پنجاب وڈا اناج گھر کیوں نہ بن سکیا؟

لکھت:مظہربرلاس

برصغیر دی تقسیم ہوئی تے صوبہ صرف پنجاب تقسیم ہویا، قتل و غارت صرف پنجابیاں دی ہوئی، دس توں پندرہ لکھ بندے موت دی بھینٹ چڑھ گئے۔ پنجاب ای پورے برصغیر دا اناج گھر سی۔ تقسیم دے بعد 17ضلعے پاکستان جد کہ 12ضلعے بھارت دے حصے وچ آئے۔ انج پنجاب ٹُٹ گیا۔ گویا مشرقی پنجاب بھارت نوں مل گیا تے مغربی پنجاب پاکستان دا حصہ بن گیا۔ ہندوستان وچ جاگیرداراں دا لک توڑن لئی جواہر لعل نہرو نے زرعی اصلاحات دا نفاذ فوری طور تے کر دتا، افسوس پاکستان وچ انج نہ ہو سکیا۔ ایہناں زرعی اصلاحات دا فائدہ انڈیا نوں بہت زیادہ ہویا۔ اوتھے زمیناں گھٹ ہون دی وجہ توں کاشتکار نے زیادہ محنت کیتی۔ بھارت سرکار نے کستان نوں خوشحال بنان لئی بجلی تے کھاد مفت فراہم کیتی۔ ساڈے ایتھے ایہ نہ ہو سکیا۔ ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ بھارتی سرکار نے پنجاب نوں تن صوبیاں یعنی ہماچل پردیش، ہریانہ تے پنجاب وچ ونڈ دتا سگوں نکا جیہا صوبہ دہلی وی دراصل پنجاب ای سی۔ تقسیم در تقسیم دے عمل دے باوجود بھارتی پنجاب پورے بھارت دی غذائی ضرورتاں نوں پورا کردا اے جد کہ پاکستان وچ حال وچ ای آٹے دا بحران پیدا ہو گیا سی۔خشونت سنگھ دے بقول 1962وچ زرعی یونیورسٹی پنجاب قائم ہوئی، ایس یونیورسٹی دے قیام دے بعد اعلیٰ بیج فراہم کیتے گئے، کنک تے چاول دی پیداوار پورے پاکستان دی پیداوار توں تن گنا ودھ ہون لگی۔ ایہدے نال پورے بھارتی پنجاب وچ خوشحالی آ گئی، پنجاب دے کسان امیر ہو گئے، امارت آئی تے سہولتاں وی گھراں دے آنگناں وچ آ گئیاں پر ایس خوشحالی وچ زرعی یونیورسٹی پنجاب دے تحقیقی تے تخلیقی کم دا بڑا دخل اے۔ میں خشونت سنگھ دی گل نوں ایس لئی اہم سمجھدا آں کہ اوہ وکالت، سیاست تے صحافت دے علاوہ سرکاری نوکری نال وی وابستہ رہیا اے، چوٹی دا لکھاری ہون پاروں اوہدی گلاں نوں نظر انداز کرنا مشکل اے۔ ایہ تے سی بھارتی پنجاب دا قصہ، ہن اپنا قصہ سن لوو۔ ایتھے انگریز دا بنایا ہویا شاندار نظام آبپاشی موجود سی، بارانی علاقے چھڈ کے باقی علاقیاں لئی نہراں دے راہیں پانی دا بہت چنگا بندوبست کیتا گیا سی۔ مزے دی گل ایہ اے کہ جہڑے پنجاب تے اکثر پانی چوری دا الزام لگدا اے اوہدا 60توں 70فیصد حصہ انج ای نہری پانی توں محروم اے۔ وسطی پنجاب دے لوکاں دے دل کِنے وڈے نیں کہ ساریاں نہراں اوہناں دے ساہمنیوں لنگھدیاں نیں پر اوہ ایہناں نہراں توں اک قطرہ پانی دا نہیں لیندے سگوں ایہ پانی سندھی بھراواں لئی چلا جاندا اے۔ پاکستان وچ آبپاشی دے نظام نوں ہور چنگا کیتا جا سکدا سی پر انج ایس لئی نہ ہو سکیا کہ ایتھے منصوبہ بعد وچ بن دا اے اختلاف پہلاں جنم لیندا اے۔ دنیا دے کئی ملکاں نوں مسئلیاں دا ساہمنا رہیا اے پر اوہ ایہناں مسئلیاں نوں حل کردے نیں۔ امریکہ 1940وچ مالیاتی بحران دا شکار سی، اوتھے غذائی قلت وی سی فیر امریکی صدر روز ویلٹ دی خواہش تے لیلین تھال نے دریائے ٹینیسی تے درجناں ڈیمز بنائے۔ جہناں علاقیاں وچ ڈیم بنائے گئے اوہ ساڈے کالا باغ دی طرح دے سن، قیام پاکستان دے بعد بھارت نوں پنجاب سیراب کرن والے دریاواں دا پانی کھٹکن لگا۔ اوہنے پانی بند کیتا تے ملک شروع وچ ای مسئلیاں دا شکار ہون لگا۔حکومت پاکستان نے امریکہ دی تقدیر بدل دین والے لیلین تھال نوں پاکستان مدعو کیتا، اوہنے پاکستانی افسراں نوں لیکچر دتے، اوہ پاکستان دی جغرافیائی خوبصورتی، قوم دے جذبے تے لوکاں دی ایمانداری دا قائل ہو گیا۔ اوہنے پاکستان نوں پانی تے بجلی دوواں وچ خود مختار بنان دا فیصلہ کیتا۔ اوس ویلے ورلڈ بینک دا صدر یوجین رابرٹ بلیک، لیلین تھال دا ذاتی دوست سی۔ لیلین اوہنوں پاکستان لے آیا، ملک فیروز خان نون وزیراعظم پاکستان سن۔ وزیراعظم نے لیلین تھال دے مشورے تے (واٹر اینڈ پاور ڈویلپمنٹ اتھارٹی) واپڈا نوں قائم کر دتا، دنیا دے کئی ملکاں نے واپڈا نوں کاپی کیتا، امریکہ تے یورپ وچ 1971ء تک واپڈا دی مثالاں دتی جاندیاں رہیاں۔ 1958ء وچ مارشل لاء دی وجہ توں جنرل ایوب خان ملک دے صدر بن گئے۔ اوس دوران بھارت ساڈا پانی بار بار روک لیندا سی، حکومت پاکستان، بھارت دے نال اک اجیہا معاہدہ چاہندی سی کہ ادھا پانی بھارت استعمال کرے تے ادھا پاکستان۔ ایس سلسلے وچ ورلڈ بینک دے صدر یوجین رابرٹ بلیک تے لیلین تھال دی رائے وکھو وکھ سی۔ اوہناں دا کہنا سی کہ بھارت اپنے وعدے دی پاسداری نہیں کرے گا، ایہ پاکستان نوں روزانہ بلیک میل کرے گا ای سلئی پاکستان نوں ایہدا مستقل حل لبھنا چاہیدا اے۔صدر ایوب ایہ گلاں نہیں من رہے سن کہ ورلڈ بینک دے صدر نے آخر کار ایہ جملہ بولیا کہ فیر تسیں بھارت دے نال طویل جنگ دی منصوبہ بندی کر لو کیوں جے پانی دا مسئلہ جنگ دے بغیر حل نہیں ہو سکے گا۔ صدر ایوب یوجین رابرٹ بلیک دی گل من گئے تے فیر عالمی بینک نے بھارت دی کنپٹی تے بندوق رکھ کے سندھ طاس معاہدہ کروا دتا۔ بھارت اج وی سندھ طاس معاہدے نوں جواہر لعل نہرو دی سیاسی غلطی قرار دیندا ایتے ایہنوں تبدیل کروان دی مسلسل کوشش کردا آ رہیا اے۔ جدوں سندھ طاس معاہدہ ہو گیا تے فیر پاکستان نوں تن کم کرنے سن۔ ڈیم بنانے سن، بجلی پیدا کرنی سی تے بھارت دے حصے وچ آن والے تن دریاواں بیاس، راوی تے ستلج دے زیر کاشت علاقیاں تک نہراں دے راہیں دریائے سندھ دا پانی اپڑانا سی۔ ڈیم تے کیہ ایہناں تن دریاواں دے علاقے وچ نہر وی نہ بن سکی۔ ایوبی دور وچ غلام اسحاق خان تے غلام فاروق دو اجہے بیورو کریٹس سن جہناں نوں ایہ کم سونپ دتا گیا کہ اوہ ٹیکنالوجی نوں ملک وچ عام کرن۔ ایس دور وچ وڈے وڈے منصوبیاں تے کم ہویا، واہ فیکٹری، پی آئی اے تے کئی دوجے ادارے قائم ہوئے۔ ایہ دور پاکستان تے قدرت دی نوازشات دا دور سی، ایسے عہد وچ روز ویلٹ رزلٹ ہوٹل پاکستان دا ہویا۔ امریکہ، برطانیہ، فرانس تے روم وچ سفارت خانیاں دے علاوہ کئی عمارتاں سرکاری سطح تے پاکستان دی بنیاں۔ ایوب خان دے عہد وچ 7ڈیم بنے پر کوئی اک ڈیم وی پنجاب وچ نہ بن سکیا
بقول نوشی گیلانی
صراطِ عشق ہے اور ہجر کی تنہا مسافت ہے
وہی ہے تشنگی پھر بھی فریبِ آب زندہ ہے