اسلام وچ سخاوت تے فیاضی دی اہمیت

اللہ تعالی دی مخلوق اتے اپنا مال تے دولت خرچ کرنا اِنسانی معاشرے دے متھے دا جھومر کہلاندا ہے

مفتی محمد وقاص رفیع

سخاوت تے فیاضی یعنی اللہ تعالیٰ دی مخلوقات اتے اپنا مال تے دولت خرچ کرنا انسانی معاشر ے دے متھے دا جھومر کہلاندا اے۔ بلاشبہ مخلوق خدا اتے خرچ کرنا تے سخاوت تے فیاضی دا مظاہرہ کرنا اللہ تے اوہدے رسولﷺ نوں انتہائی پسند اے تے اوہدے بالمقابل مال و دولت اپنے کول روک کے رکھنا تے کنجوسی کرنا اوہنا ای ناپسند اے۔ چنانچہ قرآن مجید وچ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں۔ ترجمہ: اوہناں لوکاں دی مثال جہڑے اللہ دی راہ وچ مال خرچ کردے نیں ایسی اے کہ جیویں اک دانہ جہڑا ست بالاں اگاوے۔ ہر بال وچ سو سو دانے تے اللہ تعالیٰ جہدے واسطے چاہوے ودھاندا اے تے اللہ تعالیٰ بڑی وسعت جانن والا اے) سورہ البقرہ:261
اک مسلمان لئی ضروری اے کہ اوہ محتاجاں نوں انج ای ویکھے جیویں اوہ فیدہ مند تجارت ول ویکھدا اے۔ جان لینا چاہیدا اے کہ اج دے دن دی تھوڑی محنت روزقیامت لئی دو تن گنا فیدے دا کارن نہیں بلکہ کئی گنا فیدے دا کارن ہووے گی۔ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں ‘ ترجمہ: ایسا کون شخص اے جہڑا اللہ نوں چنگا قرض دیوے فیر اللہ اوہنوں کئی گنا ودھا کے دیوے تے اللہ تعالیٰ ای تنگی کردا اے تے کشائش کردا اے تے تسیں سارے اوہدے ول لوٹائے جائو گے۔ سورہ البقرہ:245
اک ہور جگہ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں‘ ترجمہ: آکھ دیو بے شک میرا رب ای اپنے بندیاں وچوں جہنوں چاہوے روزی کھلی کر دیندا اے تے جہنوں چاہوے تنگ کر دیندا اے تے جہڑی کوئی چیز وی تسیں خرچ کردے او سو اوہو اوہدا عوض دیندا اے تے اوہ سب توں بہتر روزی دین والا اے۔ سورسبا:39۔
دوجی جگہ اللہ تعالیٰ فرماندے نیں‘ ترجمہ: جہڑے لوک اپنے مال اللہ دی راہ وچ رات تے دن لکا کے تے ظاہر خرچ کردے نیں تے اوہناں لئی اپنے رب دے کول ثواب اے‘ اوہناں اتے نہ کوئی ڈر اے تے نہ اوہ غمگین ہون گے۔ سورہ البقر:274
حضرت عقبہ بن عامرؓ فرماندے نیں کہ میں رسول اللہﷺ نوں ایہہ فرماندے ہوئے سنیا کہ قیامت دے دن ہر شخص اپنے صدقہ دے سایہ وچ ہووے گا‘ ایتھوں تک کہ فیصلہ کیتا جاوے گا۔
حضرت ابو ہریرہؓ کولوں روایت اے کہ رسول اللہﷺ نے ارشاد فرمایا کہ سختی اللہ دے قریب اے‘ جنت دے قریب اے۔ سارے لوکاں دے قریب اے۔ جہنم توں دور اے تے بخیل اللہ توں دور اے۔ جنت توں دور اے۔ سارے لوکاں توں دور اے۔ جہنم دے قریب اے تے جاہل سخی عابد بخیل توں ودھ اللہ نوں پیارا اے۔ جامع ترمذی:1961
حضرت ابو ہریرہؓ کولوں روایت اے کہ نبی پاکﷺ نے ارشاد فرمایا: سخاوت جنت وچ اک درخت اے جہڑا شخص دنیا وچ سخی ہووے گا اوہ ایس درخت دی اک شاخ نوں پھڑے گا تے اوہ شاخ اوہنوں نہیں چھڈے گی ایتھوں تک کہ اوہنوں جنت وچ داخل کر دیوے گی تے بخیلی جہنم وچ اک درخت اے تے جہڑا شخص دنیا وچ بخیل ہووے گا اوہ اوس درخت دی اک شاخ پھڑے گا تے اوہ شاخ اوہنوں نہیں چھڈے گی ایتھوں تک کہ اوہنوں دوزخ وچ سٹ دیوے گی۔ شعب الایمان للبیہقی 10377
حضرت ابو بکر صدیقؓ کولوں روایت اے کہ رسول اللہﷺ نے ارشاد فرمایا کہ جنت وچ کمینی خصلت والا تے کنجوس تے احسان جتان والا نہیں داخل ہووے گا‘ جامع ترمذی1963
حضرت ابو سعید خدریؓ کولوں روایت اے کہ سرور کائنات حضور اکرمﷺ نے ارشاد فرمایا: دو خصلتاں مومن وچ جمع نہیں ہو سکدیاں کنجوسی تے بداخلاقی‘ جامع ترمذی:1962
حضرت ابو ہریرہؓ کولوں روایت اے کہ رسول اللہﷺ نے ارشاد فرمایا کہ بنی اسرائیل دے تن آدمی سن۔ اک کوڑھی برص والا‘ دوجا گنجا‘ تیجا انھا۔ اللہ تعالیٰ نے اوہناں تناں دے امتحان دا ارادہ فرمایا تے اوہناں تناں دے کول اک فرشتے نوں بھیج دتا۔ چنانچہ اوہ فرشتہ سب توں پہلاں برص والے کوڑھی دے کول آیا تے اوہنوں آکھیا کہ دنیا وچ تینوں سب توں بوہتی کہڑی چیز محبوب اے؟ تے اوہنے آکھیا کہ چنگا رنگ‘ چنگی کھال تے میری ایہہ بیماری چلی جاوے جہدی وجہ نال سارے لوک میرے توں گھن کردے نیں۔ ایہہ سن کے فرشتے نے اوہدے بدن اتے ہتھ پھیر دتا تے اک دم اوہدا مرض دفع ہو گیا تے اللہ تعالیٰ نے اوہنوں بہترین رنگ تے بہترین کھال عطا فرما دتی۔ فیر فرشتے نے اوہنوں پچھیا کہ تینوں کیہڑا سامان پسند اے؟ تے اوہنے آکھیا کہ اونٹ۔ تے اللہ تعالیٰ ولوں اوہنوں اک اونٹنی عطا کردتی گئی تے فرشتہ ایہہ آکھ کے اوہدے کولوں چل پیا کہ اللہ پاک تینوں برکت عطا فرماوے۔ فیر ایہہ فرشتہ گنجے دے کول آیا تے آکھیا کہ دنیا وچ تینوں سب توں ودھ کہڑی چیز محبوب اے؟ اوہنے آکھیا: حسین بال تے میری ایہہ بیماری چلی جاوے جہدی وجہ نال لوک میرے توں نفرت کردے نیں۔ ایہہ سن کے فرشتے نے اوہدے اتے ہتھ پھیر اتے دم زدن وچ اوہدی بیماری جاندی رہی تے اللہ پاک ولوں اوہنوں نہایت ای حسین بال عطا کردتے گئے۔ ایہدے مگروں فرشتے نے پچھیا: تینوں کہڑا مال پسند اے؟ تے اوہنے آکھیا:گاں۔
فیر اوہنوں اک گاں عطا کردتی گئی تے فرشتہ ایہہ آکھ کے چل پیا کہ اللہ تعالیٰ تینوں برکت دیوے۔ اوہدے مگروں ایہہ فرشتہ انھے دے کول آیا تے آکھیا کہ دنیا وچ تینوںکہڑی چیز سب توں بوہتی محبوب اے؟ تے اوہنے آکھیا کہ بس ایہو کہ اللہ تعالیٰ میری بینائی واپس عطا فرما دیوے تاں جے میں لوکاں نوں ویکھ سکاں۔ ایہہ سن کے فرشتے نے اوہدی اکھاں دے اتے ہتھ پھیر دتا تے فوراً ای بینا ہو گیا تے اللہ تعالیٰ نے اوہدی بینائی لوٹا دتی۔ فیر فرشتے نے آکھیا کہ تینوں کہڑا مال بوہتا پسند اے؟ تے اوہنے آکھیا کہ بکری ۔تے اوہنوں اک بکری عطا کردتی گئی فیر اونٹنی‘ گاں‘ بکری تناں نے بچے دتے تے اوہناں وچ ایس قدر برکت ہوئی کہ کوڑھی دے کول اک میدان بھر کے اونٹ ہو گئے تے گنجے دے کول اک میدان بھر کے گاواں ہو گئیاں تے انھے دے کول اک میدان بھر کے بکریاں ہو گئیاں۔فیر کجھ دناں مگروں ایہو فرشتہ برص والے کوڑھی دے کول اپنی اوسے شکل و صورت وچ آیا جہڑی شکل و صورت وچ پہلی واری آیا سی تے آ کے اوہنے آکھیا کہ میں اک مسکین بندا واں تے میرے سفر دے سارے ذرائع ختم ہو چکے نیں۔ ہن اللہ تعالیٰ دے سوامینوں وطن پہنچان والا نہیں اے۔ میں تہاڈے کولوں اوس اللہ دے نام تے جہنے تہانوں چنگا رنگ تے خوبصورت چمڑا تے اونٹ دی دولت عطا کیتی اے‘ اک اونٹ دا سوال کرنا واں کہ اوہدے ذریعے میں اپنا سفر تمام کر لوواں۔
ایہہ سن کے کوڑھی نے جواب دتا کہ میرے اتے بہت سارے حقوق نیں (یعنی بہت سارے لوکاں نوں تے بہت سارے کماں وچ دینا اے) فرشتے نے آکھیا کہ میں تینوں پہچاننا واں کیہ توں کوڑھی نہیں سی؟ تہاڈے برص دی وجہ نال سارے لوک تہاڈے نال نفرت نہیں کردے سن؟ توں فقیر سی تے اللہ تعالیٰ نے تیری بیماری دور کرکے تینوں مال عطا فرما دتا۔ایہہ سن کے کوڑھی نے آکھیا کہ مینوں تے ایہہ مال اپنے بزرگاں کولوں میراث وچ ملیا اے۔ فرشتے نے آکھیا کہ توں جھوٹ بول رہیا ایں تے اللہ تعالیٰ فیر تینوں انج ای کر دیوے جیویں کہ توں پہلاں ساں۔ فیر اوہ فرشتہ اپنی صورت وچ گنجے دے کول آیا تے ویسا ای سوال کیتا جیسا کہ کوڑھی نال کیتا سی تے گنجے نے وی اوہو جواب دتا جہڑا کوڑھی نے دتا سی۔ فرشتہ اوہدے کولوں وی ایہو آکھ کے چل پیا کہ جے توں جھوٹ بول رہیا ایں تے اللہ تعالیٰ تینوں ویساای کر دیوے جیسا کہ توں پہلاں سی۔ اوہدے مگروں ایہہ فرشتہ اپنی پہلی ای شکل و صورت وچ انھے دے کول آیا تے آکھیا کہ میں اک مسکین بندا واں تے مسافر آں۔ میرے سفر دے سارے ذرائع ختم ہو چکے نیں‘ ہن اللہ دی مدد دے سوا میرے وطن پہنچن دی کوئی صورت ای نہیں اے۔ میں تیرے کولوں اوس اللہ دے نام تے جہنے دوبارہ تینوں بینائی عطا کیتی اک بکری منگنا واں کہ اوہنوں میں اپنے وطن پہنچن دا ذریعہ بناواں۔
ایہہ سن کے انھے نے آکھیا کہ جی میں تے انھا سی تے اللہ نے مینوں دوبارہ بینائی عطا فرما دتی(توں اللہ دے نام تے سوال کیتا اے) توں ایس میدان وچ میری جہنی بکریاں نیں اوہناں وچوں جہنی چاہوے لے جا تے جہنی چاہوے چھڈ جا۔ خدا دی قسم ! توں اللہ دے نام اتے جہنی وی لویں گا میں تیرے کولوں اوہدا مطالبہ کر کے تینوں مشقت وچ نہیں پاواں گا۔ ایہہ سن کے فرشتے نے آکھیا کہ توں اپنا مال اپنے کول ای رکھ ۔ تہاڈے تناں دا امتحان لیتا گیا اے تے اللہ تعالیٰ تیرے توں خوش ہو گیا تے تہاڈے دونویں ساتھیاں کولوں ناراض ہو گیا۔ (صحیح بخاری‘ 3464)
حضرت عبداللہ بن جعفرؓ اک واری جنگل وچ تشریف لے جا رہے سن۔ رستے وچ اک باغ اتے گزر ہویا۔ اوتھے اک حبشی غلام باغ وچ کم کر رہیا سی۔ اوہدی روٹی آئی تے اوہدے نال اک کتا وی باغ وچ چلا آیا تے اوس غلام دے کول آ کے کھڑا ہو گیا۔ اوس غلام نے کم کردے کردے اک روٹی اوس کتے دے سامنے سٹ دتی۔ اوس کتے نے اوہنوں کھا لیا تے فیر کھڑا رہیا۔ اوہنے دوجی تے فیر تیجی روٹی وی پا دتی۔ کل تن ای روٹیاں سن‘ اوہ تِنے کتے نوں کھووا دتیاں۔ حضرت بن عبداللہ بن جعفرؓ غور نال کھڑے ویکھدے رہے‘ جدوں اوہ تنوں ختم ہو گئیاں تے حضرت عبداللہ بن جعفرؓ نے اوس غلام کولوں پچھیا کہ تہاڈی کہنی روٹیاں روزانہ آندیاں نیں؟ اوہناں نے عرض کیتا: آپ نے تے ملاحظہ فرما لیا‘ تن ای آیا کردیاں نیں۔ حضرت نے فرمایا کہ فیر تناں دا ایثار کیوں کر دتا؟ غلام نے آکھیا :حضرت ایتھے کتے رہندے نہیں‘ غریب بھکا کدھرے دوروں سفر کر کے آیا اے ایس لئی مینوں چنگا نہیں لگیا کہ اوہنوں انج ای واپس کر دیاں۔ حضرت نے فرمایا کہ فیر تسیںاج کیہ کھاوو گے؟ غلام نے آکھیا اک دن فاقہ کر لواں گا‘ ایہہ تے کوئی ایسی وڈی گل نہیں اے۔حضرت عبداللہ بن جعفرؓ نے اپنے دل وچ سوچیا کہ لوک مینوں آکھدے نیں کہ تے بہت سخاوت کردا اے‘ ایہہ غلام تے میرے توں بہت ودھ سخی اے۔ ایہہ سوچ کے شہر وچ واپس تشریف لے گئے تے اوس باغ نوں تے غلام نوں تے جو کجھ سامان باغ وچ سی سب نوں اوہدے مالک کولوں خرید یاتے خرید کے غلام نوں آزاد کردتا تے اوہ باغ اوس غلام دی نذر کر دتا۔ (فضائل صدقات:ج2‘ ص164)
یقینا سخاوت تے فیاضی تے اللہ تعالیٰ دے رستے وچ خرچ کرن نال نہ صرف ایہہ کہ انسان دے مال و دولت وچ بے پناہ برکت ہوندی اے بلکہ ایہدے توں اوہدی عزت تے آبرو وچ وی بے پناہ وادھا ہو جاندا اے بلکہ اک بزرگ دا قول اے کہ سخاوت تے فیاضی تے مخلوق خدا اتے خرچ کرن نال انسان دے جملہ عیوب لوکاں دی نظراں توں اوجھل ہو جاندے نیں تے ایہناں ساریاں دی جگہ اوہدی ایہہ اک سخاوت تے فیاضی والی اچھائی لے لیندی اے۔