بے فکری

ڈاکٹر کرامت مغل

مینوں پتا اے کُجھ لوک مینوں چنگا نہیں سمجھن گے۔ میری ’حرکت ‘نوں بہت بھیڑ ا آکھن گے۔ پر میں سوچیا پِنڈوں باہروں یاں فِرپِنڈ وچوں ای کِسے ہور نے دُوجی نُکروں جو آکے رجنا اے تے فِر میں ای کیوں نہ اگے ودھ کے ہتھ ودھاواں تے بھوئیں اُتّے ڈِگیاپھل پھڑلواں اوہدے اُتّے لگی مِٹی جھاڑ کے اوہنوں کھا جاواں ۔ ایس توں پہلوں کہ کوئی ہور راہی پاندھی ایس پُھل نوں اپنے گندے پیراں تھلے مِدھ کے اگے لنگھ جاوے۔
میں گوانڈھی آں کسے ہور نالوں میرا حق کِدھرے زیادا اے ۔
شاید تُہانوں میری گل دی پور ی طرحاں سمجھ نہ آئی ہووے۔
میرے گوانڈھ اِک جوان بیوارہندی اے۔ اوہ جدوں وہیج کے آئی اودوں اوہدی عُمر پندرھاں سالھاں سال توں زیادا نہیں سی ۔
دس کُوسال اوہنے ویاہتا جیون ہنڈایا۔فِر اوہدا خاوند مر گیا ۔
ہُن اوہ ودھ توں ودھ بائی سال دی بھر پور کُڑی اے ۔ آکھیا جاندا اے ایس عمر وچ ای عورت پوری طرحا ں پکیا اُتے خشبو دیندا پھل ہوندی اے ۔ اصل وچ ایہ عُمر ای کھاون ہنڈاون ‘ دی عُمر اے ۔
کُجھ چیزاں ہوندیاں نیں جہڑیاں بندا اکّلا دوجیاں کولوں لُک کے کھاندا اے۔ کسے نوں سِیری نہیں بناندا ۔ پراِک ’’چیز‘‘ایسی وی اے جہڑی اکلیاں نہیں سگوں دوجنے رل کے کھاندے نیں ۔میری گوانڈھن دا جیون ساتھی تاں رہیا نہیں ۔ ہُن پچھلے اِک سال توں اوہ بھُکھی تریہائی پھر دی اے۔
ایہ ٹھیک اے کہ شیر کدے گھاہ اُتے گھوڑے کدے گُونہ نہیں کھاندے پر کہنوں پتا بھُکھ مردیاں شاید مُون￿ہ مار ای لیندے ہوون ۔جان لبا ں تے آئی ہووے تاں بندا چھپڑی وچوں وی پانی پی لیندا اے۔
مینوں یاد اے اِک واری اوہ ہمسائی ساڈے گھر آئی ہوئی سی۔ کوئی گل کردیاں اوہنوں پوری طرحاں اپنے و ل متو جاکرن لئی میں اوہدی سڈول بانہ اُتے ہتھ رکھ دتا ۔ اوہنے جُھرجُھری لئی ۔ میرے ول عجیب نظراں نال ویکھیا فِر اپنے آپ اُتے قابو پایا تے ہس کے بولی :
’’ بیوارن نوں سوچ سمجھ کے ہتھ لائی دااے۔ سُتی کلا نہیں جگائی دی‘‘
تے تسیں جاندے اوہ ہاسے ہاسے وچ بندا دِل دی گل دس بہندا اے۔
میں اوہدے اندر لُکی ’طلب ‘ نوں بھان￿پ گیا۔
اوہ چنگی بھلی قبول صورت اے۔ ہس مُکھ اے۔سبھ توں وڈی گل ایہ اے کہ بگانی اے۔ بگانی زنانی نوں ’دریافت ‘ کرن دی حسّر ت ہمیشا مرددے دِل وچ رہندی اے۔
اِک واری میری ماں نے اوہنوں پُچھیا ۔’’تیری پہاڑجِڈی جوانی اے تُوں دُوجا ویاہ کیوں نہیں کردا لیندی؟‘‘
’’ساڈے وچ رواج نہیں اے‘‘
’’ہائیں ‘‘
پتا لگا کہ اوہدی اِک چاچے دی دِھی داخاوند قتل ہوگیا ۔اوہ حالے تائیں پیکیاں دے بُوہے تے بیٹھی اے۔ اوہدی اِک پھپھی داخاوند مر گیا۔ اوہدا وی دُوجا ویاہ نہیں ہویا ۔ چاچے دی دھی اپنے دیور نال ۔۔۔۔۔ تے پُھپھی اپنے جیٹھ دے پُتر نال ۔۔۔۔۔۔۔اِنج کرلینا اے دُوجا ۔۔۔۔۔۔ویاہ نہیں کروانا ۔
آکھن لگی ؛ ’’میرے پیو میرا دُوجا ویاہ کرنا کوئی نہیں تاہیوں میں ماپیاں گھر نہیں گئی ۔ جد اکلیاں ای رہنا اے تاں کیوں نہ اپنے موئے خاوند دی بھوئیں سنبھالاں ۔ بھاویں تھوڑی اے اپنی ملکیت تاں اے۔
پیکیاں گھر تاں بھر تاں بھر ئیاں دیاں سڑیاں دھحیناں گلاں ای سُنیناں نیں‘‘۔
کُجھ چِر بعد اِنج ہویا کہ اوہنے مینوں نکے نکے کم آکھنے شروع کردتے۔ نِکیاں نکیاں رمز بھریاں گلاں کرن لگ پئی ۔ میں سبھ سمجھدا ساں پر ڈردا ساں ۔
آخر گل نہاون والی صابن دی چکی توں شروع ہوئی ۔ اوہ اوہنے میرے کولوں اُدھاری لئی سی ۔

فِر ایہ اُدھار کدے نہ ٹُریا‘میں بھلا اوہدے کولوں صابن دی ٹکی ورگی معمولی شے دی واپسی دا تقاضا کردا چنگا لگدا ؟
اِنج دیاں معمولی شئیاں توں گل ودھدی ودھدی جُتی تائیں اپڑی۔ فِر سوٹ دی منگ ہوئی ۔ جِس دن میں اوہنوں سوٹ لے کے دتا تاں اوس رات تھوڑے چِرلئی اسیں اِک مِک ہوگئے۔
ساڈے دن چنگے لنگھدے پئے سن۔
فِر ساڈے درمیان اِک ہور بنداآگیا۔
ہاشم علی ساڈے پِنڈ دا ای جم پل سی ۔ زیادا نہیں تاں سَٹھ سال دا تاں ضرور ہووے گا۔ پُرانے زمانے دیاں اٹھ جماعتاں پاس سی ۔ قد کاٹھ واہوا ساہو۔ جوان ہویاتاں پُلس وچ بھر تی ہوگیا ۔ اوہدی شہر بدلی ہوئی تاں اوہنے شہر وچ ای کسے ہور قوم دی کُڑی نال ویاہ کروالیاتے اوتھے ای وس گیا۔ پُلس وچ اوہنے واہوا ترقی کیتی۔ وڈ ا تھانے دار ہوکے ریٹائر ہویا ۔
نِکّاہوندا سی تاں توتے دی مُڑی ہوئی چُنجھ ورگی اوہدی نک پاروں کِسے وڈیری عمر دے بندے نے اوہنوں توتاکہ دتا ۔ فِر کیہ سی اوہدا ناں ہاشو توتا پے گیاجہڑا بعد وچ صرف توتارہ گیا ۔
اوہنے شہر وچ بڑی جائیداد بنائی ۔اِک پُتر فر بھرتی ہوگیا ۔ دُوجا باہرلے مُلک چلا گیا ۔ جدوں ہاشم علی پیسے دھیلے ولوں واہوا سوکھا ہوگیا۔ نوکری پوری کرن توں بعد ریٹائر وی ہوگیا۔ اوہدے کول کرن کران نوں کُجھ نہ رہیا تاں اوہنوں اپنے جدّی پُشتی پنڈ دی یاد آئی ۔
پنڈ وچ اوہدے دونکے بھرا رہندے سن جہڑے زندگی دی گڈی بڑی مُشکل نال کھچدے پئے سن۔ کھچدے کیہ دُھروندے پئے سن۔
جدہاشم اپنی وڈی ساری گڈی وچ بہ کے اپنے بھراواں گھرآیاتاںلوکاں دے آنے ٹڈے رہ گئے ۔ اوہ اوس نِکے جہے پنڈ دے گھر گھر جاکے واقف تے ناواقف سبھ نوں ملیا۔
’’رب دی وڈ ی خیر اے ‘‘ اوہنے لوکاں نوں دسیا ۔
اپنے نِکے بھرا واں دی مالی امداد کیتی ۔ صرف اِک رات رہیا تے دُبارا شہر پرت گیا ۔ جاون لگا اوہ آکھ گیا کہ اوہ ہُن پنڈ چکر لاندا رہوے گا۔
میرے تے میری ’یار‘دے درمیان آون والا بندا ایہوتوتااے۔ توتے نے پُلس دی نوکری وچ رج کھادا نالے وادھو جوڑیا سی ۔ رج کھاون تے وادھو جوڑن لگیاں اوہنے جایز ناجایز دی کدے پروا نہیں کیتی ہووے گی ۔ یقینن کِسے تے ظُلم کیتا ہووے گا۔ کِسے دی حق تلفی کیتی ہو وے گی۔ پتا نہیں کہڑے کہڑے گناہ کیتے ہوون گے ۔
میرا خیال اے پِچھلی عُمرے اوہنوں اپنے گُنا ہ بخشوان داخیال آیا تاں اوہنے صدقا خیرات کرن لئی اوہنوں اپنا جّد ی پُشتی پِنڈ سبھ توں زیادا مستحق نظر آیا ۔ اِ ک تاں اوہدا اپنا پِنڈ والے اوہدے رشتادار سن۔ رشتا داراں نوں صدقا خیرات دئیے تاں دُگنا ثواب مِلدا اے ۔صدقے دا وکھراتے صلہء رحمی دا وکھرا۔
تیِجی گل ایہ سی کہ پنڈ وچ اوہدا ٹوہر ٹپا بننا سی ۔ لوکاں اوہدی سلا ہنا تاں کرنی ای کرنی سی اوہدے موئے ماں پیو دیاں قبراںتے وی دُ عا واں جا منگنیاں سن۔
میرا خیال ااے ایسے پاروں جد اوہ پنڈ آیا تاں اوہنے پِنڈ دیاںبیوا عورتاں دی اِک لسٹ بنائی ۔ اوہناں نوں بلواکے ہر اِک نوں اِک اِک لفافا دِتا جہدے وچ ہزار ہزار دے دو نویں نکور نوٹ سن ۔
لوکاں دے احسان مند چہرے ، شُکر بھریاں اکھّاں ،دعاواں دیندے بُلھ اتے لِف لِف جاندے جُسّے ویکھ کے توتے میرا مطلب اے ہاشم علی ایہ اعلان کیتا کہ اوہ ہر مہینے آیا کرے گا۔ روزیاں وچ دُگنے پیسے دیوے گا۔ پرائمری سکول جاون والیاں بالڑیاں دی تاں موج ہوگئی ۔
اوس توں بعد اوہ جدوں آندا پِنڈ دیاں ست اٹھ رنڈیاں رُوڑیاں زنانیاں اوہنوں ملن جاندیاں ۔ ایہ بیوا عورتاں پنجھی سال دی عُمر توں لے کے اَسّی سا ل دی عُمر تک دیاں ہوندیاں ۔
’’ہاشم علی کِسے سخی پیوداپُتر اے ، چنگی ماں داجایا اے‘‘

میرا خیال اے پِچھلی عُمرے اوہنوں اپنے گُنا ہ بخشوان داخیال آیا تاں اوہنے صدقا خیرات کرن لئی اوہنوں اپنا جّد ی پُشتی پِنڈ سبھ توں زیادا مستحق نظر آیا ۔ اِ ک تاں اوہدا اپنا پِنڈ والے اوہدے رشتادار سن۔ رشتا داراں نوں صدقا خیرات دئیے تاں دُگنا ثواب مِلدا اے ۔صدقے دا وکھراتے صلہء رحمی دا وکھرا۔
تیِجی گل ایہ سی کہ پنڈ وچ اوہدا ٹوہر ٹپا بننا سی ۔ لوکاں اوہدی سلا ہنا تاں کرنی ای کرنی سی اوہدے موئے ماں پیو دیاں قبراںتے وی دُ عا واں جا منگنیاں سن۔
میرا خیال ااے ایسے پاروں جد اوہ پنڈ آیا تاں اوہنے پِنڈ دیاںبیوا عورتاں دی اِک لسٹ بنائی ۔ اوہناں نوں بلواکے ہر اِک نوں اِک اِک لفافا دِتا جہدے وچ ہزار ہزار دے دو نویں نکور نوٹ سن ۔
لوکاں دے احسان مند چہرے ، شُکر بھریاں اکھّاں ،دعاواں دیندے بُلھ اتے لِف لِف جاندے جُسّے ویکھ کے توتے میرا مطلب اے ہاشم علی ایہ اعلان کیتا کہ اوہ ہر مہینے آیا کرے گا۔ روزیاں وچ دُگنے پیسے دیوے گا۔ پرائمری سکول جاون والیاں بالڑیاں دی تاں موج ہوگئی ۔
اوس توں بعد اوہ جدوں آندا پِنڈ دیاں ست اٹھ رنڈیاں رُوڑیاں زنانیاں اوہنوں ملن جاندیاں ۔ ایہ بیوا عورتاں پنجھی سال دی عُمر توں لے کے اَسّی سا ل دی عُمر تک دیاں ہوندیاں ۔
’’ہاشم علی کِسے سخی پیوداپُتر اے ، چنگی ماں داجایا اے‘‘
’’ہاں ہاں ایہداپیووی اِنج ای کھُلھے دل دا مالک سی۔
’’ایہدی ماں جِّنی سخاوت کرن والی عورت میں اپنی پُوری زندگی وچ نہیں ویکھی ‘‘
’’ایہناںدے بُوہے توں کدے کوئی فقیر خالی نہیں مُڑدا ‘‘
’’ہاں جی ایسے گل دابھاگ اے کہ ہاشم علی اج لکھاں کروڑاں وچ کھیڈدا پیااے‘‘
مینوں بھڑتھوپے گیا ۔
جد میری بیلن نوں ہر مہینے دوہزار اتے اوہدی دس سال دی دھی نوں وی دوہزار روپیا ملے گا تاں اوہنوں میری ضرورت کِتھوں ر ہ جاوے گی ۔ اوہدا سارا اُلار تاں توتے دی عُمر بھاویں ستّر سال سی پر چنگی خوراک ، بے فکری تے وادھو پیسے نے اوہنوں جوان رکھیا ہویاسی ۔ اوہ ودھیا خضاب لواکے اپنی عُمر نالوں دس پندرھاں سال نِکّا نظر آندا۔
نیتاں دے حال تاں الّلہ جاندا اے پر سُنیا اے مرد تے گھوڑا کدے بُڈھے نہیںہوندے ۔ تے بُڈھے نہ ہوون دامطلب تُسیں چنگی طرحاں جاندے او۔
میں ڈر گیا جے کدھرے توتے نے میری سجنی نوں اشارا کردتاتاں اوہ تاں پہلوں ای ڈِگوں ڈِگوں کر دی پھردی اے۔ جے ’توتے‘میرا پتّا کٹ دتاتاں ۔۔۔۔۔۔۔۔
میں اپنیاں سوچاں وچ لوُسدارہندا ۔
جد گوانڈ ھن وی میرے ول توجا دینی چھڈ دِتی تاں مینوں اپنی سوچ دے سّچ ہوون دا یقین ہوندا لگا گیا۔ ہُن اوہ کدے کھلی کھلوتی آندی تے ایویں اک دوگلاں کرکے چلی جاندی۔
پہلے والی گل نہیں رہی سی ہُن ۔
کُجھ چِر بعد جد اوہنے دُبارا میرے ول رجوع کرلیا تاں مینوں اپنی سوچ تے شرمندگی ہوئی ۔ میں اِک نیک بابے تے شک کرکے گناہ کیتا سی۔
پر پتا نہیںکیوں فِر وی اک ڈر ،اک خوف اک وہم کدے کدے میرے دل دماغ دی کِسے نُکرے اپنے پنجے گاڑ دیندا۔
پنجا ں چھئیاں مہینیاں بعد پنڈ وچ گُشگشیاں ہوون لگ پئیاں ۔ جسراں کہ کہندے نیں جِتھے اگ ہووے اوہدا دُھوں کسے پاسیوں نکل ای آندااے ۔
ایتھے وی دُھوں نکلن لگ پیا ۔
اُڈدی اُڈدی میرے کّناں وچ وی گل پے گئی ۔ توتاپکے انّباں دا شوقین نہیں ۔ اوہ تاں اوہناں ول ویکھدا وی نہیں ۔
اوہ تاں کچیاں ۔۔۔۔۔۔ان￿بیاں دا شوق رکھدا سی۔ میں ہُن بِلکل ای بے فکر ہوگیا ۔٭