بھارت تے چین دے ودھدے تنازعے

دنیا تیزی نال کساد بزاری ول جا رہی اے جہدی شدت گھٹ کرن لئی ضروری اے کہ
ریاستاں باہمی شراکت داری وچ وادھا کرن

میگزین رپورٹ

دنیا تیزی نال کساد بزاری ول جا رہی اے جہدی شدت گھٹ کرن لئی ضروری اے کہ ریاستاں باہمی شراکت داری وچ وادھا کرن تے اک دوجے دے تجربیاں توں فیدہ چکن مگر عالمی منظر نامے اتے نظر پائیے تے انج ہون دے بجائے صورتحال بالکل الٹ اے۔ ابین الریاستی تنازعیاں وچ وادھا تے ویکھن وچ آ رہیا اے مگر تعاون دی راہواں مسدودنظر آندیاں نیں جہدے توں ایہناں خدشیاں نوں تقویت مل رہیا ے کہ مستقبل وچ دنیا نوں ایسے شدید بحراناں دا سامنا ہو سکدا اے جہدے توں نہ صرف صنعتی تے تجارتی سرگرمیاں وچ کمی واقع ہو سکدی اے بلکہ موسمیاتی تبدیلیاں نال خوراک دی پیداوار متاثر ہو سکدی اے۔
چالوں سال اک پاسے افریقہ وچ قحط سالی اے جد کہ کئی اشیائی ملکاں نوں سیلاب جئی قدرتی آفت دا سامنا اے۔ ایہناں سنگین حالات دے ادراک دے بجائے عالمی طاقتاں کھینچاتانی تے تنازعے ودھان وچ مصروف نیں۔ ایہناں حالات وچ اقوام متحدہ کولوں توقع سی کہ اوہ تنازعات دے خاتمے لئی مصالحانہ کردار ادا کردی مگر انج نہیں ہو رہیا۔
بدھ والے دن اقوام متحدہ دے ریزیڈنٹ تے ہیومن کوآرڈینیٹر جولین ہرنیز نے پترکاراں نوں ایہہ دس کے حیران کردتا کہ سیلاب توں مصائب وچ مبتلا لوکاں دی بحالی لئی صرف سٹھ لکھ ڈالر دی رقم موصول ہوئی اے حالانکہ مسئلے دی سنگینی تے حجم نوں ویکھدے ہوئے نقصانات دا ابتدائی تخمینہ 160 ملین ڈالر لایا گیا سی جہدا ممبر ملکاں نے مثبت جواب دتا مگر وعدیاں دے مطابق اجے تک رقم موصول نہیں ہو سکی کئی دہائیاں توں کشمیر ہووے یا شام یا فیر سلطین‘ اقوام متحدہ اپنی ای کول پاس کردہ قرارداداں اتے عملدرآمد کران وچ اج تک نکام اے جہدے توں سوال ایہہ پیدا ہو گیا اے کہ ہنگامی حالات وچ کیہ اوہدے وچ اینی سکت اے کہ طاقتور ممبر ملکاں کولوں کجھ منوا سکے؟ حالات نوں ویکھدے ہوئے ایس سوال دا ہاں وچ جواب دینا غلط ہووے گا۔
طاقتور تے امیر ملکاں نے محض اپنی قوت برقرا رکھن لئی ہتھیاراں دی بے جا دوڑ شروع کر رکھی اے۔ نویں نویں ایسے ہتھیار ایجاد کیتے جا رہے نیں جہڑے دور مار تے ہلاکت خیزی وچ پہلاں توں موجود ہتھیاراں توں کئی گنا ودھ نیں۔ نویں ایجاد کیتے گئے ہتھیاراں دی استعداد جانجن لئی کیوں جے لڑائی دے میدان ضروری نیں ایسے لئی تنازعیاں نوں ہوا دتی جاندی اے۔ کمزور ملکاں دی دولت ہتھیان لئی خطرے پیدا کیتے جاندے نیں تاں جے وڈے پیمانے اتے ہتھیار فروخت ہووے۔ ایس طرح امیر ملکاں دی نہ صرف دولت وچ وادھا ہوندا رہندا اے بلکہ ہتھیاراں دی استعداد بارے وی پتہ چلدا رہندا اے۔ ہن سوال ایہہ اے کہ جدوں سارے ملک ای امن دے خواہاں تے دعوے دار نیں تے اوہ فیر عملی طور تے بنی نوح انسان لئی کیوں خطرے ودھاندے نیں۔ ایہدا جواب ایہہ اے کہ ملکی دولت ودھان دے نال ہتھیار بنان والی فیکٹریاں دے مالکان دا دبائو اے جہڑے سیاسی جماعتاں دی مالی معاونت کردے نیں۔ ایہو جماعتاں جدوں اقتدار وچ آندیاں نیں تے عطیات دین والیاں دے مفاد دی نگہبانی کردیاں نیں۔ اک ہور اہم نکتہ دوجی ہم عصر ریاستاں نوں معاشی طور تے مستحکم ہون توں روکنا اے جہدے نتیجہ وچ اکثر ملکاں دی دولت دا اک وڈا حصہ دفاع اتے خرچ ہو رہیا اے۔ ہن جد کہ ماہرین مسلسل کساد بازاری دی نشاندہی کررہے نیں فیر وی طاقتور تے امیر ملکاں دے طرزعمل وچ فرق نہیں آیا۔ تنازعات دی وڈی وجہ ایہہ اے وڈی طاقتاں دا حریف ریاستاں نوں غیر مستحکم رکنا تے معاشی نقصان پہنچان دی منصوبہ بندی اے۔ ایسے بنا تے گھٹ ہون دے بجائے وڈے تنازعے ودھدے جا رہے نیں۔
سچ ایہو اے جے یوکرین نوں امریکہ ایہہ یقین دہانی نہ کراندا کہ روسی حملے دی صورت وچ اوہدا تحفظ کیتا جاوے گا تے یوکرین دا اداکار صدر کدی جنگ وچ چھال مارن دی حماقت ہرگز نہ کردا۔ ہن وی اکسان والیاں ولوں کوشش کیتی جا رہی اے کہ یوکرین دے شہری چاہے مردے رہن مگر روس چھیتی ایتھوں نہیں نکل سکے گا بلکہ ایہو الجھا رہے نیں ایسے لئی مقابلے لئی یوکرین نوں بھاری تعداد وچ ہتھیار تے گولہ بارود فراہم کیتا جا رہیا اے۔
ایس ویلے دنیا دی سب توں ودھ تیزی نال ترقی کرن والی معیشت چین دی اے جد کہ امریکی معیشت مسلسل زوال پذیر اے ۔ چینی معیشت توں دولت کڈن تے لڑائی اتے خرج کران لئی تائیوان نوں چین دے مقابل لیان دی کوشش کیتی جا رہی اے تے ایسے حالات بنان تے کم جاری اے کہ کسی طرح چین وی تائیوان اتے حملہ کر دیوے تے فیر یوکرین وانگوں تائیوانی فوج تے عوام نوں وی لڑن لئی ہتھیار فراہم کیتے جان۔ مقصد اوہو چینی معیشت نوں ترقی توں روکنا اے ہن جدوں نظراں اقوام متحدہ ول اٹھدیاں نیں کہ ایسے تنازعیاں دے خاتمے لئی اوہدے ولوں کیہ کوششاں ہو رہیاں نیں تے اوتھے غیر جانبداری تے لاتعلقی ویکھ کے مایوسی ہوندی اے۔ روس وانگوں چین دے کول وی ویٹو پاور نیں۔ ایہہ وی یو این او نوں بے بس کرن تے مداخلت توں باز رکھن دی اہم وجہ اے مگر ایہہ بے بسی تے غیر جانبداری ہمہ گیر کساد بازاری نوں جنم دین وچ کلیدی کردار ادا کارن بن سکدی اے۔
بھارت تے چین وچ وی سرحدی تنازعات وسعت اختیار کررہے نیں۔ لداخ مگروں اروناچل پردیش نوں چین نے نویں نقشے وچ اپنا حصہ بنا لیتا اے۔ بھارت تے چین دا دفاعی حوالے نال موازنا کرنا مناسب نہیں کیوں جے بھارت اک ایسا کمزور ملک اے جہڑا کئی اندرونی تنازعیاں دا شکار وی اے تے اوہدی بوہتی فوج اندرونی خلفشار نوں ختم کرن لئی اپنے شہریاں نال ای برسر پیکار اے تے سرحد اتے جے اک وڈی جنگ شروع ہوندی اے تے ایہہ فوج بوہتی دیر مقابلہ کرن دی پوزیشن وچ نہیں۔ ایسے وجہ نال مودی نقشے دی تبدیلی دے باوجود خموش نیں مگر چین تے بھارت وچ مڈبھیڑ دا امکان فیر رد نہیں کیتا جاسکدا۔ تائیوان دا مسئلہ ہووے یا ارونا چل پردیش دا‘ اقوام متحدہ دخل اندازی دی ہمت نہیں کر رہی جہدی کئی اک وجوہات نیں۔
اک تے چین دے کول وی ویٹو پاور اے جو یو این او نوں خموش تے غیر جانبدار رہن دا کارن اے جد کہ بھارت نوں وی امریکہ جیسی سپرپاور دی تائید اے جو اوہنوں مسئلہ کشمیر دے حوالے نال منظور کیتی جان والی قرارداداں اتے عملدرآمد کران توں روکے ہوئے اے مگر ایسے طرح تنازعات ودھدے رہے تے دنیا دی معاشی سرگرمیاں اسلحے دی تجارت تک محدود ہو سکدیاں نیں حالانکہ ہتھیاراں توں ودھ ایس ویلے دنیا دا اہم مسئلہ خوراک دی قلت اے۔
خوراک دی قلت ختم کرن لئی زرعی پیداوار ودھانا ضروری اے جہدے لئی لازم اے کہ وسائل دا رخ اسلحہ دی بجائے دوجی صنعتی تے زرعی سرگرمیاں ول کیتا جاوے مگر ایہہ اوہدوں ممکن اے جدوں تنازعات نوں ودھان نہیں حل کرن اتے توجہ دتی جاوے تے اقوام متحدہ وڈی طاقتاں دے اشارہ ابرو اتے حرکت کرن دی پالیسی چھڈ کے مصالحت کران اتے دھیان دیوے۔