سیاست وچ آگئے سن۔علی گڑھ وچ جدوں آل انڈیا مسلم سٹوڈنٹس فیڈریشن دا قیام عمل وچ آیا تے تاسیسی اجلاس وچ شریک ہوئے۔ علی گڑھ مسلم یونیورسٹی دے جہڑے طلبا آل انڈیا مسلم لیگ دے سیشن لکھنو سیشن پٹنہ سیشن لہور تے سیشن دہلی وچ شریک ہوئے اوہناں وچ حکیم عنایت اللہ نسیم وی شامل سن۔ ایس دوران وچ قائداعظم نال وی ملاقاتاں ہوئیاں۔ بجنور دے ضمنی انتخابات وچ مولانا شوکت علی تے مولانا ظفر علی خان دے نال کم کیتا۔ قائداعظم دی مسلم یونیورسٹی علی گڑھ وچ تشریف آوری اتے جہناں طلبا نے اوہناں دی بگھی نوں موہنڈھیاں اتے چکیا سی اوہناں وچ حکیم عنایت اللہ نسیم وی شامل سن۔ فسادات بہار شہر دے دوران وچ تسیں بیگم سلمیٰ تصدق حسین دے نال رل کے کم کیتا۔ عام انتخابات جہڑے قیام پاکستان دے نام اتے لڑے گئے سن’وچ نوابزادہ لیاقت علی خان تے کنور اعجاز دے حلقہ انتخاب مظفر نگر وچ لیگ ولوں ڈیوٹی کیتی۔ تحریک پاکستان وچ مولانا ظفر علی خان تے ابو سعید انور دے نال دورے اتے گئے۔ قیام پاکستان مگروں مہاجرین دی آباد کاری’ تحریک جمہوریت تے تحریک نظام مصطفی وچ کم کیتا۔ حکومت نے اوہناں دی ملی خدمات اتے تحریک پاکستان گولڈ میڈل عطا کیتا۔ مرحوم نظریہ پاکستان دے سچے سپاہی سن۔ اوہناں نے پچھلی ادھی صدی دی ہر قومی تحریک وچ حصہ لیتا مگر کدی مفادات حاصل نہیں کیتے۔ پاکستان نال محبت اوہناں دا جزو ایمان سی۔ اوہ کہیا کردے سن ایہہ وطن اسیں لمی جدوجہد تے بڑی قربانیاں مگروں حاصل کیتا اے۔ آزادی دی ناقدری دی راہ وچ سقوط ڈھاکہ دی صورت وچ سزا مل چکی اے۔ پاکستان دی سلامتی تے بقا نظریہ پاکستان دے مطابق ملک چلان وچ اے۔ اسیں عطیہ ربانی دی قدرنہیں کیتی
تے قائد دی امانت وچ خیانت دے مرتکب ہوئے نیں۔ اسلام تے پاکستان اتے جدوں کوئی وار ہوندا یا کوئی سازش ہوندی تسیں تحریرتے تقریر دونویں صورتاں وچ آ جاندے۔ جہناں لوکاں نے مجلس کارکنان تحریک پاکستان دے پربندھ ہیٹھ قومی ایام اتے تقریباں وچ اوہناں دے خطاب سنے نیں اوہناں دے کناں وچ ایس محب وطن دے پرجوش خطاب دا اثر اج وی موجو د اے۔ قومی اخباراں دے فائل گواہ نیں کہ اوہ نظریہ پاکستان دے سچے سپاہی سن۔ اوہ ایس سلسلے دی آخری کڑی سن جہدے سرخیل محمد علی جوہر’ مولانا ظفر علی خان تے شورش کاشمیری سن۔ مولانا ظفر علی خان دے تے اوہ خاص مداح سن۔ مولانا نال اوہناں دے تعلق دا ثبوت ایہہ اے کہ مولانا نے کئی نظماں اوہناں دی فرمائش تے لکھیاں۔ مولانا ظفر علی خان دے انتقال مگروں اوہناں دے نام تے کم نوں اجاگر کرن لئی جنی محنت تے کم کیتا اوہ صاحبان فکرو نظر خوب جاندے نیں۔ تسیں مرکزی مجلس ظفر علی خان دے بانی تے صدر سی۔ اسیں کہہ سکنے آں کہ مولانا ظفر علی خان مگروں اوہ واحد شخصیت نیں جہناں نے مولانا ظفر علی خان دے فکرو نظر
دے چراغ نوں روشن رکھیا۔ اپنی عقیدت’ تعلق تے دوستی دی شایان شان تے لائق تقلید مثال قائم کیتی۔ انج اوہ مولانا ظفر علی خان دی زندگی تے شخصیت دا جزو لانیفک بن گئے سن۔ اوہناں دی شخصیت اتے
قائداعظم دے سیاسی افکار و بصیرت’ علامہ اقبال دے فلسفہ تے ظفر علی خان دے جذبیاں دی گہری چھاپ سی۔ اوہناں دی تحریراں اوہناں دے ڈونگھے سیاسی شعور تے عمیق فکر اتے دلالت کردیاں نیں۔ اسلام تے پاکستان نال اوہناں دی وابستگی عشق دی حداں نوں چھوندی سی۔ اوہناں نے جہڑے جوش و جذبے نال تحریک پاکستان وچ کم کیتا اوس توں ودھ اوہدی تعمیر و ترقی تے استحکام لئی کوشاں رہے۔ حکیم صاحب نوں ویکھ کے مولانا ظفر علی خان یاد آ جاندے۔ لما سروقد’ مشرقی وضع’ کھلداہویا چٹا رنگ’ چہرے اتے چٹے ریش مبارک ‘ سر اتے قراقلی ٹولی’ شلوار قمیض اتے اچکن دا وادھا’ ہتھ وچ چھڑی تے جیب وچ گھڑی’ لب و لہجہ وچ متانت تے شیفتگی’ گل بات وچ دھیما پن مگر تسلسل’ رفتار باوقار’ شخصیت ضیابار’ گل بات مثل آبشار تے معلومات لائق اعتبار سن۔ اوہ نرم دم گل بات گرم دم جستجو دی زندہ مثال سن۔ الغرض مشرقی وضع قطع تے اسلامی اوصاف و خصائل دی اک زندہ متحرک تصویر سن۔ توحید دے نشے وچ سرشار تے محبت رسولۖ دے جذبے دی زندہ مثال سن۔ مولانا ظفر علی خان دی برسی
اتے ہر سال نواں مضمون لکھدے۔ اوہناں دی امتیازی شان ایہہ سی کہ اوہ مولانا ظفر علی خان دے حافظ سن۔ اوہناں دی معرکة الآرا نظم وچ تے اوہناں دے شان نزول توں واقف سن۔ کہڑے شعر کدوں تے کیویں لکھے گئے اوہناں توں ودھ کسی نوں پتہ نہیں سی۔ کوئی لوک موجود نیں جہناں نے مولانا مرحوم نوں ویکھیا تے سنیا اے لیکن اوہناں وچوں کوئی وی حکیم عنایت اللہ نسیم نہیں اے۔اوہ مولانا دی ساری اداواں نوں دل و دماغ وچ سمیٹے ہوئے سن۔ ایس حقیقت توں انکار ممکن نہیں اے کہ جدوں خاندان ظفر علی خان دے سارے افراد اوہناں دے نام نوں زندہ رکھن دی صلاحیت توں محروم ہو چکے سن تے جناب نسیم سوہدروی نے اخباراں تے رسالے تے محفلاں وچ اوہناں دا ذکر ایس تسلسل تے تواتر نال کیتا اوہ ظفر علی خان دے نائب تسلیم کیتے جان لگے۔ تحریک پاکستان دے تقریباً سارے لیڈراں نال اوہناں دے تعلقات سن مگر اوہناں نے ایہناں تعلقات نوں کدی کیش نہیں کرایا۔ اسلام نال محبت اوہناں دی گھٹی وچ پئی سی۔ طالب علمی دے زمانے توں ای پابند صوم و صلوٰة سن۔ اسلامی شعائر تے روایتاں دے پابند سن تے اوہناں دی بے حرمتی نوں کسی طور تے وی برداشت نہیں کردے سن۔ا وہناں دے عشق رسولۖ دا سب توں وڈا ثبوت ایہہ اے کہ اوہناں نے قادیانیت دے فتنے دی ڈٹ کے مخالفت کیتی تے علی گڑھ وچ وی اوہدے خلاف بھرواں جدوجہد کیتی۔ ایہدے مگروں وی اوہدے خلاف مصروف عمل رہے۔ ایتھوں تک کہ تحریک ختم نبوت وچ جیل گئے۔ سوہدرہ وچ اک رفاہی ادارہ البدر کمپلیکس بنایا جہدے وچ کڑیاں لئی سلائی سکول’ قرآن سکول تے دارالمطالعہ اج وی قائم اے۔ حکیم عنایت اللہ نسیم سوہدروی انجمن حمایت اسلام لاہور دی جنرل کونسل تے اوہدی ذیلی کمیٹیاں دے ممبر دی حیثیت وچ فعال رہے۔ اینی مصروف زندگی دے باوجود باقاعدہ مطلب کردے۔ اخباراں وچ قومی مسئلے تے طب و صحت اتے مضمون لکھدے۔ قومی طبی کونسل دے ممبر تے امتحانی کمیٹی دے چیئرمین وی رہے۔ نیشنل کونسل فار طب وزارت صحت حکومت پاکستان دے دو واری پنج پنج سال لئی ممبر نامزد ہوئے۔ مستند اطبا دی تنظیم’ پاکستان ایسوسی ایشن فار ایسٹرن میڈیسن (جہدے صدر حکیم حمد سعید شہید سن) دے تامرگ سیکرٹری جنرل رہے۔ ایہناں ذمہ داریاں دے حوالے نال ملک بھر دے دورے کردے رہے۔ میدان طب وچ قیادت دے درجے اتی فائز سن۔ طب دی دنیا وچ تسیں حکیم محمد سعید شہید دے دست راست تے عالمی فکرو نظر دے حامل سن۔ تسیں تعلیم طب دے معیارات اچے کرن دے حامی سن تے عطائیاں نوں طب دی بدنامی دا کارن خیال کردے سن۔تسیں طبیہ کالجز نوں اپ گریڈ کرنا چاہندے سن۔ طبیہ کالج لہور کمیٹی دے ممبر ورکنگ گروپ فارفائیو ایسٹر پلان تے رتیکسٹ بک کمیٹی طبی بورڈ وچ وی کم کردے رہے۔ حکیم صاحب شاعری دا وی اعلیٰ ذوق رکھدے سن۔ اوہناں دی شاعری دا موضوع ہجر و وصال دے بجائے قومی درد سی۔ قرارداد مقاصد منظور ہون تے فرمایا۔
ابھی تو صرف ترتیب گلستاں ہی کو بدلا ہے
ابھی تبدیل کرنا ہے مزاج باغباں مجھ کو
ارض کشمیر دے ہوالے نال فرمایا:
عظمت ملت بیضا کے بڑھانے والو
نغمہ توحید ہر قدم پہ گاتے جائو
خود اپنے ہی خون شہادت سے نہانے والو
ارض کشمیر کو آزاد کراتے جائو
اک جگہ ہور فرمایا:
چل رہی ہے پھر ظلم کی خونی ہوا کشمیر میں
ہورہا ہے پھر زخم کہن تازہ کشمیر میں
حکیم صاحب نے اپنی ساری مصروفیات دے باوجود قلم و قرطاس تے مطب نال اپنا رشتہ قائم رکھیا کیوں جے بہت سارے ضرورت مند اوہناں دے مطب توں استفادہ کردے سن۔ ظفر علی خان اتے اوہناں دی تصنیف ”ظفر علی خان تے اوہناں دا عہد شہرہ آفاق حثییت دی حامل اے۔ ”رسول کائناتۖ’ علی گڑھ کے تین نامور فرزند” قائداعظم شخصیت اور کارنامے اور طبی فارما کوپیا اوہناں دی اہم کتاباں نیں۔ تسیں دسمبر وچ کجھ دن علالت مگروں جمعة المبارک نوں پمز اسلام آباد وچ انتقال فرما گئے تے اگلے دن ہفتہ نوں سوہدرہ وچ اوہناں دی نماز جنازہ حافظ احمد شاکر بن عطاللہ حنیف نے پڑھائی۔ تہانوں اپنے آبائی قبرستان وچ اپنے بزرگاں دے پہلو وچ سپردخاک کیتا گیا۔ تہاڈی وفات تے ملک بھر دے سارے علمی’ سیاسی’ ادبی’ صحافتی تے دینی حلقیاں ولوں خراج عقیدت تے تحسین پیش کیتا گیا۔ حکیم محمد سعید شہید نے انج خراج عقیدت پیش کیتا۔ ”حکیم عنایت اللہ نسیم راہ حق دے مسافر سن۔ ایس راہ وچ ہرسنگ گراں نوں نظر انداز کیتا تے صحیح کیتا۔ اوہناں دا اصول حیات خدمت خلق رہیا۔اوہناں نے آخری دم تک خود نوں مصروف رکھیا۔ جدوجہد پیہم اوہناں دی زندگی دا عنوان رہیا۔ اوہناں دا شمار پاکستان دے مشہور اطبا وچ ہوندا سی۔ تہاڈی خدمات دا سلسلہ ادھی صدی توں ودھ عرصے اتے محیط اے۔