چوہدری دی دھی

اکبرلہوری

اکبر لہوری مرحوم پنجابی دے نثری ادب وچ بڑا اچا مقام رکھدے نیں۔ اوہ کئی میداناں وچ آپنے گوڑھے نقش چھڈ گئے نیں۔آپ ادیب سن ، شاعر سن ، صحافی سن ، قانون دان سن ، عالم سن، تے درویش صفت انسان سن، اوہناں دی کہانی کار دی حیثیت بارے سید سبط الحسن ضیغم نے لکھیا اے۔
“اوہناں دے کہانی پان یاں کہانی لکھن دا ڈھنگ بالکل آپنا اے ۔ ایہہ اوہ ڈھنگ اے جیہڑا پنجاب دے ہر اوس بچے دے ذہن وچ موجد اے جس آپنی بھین، ماں ، نانی ،دادی کولوں باتاں سنیاں نیں۔ اوہناں دیاں کہانیاں تے “باتاں ” دا نکھیڑا کرنا آسان نہیں ۔ فرق صرف سمے دا اے ،جیہدے کولوں اوہناں پورا پورا لابھ اٹھان دی کوشش کیتی اے۔”
اوہناں دیاں چھپیاں کتاباں ایہہ نیں :۔
1۔ موج تبسم (اردو شاعر)
2۔ اکبر کہانیاں (پنجابی کہانیاں )
اوہ 5جولائی1910 نوں پنڈ مرل تحصیل فیروز والا ضلع شیخوپورہ وچ پیدا ہوئے ۔ چیفس کال لاہور وچ ٹیچر رہے۔ فیر پنجاب اسمبلی وچ مترجم دی حیثیت نال ملازم ہوئے تے اوتھوں ۲۳ سال بعد ڈپٹی سیکرٹری دے عہدے توں ریٹائر ہوئے ۔فیر محکمہ ولیج ایڈ وچ ڈیویلپمنٹ افسر لگ گئے۔ اوس توں بعد وکالت دا پیشہ اختیار کیتا تے اخیر تک ایسے پیشے نال تعلق رہیا۔ آپ “ویر بھارت”وچ “آداب عرض”دے سر لیکھ ہیٹھ کالم تے “سکرین ورلڈ “وچ فلماں بارے کالم دی لکھدے رہے نیں۔ آپ دا نتقال 24ستمبر 1976 نوں ہویا۔
“چودھری دی دھی”اکبر لاہوری ہوراں دی نمائندہ کہانی اے ۔ ایہدے وچ اک ایسی سماج دی ٹھکرائی ہوئی عورت دی وارتا بیان کیتی گئی اے، جیہڑی اک کنجری دے پیٹ وچوں پیدا ہوئی اے تے جدوں اوہدا چودھری پیو اوہنوں اوہدے ماں دے کوٹھے توں لیا کے آپنی حویلی وچ پالدا اے تے ایہہ سمجھدا اے جے ہن اوہ “شریفاں”واسطے بیوی دے طور تے قابل قبول ہو گئی اے۔ تے اوہنوں پہلوں آپنے سکے پتر ہتھوں تے فیر آپنے بھترئیے ہتھوں بے عزتی دا ساہمنا کرنا پیندا اے ۔ اوہدا پتر ایس کڑی دے وجود نوں آپنے خاندان واسطے باعث شرم سمجھدا اے تے بھترئیا اوہنوں آپنے نکاح وچ لیاون توں صاف انکار کر دیندا اے۔ پر ایہو بھترئیا آپنے چاچے نوں صدمہ پہنچا کے موت دے مونہہ وچ سٹن توں بعد اک دن اوسے کڑی دے کوٹھے تے موجاں مانن پہنچ جاندااے تے جیہنوں اوہنے فیر اک داری چوبارے بہن تے مجبور کر دتا اے اوہ اوہنوں ٹھڈے مار کے پوڑیاں توں تھلے وگاہ مار دی اے۔
پہر رات بیت چکی سی۔ میں ہیرا منڈی دے اک اچے چوبارے دیاں پوڑیاں اگے لوکاں دی بھیڑ ڈِٹھی ۔ میں اپنے اک جانو پاناں والے نوں جیہڑا ہیٹھوں اتر کے ایس بھیڑ وچ جا کھلوتا سی، پچھیا : “یار! ایہہ کیہی بھیڑ اے ؟”اوہنے کوئی کھل کے گل نہ کیتی ۔ ہوٹھاں وچ بڑ بڑ کر دیاں اینا رسیا!”چوبارے والی دی دی اجیہی چیک سنی پئی جیویں کوئی اوہدا گاٹا وڈھدا ہووے ، یاں جیویں اوہ کسے دا گاٹا وڈھدی ہووے۔ ودھیا سوٹ پائے ہوئے اک گبھرو نوں دھون بھرنے پوڑیاں وچوں رڑھدا ڈٹھا۔”پاناں والے توں اینی گل سن کے میں بے وسا اگانہہ ودھیا ۔ کیہ ویہناں پئی ڈگن وال دھون بھرنے پیا ہویا اے ۔ اوہدے متھے دی رٹ سڑک تے جم گئی ۔چنگی پوشاک تے پوزیشن والے کجھ لوک جیہناں وچ اک دو نے وردی وی پائی ہوئی سی ، نیویں پا کے کھلوتے ہوئے نیں انج جاپدا سی پئی کسے نوں ایہہ نہیں سجھدا پئی ہن کیہ کرے ۔
اینے وچ چوباریوں اک زنانی دی گونجدار آواز آئی۔ایس سور دی لوتھ نوں ایتھوں چا لوو، نہیں تے ہنے کڑھدے تیل دی کڑاہی تہاڈے اتے ڈولھ کے تہانوں تماش بینی دا سواد چکھانی آں۔
اوہدے کولوں ایہہ جھاڑ سن کے اوہ بھیڑ انج کھنڈ گئی جیویں اسمانوں پیندی بجلی دے ڈر توں لوک بھج وگدے نیں ۔ چِٹ کپڑیے ساتھیاں نے ڈگے ہوئے گبھرو نوں ہتھو ہتھ چکیا تے ذرا دریڈے کھلوتی ہوئی لمی جیہی کار وچ جا پایا۔ انج جاپدا سی پئی اوہدی جِند تے بچ گئی اے۔

، پر چوباریوں ڈگدیاں تے پوڑھیاں وچ الٹ بازیاں کھاندیاں تالو نے سڑک نال اجیہی ٹکر کھاہدی اے پئی سر دی ساری رت نچڑ گئی اے۔ اوہدے ساتھیاں وچ سرکاری بندے وی سن ، پر ایس ویلے نہ کسے دے مونہوں شکایت دا حرف نکلیا نہ کسے نے اچی ساہ کڈھیا ۔چپ چپیتیاں پھٹڑ تے بے سرت ساتھی نوں انج موٹر وچ پا کے لے گئے جیویں کرماں مارے انگ ساک پھاہے لگے دی لوتھ نوں لے کے جیل دے پھاٹکو دریڈے کھِسک جاندے نیں۔
میرے یار پاناں والے نے میرے لئی پان لاندیاں ہویاں آکھیا:”دیکھو جی کنی اچنبھے دی گل اے پئی عاماں لوکاں نوں بھیڈاں بکریاںوانگوں کوہ دین والے تے گائیاں مہیاں وانگوں کٹ کڈھن والے ایتھے آ کے آپ دنبیاں وانگوں کسدے جے تے بھوہ وانگوں کٹندے جے تے کوئی اچی ساہ نہیں جے لیندا۔ روز دیہاڑ ایس بزار وچ تماشا ہنداجے۔ نلجیاں موری دی اٹ ورگیاں دو کوڈی دیاں کنجریاں تے اوہناں دے گنڈے نوکراں کولوں مار کھان والے اچی ساہ نہیں جے لیندے تے مونہوں اواز نہیں جے کڈھدے ، جیویں کوئی مردہ قبر وچ منکر نکیر توں ہڈبھنا رہیا ہووے۔”
میں آکھیا۔”یار ایہہ کوٹھا تے ایہہ چوبارا تے شہر دی مشہور گان والی دا اے۔ ایتھوں تے کدی ایہو جیہا رولا گولا یاں لڑائی ہنگامہ نہیں سنیا ۔ ایس بزار و کئی عزت دارچوبارے نیں جیہناں وچوں ایہہ چوبارا ایس گاون والی دا اے۔ ایتھے اج ایہہ کیہ نویں کرتوت ہوئی اے ؟ ایہدا پتا لانا چاہیدا اے۔”
پاناں والے نے آکھیا:”تے فیر ڈھل کاہدی اے۔ بھیڑ کھنڈ گئی اے ۔ رولا گولا مک گیا اے ۔ اگانہہ ودھو تے دل دی کھتکھی مکا لوو۔”
مینوں اوہدی گل نال کجھ حوصلہ ہویا تے میں چپ چپیتا پوڑیاں چڑھ گیا۔ کوئی اِکی بائی پوڑیاں ہون گیاں جیہناں وچ موڑ کوئی نہیں سی ۔ میں ایتھوں جاچ کیتی پئی ڈگن والے دا جوڑ جوڑ پھس چکیا ہووے گا تے اوہدا پلیتھن ہو گیا ہووے گا، تے جیوندا وی بچیا تے گھٹو گھٹ چھی مہینے پلستر دی کڑکی و کسیا رہے گا۔ پائیدان نال بوٹ رگڑ دیاں ہویاں میں پچھیا۔
“میں اندر آ سکنا واں؟”دوہرے جثے دی تے لمی پوری دی ساولی سلونی مٹیار پھٹڑ شیرنی وانگوں لمیاں پلانگھاں بھر دی تے پیر زوریں دھرتی تے مار دی کمرے وچ پئی پھر دی سی۔ میں تپائی تے رکھے ہوئے جگ وچوں برف دا ٹھنڈا پانی گلاس وچ لد دیاں ہویاں آکھیا:”لوو تھوڑا جیہا ٹھنڈا پانی پی لوو ۔ ایہدے نال طبیعت نوں کھلیر ہو جائے گی ۔ کیہ اک بندے دیجان لے کے وی تہاڈے غصے دی اگ ٹھنڈی نہیں ہوئی ؟”کندھ نال گے ہوئے صوفے تے ڈگدی ہوئی بولی :”کیہ اوہ مر گیا اے ؟”میں آکھیا :”مریا تے نہیں ، پر میں اوہدے ساتھیاں نوں ویکھیا اے پئی اوہنوں سہارا دے کے موٹر دی پچھلی گدی تے پئے لٹاندے سن ۔ اوہنوں سٹاں اینیاں لگیاں نیں پئی چھیاں مہینیاں تیک منجیوں اٹھ نہیں سکن لگا۔”آکھن لگی ۔ “مر وی جاندا تے میں آکھدی دھرتی دا بھار ہولا ہو گیا اے۔ ایہو جیہے کئی مردود شراب دے نشے وچ غٹ بھوانٹلی کھا کے پوڑیاں توں ڈگدے نیں تے ہڈیاں پسلیاں بھنا بہندے نیں ۔ “میں آکھیا “ایہو جیہیاں گلاں تے روز ویہنے آں ، پر تہاڈے چوبارے توں کسے بندے دا ایس طرح ڈگنا بڑی اچنبھے دی گل اے۔”آکھن لگی۔”ہاں میریاں پوڑیاں توں کسے پروہنے دا مونہہ بھار ڈگنا اچنبھے دی گل اے۔”میں آکھیا”ایس اچرج گل دا کارن پچھن لئی تے میں آیاواں”برف والے پانی دا گلاس بھر کے پیندی ہوئی بولی”نہیں اج نہیں ۔ فیر کدی آونا ۔ میں سبھ کجھ تہانوں ویروا کر کے دساں گی۔”میںاوہدے کولوں ویلا پچھ کے آپنے ڈیرے تے آ گیا ۔
دسے ہوئے ویلے تے جا کے اوہدے کولوں اوس گل داویروا چاہیا۔ اوہ مینوں نویکلی کوٹھڑی وچ لے گئی ۔ میرے لئی چاہ بنائی تے فیر ویہلیاں بہہ کے آپنی کہانی انج سنائی ۔ ایس شہر توں کوئی سو کوہ تے نہیں سی۔

پر ایڈا چھوٹا وی نہیں سی پئی ایہدے وچ گاون بولن والے دو چونہہ ٹبراں داگزر نہ ہو سکے ۔ اسیں لوک گاون وجاون دا دھندا کر دے ساں ۔ اوہناں دناں وچ کوئی وی جنج مجرے بنا نہیں سی ڈھکدی۔ ووہٹی دی ڈولی ویہڑے وڑدیاں ای مجرے دی محفل سجائی جاندی سی ایسے لئی میری ماں نوں ، جیہڑی اوس ویلے دی مشہور گاون والی سی، دوروں دوروں سائیاں آوندیاں ہندیاں سن۔ ایہناں دناں وچ ای پنڈ دے لمبردار دا میری ماں کول بہن کھلون ہوگیا ۔ لمبردار دا بڈھڑا پیو جیوندا سی، پر اوہنے لمبردار دے کماں وچ دخل دین دی لوڑ نہ سمجھی ، تے دخل دیندا وی کس طرح ، اوہ ہندیاں چودھری تے میری ماں اک دوجے دے ڈھیر نیڑے ہو گئے ۔ چودھری نے میری نوں ایہہ وی آکھیا پئی ایہہ اوگنہاری حیاتی چھڈ کے میری سوانی بن جا۔ پر میری ماںنے ایہہ گل نہ منی، دنیا جاندی اے پئی پیار تے ویر اک دوجے توں بہتے دور نہیں ہندے ، دوہاں وچ گنڈھے دی چھلڑ دا پردہ ہندا اے ۔ تھوڑے دن پہلاں چودھری میری ماں نوں ویکھ ویکھ جیوندا سی، پر ہن اوہ اوہدی جان دا ویری ہو گیا ۔ سرکارے دربارے اوہدی پہنچ تے اوہدے دہاسے توں ڈر دیاں ہویاں ساڈے ٹبر نے پنڈ چھڈ دتا تے ایس شہر وچ آ لکے۔
دلاں دا سرجن ہار ای جانے پئی اوہناں دے اندر کیہ کار خانے لگے ہوئے نیں۔ دل دریا سمندروںڈونگھے ، کون دلاں دیاں جانے
چودھری سمجھدا سی پئی اوہنوں ہن میری ماں نال پیار نہیں سی رہیا پر وچلی گل ایہہ سی پئی اوہنوں آپنے دل دا آپ وی پتا نہیں سی۔ ایسے دل دے ہتھوں ست کے اوہ شہر آ گیا تے آ کے میری ماں دے پیراں تے سر رکھ دتا۔ پرانا پیار پھیر جاگ پیا۔ بہن کھلون شروع ہو گیا۔ میں کرماں ماری ایسے بہن کھلون دی پیداوار ہاں۔ میرے جمن تے چودھری نے چاندی دے ہزار روپے ماں دی جھولی پوائے ۔ ایدوں پچھے ایہہ پکی حویلی بنا کے دِتی ۔ میرا بالپنا چودھری دے لیاندے کپڑے گہنیاں تے کھڈونیاں وچ لنگھیا ۔ جیوں جیوں میں سیانی ہندی گئی چودھری اپنا بہتا ویلا ساڈے گھر رہن لگا۔ اوس کئی واری میری ماں اگے سوال پایا اوہ مینوں آپنے گھر لے جا کے رکھن دی حامی بھر لے پر میری ماں اوہدی ایہہ گل نہ منی۔ اوہ ایس گل تے اڑی رہی پئی توں ایس کاکی نوں ویکھ کے آپنیاں اکھاں ٹھنڈیاں کر لے ، پر میں ایہدے توں ماں داحق چان لئی کدی تیار نہیں ہونا ۔ کیوں جے ایہہ کنجری دے کوٹھے تے جمی اے ایس لئی ایہدے پیو نوں ، پیو ہندیاں ہویاں وی ، پیو دا قانونی حق نہیں مل سکدا۔ میری ماں نے میرے لئی گنی تے ہوشیار استاد نوکر رکھے۔ اوہناں استاداں دی چنڈی ہوئی میں آپنی ماں وانگوں مشہور گاون والی بن گئی تے سنگیت کلا دی پچھان والے دوروں دوروں میرے لئی وی سائیاں دین آون لگ پئے۔ قدرت نے عجب لوہڑا ماریا پئی میں مونہہ مہاندرے ، گل بات تے رنگ روپ ولوں آپنے ، پیو دی مورت ساں۔ مینوں سینکڑیاں وچ کھلوتیاں ویکھ کے چودھری دی اوپری سیہان والا بندہ وی بے وسا مینوں چودھری دی دھی آکھ دیندا سی ، جیوں جیوں میریاں دھماں دور دور کھلریاں میرے تے چودھری دے مونہہ مہاندرے دی سانجھ دی دھم وی اوویں ای کھلر دی گئی۔ ہندیاں ہندیاں ایہہ گل چودھری دے کن تیکر اپڑی پئی جدوں مینوں چودھریاں دیاں جنجاں وچ سد دے نیں تے چودھری تے اوہدے پیو دادے دے ویری ہسدے گڑھکدے تے کھلی مار دے نیں پئی ایس جنج تے فلانے چودھری دی کڑی دی دا مجرا ہووے۔ چودھری ایہناں گلاں نوں سندا تے اندرے اند رکڑھدا میرے ویہندیاں ویہندیاں اوہدا ڈیل ڈول تے قد بت ادھا وی نہ رہیا میں وی اوہنوں ویکھ ویکھ کے اندرے اندر کڑھدی رہندی تے کئی وار ا میرا سرہانا ستیاں پیاں ہنجوواں نال بھج جاندا ۔ چودھری نے میری ماں اگے آپنی منگ فیر دھرائی ۔ میری ماں نے آکھیا : توں نرا احمق ایں ۔ میری دھی نے تہاڈی سماج وچ نہ کھپنا تے نہ راضی رہنا۔ چودھری نے ویلے دے بدلدے رنگ ،لوکاں دی نویں روں تے اگانہہ ودھدی سوچ دا واسطہ پایا۔

پر میری ماں تے ایہناں گلاں دا رتا اثر نہ ہویا۔ اوڑک اک دہاڑے چودھری دو تولے افیم کوڑے تیل نال لنگھان لگا سی پر میری ماں نوں ویلے سر پتا لگ گیا تے اوہنے افیم باریوں باہر گلی وچ سٹ دتی تے رو رو کے چودھری توں آپنی جان نہ گوان دی سونہہ لے لئی ۔چودھری دی اکو شرط سی پئی میری دھی نوں میرے نال گھل دے ۔ میری ماں نے بے وسیاں ہو کے ایہہ شرط من لئی تے مینوں ودیا کر کے آپ سرپھڑ کے بہہ گئی ۔ اوسے ای دن توں تگڑی نہ رہی تے ہندیاں ہندیاں روگ اینا ودھیا پئی کوئی دوا دارو نہ پھریا تے اوہ منجی نال منجی ہو گئی ۔
چودھری بڑے لاڈ تے چا سبھا نال مینوں نال لے کے پنڈ آیا۔ ایتھے مینوں وکھری حویلی وچ اتایا ۔ میری سیوا لئی نوکر چاکر تے کم کرن والیاں مائیاں کٹھیاں کر دتیاں ۔ پنڈ دیاں مٹیاراں، چھوہریاں ، بڈھڑیاں تے چودھرانیاں مینوں ویکھن لئی ہم ہما کے آئیاں ۔ ہاں چودھری دی آپنی چودھرانی تے اوہدے پتر دی ووہٹی میتھوں دور ای رہیا ۔ زنانیاں دی بھیڑ وچ ایہہ گل مڑ مڑ سنی جاندی سی: نی ویکھ تے سہی ایہہ چودھری دی دھی کیویں نہیں ۔ اوہو ای نک نقشہ، اوہو ای رنگ ڈھنگ اوہو ای پوری ورگا قد، اوہو ای کھلے ہتھ پیر، اوہو ای مونہہ مہاندرا۔ چودھری دی جیوندی جاگدی مورت اے ۔ ایہہ رنگ تے ایہدے بھرا توں وی بہتا اگھڑواں تے صاف اے۔ ہوبہو چودھری دے رنگ وانگوں ۔ جتھے اینیاں زنانیاں کٹھیاں ہون اوتھے گھر دی ستویں کوٹھڑی و چ آکھی ہوئی گل وی لکی نہیں رہ سکدی ہندیاں ہندیاں مینوں پتا لگ گیا پئی چودھری دا پتر میرے ایتھے لیاون تے بڑا طیش وچ اے۔ اوہنے مینوں جان توں لنگھان دی سونہہ کھاہدی اے۔ اوہدی ماں ہورنہیں تے خصم دی خاطر ای مینوں ویکھن لئی ضرور آودنی پر پتر نے اوہنوں ٹھاکیا پئی جے توں اوس کنجری نوں ویکھن گیوں تے فیر کدی آپنے پتر دا مونہہ نہ ویکھ سکیں گی، تے جے تینوں میری حیاتی وچ موت آ گئی تے میں تینوں آپنے وڈیاں دے قبرستان وچ نہیں دن دینا۔ تے جے چودھری نے برادری دیزور نال تینوں میرے دادے تے دادی دے کول دبیا تے میں ویلا تاڑ کے تیریاں ہڈیاں نوں سور دے ہڈاں وانگوں پٹ کے باہر وگاہواں گا۔ ماں دا دل ایہہ گلاں سن کے دہل گیا۔ اوہ سہمی ہوئی آپنے گھر وچ لکی رہی ۔ مینوں کیہ ، کسے نال وی نہیں سی مِلدی ۔چودھری نال وی اوہدا کدے کدے میل ہندا سی، کیوں جے اوہ ہمیشہ اوس حویلی دی بیٹھک وچ ڈیرا لائی رکھدے سن جیہدے چوبارے وچ میرا اتارا کیتا سی۔
چودھری دے پتر دیاں ڈراونیاں گلاں سن سن کے میں اندرے اندر سہمی تے رہندی ساں پر اک شے جیہڑی اج تیک میری حیاتی وچ نہیں سی وڑی ، ہن چپ چپیتی میرے دل وچ گھر بنان لگ پئی سی۔ اوہ شے سی بھرا دا پیار۔ اوہ ،جدوں اودھروں لنگھدا، میں اوہنوں دوروں ویکھ کے صدقے قربان پئی ہندی ۔ میرا اوہدا مونہہ مہاندرا اینا رلدا سی پئی سانوں کوئی پردیسی وی ویکھ لیندا تے جھٹ بھین بھرا آکھ دیندا میں نمازاں پڑھ پڑھ دعاواں منگدی : پاک پرور دگارا میرے بھرا دے دل نوں بدل دے ۔ جے اوہدے دل وچ میرا پیار نیں جم سکداتے گھٹوگھٹ اوہنوں اینی ہمت دے پئی اوہ پیو دے لہو دی خاطر ایس بستی وچ میرے ہون نوں سہہ جائے ۔ ایانیاں دا تے سنسار ای وکھرا اے ۔ اوہدا چار پنج ورہیاں دا بال بھجا بھجا آوندا ، دادے دی گودی وچوں نکل کے آہندا میں پھپھی کول جانا اے ۔ دادا اوہنوں گودی وچ چا کے میرے کول آوندا تے مرا روح کھڑ جاندا۔ اوہدا مونہہ سر چمدی، اوہنوں کلیجے نال لاندی ، اوہدے لئی سواد لے پوان پکاندی تے اوہنوں گودی بہا کے کھواندی ۔ اوہدا وڈا بھرا تیجی چوتھی جماعتے پڑھدا سی، لک لک کے مینوں ملن آوندا ، میرے گل وچ بانہواں پا دیندا تے آہندا ویکھ لئیں پھپھی اک دن تینوں منا کے لے جاوے گا۔ توں ساڈی پھپھی ایں ناں۔ اسیں آپنی پھپھی نوں باہر نہیں کڈھنا ۔ پھپھی دا ویاہ ایسے ای پنڈ وچ کرنا اے ۔ میں آپنا پھپھڑ وی ڈٹھا ہویا اے۔ میں ایہہ گلاں سن سن کے راضی ہندی تے اچھنبھے وچ وی پے جاندی ۔

ایس بال دِیاں گلاں توں پتا لگدا سی پئی چودھری دی بیٹھک وچ میرے ویاہ دی گل بات چھڑ دی رہندی اے۔ ویاہ۔ ایہہ کنا سوہنا لفظ اے۔ پر اساں بزار وچ بہن والیاں دی حیاتی توں ایہہ پاک لفظ اینا ای دور اے جنا کسے کنجری دے گھر توں زم زم داچشمہ۔ میں سوچدی میں تاریاں دی دنیا وچ اپڑ جاندی ۔ اوتھے ا ک چن دے متھے والا وڈا سارا تارا لشکدا ڈلھکاں مار دا ویکھدی۔ اوہدی تیک اپڑن لئی اڈ دی اڈ دی ہتھ ودھاندی ، پر میں جنااگانہہ ودھدی اوہ اوناای دور ہو جاندا۔پر اوہدی ٹھنڈی روشنی نال اکھاں نوں ٹھنڈ تے دل نوں کھلیر ملدی ۔ میں سوندی جاگدی آپنے دن رات تاریاں دے سنسار وچ پٹی لنگھاندی ساں۔ ہاں کدی کدی اک جھٹکا اجیہا لگدا سی پئی بدلاں دی اچائی توں دھرتی دی جلھن وچ جا پیندی ساں۔ میں تہانوں اک اجیہے جھٹکے دا حال دسنی آں۔
میرا بھرا کدی کدی حویلی دے اگوں لنگھدا ہندا سی ۔ اوہدے گھروں نکلدیاں پیلی بنے پھیرا مارن لئی ایہہ ای راہ نیڑے سی، نہیں تے اوہ ایس راہ نوں ای چھڈ جاندا۔ اک دہاڑے اوہدا نکا منڈا مینوں مل کے باہر حویلی دے بوہیوں پیا نکلدا سی۔ پیو نے ویکھ لیا تے پچھیا: “کتھوں آیایں اوئے؟”جے اوہ آکھ دیندا دادے کولوں آیاں تے خیر ہندی ۔پر اوس آکھیا: آپنی پھپھی کولوں آیاں۔ میری پھپھی بڑی چنگی اے۔ اینا سننا سی جے بھراہوری غصے نال پاگل ہو گئے ۔مار مار کے ایانے نوں لہو لہان کر دتا۔ دادے نے چھڈانا چاہیا پر پتر نے دھکا دے اوہناں نوں وی ڈیگ دتا۔ ڈگدیاں اوہناں دی پگ موری و چ جا پئی ۔ میں ایہہ سبھ کجھ آپنیاں اکھاں نال ڈٹھا ۔میرا دل کردا سی اوتھوں ای سر بھار ڈگ کے جان دے دیاں ۔میتھوں آپنے بڈھے پیو دی لہائی ویکھی نہیں سی جاندی ۔ بھرا ہوری چیک چیک کے پئے آہندے سن: “ساری عمر کنجر خانے وچ گزری سو۔ ہن گھر نوں وی کنجر خانہ بنا دتا۔ سو۔ وڈا آیا اے دھی دا پیو بھوئیں دی پیدا نال ڈھڈ نہیں سو بھردا۔ہن پنڈ وچ پیشے دی کمائی کھان لئی نوچی لے آیا جے۔”پیو کھلوتا کنبدا سی پیا۔ ایہہ گل سندیاں ای پچھلی پیریںڈغا تے دندن پے گئی ۔بھرا ہوری پتر نوں گھیسڈے ہوئے جا چکے سن۔ ایس ٹبر دیاڈں تن پشتاں میرے ایتھے آن نال مصیبت تے دکھ وچ پھس گئیاں سن۔ میں سوچدی ساں پئی کیہ میرے پیو دا ایہہ وچار نا وہم تے جھوٹھ تے نہیں پئی اوہنے آپنی دھی نوں بزار وچوں آپنے وڈیاں دے پنڈ وچ لیا کے نیکی کیتی اے۔ جے نیکی ایہو ای اے تے ایہدا باہرلا روپ بدی توں وی ڈھیر بھیڑی صورت والا اے۔ گلی وچ تل دھرن نوں تھاں نہیں سی۔ زنانیاں تے بندے ، بال تے بڈھے اچی اچی پئے بولدے سن۔اوہناں دیاںگلاں وچ اک گل سانجھی سی پئی اوہناں آپنی حیاتی وچ پہلی وار چودھری نوں روندیاں تے پچھلی پیریں ڈگدیاں ڈٹھا اے۔
ایہو جیہے ویلے لوک پرانیاں پرانیاں گلاں یاد کر دے نیں۔ ایس پنڈ دی مشہور لڑائی دا ناں لیندے سن جدوں سو ڈانگاں چودھری تے ورہیاں تے اوہدے سر دے تونبے اڈ گئے ۔ پر اوہنے ڈب وچوں پستول کڈھ کے آپنے تن ویریاں نوں اوتھے ای ڈھیر کر دتا۔ اوہدے سر تے جنے پھٹ سن اوہو عدالت وچ اوہدے صاف بری ہون دا کارن ہوئے۔ کوئی آہندا چودھری اوس ویلے اینا بڈھا نہیں سی۔ کوئی آہندا حالی ویاوہ مویا نہیں ، عمر دا بڈھا اے پر حوصلے دا جوان اے۔ اج دی سٹ اوہنوں پتر دے ہتھوں لگی اے ، اوہ وی جثے تے نہیں ، جان تے لگی اے ۔ کوئی آہندا چھڈو یار ساری عمر اوس بڈھی کنجری نال مونہہ کالا کردا رہیا ، ہن مکالے دے پھل نوں دھی بنا کے ایتھے لے آیا اے ۔ مسلمان پتر ایڈا ہنیر کیویں سہہ سکدا اے۔ پر ایہناں ساریاں گلاں توں ودھ چودھری دا آپنا حال سی۔ میں کامیاں کولوں حویلی دا بوہا بھڑا دتا۔ دیوان خانے وچوں سبھ لوک کڈھا دتے تے پیو دی سیوا لئی آپ چوباریوں لہہ کے دیوان خانے آ گئی۔اوہ ورہیاں دا روگی جاپدا سی ۔ پندراں ویہاں دناں پچھوں چودھری وچ کتے اینی آنکس آئی پئی اوہ بیٹھکوں نکل کے حویلی دے ویہڑے وچ ٹہل سکے۔

پر اوہدا ہر ویلے ہائے ہائے کرنا تے ہو کے نہ مکنے سی نہ مکے ۔ بھکھ جیویں پر لا کے اڈ گئی سی۔ میتھوں اوہدا ایہہ حال ڈٹھا نہیں سی جاندا۔ اوہ ہن میرے نال بہتیاں گلاںوی نہیں سی کردا۔
اک دن جدوں اوہدی طبیعت سنبھلی اوہنے نال دسے پنڈ توں آپنے یار مرزے ہوراں نوں سد گھلیا ۔ مرزے ہوری پلس وچ عزت دار ،سوچ سمجھ تے پہنچ والے بندے سن۔چودھری ہوراں ایہناں دے کن وچ کجھ گلاں کیتیاں ۔ اوہ آپنے نوکر نوں ، اوتھے چھڈ کے چپ چپیتے باہر نکل گئے ۔ شام دا ویلا سی۔ میں سمجھیا نماز پڑھن مسیت تیک گئے نیں ، پر اوہ گھنٹے تک پرت کے آئے اوہناں نالاک گبھرو سی، چنگی پوشاک تے پوزیشن والا۔ میں اوہنوں پہلاں وی دیوان خانے وچ چودھری ہوراں نال گلاں کر دیاں ویکھیا سی تے اج اوہ خوب بن سج کے آیا سی۔ جیویں جج وچ لاڑا ہندا اے۔ میں چخ پچھے بیٹھی سبھ کجھ پئی ویہندی ساں تے گل گل نوں کناں وچ پئی پاوندی ساں۔ پتا لگا پئی ایہہ گبھرو چودھری ہوراں دا سکا بھتریا سی۔ اوہدے پیو دے مرن پچھوں چودھری ہوراں اوہنوں پا لیا پوسیا تے پڑھایا لکھایا تے آپنے پیو دادے دے نیک کماں واسطہ دے کے سرکار کولوں اوہنوں تحصیلدار دی نوکری دوائی ۔ تے آپ ای مرزا صاحب دے آون توں پہلاں اوہنوں اکھوا بھیجیا سی پئی چنگی پوشاک پا کے تیار رہویں ، تینوں خاص کم واسطے بلانا اے۔ ایہہ ساریاں گلاں اوسے ویلے میں چودھری دی زبان توں سنیاں۔ میں سوچدی ساں پئی چودھری ہوری ایہدے نال کیہ گل کرن گے۔ چودھری ہوراں ہن گل بات چھوہی، پر جیویں کوئی ڈر ڈر کے بولدا اے:”پترا میں ہن تیکر تیری جنی سیوا کیتی اے اج میں تیرے کولوں اوہدا مل منگناں تے آس اے توں اوہدا مل پاوین گا تے میری گل موڑیں گا نہیں ۔ میں آپنی دھی دا نکاح تیرے نال کرنا لوڑناں ۔ تے ہنے ای ، ایسے واسطے میں ڈپٹی صاحب نوں وی تکلیف دتی اے۔” گبھرو بولیا ، اوہدی اواز وچ کر ودھ دبیا ہویا سی :”پر چاچا اوہ تے کنجری دے پیٹوں اے۔”
چودھری دا رنگ پیلا پے گیا ۔ اوہنے سرہانے نوں ڈھو لاندیاں ہویا آکھیا: “آپنے بڈھے چاچے نوں ایدوں ودھ نہ رولو ۔ گبھرو اٹھ کھلوتا تے گج کے آکھن لگا .۔”میں سترے بہترے بڈھے دے پاگل پنے اتے آپنی حیاتی دی قربانی دین لئی تیار نہیں ۔”چودھری نے آپنی چٹی پگ لاہ کے اوہدے پیراں وچرکھ دتی ۔ ایہہ ویکھ کے اوہناں دے پگ وٹ بھرا مرزے ہوراں دی چیک نکل گئی۔ اوہناں دل دے درد ہتھوں چیک مار کے آکھیا:”اوئے ظالما! رب دے واسطے ایہہ تاں سمجھ پئی تیرے پیراں وچ اج اوس مرد نے پگ لاہ کے رکھی اے جیہدے لئی سر لہوانا سوکھا اے تے پگ کسے دے پیراں تے رکھنا اوکھا اے۔ میں ایہدی رگ رگ دا جانو آں ۔ توں ایہدی گل من لے ۔ میں وی تیری ایہہ نیکی ساری حیاتی نہ بھلاں گا۔”پر اوہ گبھرو پگ نوں پیراں وچ رولدا باہر نکل گیا۔
ہن چودھری ڈگ پیا۔ کسے خمیرے گا زبان ، کسے یاقوتی، کسے ٹکی ، کسے ان ودھے موتیاں دے نسخے تے کسے ٹیکے نال اوہدے دل نوں سہارا نہ مل سکیا تے نہ ای ہنجو اوہدیاں اکھاں وچوں سک سکے اوہ پارے وانگوں تڑفدا سی، ہو کے بھردا سی تے آہندا سی: اوئے بڈھیا درفٹے مونہہ ای۔ اوئے بھیڑے لیکھاں دیا تیری چٹی پگ تیرے پتر نے موری وچ سٹ دتی ۔ تیرے دل نوں تیر ماریا ۔ رہندی کسر بھتریے کڈھ دتی آ۔ تیری پگ نوں پیراں تھلے رولدا ٹر گیا ای۔ اک پھٹ پتر ہتھوں لگا سی، بھتریے اخیرلی سٹ اوہ لائی اے پئی توں مر گیا یں ۔ ہن کیہ اڈیکنایں ؟ قبر وچ کیوں نہیں لہہ جاندا ؟ اوئے ایس چندرے مونہہ تے مٹی کیوں نہیں پین دیندا ۔ تاں جے ہن تیرا بھیڑا مونہہ کوئی نہ ویکھے۔
مرزے ہوری اک پل وی اوہدے سرہانیوں لانبھے نہیں سن ہندے۔ چودھری پندراں ویہہ دن اڈیاں رگڑ رگڑ کے ایس سنسار نوں چھڈ کے اوس سنسار وچ چلا گیا ، جتھے کوئی کسے نوں پھٹ نہیں لا سکدا۔ جتھے کوئی کسے دیاں سدھراں دا خون نہیں کر سکدا۔ جتھے کوئی کسے دی چٹی پگ نہیں رول سکدا ۔ اوہنوں دب کے تے اوہدا تیجا کر کے مرزے ہوری آپنی موٹر لے کے آئے تے میرے پیو دی وصیت دا پالن کر دیاں ہویاں مینوں موٹر وچ بٹھا کے پھیر ایتھے ای چھڈ گئے ، میری ماں دی حویلی وچ ، جیہڑی میرے پیو نے میری ماں لئی بنائی سی۔ تھوڑے دن ہوئے اک بڈھا سرکاری اہلکار ایہہ آکھ گیا سی ۔ ساڈے تحصیل دار ہوراں نوں وڈا عہدہ لبھا اے۔ اوہ ماں افسر بن گئے نیں۔ اوہ آپنے یاراں نال ایتھے آ کے موج میلہ کرن گے تے راگ رنگ دی محفل سجان گے۔ میں پیسے مکا کے وقت دے دتا۔
جدوں میں پورہنیاں دے سواگت لئی بوہے تے گئی تے چودھری دا اوہو بھترئیا کھلوتا دند پیا کڈھدا سی۔ اوہنوں ویہندیاں ای میں کس کے لت ماری جیہدا نتیجہ تسیں ویکھ ای لیا سی ۔ مینوں پتا نہیں پئی اوس ویلے دند کڈھنا اوہدا اخیری دند کڈھھنا بنیا یاں نہ بلیا پر اینی گل ضرور اے پئی جس دغا باز نمک حرام کتے نے میرے بڈھے پیو دا مان توڑیا سی، اوہدی اوگناں بھری دھی نے میرے ایس کم تے جنت وچ میرے پیو دی روح نوں ضرور خوشی نصیب ہوئی ہووے گی۔٭