ویکھیا شہر بمبئی

گرچرن سگھو
ہتھلی کتاب نِری ہڈ ورتی نہیں اے، ایہہ تاں سیدھ دسدی ہوئی سچائی اے۔ساڈے ہزاراں معصوم لوک بمبئی دی روشنی وِچ اپنیاں اکھاں چندھیاں کر چکے نیں۔گرچرن سگو نے بڑی دلیری نال اپنے سچ کوڑ نوںساڈے تہاڈے ساہمنے چِٹا ننگا کر کے کھلہار دتا اے۔ اوس دا ایہہ بیانیہ ایس نویں ہنیری دے ور چڑھن توں بچ جان دا اِک لکواںجیہا مشورہ اے۔ایہہ کتاب نِرا پرسچاتاپ نہیں سگوں اِک سچائی دا ہو بہو چِترن اے۔ اوہ سچائی جو کئیاںواسطے نور منارہ بن جاسی۔ لکھیار نے بہت وڈا اپکار کیتا اے سچ لکھ کے۔ انج دِیاں کتاباں چ خورے پنجابی ادب وچ کیہ مقام بن دا اے ایہہ تے پڑھن ہار جان دے نیں۔  (اُلتھا کار: آصف رضا)

منگل اندر چلیا گیا۔ میں تے گرندر چیک انک ٹرمینل اندروں جد باہر نکلن لئی دروازے کول آوندے ہاں تاں سکیورٹی والیاں سانوں روک لیا۔
کہن لگے، “‘پاسپورٹ وکھاو، تسیں اندر کیویں آئے؟” اسیں اپنی ساری حالت دسی کہ کیویں اسیں باہروں باہر اُپر ایئرلائینز دے دفتر گئے ساں، اُپروں ہی اندر اُتر کے اپنے دوست دی چیک اِن کروا کے ہن واپس گھر جا رہے ہاں۔ ساڈے ہتھ خالی نیں، ساڈے کولوں غلطی ہو گئی جے پہلے پتہ ہوندا تاں پاسپورٹ نال لے آوندے۔
اک سکیورٹی والا کہن لگا، “تہانوں پتا اے کہ اسیں تہانوں رات بھر لئی اندر کر سکدے ہاں، جے باہر نکلنا ہے تاں روپیہ پنج سو پھڑاو تے میں اوہ ساہمنے بیٹھے وڈے صاحب نوں کہہ کے باہر کڈھوا دیندا ہاں… نہیں تاں اوس مننا نہیں۔”
میں پہلاں ہی شام توں پریشان ہویا ہویا ساں، جیب وچ پونڈ سن پر پنج سو روپیہ نہیں سی… ایس لئی پونڈ وکھا کے ہور پھسنا نہیں سی چاہندا۔ گارڈ ایویں گرم ہوئی جا رہیا سی۔ میں وی تھوڑا گرم ہو گیا کہ اسیں سچ سچ اوہناں نوں دس دتا ہے کہ کیہڑیاں حالتاں وچ اسیں اندر آئے ساں، اسیں سکیورٹی لئی کوئی خطرہ نہیں ہاں، بس نہ سمجھی وچ غلطی ہو گئی ہے۔
گُرندر گارڈ نوں سمجھاون لگا کہ ایہہ میرا ولیتی ماما ہے، اوس نال زیادہ گرمی نال پیش نہ آو نہیں تاں ایہہ تہاڈی شکایت کر دیوے گا۔
اینے نوں اِک ہور سکیورٹی گارڈ جو ذرا پرے کھڑا ساڈی بحث سن رہیا سی آ کے گُرندر نوں کہن لگا،
“‘بات سنو بھیّا، یہ ماما ہوگا آپکا، یا ماما ہوگا ولیت میں، یہ تو انڈیا ہے، یہاں تو ہم اسکے مامے ہیں… باہر جانا ہے تو پانچ سو سے کم نہیں لگے گا۔”
گُرندر نے مینوں چُپ کرکے اِک سائیڈ ‘تے ہو جان لئی کیہا۔
آخر گُرندر نے دو سو روپئے وچ ڈیل مار لئی۔ جد اسیں بھرے پیتے دروازے توں باہر نکلن لگے تاں دوویں گارڈ ہس کے کہن لگے، “‘نمسکار ماما جی، یہ انڈیا ہے ولایت نہیں، آگے سے ایسا پنگا مت لئیو۔”
رات دے ڈھائی تن وجے گھر آ کے میں اِک موٹا سارا وسکی دا پیگ بنایا، اٹھ گھنٹے دی سہیڑی پریشانی نوں دور کرکے سرور وچ اُڈن لگا۔
… تے ایدھر منگل برٹیش ایئرویز دی فلائیٹ وچ بیٹھا لنڈن ول اُڈی جا رہیا سی۔
ایہہ پہلی وار سی جد میں بمبئی دو مہینے توں ودھ ٹھہر رہیا ساں۔ منگل دو ہفتے بعد ہی فیر واپس آ گیا۔ نندر بارے اوہ زیادہ گل نہیں سی کرنی چاہندا۔ کہن لگا، “بس ہُن ٹھیک ہے، کوئی خاص گل نہیں سی، ایویں ڈپریشن دی بیماری لا لئی ہے، گولیاں کھا رہی ہے، ٹھیک ہو جاوے گی… ساڈیاں بڈھیاں تاں ایویں دماغ خراب کردیاں رہندیاں۔” لگدا سی کہ اوس نوں اپنے پریوار وچ کوئی دلچسپی نہیں سی۔ بعد وچ مینوں مدن کولوں پتہ لگا کہ اوہ فیر باندرا دوناں بھیناں کول واپس چلیا گیا سی… سنگیت دی تعلیم دین… ریل گڈی چلاون۔
میرے زیادہ دیر رُکن دا کارن ایہہ وی سی کہ اِک شوٹنگ شیڈوئلڈ توں علاوہ منگل دی آواز وچ ریل گڈی والا گانا وی ریکارڈ کرواونا سی۔ میں منگل نوں کئی واری رام لکشمن نال گل کرکے ریہرسل کرن لئی کیہا سی پر اوہ ہر وار ٹال مٹول ہی کری جا رہیا سی۔
دو دن بعد ریکارڈنگ سی، مینوں فکر لگا ہویا سی۔ پنجابی دی ایہہ ریل گڈی پہلے تاں میری فلم وچ کدھرے چنگی طرحاں فٹ نہیں سی ہو رہی، میں کہہ کے زبردستی ایس لئی سچویشن کرئیٹ کروائی سی پر ہن اوہ نہ نُکر والی گل کری جا رہیا سی۔
اصل وچ اوہنیں دِنیں دھرمندر دی اِک فلم لئی سنگیت کار بپی لہری وی ایہہ گانا ریکارڈ کرن دی سوچ رہیا سی تے اوہ میری فلم نالوں اوس نوں ترجیح دے رہیا سی۔ اوس نوں ایہہ شک سی کہ شاید اوہ فلم میری فلم توں پہلاں ریلیز ہو جاوے گی۔
آخر اوہ وعدہ کرکے وی ریکارڈنگ ‘تے نہ پہنچیا تے اسیں پھر ایہہ گانا مدراس دے سنگر بالا سبرامنیم کولوں گوایا۔ مینوں بعد وچ پتہ لگا کہ دھرمندر دی اوس فلم وچ وی منگل ایہہ گڈی نہ گا سکیا۔ فلم جاں تاں بنی ہی نہیں سی جاں فیر تھوڑی بہت بن کے ڈبے وچ بند ہو گئی سی۔
بے وفائی کیہ ہوندی ہے، ایہہ منگل نے مینوں وکھا دِتی سی۔ ایس گل نوں بیتیاں اجّ کوئی ستائی اٹھائی سال ہو چکے ہن پر اوس توں بعد دوبارہ کدے وی میں منگل نُوں نہیں مِلیا۔ بھاویں اج کل اوہ فیر برمنگھم واپس آ کے اپنے پریوار وچ راضی خوشی رہ رہیا ہے۔ میرے وانگ بمبئی نوں الوداع کہہ آیا ہے پر اجّ وی اوس ولوں کیتی بے وفائی نوں یاد کردا ہاں تاں ڈُونگھا ساہ بھردا ہاں… خوش رہو منگل۔
ساوتھال وچ پنجابیاں دی اِک ڈبل گلیزنگ دی بڑی ہی مشہور کمپنی ہے۔ بہت اچھا تے پُرانا کامیاب کاروبار ہے اوہناں دا۔ ایس کمپنی دا اِک پارٹنر جوشی وی اوہنیں دِنیں فلم بناون دی ایس بیماری نوں لے کے بمبئی ٹکیا ہویا سی۔ ساڈے دوہاں دا اِک ہی اکاونٹٹ سی انیل سیکھری، اوس دے راہیں ہی ساڈی پہلی ملاقات ہوئی سی تے ایس توں بعد اسیں گاہے بگاہے مِلدے رہندے ساں۔
فلم دے اِک وڈّے رول لئی اوس دھرمندر نوں سائین کر رکھیا سی تے ڈائریکشن لئی پنجابی دی اِک پرانی فلم دا ڈائریکٹر۔ دھرمندر کول اوہنیں دِنیں کوئی خاص کم نہیں سی، ایسے لئی اوہ ایس چھوٹے ڈائریکٹر تھلے کم کرن لئی شاید راضی ہو گیا سی۔ ہُن اوہ رومانٹک رول لئی کسے وڈّے ہیرو دی بھال وچ سن۔ دھرمندر دا ناں لے کے اوہناں کئیاں نال گل کرن دی کوشش کیتی پر کوئی وی سٹار ایس ڈائریکٹر نال کم کرن لئی تیار نہیں سی ہو رہیا۔
اِک دن اوہناں اپنی ایہہ مشکل دھرمندر نوں مِل کے دسی۔ (جاری اے)

ہتھلی کتاب نِری ہڈ ورتی نہیں اے، ایہہ تاں سیدھ دسدی ہوئی سچائی اے۔ساڈے ہزاراں معصوم لوک بمبئی دی روشنی وِچ اپنیاں اکھاں چندھیاں کر چکے نیں۔گرچرن سگو نے بڑی دلیری نال اپنے سچ کوڑ نوںساڈے تہاڈے ساہمنے چِٹا ننگا کر کے کھلہار دتا اے۔ اوس دا ایہہ بیانیہ ایس نویں ہنیری دے ور چڑھن توں بچ جان دا اِک لکواںجیہا مشورہ اے۔ایہہ کتاب نِرا پرسچاتاپ نہیں سگوں اِک سچائی دا ہو بہو چِترن اے۔ اوہ سچائی جو کئیاںواسطے نور منارہ بن جاسی۔ لکھیار نے بہت وڈا اپکار کیتا اے سچ لکھ کے۔ انج دِیاں کتاباں چ خورے پنجابی ادب وچ کیہ مقام بن دا اے ایہہ تے پڑھن ہار جان دے نیں۔ (اُلتھا کار: آصف رضا)

اوس دن جوشی دے نال ڈائریکٹر توں علاوہ لنڈن توں گیا جوشی دا چھوٹا بھرا وی سی، جو تھوڑے دناں لئی جوشی نوں ملن بمبئی آیا ہویا سی۔ دھرمندر اوس نوں ویکھ کے کہن لگا، “‘کن ولیو ہیرو تاں تہاڈے گھر ایہہ منڈا بیٹھا ہے تے تسیں باہر لبھدے پِھردے ہو، ایس نوں ہیرو بناوو نہ، کِنا سوہنا تے جوان منڈا ہے تہاڈے کول۔ کیہ تسیں ایس نویں منڈے نال کم کرن لئی تیار ہوووگے؟”
جوشی نے سوال کیتا۔
لے مینوں کیہ اعتراض ہے، تسیں ایس نوں تیار کرو، ایکٹنگ دی ٹریننگ دواو کسے سکول وچ تھوڑے دِناں لئی میں تہاڈے نال ہاں۔ دھرمندر نے اوہناں نوں وشواس دوایا۔
سارے جنے ہوا وچ تاریاں لاوندے گھر آ گئے۔ مُنڈے نوں ہیرو بناون لئی ایکٹنگ سکول وچ داخل کروا دتا گیا۔ ایہہ اِک ایکشن فلم سی جس وچ ہیرو نے گھوڑ سواری وی بہت کرنی سی۔ جوہو بیچ ‘تے جوشی دا چھوٹا بھرا گھوڑا دڑاون لگا تے اودھر ڈبل گریزنگ کمپنی وچ اِک بندہ ہور گھٹ گیا۔
جوہو دے اِک تھیٹر وچ فلم دا مہورت ہویا۔ سٹیج ‘تے دھرمندر، جوشی، ڈائریکٹر تے ہیرو بنیا نواں منڈا لیدر دا فلمی ڈریس پائی اِک شاٹ دے رہے سن۔ کیک کٹیا گیا، تاڑیاں وجائیاں گئیاں، ودھائیاں دتیاں گئیاں۔ میں وی ایس مہورت وچ شامل ساں۔
ایس طرحاں کوئی ست اَٹھ مہینے لنگھ گئے۔ میں جد وی بمبئی جاواں، جوشی نوں ضرور مل کے فلم دی پروگریس بارے پُچھنا۔ ہر واری اوس کہنا،
“‘دھرمندر بھا جی ڈیٹاں نہیں دے رہے، کہندے آ پہلے منڈے نوں چنگی طرحاں گھوڑ سواری سکھاو کیونکہ فلم وچ دو گھوڑیاں دی زبردست دوڑ ہے، اسیں منڈے نوں گھوڑ سواری وی سکھا دِتی ہے پر ڈیٹاں فیر وی نہیں دے رہے۔”
“‘سگو صاحب کیہ دسیئے، دھرمندر بھا جی دے گھر اگے متھے رگڑ رگڑ کے ساڈے اپنے گھوڑے ڈاون ہو گئے ہن، سمجھ نہیں آوندی کیہ کریئے…۔”
جدوں دو روگی آپس وچ کدھرے ڈاکٹر دی سرجری وچ ملدے ہن تاں اوہ آپو اپنے دُکھاں دا وٹاندرا کردے ہن، اِک دوجے نوں پُچھدے ہن، کیہڑا ڈاکٹر ہے؟ کیہڑی دوا کھادی جا رہی ہے، بیماری وچ علاج نال فرق پے رہیا ہے کہ نہیں؟… ڈاکٹر بدل لیا جاوے؟ دوائی بدل لئی جاوے جاں دیسی علاج…؟
بس ساڈا حال وی کُجھ ایس طرحاں دا ہی سی اوہنیں دنیں۔ اسیں اِک دوسرے نوں مل کے اپنے دُکھاں دی کہانی سانجھی کردے ساں، علاج ڈھونڈدے ساں۔ دارو دے نشے وچ ڈُبے اِک دن بمبئی وچ کامیابی دے جھنڈے گڈن دے ارادیاں نوں پکّا کردے ساں۔ گلاس ٹکراوندے ساں تے اگلی سویر فیر مصیبتاں نال متھّا ٹکراون لئی تیار ہوندے ساں۔
جوشی تن چارن سال بمبئی وچ برباد کرکے نہ تاں مہورت کیتی فلم بنا سکیا تے نہ ہی اپنے بھرا نُوں ہیرو بنا سکیا۔ دوویں بھرا لکھاں روپیہ برباد کرکے واپس لنڈن پرت آئے۔
لنڈن واپس آ کے میں کئی وار جوشی جی نوں ملن دی کوشش کیتی پر ایہہ ملاقات نہ ہو سکی۔ ستمبر ویہہ سو ویہہ دی اِک شام، میں اپنے اِک پرانے متر، ادیب، دانشور تے بڑے ہی پیارے انسان کے.سی. موہن نوں مِلن ساوتھال گیا ہویا ساں۔ گلاّں کردیاں اوس جوشی جی دا ناں لیا، میں حیران ہو کے پچھیا،
“‘موہن جی تسیں جوشی صاحب نوں کیویں جان دے ہو؟”
“‘اوہ تاں سگو جی میرا بڑا پرانا متر ہے پر تسیں اوس نوں کیویں جان دے ہو؟” جد میں بمبئی دی ساری کہانی اوس نوں دس دتی تاں موہن جی کہن لگے…
“‘لے گل کیہ میں ہُنے تہاڈی اوس نال گل کروا دیندا ہاں…۔” تے اوہ فون کرن لگ پئے۔
اِک وار، دو وار، تن وار تے ایس طرحاں کئی واری سارے نمبراں ‘تے اوہناں گل کرن دی کوشش کیتی پر گل ہو نہ سکی۔ دوسرے دن موہن دا فیر مینوں فون آوندا ہے۔
“سگو جی میں اپنے متر تے ساتھی ساوتھال دے ممبر پارلیمینٹ ورندر شرما جی کولوں پتہ کیتا ہے پر خبر کوئی اچھی نہیں… اوہ کینسر نال پیڑت ہسپتال پئے ہن تے حالت اوہناں دی ٹھیک نہیں، ایسے کرکے ہی اوہ فون نہیں سی لے رہے۔”
میرا من اُداس ہو گیا…۔
چار کُو دن بعد موہن دا فیر فون آوندا ہے… سگو جی بُری خبر ہے…
جوشی جی رات ایس فانی دنیا نوں الوداع کہہ گئے ہن…
میرے بول سنگھ وچ اٹک گئے سن۔
احمد نگر مہاراشٹرا دا اِک شہر ہے، پُونا توں کُجھ اگے۔ ایتھے انڈسٹری وی کافی ہے، گھگ وسدا شہر۔ ایتھوں دا اِک انڈسٹریل گھرانہ سی، آر.کے. انجینئرنگ۔ تن بھراواں دا سانجھا کاروبار سی ایہہ۔ ایہناں دی انڈسٹری دا اِک یونٹ گانیاں دیاں کیسٹاں وچ لگن والی فلم بناوندا سی تے میوزک کمپنیاں نوں سپلائی کردا سی۔
ایہناں نے اپنے بزنس نوں ہور ودھاون لئی بمبئی وچ اِک اپنی ہی میوزک کمپنی کھول لئی۔ دوسریاں میوزک کمپنیاں وچ کم کر رہے چنگے منیجراں نوں ودھ پیسے دے کے اپنی کمپنی وچ لے آندا تے فلماں دا میوزک خریدنا شروع کر دتا۔ جیہڑیاں کُجھ پہلیاں فلماں دا میوزک اوہناں خریدیا اوہناں وچ میری فلم وی سی۔
ایہناں تناں بھراواں وچوں اِک بھرا دا ناں سی پریم پرکاش۔ پچونجا کُو سال دی عمر سی اوس دی۔ باقی دے بھراواں نے ایس میوزک کمپنی دا کاروبار سیٹ کرن لئی اوس نوں بمبئی دا دفتر سنبھال دتا سی۔
ہتھلی کتاب نِری ہڈ ورتی نہیں اے، ایہہ تاں سیدھ دسدی ہوئی سچائی اے۔ساڈے ہزاراں معصوم لوک بمبئی دی روشنی وِچ اپنیاں اکھاں چندھیاں کر چکے نیں۔گرچرن سگو نے بڑی دلیری نال اپنے سچ کوڑ نوںساڈے تہاڈے ساہمنے چِٹا ننگا کر کے کھلہار دتا اے۔ اوس دا ایہہ بیانیہ ایس نویں ہنیری دے ور چڑھن توں بچ جان دا اِک لکواںجیہا مشورہ اے۔ایہہ کتاب نِرا پرسچاتاپ نہیں سگوں اِک سچائی دا ہو بہو چِترن اے۔ اوہ سچائی جو کئیاںواسطے نور منارہ بن جاسی۔ لکھیار نے بہت وڈا اپکار کیتا اے سچ لکھ کے۔ انج دِیاں کتاباں چ خورے پنجابی ادب وچ کیہ مقام بن دا اے ایہہ تے پڑھن ہار جان دے نیں۔ (اُلتھا کار: آصف رضا)

نواں نواں کاروبار شروع کیتا سی۔ پریم پرکاش دی بیٹی دا ویاہ سی احمد نگر۔ اوس اپنی کمپنی نال تعلق رکھن والے پروڈیوسراں، گائکاں تے سنگیت کاراں دا کوئی تیہہ چالھی بندیاں دا قافلہ سپیشل چارٹر ہوائی جہاز راہیں بمبئی توں احمد نگر بلایا۔ دو راتاں اسیں ویاہ دے جشناں وچ شامل ہو کے پروہن چاری دا آنند مان دے رہے۔
احمد نگر اِک چھوٹا شہر ہے تے بمبئی فلماں دا مہاں نگر۔ پریم پرکاش دے بمبئی دفتر وچ فلماں نال واسطہ رکھن والے لوکاں دا میلہ لگیا رہندا۔ ایس کمپنی نے بمبئی وچ اپنے کاروبار نوں پھیلاون لئی، فلمی میوزک وچ تہلکہ مچاون لئی کئی وڈّے وڈّے پروجیکٹ اُلیکے ہوئے سن۔
ایتھے اِک میوزک رکارڈنگ سٹوڈیو بناونی، پرائیویٹ میوزک، غزلاں، گیتاں تے بھجناں دیاں کیسٹاں تیار کرنیاں۔ ٹی. سیریز دے گلشن کمار وانگ نویں سنگراں نوں انٹروڈیوز کرنا۔ ظاہر ہے کہ ایہو جیہے چانس لین لئی سوہنیاں کُڑیاں نے وی ایہناں دا در کھڑکاونا ہی سی۔
پریم پرکاش اکلاّ ہی بمبئی رہندا سی، اوس دا باقی سارا پریوار احمد نگر وچ ہی سی۔ اکلیاں رہنا، فلماں دی گلیمر دنیا، خوبصورت چہرے تے ڈھل رہی عمر وچ جوانی دے آخری تت… بندہ کیویں بچ سکدا ہے آہستہ آہستہ پریم پرکاش نے سوہنیاں کڑیاں دیاں سریلیاں آوازاں نوں کیسٹاں وچ بند کرن دی بجائے اپنے بیڈروم وچ بند کرنا شروع کر دتا۔ اودھر جنیاں فلماں دا وی میوزک خریدیا سی نہ تاں کوئی ہٹ ہو رہی سی تے نہ ہی کسے دا میوزک چل رہیا سی، پیرینٹ کمپنی دا کروڑاں دا نقصان ہو گیا سی، جے کدھرے میوزک چل رہیا سی تاں اوہ پریم پرکاش دے بیڈروم وچ ہی چل رہیا سی ” ہم تم اِک کمرے میں بند ہوں اور چابی کھو جائے۔”
آخر اِک دن اوہ ہی ہویا جو ایہو جیہے موقعے ہونا سی۔ میوزک کمپنی دے سارے پروجیکٹ بند، بن رہیا رکارڈنگ سٹوڈیو بند، دفتر بند، سوہنیاں کُڑیاں دا آونا جانا بند تے پریم پرکاش اکلاّ کمرے وچ بند۔ الفورڈ (لنڈن) وچ ہی اِک ہور پنجابی پریوار سی۔ مکھن سنگھ بینس تے اوس دی پتنی ریشم کور۔ ایہناں نے اپنے گھر سلائی دا کم کر کرکے ڈریساں بناون دی اپنی فیکٹری کھول لئی سی۔ ایہہ وی اَسی نبیاں دی گل ہے جد سلائی دا کم بہت ہی زوراں ‘تے ہوندا سی، ہر گھر وچ دو، تن چارن مشیناں چل رہیاں ہوندیاں سن۔ پتی، پتنی تے بچے دن رات کم کرکے گاہکاں دے آرڈر بھگتاوندے رہندے سی۔ کوئی کٹنگ کردا، کوئی کپڑے سیوندا تے کوئی پریس کردا، رات دے باراں اِک وجے کم نبیڑ کے گھر نوں پرتدے تے سویرے چھ وجے اُٹھ کے فیر فیکٹری کھول لیندے۔ اینی سخت محنت کرکے اوہناں الفورڈ علاقے وچ پنج ست گھر خرید لئے سن۔
فیر ایہناں دے اِک جوان پُتر سنّی نوں ہیرو بنن دا شوق جاگ اُٹھیا تے اوہ بمبئی دوڑ آیا۔ اوس کئی پروڈیوسراں دے دفتر وچ جا کے چکر مارے پر نہ تاں اوس نوں ہندی ہی چنگی طرحاں بولنی آوندی سی تے نہ ہی ایکٹنگ دا کوئی تجربہ سی، کم اوس نوں کون دیندا۔
فیر بمبئی رہندیاں اوس نوں کسے صلاح دتی کہ ایس طرحاں تینوں کسے پروڈیوسر ڈائریکٹر نے کم نہیں دینا۔ توں انگلینڈ رہندا ایں، تیرے ماں باپ پیسے والے ہن کیوں نہیں توں اوہناں نوں کہہ کے اپنی فلم بناوندا، گھر دی فلم تے گھر دا ہیرو، فیر کون روکے گا تینوں توں ہیرو بنیا ہی بنیا۔ بمبئی فلم انڈسٹری بڑی چھوٹی جیہی ہے، سبھ نوں جھٹ پتہ لگ جاندا ہے کہ مارکیٹ وچ کیہ ہو رہیا ہے۔
اِک دن گُرندر آ کے کہن لگا،
“‘تہاڈے لنڈن توں اِک فیملی آئی ہے، اجّ اوہناں اپنے فلیٹ وچ مہاراج دی بیڑ لیاندی ہے، کیرتن رکھیا ہے، نویں فلم شروع کر رہے ہن۔ میں وی ایس موقعے اوہناں دے فلیٹ جا کے اوہناں نوں بچاون لئی ارداس کرکے گُڈ لک کیہا تے لنگر پانی چھک کے واپس آ گیا۔
فلم شروع ہو گئی۔ فلم دا ڈائریکٹر من موہن سنگھ سی۔ یش چوپڑا جی دا چہیتا کیمرامین، ایس فلم وچ اوہ پہلی وار ڈائریکٹر بنیا سی۔ من موہن اپنے وڈے رتبے دا خیال رکھدیاں کوئی چھوٹی فلم نہیں سی بناونی چاہندا، اپنے ناں دی ہیٹھی نہیں سی کرواونی چاہندا۔ ایس ایس پریوار نوں صلاح دتی کہ آپاں پہلاں اِک فلم بنا کے ریلیز کر لئیے، تہاڈا ناں وی فلم انڈسٹری وچ ہو جاوے گا تے فیر اگلی فلم وچ آپاں اوہناں دے پُتّر سنّی نوں انٹروڈیوز کراںگے۔
گل اوہناں نوں جچ گئی سی۔ فلم دا ہیرو رشی کپور لے لیا گیا تے ہیروئین دے رول لئی تبو۔ فلم دی شوٹنگ شروع ہو گئی۔ یش چوپڑا، رشی کپور تے من موہن سنگھ دی سوٹزرلینڈ پسندیدہ جگہ سی۔ اوہناں کئی فلماں دی شوٹنگ ایتھے پہلے کیتی ہوئی سی۔ برف نال لدے پہاڑ، اُپر کھلا نیلا آسمان، ٹھنڈیاں ہواواں، من موہن سنگھ نے تاں ایتھے شوٹنگ کرن آونا ہی سی۔ مکھن سنگھ تے ریشم کور نے فیکٹری دی اُگراہی کرکے، نوٹاں دے بیگ بھری کدے بمبئی اُڈے آونا تے کدی سوٹزرلینڈ۔
لنڈن دے اِک علاقے ایسٹہیم وچ میرے اِک دوست ترسیم گھئی دی کپڑے دی اِک دُکان سی۔ ریشم کور نے اوہناں دی دُکان ‘تے آونا تے کہنا،
“‘سگو نوں تاں فلم بناونی آوندی نہیں، اوہ تاں ایویں پیسے برباد کر رہے، فلم تاں ساڈی بن رہی آ، اگلے ہفتے سوٹزرلینڈ شوٹنگ ہے ایہہ جا رہے نیں… ایس توں اگلے ہفتے ہالینڈ ‘ٹولپ دے کھیتاں وچ گانا بناونا، میں وی جا رہی آں ٹولپ دی شوٹنگ ویکھن لئی… تہانوں پتہ، “‘سلسلہ” فلم دی شوٹنگ اوتھے ہی ہوئی سی… امیتابھ بچن تے ریکھا دا اوہ پھلاں وچ گانا، ‘”دیکھا ایک خواب تاں یہ سلسلے ہوئے”، ہائے کنا سوہنا گانا سی۔ من موہن بھا جی کہندے آ کہ اگلی فلم وچ اوہناں اپنے سنّی نوں ہی ہیرو لینا ہے۔
اک واری آ کے کہن لگی

“‘رشی کپور دا ایہناں نوں فون آوندا، نیتو وی کئی واری میرے نال گلاں کردی آ، کہندی آ، “آنٹی جی جدوں اگلی واری بمبئی آوو تاں ساڈے کول ہی ٹھہرنا”، بڑی چنگی کُڑی آ۔
فلم بن کے ریلیز ہو گئی سپر فلاپ۔ بمبئی دا دفتر بند، منڈے دے ہیرو بنن دے سپنے ہنیرے وچ گم ہو گئے، لنڈن کپڑے سیون دی فیکٹری وک گئی، گھر وک گئے تے اِک دن فیر مکھن تے ریشماں گھر وچ مشیناں رکھ کے کپڑے سیون لگ پئے بھتیجی نیتو سنگھ دے گھر جا کے رہن دے سارے سپنے ٹٹ گئے۔
آنٹی نوں اپنے گھر نیند نہیں سی آ رہی۔
راکیش اگروال دا آگرے وچ جُتیاں بناون دا اِک بڑا وڈّا کارخانہ سی۔ دِلّی دی شُو مارکیٹ وچ اوس دا لکھاں دا مال ہر ہفتے جاندا سی۔ اپنے خطے دا بادشاہ سی اوہ، پیسہ پیراں وچ رُلدا سی۔ فیر اِک دن اوہ ساون کمار دے رابطے وچ آ گیا۔
ساون دی ہٹ فلم “‘سوتن” توں بعد “‘سوتن کی بیٹی” بناون دی سکیم بن گئی۔ ساون کمار ڈائریکٹر تے راکیش اگروال پروڈیوسر۔ میرے نال والے فلیٹ وچ ہی راکیش نے اپنا فلیٹ لے لیا۔ ساون میرا وی دوست تے اوس دا وی دوست تے فلم ڈائریکٹر۔ جیویں میں لنڈن توں بمبئی فلم دا کم ویکھن جاندا ساں، اوسے طرحاں راکیش وی آگرے توں آوندا جاندا رہندا سی۔ ایس طرحاں اکثر ساڈی ملاقات ہوندی رہندی سی تے اپنا کوڑا تجربہ اوہ میرے نال سانجھا کرکے اپنا من ہلکا کر لیندا سی۔
ساون دا سرکل وڈّا سی تے وڈّے ہی اوس دے خرچے۔ فلم کاسٹ وی وڈی، اوس وقت دیاں ٹوپ دیاں ہیروئیناں تے ساون کمار دیاں چہیتیاں ریکھا تے جیا پردا تے نال ہیرو جتندر۔ آگرے دے تاج محل دی روشنی بمبئی وچ چمکن لگی تے راکیش اگروال ایہناں روشنیاں توں اگلی ہنیری گلی ول مُڑدا جا رہیا سی۔
ایتھے مینوں اِک بڑی دلچسپ گھٹنا یاد آ گئی ہے۔ جد ‘”سوتن کی بیٹی” بن رہی سی تاں میں لنڈن وچ ساں، بمبئی توں ساون کمار دا ٹیلی فون آوندا ہے، “‘سگو صاحب میرا اِک کم کریو، ریکھا لنڈن آئی ہوئی ہے، اوس نوں کُجھ پیسیاں دی لوڑ پے گئی ہے، شاید اوس دے بمبئی توں پیسے پہنچے نہیں… تسیں جا کے ذرا دو ہزار پونڈ اوس نوں دے آنا… جد اگلی وار بمبئی آئے تاں میں تہانوں دے دیاںگا۔”
ریکھا نال ملاقات، دو ہزار پونڈ کیہ گل ہے، ریکھا جے پنج ہزار پونڈ وی منگ لیندی تاں میں بھجے جانا سی۔
لو جی سگو صاحب پہنچ گئے دو ہزار پونڈ لے کے سینٹرل لنڈن دے اِک بہت ہی پوش فلیٹ وچ۔ ریکھا نے مینوں دس وجے سویر آون لئی کیہا سی۔ فروری دا مہینہ سی، ٹھنڈ بڑی سی، تھوڑی تھوڑی برف وی پے رہی سی، میں موٹی ساری جیکٹ پائی ہوئی سی ایس ٹھنڈ توں بچن لئی۔
اک نوکر نے دروازہ کھول کے مینوں رسیپشن روم وچ بٹھا دتا۔ تھوڑی دیر بعد ریکھا شاور لین توں بعد گاون وچ لپٹی ہوئی میرے ساہمنے بیٹھی سی۔ گِلے والاں نوں ٹاول وچ لپیٹ کے پچھے سٹیا ہویا سی۔ اوس دا سانولا رنگ باہر پے رہی برف نال اِنج لشک رہیا سی جیویں آسمان توں بجلی دی چمک۔ میں اکلاّ سوفے ‘تے بیٹھا ساں تے اکلی ریکھا میرے ساہمنے… گلی گلی سلھی سلھی، فرینچ پرفیوم دی مٹھی مٹھی خوشبو … ٹھنڈی برفیلی سویر، میرے پسینے چُھٹ رہے سن۔
اکھّاں وچ کوئی ادوتی سرور نشیا رہیا سی، بوتل دے نشے توں وی ودھ، کوئی ہور ہی نشہ۔ پتہ نہیں میں کدھرے دور گواچی جا رہیا ساں، کدھرے پہاڑاں تے، برفاں وچ مدہوش ہوئی جا رہیا ساں۔ گلابی پُھلاں دے باغاں وچ ریکھا اگے اگے دوڑی جا رہی سی تے میں پچھے پچھے… ریکھا نوں اپنیاں باہاں وچ پکڑ لیندا ہاں، کلاوے وچ کسدا ہاں…
کوئی گیت وج رہیا ہے…
چھوہ لینے دو نازک ہوٹھوں کو
کچھ اور نہیں ہیں
جام ہے یہ چھوہ لینے دو…
قدرت نے جوہم کو بخشا ہے
وہ سبھ سے حسین، انعام ہے یہ
چھوہ لینے دو نازک ہوٹھوں کو
چھوہ لینے دو…
شرما کے نہ یوں ہی کھوہ دینا
رنگین زمانے کی گھڑیاں
بے تاب دھڑکتے سینے کا
ارمان بھرا پیغام ہے یہ
چھوہ لینے دو نازک ہونٹوں کو…
اکھّاں پچھے ریکھا دے کئی سین گھمی جا رہے سن ہالینڈ ٹیولپ
باغ… میلاں دے میل تے ‘سلسلہ دا ایہہ گانا…
یہ کہاں آ گئے ہم
یوں ہی ساتھ ساتھ چلتے
اوس ویلے ریکھا نال امیتابھ بچن نہیں، گرچرن سگو ٹیولپ باغاں وچ گانا گا رہیا سی… ریکھا اوس دیاں باہاں وچ سی… یہ کہاں آ گئے ہم…
“‘ہاں تو ساون جی نے بتایا تھا کہ آپ بھی بمبئی میں کوئی فلم بنا رہے ہو؟”
اوہ… تیری دی ریکھا دے ایہناں بولاں نال میری برتی ٹُٹدی ہے، سوفے ‘تے کُجھ سنبھل کے بیٹھ جاندا ہاں۔
میں ریکھا نوں بمبئی وچ فلم بناون بارے دسیا، ساون جی نال دوستی دی گل کیتی۔ اپنا بمبئی تے لنڈن دا وزٹنگ کارڈ دتا تے نال ہی دو ہزار پونڈ دا بنایا پیکٹ۔
پیکٹ لین توں بعد اوس اپنے ہتھیں مینوں جوس پلایا تے میں ہوا وچ اُڈدا اُڈدا پتہ نہیں کیہڑی سڑک تے تُر رہیا ساں۔ باہر اجے وی برف پے رہی سی پر ریکھا دے ہتھاں دے نگھ نال اجے وی نشیایا ہویاں ساں میں۔
ایہہ تاں گلاں وچوں گل نکل آئی ہے، اصل گل تاں راکیش اگروال دی ہو رہی سی۔
راکیش دی فلم ریلیز ہو گئی پر اوس دی جیب وچوں نکلیا پیسہ فیر مڑ کے واپس نہ آیا۔

اِک دو کروڑ روپیہ بمبئی نوں متھا ٹیک کے اوہ واپس آگرے چلا گیا تے مڑ کے کدے بمبئی نہ پرتیا۔
پروڈیوسر بنن دے سپنے آگرے دے تاج محل دیاں قبراں نال دفن ہو گئے۔
ایہہ اوہناں کُجھ لوکاں دیاں ہی آپ بیتیاں ہن جیہڑے بمبئی رہندیاں میرے رابطے وچ آئے، میرے دوست بنے، جیہناں اپنیاں سکھی تے آرام دیہہ نال چل رہیاں زندگیاں نوں اگاں دے بھامبڑاں وچ ساڑیا، کروڑاں دے کاروبار تباہ کیتے تے سبھ توں ودھ اپنے پروارک رشتیاں وچ تریڑاں پوائیاں۔
مینوں کدے کدے ڈر لگدا سی کہ کدھرے میرے پریوار وچ وی کوئی تریڑ نہ آ جاوے، کنا کو چر کوئی ایہو جیہے کماں دا بوجھ برداشت کر سکدا ہے۔ انسان کئی واری ٹُٹ جاندا ہے، سبھ کُجھ چھڈ کے اِک پاسے ہو جاندا ہے تے ایس طرحاں کردیاں کئی واری ذہنی بیماریاں دا شکار ہو جاندا ہے، ڈپریشن وچ چلیا جاندا ہے۔
ایہہ ڈپریشن دی بیماری بڑی ہی خطرناک ہے، چپ چپیتے آ چمبڑدی ہے، پتہ ہی نہیں لگدا کہ کدوں تسیں ایس دے شکار ہو گئے ہو۔ مینوں ایہہ ہی ڈر ہمیشہ لگیا رہندا سی کہ کدھرے رانی کم دا بوجھ نہ سہاردی ہوئی ایس حالت وچ نہ چلی جاوے۔ پر اوہ مضبوط عورت نکلی، میرے دتے ہوئے دُکھاں نوں اوہ سہی جا رہی سی، میری دوری دیاں پیڑاں نوں اوس دن دیاں رُجھیویاں وچ کھپت کر لیا سی۔ میرے کم دا بوجھ تاں اِک پاسے، اوس اپنے تِن چار بچیاں نوں وی بڑی چنگی طرحاں سانبھیا ہویا سی۔ صبح سویرے اس کم ‘تے نکل جانا، اِک پاسے گاہکاں تے سپلائرز نال سر کھپائی، دن وچ کئی واری بچیاں نوں ٹیلی فون تے فیر شام نوں گھر آ کے سدھی کچن وچ کھانا تیار کرنا، کپڑے دھون دیاں مشیناں لاونیاں۔ ہائے! اینیاں ذمہ واریاں، شاید ایہہ اِک ایشین عورت ہی کر سکدی ہے اپنے مرد تے پریوار لئی۔
پر کئی واری مرد، عورت دے ایہناں احساساں نوں سمجھ نہیں سکدا، اوہ ہمیشہ اپنا رُعب عورت ‘تے جماوندا آیا ہے، اپنا مرداوپنا وکھاوندا آیا ہے۔
دھن ہے ایشین عورت۔
سماں کیویں بیتدا ہے، ایس دا پتہ ہی نہیں چلدا۔ نویں فلم شروع کیتیاں وی اِک سال توں اُپر ہو گیا سی۔ شروع کرن ویلے تاں سکھونت نے ایہہ وشواس دوایا سی کہ ودھ توں ودھ چھ مہینیاں اندر شوٹنگ دا کم ختم ہو جاوے گا، ایس توں بعد ایڈٹنگ تے فیر ڈبنگ۔
اپنی فلم بناون دی داستان لکھدیاں میں ایہہ وی دسدا چلیا جاواں کہ کیویں تسیں اپنے کم توں انجان لوکاں ہتھوں پیسے دی بربادی کرواوندے ہو۔ ایہہ گل صرف فلم میکنگ وچ ہی نہیں سگوں ہر خطے اُپر لاگُو ہوندی ہے۔
کسے وی فلم دا ڈائریکٹر، پوری فلم دا تھم ہوندا ہے، کیپٹن ہوندا ہے اپنے شِپ دا اوہ۔ کوئی اُچی لمبی بلڈنگ کھڑی کرن لئی اس دیاں نیہاں دی مضبوطی ضروری ہوندی ہے، ایہناں وچ سٹیل بھری جاندی ہے، سیمنٹ کنکریٹ دی اتھاہ مضبوطی کیتی جاندی ہے فیر کدھرے اوس بلڈنگ دی اُساری شروع ہوندی ہے۔
ایسے طرحاں کسے وی فلم نوں فلماون لئی اِک ڈائریکٹر نیہہ دا کم کردا ہے، لوہا، سیمنٹ تے کنکریٹ بن دا ہے اوہ۔
پہلے فلم دی کہانی، فیر سکرین پلے، فیر ڈائیلاگ، کاسٹنگ، سنگیت، گانے، رکارڈنگ، ایڈٹنگ، ڈبنگ۔ ایتھے ہی بس نہیں، فیشن مطابق نویں ڈزائینر کپڑے، ہر سین لئی ایہناں کپڑیاں دی چون، اوہناں دے رنگ، رنگاں دی میچنگ۔ شوٹنگ کرن لئی وکھریاں وکھریاں کہانی مطابق جگہ دی سیلیکشنز، ہزاراں ہی کم ہوندے ہن اِک ڈائریکٹر دے کرن لئی۔ گل کیہ اِک اک انچ بارے ڈائریکٹر دی کنسیپشنز ہوندی ہے، بنن والی پوری فلم پہلے ڈائریکٹر اپنے دماغ وچ بناوندا ہے تے فیر ایس بنائی فلم نوں شوٹ کردا ہے۔ ایسے لئی تاں گل مشہور ہے کہ کوئی وی فلم پہلے ٹیبل ‘تے بندی ہے تے فیر شوٹ ہوندی ہے، جے ڈائریکٹر اپنے سیناں بارے کلیئر ہووے تاں شوٹ کرن دا کم فیر سوکھیاں ہو جاندا ہے بشرط کہ اوہناں سِیناں نوں پردے ‘تے لیاون والے اچھے ایکٹر ہون۔
پر یادھر سکھونت نوں نہ کوئی فکر سی تے نہ ہی کاہل۔ اوس کول ہور کوئی کم تاں ہے نہیں سی جس نال اوس دی زندگی وچ کوئی فرق پیندا۔ اوہ تاں اینے سالاں توں بمبئی دھکے کھا رہیا سی۔ ساڈی فلم نال اوس نوں اِک سہارا جیہا مل گیا سی جس بارے دس کے اوس نوں کوئی ہور کم مل سکدا سی۔
اوس دا فلیٹ ساڈے فلیٹ توں کوئی زیادہ دور نہیں سی۔ تقریباً ادھے کو گھنٹے دا تر کے جان دا رستہ سی۔ چھڑے بندے دا فلیٹ سی تے ہر شام چھڑیاں دا اڈّا بنیا رہندا سی۔ نہ ہی فلیٹ وچ کوئی بیڈ سی تے نہ ہی کوئی ٹیبل کرسیاں جاں سوفا وغیرہ۔ اوس دو گدے فرش اُپر سٹے ہوندے سن۔ جیہڑا کوئی آوے اپنے لئی چاہ بناوے پی لوے تے دوسریاں نوں وی پیا دیوے۔
دارُو پین دے شوقین دارو دی بوتل لے آوندے۔ کھاندے، پیندے، کھورو پاوندے، نویں نویں پروجیکٹ بندے تے سویر دی پہلی کرن نال سگرٹاں دے دھوئیں وچ دھندلے ہو جاندے۔ سگرٹاں دا دھوآں میرے کولوں برداشت نہیں سی ہوندا، میرا دم گھٹن لگ جانا۔ کئی واری جانا تاں جیکی نے باہر پوڑیاں وچ بیٹھے سوٹا کھچ رہے ہونا، دو چار چمچیاں نے اوس دی حکم حضوری کردے رہنا۔ عجیب و غریب جیہا ماحول ہوندا سی اس دے فلیٹ دا۔
ویسے بمبئی دا ایہہ ایریا بہت ودھ رہیا سی۔ تیہہ چالی منزلاں عمارتاں بن رہیاں سن ایتھے۔ اندھیری ویسٹ دا ایہہ لوکھنڈوالا ٹاون مڈل کلاس، اپر مڈل کلاس توں لے کے کروڑاں تے ارباں پتی والیاں لئی بن دا جا رہیا سی۔ میں جس فلیٹ وچ کرائے تے رہندا سی اوہ فلیٹ مالک نے ویچنا سی۔ مینوں اوس ساڈھے چار لکھ وچ خرید لین لئی آفر دتی۔

میں سوچیا کہ میں کیہڑا ایتھے آ کے رہنا ہے، فلم بنے گی تاں واپس ہی تاں چلیا جانا ہے، اوہ ہی فلیٹ اجّ پنج کروڑ توں گھٹ نہیں ہووے گا۔
ایہہ علاقہ اِک تاں نواں وس رہیا سی تے سہولتاں دی وی گھاٹ سی، ایسے لئی ہی قیمتاں گھٹ سن۔ جوہو تے باندرا دا علاقہ تاں بہت مہنگا ہو گیا سی۔ ہاں سچ سبھ توں پہلاں فلمی ستارے باندرا ہی رہندے سن جتھے دلیپ کمار، راج کپور، راجندر کمار، نرگس، سنیل دت، راجیش کھنہ، رشی کپور، نیتو سنگھ تے انیکاں ہور فلمی پروڈیوسراں، ڈائریکٹراں دے بنگلے سن۔ جد ایتھے کوئی جگہ نہ رہی تاں پھر پنجاہ سٹھویاں وچ جوہو دا علاقہ وسنا شروع ہو گیا سی۔
جوہو دا علاقہ وی بہت خوبصورت ہے۔ سمندر دے کنڈھے فائیو سٹار ہوٹل کھل گئے سن۔ سی پرنسس، ہولی ڈے ان، پارک پلازا سبھ توں مشہور پرانا فائیو سٹار ہوٹل ‘سن اینڈ سینڈ جتھے مشہور ستاریاں دے عیاشی لئی کمرے بک رہندے سن۔فیر ایس علاقے وچ نویں کامیاب پروڈیوسرز، ڈائریکٹرز، ہیرو، ہیروئیناں تے باقی دے کروڑ پتی آ کے وسنے شروع ہو گئے۔
اج ایس جگہ ہی، بی.آر. چوپڑہ، کشور کمار، یش چوپڑہ، دھرمندر، ہیما مالنی، امیتابھ بچن، رتک روشن، گووندا، انیل کپور، اجے دیوگن کاجل تے ہور کئیاں دے بنگلے ہن۔ سڑکاں دے دوہیں پاسیں لمے درختاں دیاں ٹھنڈیاں ہواواں جد سمندر دیاں لہراں ولوں آوندیاں ہواواں نال ملدیاں ہن تاں چہرے نشیا جاندے ہن۔
جد ایہہ جگہ وی لوکاں دے پہنچ توں باہر ہو گئی تاں فیر واری آ گئی ساڈے علاقے لوکھنڈوالا دی جتھے اس وقت سری دیوی شاید سبھ توں پہلاں آ کے رہن لگی سی۔ فیر ایس توں بعد جوہی چاولا، سنجے کپور، اکشے کمار تے ہور کئی کئیاں بولی وُڈ ستارے آ کے رہن لگ پئے۔
میں کیونکہ ایس علاقے وچ چار پنج سال گزارے سن ایس لئی ہر سڑک توں واقف ہو گیا ساں پر اج پنجھی سالاں بعد ایہہ ایریا وی بہت مہنگا ہو گیا ہے۔ کُجھ لکھاں توں چل کے کئی کروڑاں تک پہنچ گیا ہے۔
بندہ بھاویں دُکھ وچ رہوے جاں سکھ وچ، گھر تاں گھر ہی ہوندا ہے تے مینوں ایہہ اندھیری ویسٹ دا لوکھنڈوالا اپنا پنڈ دسن لگ پیا سی، اپنا گھر دسن لگ پیا سی۔
خیر، واپس مڑدے ہاں فلم پروڈکشن بارے۔ فلم سکرپٹ توں بعد فیر بڑا ہی وڈا انتظام کرنا پیندا ہے ایہہ شوٹنگ کرن لئی، ایہہ شوٹنگ بھاویں اِک دن دی ہووے تے بھاویں دس دن دی۔ کیمرے، لائیٹاں، ساونڈ سسٹم، ہر چیز کرائے ‘تے لئی جاندی ہے، فیر شوٹنگ ہووے جاں فیر نہ، کرایہ تاں دینا ہی پیندا ہے۔ بڑا ہی وڈا بزنس ہے ایس فلم انڈسٹری دا، ایہہ سارا کُجھ سپلائی کرن دا۔
ایسے طرحاں کیٹرنگ دا وی بہت وڈا کاروبار ہے ایس کھیتر وچ۔ فلمائے جان والے سین مطابق ہی پربندھ کرنا پیندا ہے کھان پین دا وی۔ یونٹ دے کئی واری ویہہ پنجھی کامے ہوندے ہن تے کئی واری سو ڈیڈھ سو تک وی ایہہ گنتی پہنچ جاندی ہے تے جے کوئی فلم ‘”جودھا اکبر” جاں ‘مغلِ اعظم” ورگی ہووے، فیر تاں سینکڑے ہی ایکسٹرا تیار کیتے جاندے ہن۔ فلم لائن وچ ایکسٹرا اوہناں لوکاں نوں کیہا جاندا ہے، جیہناں کوئی ڈائیلاگ وغیرہ نہیں بولنا ہوندا، بس اوہناں دی موجودگی ہی وکھاونی ہوندی ہے جیویں کسے پارٹی دا سین جاں بازار گلیاں وچ گھم رہے لوک۔ ایہناں سبھناں دے کھان پین دا پربندھ تے خرچہ سبھ پروڈیوسر دے سر ہی ہوندا ہے۔بس سمجھو لنگر لگیا رہندا ہے سارا دن جاں رات۔ چاہ دے پتیلے چڑھے رہندے ہن۔ دو تن طرحاں دیاں سبزیاں، دالاں، روٹیاں، چاول، کوک، لمکا، پانی، گل کیہ جیہڑی چیز وی کسے نوں چاہیدی ہووے، اوہ اپلبدھ ہندی ہے۔ فلمی کیٹرنگ کمپنیاں نال پرتی بندے دے حساب نال ٹھیکہ کیتا جاندا ہے تے فیر بھنڈارے لگے رہندے ہن۔ کوئی چاہ پی رہیا ہے، کوئی کوفی تے کوئی لمکا۔
پنجابی کلچر وچ عام طور ‘تے چاول دی ورتوں روزانہ جیون وچ گھٹ کیتی جاندی ہے پر جدوں گھر وچ کوئی پروہنا آ جاوے تاں سپیشل چاول بنائے جاندے ہن تے اوہ وی روٹی کھان توں پہلاں جاں نال ہی روٹی دے رکھے جاندے ہن۔ کھانا کھان توں بعد اسیں مٹھے چاول ڈزرٹ دے طور ‘تے پروسدے ہاں۔
پر بمبئی وچ رواج ایس توں الٹ ہے۔ چاول ہی ایتھوں دے کلچر دی مین ڈش ہے۔ میری فلم دی شوٹنگ ویلے کئی واری چالی پنجاہ بندے کم کرن والے ہوندے سن۔ لنچ بریک ویلے پہلے ساریاں نے ست اَٹھ روٹیاں چھک کے ڈھڈ بھرنے تے فیر آونی چاولاں دی واری۔ اینے پرشادے چھکن توں بعد ہُن ایہہ لوک چاول کتھے پاون گے؟ میں ایہہ ویکھ کے سوچدا۔
پر دھن ایہناں کامیاں دی خوراک، گلاب جامناں کھان توں پہلاں ایہناں وڈیاں وڈیاں پلیٹاں فیر دال چاولاں نال بھر لینیاں، چکن بریانی، میٹ کڑھی دے بھرے پتیلے منٹاں وچ خالی ہو جانے۔ ایہہ ویکھ ویکھ میرے دل وچ کئی واری ڈوبو پے جانے۔ ہائے! کنا کھاندے ہن ایہہ لوک، کتھے پاوندے نیں ایہہ لوک اینی خوراک؟
میرے دماغ وچ سوچ آونی کہ پروڈکشن انچارج نوں کہاں کہ کدھروں سستی کیٹرنگ دا پربندھ کرے۔ اِک سبزی، اِک دال تے صرف اک میٹ ڈش۔ چالی پنجاہ روپئے توں گھٹا کے پنجھی تیہی روپیہ فی آدمی وچ ساریا جاوے۔
فیر میرے ساہمنے ایہہ سارے کامے لنچ کر رہے دکھائی دین لگے۔ اوہناں دیاں پلیٹاں کھالیاں سن، ڈھڈ بھکھے سن تے میرے ول اوہ اپنی پلیٹاں ودھا رہے سن۔ میں سوچن لگا کہ ایہناں وچاریاں نوں تاں شوٹنگ ویلے ہی اینیاں ورائٹیاں والا کھانا کھان نوں ملدا ہے۔

، گھراں وچ ایس طرحاں دا کھانا کتھوں نصیب ہوندا ہے ایہناں سادھارن لوکاں دا۔ پر اسیں لوک ریسٹورینٹاں وچ جا کے دو سو روپئے دی اِک پلیٹ دال لے کے ادھا کھا کے باقی وچے چھڈ آوندے ہاں۔
اوس دن مینوں انج لگا جیویں سارے کامے رل کے مینوں کہہ رہے ہون،
“‘سگو صاحب لکھاں کروڑاں روپیہ فلم ‘تے برباد کری جا رہے ہو تے ساڈے دال چاول تہانوں چبھدے ہن، ایہناں وچ کٹوتی کرن دی سوچ رہے ہو؟ ایہہ اسیں ہی ہاں جیہڑے ننگے پنڈیاں نال ویہہ پنجھی فٹ اُپروں لمک کے، رسیاں نال لائیٹاں بنھدے ہاں، خود رسیاں نال پٹھا لمکدے ہاں، ڈگن دا خطرہ مل لیندے ہاں… اسیں کنا کھاندے ہاں، ایس دا تہانوں فکر لگیا ہویا ہے… کُجھ تاں شرم کرو۔
تے سچ مچ ہی شرمسار ہو کے میں متھے ‘تے ہتھ ماریا، کنی گھٹیا سوچ ہے میری؟
خیر گھٹیا سوچ تاں میری ہوندی نہیں سی تے ہمیشہ پیار محبت دی ہی رہی ہے تے ایسے کرکے ہی میں جد وی بمبئی ہونا میرا کوئی نہ کوئی دوست بمبئی آوندا رہندا سی۔ بمبئی آ کے فلماں دی شوٹنگ ویکھنی بہت ساریاں دا شوق ہوندا ہے پر ایہہ موقع ملنا کوئی سوکھا نہیں ہوندا۔ جے تہاڈی کوئی جان پچھان ہووے تاں ہی ایہہ ممکن ہو سکدا ہے۔ میرے کسے وی سٹوڈیو چلے جان دی کوئی مشکل نہیں سی۔ سگو فلمز انٹرنیشنل دا پروڈیوسر ہون دا میرا کارڈ ہوندا سی۔ کارڈ وکھا کے سٹڈیو دا گیٹ جھٹ کھل جانا ورنہ عام آدمی نوں باہر ہی روک لیا جاندا ہے۔
اِک واری میرا بہت ہی نزدیکی دوست گرشرن سنگھ آہلووالیا سویڈن توں مینوں ملن لئی آ گیا۔ اوہنیں دنیں ساڈی فلم دی فلمستان سٹوڈیو وچ شوٹنگ چل رہی سی۔ جیکی اتے نیلم دے ویاہ دا سین فلماونا سی۔ گرشرن نوں میں ہون منڈپ وچ جیکی تے نیلم دے پچھے بٹھا دِتا جیویں اوہ منڈے دا ماما ہووے۔ پنڈت اگنی اگے ویاہ دے شلوک پڑھ رہیا سی تے پچھے بیٹھا گرشرن سواہا سواہا کری جا رہیا سی۔
شام نُوں اپنے فلیٹ وچ میں گرشرن نوں کیہا، “‘ویکھ منڈے دیا ماما، جیکی دی برات وچ شامل ہون لئی توں سپیشل سویڈن توں آیا ایں پر توں کوئی شگن وغیرہ تاں پایا نہیں۔” اوہ جھٹ اندر گیا تے اپنے بیگ وچوں بلیک لیبل دی بوتل کڈھ کے ٹیبل ‘تے لیا رکھی۔
ایس طرحاں میرے فلیٹ وچ کدے کدے واہوا رونق لگ جاندی سی۔
میرا جنم دن
اجّ میرا جنم دن ہے، ساری رات مینوں چنگی طرحاں نیند وی نہیں سی آئی، ایسے لئی سویرے جلدی ہی اٹھ کھڑوتا ساں۔ کوئی پنج کو وجے ہون گے جد میرا دھیان وار وار لنڈن ول کھچو دھوئی جا رہیا سی۔
کجھ عجیب جیہے سپنے جاگدیاں سوندیاں آوندے رہے سن۔ میرا سریر بھاویں بمبئی دے ایس دو کمرے فلیٹ وچ اُسل وٹے لیندا رہیا سی پر روح دی اڈاری بیوی بچیاں نال ہی گھمدی رہی سی۔
میرا جنم دن، مینوں یاد ہے کہ پچھلے سال اوہناں مینوں ایس دن اک سرپرائیز پارٹی دتی سی، کنی سہانی شام سی اوہ۔ رانی کوئی بہانہ بنا کے مینوں باہر کھیتاں وچ بنی اِک بہت ہی پرانی پب وچ لے گئی سی۔ کوئی دو تن سو سال پرانی پب سی ایہہ۔ گھن لگیاں شتیراں، پرانے آلھنیاں وچ رکھیاں پرانیاں کتاباں، کولیاں، کرمنڈل تے مدھم روشنیاں، کُجھ عجیب جیہا ماحول سی… مٹھا مٹھا… گرم گرم، جیویں کسے سادھ دی کٹیا وچ آ گئے ہوئیے۔
میرا ہتھ گھٹ کے رانی کہن لگی، “‘مینوں زندگی وچ تسیں بہت کُجھ دتا ہے، پیار، محبت، بچے، پیسہ، ایس سبھ کُجھ نال تسیں میریاں جھولیاں خوشیاں نال بھر دتیاں ہن پر فیر وی پتہ نہیں کیوں مینوں کدے کدے انج لگدا ہے جیویں تسیں میرے توں دور ہوندے جا رہے ہو، کدھرے دوسرے راہاں ‘تے ترن لگ پئے ہو تہاڈے خیالات، تہاڈیاں اکھّاں کُجھ کجھ پرائیاں لگن لگ پیندیاں ہن۔ پتہ نہیں کیوں مینوں ڈر جیہا لگن لگ پیندا ہے جیویں تسیں سانوں چھڈ کے جا رہے ہووو، کدھرے ہور دیس، کسے دوسری دنیا… نویں زندگی شروع کرن لئی۔”
“‘جھلی نہ ہووے تاں، میں تہانوں چھڈ کے کدھرے تر جاواں؟ ایہہ توں کیویں سوچ لیا؟ مینوں ایس گھر وچ کس چیز دی کمی ہے۔ اس پرماتم نے میری ہستی توں ودھ مینوں خوشیاں دتیاں ہوئیاں نیں، اچھا گھر، کاروبار، خوبصورت نروئے بچّے تے اِک حسین پتنی، نچدی ٹپدی، ہاسیاں نال گھر دی رونق ہر دیوار توں، گھر دے ہر کونے توں مینوں تیری خوشبو آوندی رہندی ہے تے توں سوچ رہی ایں، میں تہانوں چھڈ کے کدھرے چلیا جاواںگا؟ چل ڈرنک چک تے کر چیئرز۔”
“‘چیئرز، میں تاں ایویں تہاڈے نال مذاق کر رہی سی، ایویں تہانوں پرکھ رہی سی۔ مینوں پتہ ہے کہ سانوں چھڈ کے تسیں کدھرے نہیں جا سکدے تے جے کدھرے چلے وی گئے تاں اِک دن دھکے کھا کے ضرور واپس گھر آ جاووگے… چیئرز۔”
تھوڑی دیر بعد جد اسیں واپس گھر آئے تاں اندر ہنیرا سی۔اسیں دروازہ کھولیا، روشنیاں جگیاں تاں پنجاہ سٹھاہ میرے دوست، رشتے دار تے اوہناں دے پریوار اُچی اُچی گا رہے سن
ہیپی برتھ ڈے ٹو یو
یو آر جولی گڈ فیلو
ہیپی برتھ ڈے ٹو یو
گھر دا سارا ماحول ہی بدل گیا سی، بیلون لگے ہوئے سن، بار کھل گئی سی، بھنگڑا میوزک لگ گیا سی۔ اسیں جنی کو دیر پب وچ بیٹھ کے آئے ساں، اونی دیر وچ سبھ مہماناں تے بچیاں رل کے گھر نوں سجا دتا سی۔
کنی سہانی شام سی، میرے جنم دن دی اوہ۔ کِنا نچے ساں اسیں، میریاں اڈیاں پیر دکھن لگ پئے سن۔

پر اج بمبئی دی رات میں اپنے دوہاں پیراں دیاں اَڈیاں اِک دوسری نال گھساوندیاں کٹ لئی سی۔
دوپہر ہوئی تاں گرندر کہن لگا،
“‘چلو ماما جی تہانوں دس ہی دیواں کہ اج اسیں تہاڈے جنم دن دی ہوٹل وچ اِک پارٹی رکھی ہے۔ مینوں سویر توں ہی لگ رہیا سی کہ اج تہاڈا موڈ کُجھ ٹھیک نہیں ہے، ایسے لئی تہاڈا موڈ ٹھیک کرن لئی سارا انتظام کر دتا اج میں، بس آپاں تیار ہو کے ست اٹھ وجے ہوٹل ‘سی سائیڈ پہنچ جانا ہے باقی سبھ کُجھ فٹ ہے تے ٹچ ہے…۔”
میں وی سوچیا کہ گرندر نے اج گل تاں عقل دی کیتی ہے ورنہ پتہ نہیں، ایہہ اُداسی والی شام کیویں بیتدی۔ تیار بر تیار ہو کے اسیں دوویں ہوٹل دے بک کرائے کمرے وچ پہنچ جاندے ہاں۔ گرندر نے ‘سیٹ ہی بک کرایا ہویا سی، اِک ودھیا بیڈروم، سٹنگ روم تے نال لگدی اِک چھوٹی جہی کچن۔
تقریباً نوں کو وجے سارے مہمان آونے شروع ہو گئے تے دس وجے تک رونقاں ہی رونقاں لگ گئیاں۔ بوتلاں دے ڈھکن کھل گئے تے دس پندراں مہمان خوبصورت کُڑیاں دے چہریاں توں آ رہیاں خوشبواں نال سارا ماحول نشیا گیا۔
پروڈیوسر جو ساں میں، ساڈی یونٹ وچ کم کرن والے کُجھ لڑکے لڑکیاں سن تے کُجھ کو اوہناں اپنے اگیوں دوست دوستنیاں بُلا لئیاں سن۔ کُجھ کو بوائے فرینڈز تے گرل فرینڈز سن تے کُجھ ساڈے وانگ چھڑے مُڑے۔ ایہناں وچوں چار پنج اوہ کڑیاں وی سن جیہڑیاں گاہے بگاہے فلم دی شوٹنگ دوران مینوں ملدیاں رہندیاں سن تے میری فلم وچ کوئی رول لین لئی چکر کٹدیاں رہندیاں سن۔
چہرے تاں اوہناں دے خوبصورت سن پر ایکٹنگ ویکٹنگ دا ایہہ کم میں ڈائریکٹر اپر ہی چھڈیا ہویا سی… بس لارا لپا ہی لائی رکھدا ساں پر اج تاں لارے لپے والی کوئی گل نہیں سی تے نہ ہی ایکٹنگ دی، اج تاں اوہ سچمچ ہی ہیروئیناں لگ رہیاں سن، میری ساری اُداسی دور ہو گئی سی۔
ماحول تھوڑا ہور گرم ہویا تاں کوئی میرا ہتھ گھٹ کے چم رہی سی، کوئی گلھاں ‘تے چمن دے رہی سی تے کوئی وودکا تے لیمنئیڈ نال نشیائی مینوں ہی گھٹی جا رہی سی۔ پروڈیوسر صاحب دا جنم دن ہووے تے ایہہ رونقاں نہ لگن، فیر پروڈیوسر بنن دا فائدہ کیہ ہویا… گل تاں ٹھیک سی۔
رات دے تقریباً دو وجے ایہہ پارٹی ختم ہوئی۔ گُرندر ایہہ کہہ کے چلیا گیا کہ اوس صبح جلدی کدھرے کم ‘تے جانا ہے تے ایہہ ‘سیٹ ساری رات لئی بک کیتا ہویا ہے، تسیں آرام نال اپنے گدیدار بیڈ وچ سوووں تے میں صبح باراں کو وجے چیک آوٹ کرن ویلے آ جاواں گا۔
ہُن اکلاّ میں ہی رہ گیا ساں۔ میں باتھ روم وچ جا کے کپڑے بدلے، گلھاں ‘تے لگی لپسٹک دھوتی تے نشیایا ہویا بیڈ ‘تے لیٹ گیا۔
اجے ادھا کو گھنٹہ ہی بیتیا ہووے گا کہ دروازے دی گھنٹی وجن نال میری ادھ پچدی آ رہی نیند کھل گئی۔ دروازے دے باہر جا چکے مہماناں ‘چوں اِک کُڑی پریتی سسک رہی سی۔
وٹ ہیپن؟
وٹ از دا میٹر؟
میں اوس نوں اندر آ جان لئی اشارہ کردیاں کیہا۔
یو نو سنیل؟ ہی از باسٹرڈ، ہی لیفٹ می اون دا روڈ اینڈ آئی ہیونٹ اینی منی ٹو گو ہوم اوہ روندی روندی سوفے ‘تے بیٹھ گئی۔
میں شش وپنج وچ پے گیا کہ ہن کیہ کیتا جاوے۔
“‘وٹ یو وانٹ؟ یو وانٹ سم منی ٹو گو ہوم؟” نہیں مجھے پیسے نہیں چاہیے، اگر میں اس وقت اکیلی آٹو رکشا میں گئی تو راستے میں مجھے پولیس روک سکتی ہے، وہ سمجھیں کہ میں کوئی بزنس کر رہی ہوں، اگر پکڑی گئی تو پاپا ممی کیا سوچیں گے، میں ایس وقت اکیلی گھر نہیں جا سکتی… پلیز کین آئی سٹے ہیئر ٹونائیٹ؟ آئی ول گو ارلی ان دا مورننگ۔” اس دی زبان وچ اِک ترلا سی۔
اصل وچ میں پہلے وی پارٹی ویلے نوٹ کیتا سی کہ اوس دا بوائے فرینڈ سنیل کُجھ زیادہ ہی پی گیا سی، اوس کولوں چنگی طرحاں گل وی نہیں سی ہو رہی تے ایہہ دوویں تھوڑا تھوڑا توں توں، میں میں وی کری جا رہے سن جد کہ پریتی اوس نوں ہور پین توں منع کری جا رہی سی۔
تے گل انج ہی ہوئی کہ تھلے جا کے دوہاں دا جھگڑا ودھ گیا تے سنیل نشے وچ غصے ہویا اوس نوں سڑک ‘تے ہی چھڈ کے آپ چلیا گیا تے وچ پھسا گیا مینوں۔
پنج دس منٹ اسیں ہور بیٹھے گلاں کردے رہے۔ سوچ رہیا ساں کہ اوس نوں کتھے سون لئی جگہ دیواں۔ سوفا بہت چھوٹا سی تے فرش بہت ٹھنڈی تے اکو اِک باقی نرم گرم جگہ رہ گئی سی تے اوہ سی بیڈ۔
میرے بیڈ وچ میرے نال سوویں گی ایہہ؟ میرا دل دھک دھک کرن لگا، پر چلو ایس توں بغیر تاں ہور کوئی چارہ وی نہیں سی۔ سچ مچ ہی جے ایہہ ایس وقت رات دے تن وجے اکلی آٹو وچ جاوے گی تاں ایہہ پولیس دی مصیبت وچ پھس سکدی ہے تے ایس لئی ذمہ وار ہور کوئی نہیں صرف میں ہی ہوواں گا۔
چل فیر کپڑے بدل لے تے سوں جا آ کے، ڈونٹ بی سکیئرڈ، میں اوس نوں ایہہ کہہ کے بیڈروم وچ جان ہی لگا ساں کہ اوہ کہن لگی۔
“‘کپڑے؟ کون سے کپڑے؟ کیا میں رات کو سونے کے لیئے کپڑے ساتھ لے کر گھومتی ہوں؟” گل تاں اوس دی ٹھیک سی، مینوں اپنی غلطی دا احساس ہویا۔
“اوہ سوری… آئی ایم بٹ کنفیوزڈ اینڈ سلیپی، یو کین ڈو وٹ ایور یو وانٹ”، ایہہ کہہ کے میں اپنے بیڈ وچ جا وڑیا۔
اوس کمرے وچ آ کے لائٹ بجھا دتی، باتھ روم گئی، ہتھ وچ لاہے کُجھ کپڑیاں نوں کول پئی اِک کرسی ‘تے رکھیا تے بیڈ وچ آ وڑی۔

میں چپ چاپ گھیسل ہویا، چور اکھ نال ایہہ سبھ کُجھ ویکھی جا رہیا ساں۔
رات دا ایہہ وقت، اکلی جوان کُڑی میرے بیڈ وچ، فلم وچ کم لین لئی اوہ کُجھ وی کر سکدی ہے۔ مہماناں ولوں دتے گئے پھلاں دے کنے ہی گلدستے ڈریسنگ ٹیبل ‘تے پئے مہکاں کھلیر رہے سن۔ اِک پاسے نال لیٹی پریتی دی مہک نشیا رہی سی تے اِک پاسیوں گلابی پھلاں دی… نیند میری اُڈ گئی سی، چھت اُپر گھم رہے پکھّے اُپر میری نگاہ ٹکی ہوئی سی… پاسہ پرتاں تاں کس پاسے ول پرتاں؟
“‘تو آپ کسی فلم میں کام کر رہی ہو؟” مینوں کوئی گل نہیں سی سجھ رہی۔
“‘ہاں ایک ہورر فلم میں چھوٹا سا رول ملا ہے اور شاید آپکی فلم میں کوئی رومانٹک بھی مل جائے…۔”
“‘ہاں… ہاں… کیوں نہیں، آئی ول ٹاک ٹو مائی ڈائریکٹر..” دل اجے وی دھک دھک کری جا رہیا سی۔
ڈائریکٹر نے کیا کرنا ہے، آپ پروڈیوسر ہیں، سبھ کُجھ آپ کے کہنے سے ہی ہو سکتا ہے۔ رول تو چہرے دیکھ کر نکلتے ہی رہتے ہیں”، ایس میرے ول پاسہ پرتدیاں کیہا۔
گل تاں اوہدی ٹھیک سی، جس کسے پروڈیوسر، ڈائریکٹر نے اپنے چہیتے نوں فلم وچ جگہ دینی ہووے، بریک دینی ہووے تاں ہمیشہ اوہناں لئی نویں سین لکھدے بندے رہے ہن تے بندے رہن گے جد تک فلماں بنن گیاں۔
میں کُجھ گھبراون لگا کہ کدھرے ایہہ سبھ کُجھ ایس دے بوائے فرینڈ نے سیٹ اپ ہی نہ کیتا ہووے… شاید ہنے کمرے دی گھنٹی وجے گی… باہر پولیس… سویر نوں اخباراں وچ خبراں…۔
این.آر.آئی. فرام لنڈن، ریپڈ اے انوسینٹ نیو ایکٹرس…۔
ایک ودیشی بھارتی فلم پروڈیوسر ہوٹل کے بیڈروم میں نگن اوستھا میں ایک نئی ایکٹرس کے ساتھ رنگ رلیاں مناتے پکڑا گیا…۔
کالا دھندا کرنے والے ایک این .آر .آئی پروڈیوسر نے ایک نئی سٹرگلنگ ایکٹرس کا ریپ کرنے کیہ کوشش کی… پولیس کو فون کرکے لڑکی نے اپنی جان بچائی…۔
نہیں! نہیں… ایہہ کڑی انج نہیں کر سکدی، ایس نوں تاں فلم وچ رول چاہیدا ہے، ایہہ بھلا کیوں میرے اپر غلط الزام لاوے گی۔
ایہہ سوچدیاں میں اپنے اپنے نوں کُجھ حوصلہ دتا۔
بیڈ وچ اس دے سریر دا مٹھا مٹھا نگھ مینوں نشیا رہیا سی۔ باتھ روم وچوں جگدی مدھم روشنی اس دے چہرے ‘تے پے رہی سی۔
مٹھی مٹھی لوء تے مٹھا مٹھا نگھ… کیا سمیل سی… میرے ساہ تیز چلن لگ پئے سن، اوہ میرے ول ویکھی جا رہی سی تے میں اجے وی چھت ول۔
میں سوچن لگا کہ ہن پاسہ پرط ہی لواں، اپنی کھبی بانہہ اوس اُپر کراں، چہرے ‘تے ہتھ پھیراں… والاں وچ انگلیاں دی کنگھی کراں… بلھ پھڑک رہے سن، ہن کیہ کراں… گل اگے ودھاواں کہ نہ؟
اجے من وچ ایہہ خیال دوڑی جا رہے سن کہ اس اپنی سجی بانہہ میرے اپر کرکے مینوں اپنے نال گھٹ لیا تے کہن لگی،
“‘کم آن میری طرف دیکھو، کیوں شرما رہے ہو، لیٹ اس ہیو ون مور ڈرنک…”
… تے میں پاسہ پرت لیا میرا دل ہور دھک دھک کرن لگ پیا سی۔
“‘دیکھیے آپ میرے ساتھ کوئی زبردستی تھوڑو کرنے لگے ہو، میں اپنی مرضی سے یہاں ٹھہری ہوں۔ اب سنیل مجھے ایس حالت میں چھوڑ گیا ہے… اگر آپ مجھے ایس وقت سونے کے لیئے جگہ نہ دیتے تو ایس وقت میں کہاں جاتی…”
“‘کم آن سر” ایہہ کہہ کے اس میری گلھ ‘تے ایسا گھٹ کے چمن دتا جیویں سمندر ڈیک لا کے مینوں پین لگا ہووے۔
میرے چہرے ‘تے پسینے چھٹن لگے۔
شٹ اپ تے کڈھو ایس کنجری نُوں باہر… تہانوں شرم آونی چاہیدی آ… خبردار… ورنہ…۔
“‘ورنہ کیہ، یو شٹ اپ… بکواس بند کر” میرے مونہوں آپ مہارے نکل گیا۔
میری سوچ وچ لنڈن بیٹھی رانی مینوں وارننگ دیندی وکھائی دین لگی،
“‘اوہ میرے بندیاں ایہہ توں کیہ کرن لگا ایں… تینوں عقل ہے کہ نہیں؟”
اوہ سوری سوری مینوں معاف کردے
اوہ مائی گوڈ، کیا ہو گیا آپ کو… کس سے باتیں کر رہے ہو؟آر یو او کے؟” گھبرائی پریتی میرے متھے ‘تے ہتھ پھیرن لگی۔
“‘اوہ سوری ڈارلنگ، میں ٹھیک فیل نہیں کر رہا، پتہ نہیں، مجھے کیا ہو رہیا ہے.. تھوڑا دل گھبرا رہیا ہے…
میں شش وپنج وچ سوچ ہی رہیا ساں کہ ہن ایس کولوں کیویں پچھا چھڈاواں تے کمرے توں باہر کڈھاں تاں اسے وقت ٹیلی فون دی گھنٹی وج گئی۔
دوسرے پاسے گُرندر سی۔
“‘ماما جی میں گھر پہنچ گیا ہاں… تسیں ٹھیک ٹھاک ہو نہ…؟ میں باراں کو وجے سویرے آ جاواںگا۔”
“‘اوہ مائی گوڈ… ایہہ کیویں ہو گیا” میرے مونہوں اچانک نکل گیا۔
“‘کیہ ہو گیا ماما جی؟”
“‘اوہ مارے گئے… ہن کیہ ہووُ؟” میں فیر جواب دتا۔
“‘مینوں سمجھ نہیں آ رہی تسیں گل کیہ کر رہے ہو؟” گرندر حیران ہوئے نے مینوں فیر پُچھیا۔
کوئی گل نہیں توں مامی نوں ذرا آرام کرا تے اس نوں اِک ڈرنک بنا کے دے دے میں ہُنے آ رہیاں… بس توں ذرا موقع سنبھال… باقی گل تینوں آ کے دسداں۔” ایہہ کہہ کے میں فون بند کر دتا۔

“‘پریتی آئی ایم سوری، مجھے ابھی اسی وقت گھر جانا ہوگا”
میں بیڈ توں باہر نکل آیا سی۔
کیوں کیا بات ہو گئی، سبھ ٹھیک تو ہے نہ؟ پریتی وی اُٹھ کھڑوئی سی۔
سبھ ٹھیک نہیں ہے۔ میری وائف مجھے برتھ ڈے سرپرائیز دینے کے لیئے لنڈن سے آ گئی ہے، گھر بیٹھی ہے اور ادھر ہوٹل میں آنے والی تھی تو میں نے گرندر کو گھر میں ہی روکنے کو کہا ہے۔ سبھ گڑبڑ ہو گیا ڈارلنگ… آئی ایم سوری۔ میں جلدی جلدی ایدھر اودھر گھمدا اپنی پریشانی والی حالت شو کرن دی کوشش کر رہیا ساں۔ اوہ مائی گوڈ۔ پریتی وی گھبرا کے باتھ روم وچ چلے گئی تے میں سوچن لگا کہ آدمی دی ایہہ کیہ فطرت ہے کہ بھاویں اوہ بے وفائی کرکے کنی وی موج مستی کر رہیا ہووے پر بیوی دے آ جان دے ڈر نال ساری موج مستی کھوہ وچ پے جاندی ہے تے ساہمنے چھتر وکھائی دین لگ پیندے ہن تے پریتی ایہناں چھتراں دے ڈر توں اِک منٹ توں پہلاں ہی تیار ہو کے ڈور کول جا کے کھڑی ہو گئی سی۔
اصل وچ چھت اپر چل رہے پکھے دے پتریاں نوں گھمدیاں ویکھ میں آپ گھمن لگ پیا سی تے من بنا لیا سی کہ مسٹر سگو ایہہ جو گھم رہے پترے ہن ٹھنڈی ہوا دے رہے ہن تے جے ایہہ رک جان تاں کمرے وچ کنی گرمی آ سکدی ہے۔ کھڑیا پکھا، کھڑیا وقت… بھچال لیا سکدا ہے۔ میری زندگی تباہ کر سکدا ہے۔ ایہہ پنج منٹ دی مدہوشی توں بعد ہنیرا ہی ہو سکدا ہے تے کھڑے پکھے وانگ میری زندگی وچ کھڑوت آ سکدی ہے… اگ لا سکدی ہے۔ ایہہ پکھا چلدا رہنا ہی ٹھیک ہے، وقت دا چلدا رہنا ہی ٹھیک ہے۔ شام بہت ہی سہانی بیتی سی، ایہہ یاد ایسے طرحاں ہی رہے تاں مٹھی یاد ہووے گی… ایس نوں اگ لاونی ٹھیک نہیں… چل رہیا پکھا… ٹھنڈی ہوا، ٹھنڈی مہک۔
باہر تھوڑی تھوڑی کن من ہون لگ پئی سی۔ میں مہماناں ولوں دتے نوں دس گلدستے ہتھ وچ پھڑے، اِک دو پریتی نوں پھڑائے۔ اوس اپنے والاں نوں سنواریا، لپسٹک لائی، اوہ میرے ول حیران تے گھبرائی ہوئی ایہہ سبھ کُجھ ویکھی جا رہی سی کہ ایہہ اچانک مینوں کیہ ہو گیا ہے… پر اوہ بالکل چپ سی… کُجھ وی نہیں سی بول رہی۔
اسیں تھلے اتر کے اِک ٹیکسی پھڑی، کُجھ گلدستیاں نوں اگلی سیٹ تے رکھیا تے کُجھ نوں اپنے اُپر۔ پریتی نے ٹیکسی والے نوں اندھیری ایسٹ ول جان لئی کیہا تے فیر چپ ہو گئی۔
ٹیکسی چل پئی… میں شکر کیتا کہ راضی خوشی بغیر کوئی غلطی کیتیاں باہر نکل آیا ہاں… کھلی ہوا باری وچوں آ رہی کن من، میرے ساہاں دی دھڑکن نارمل ہندی جا رہی سی۔
ٹیکسی چلی جا رہی سی تاں جد اسیں امیتابھ بچن دے بنگلے ساہمنے لگے ٹریفک سگنل وچوں نکل رہے ساں تاں اگے پولیس دا ناکا لگیا ویکھ کے اسیں دوویں گھبرا گئے۔
ساڈی ٹیکسی روک لئی گئی۔ اِک پولیس والا اگلی باری دے تھلے ہوئے شیشے وچوں دی سر اندر کرکے مینوں پچھن لگا،
“‘کون ہو آپ؟ اور ایس وقت کہاں سے آ رہے ہو؟”
“‘سر یہ میری وائیف ہے، آج ہماری ویڈنگ اینورسری ہے… کُجھ دوستوں نے پارٹی دی تھی… بس وہیں سے آ رہے ہیں۔”
“کہاں تھی پارٹی؟”
“‘جی ہوٹل سی پرسنس…۔” میں ایویں جوہو دے اِک مشہور پنج ستارا ہوٹل دا ناں لے دتا پر تھلیوں میرا پیشاب نکلدا جا رہیا سی۔
“‘پر اتنی رات گئی؟” ہُن پولیس والا کُجھ نرم ہو گیا سی۔
“‘جی اینورسری جو ہوئی… آپ بھی صاحب جانتے ہو… یہ دن بار بار تھوڑا آتا ہے۔” ایہہ کہہ کے میں اپنیاں لتّاں اُپر پیا اِک گلدستہ اوس نوں پھڑا دتا۔
دراصل، اوس نوں ٹیکسی وچ پئے اینے گلدستے ویکھ ایہہ یقین ہو گیا سی کہ اسیں جو کہہ رہے ہاں سچ ہی کہہ رہے ہاں۔ پھلاں دے ایہناں گلدستیاں میری جان بچا دتی سی۔
اوس ٹیکسی والے نوں چلن لئی اشارہ کردیاں ساڈے دوہاں ول ویکھدیاں کیہا،
“‘کینگرو چ لیشنز ہیپی اینورسری”
ٹیکسی چل پئی، ٹیکسی دے انجن توں زیادہ میرا دل دھڑک رہیا سی۔ پریتی دا ہتھ میں گھٹ کے پھڑ لیا تے کیہا،
“‘ہیپی اینورسری ڈارلنگ۔”
اجّ جد وی ایس واپری گھٹنا بارے میں سوچدا ہاں تاں دل کمب اُٹھدا ہے…
کہ ربّا تیرا لکھ شکر ہے، سگو تیری سوچ دا شکر ہے کہ اس رات نوں عقل توں کم لیا ورنہ؟
توں بمبئی جیل دیاں سلاخاں اندر بند ہو سکدا سی۔
بمبئی رہندیاں میرے بھانجے گرندر نے اپنا سرکل ہن ہور وی ودھا لیا سی۔ اِک دن اس دِلّی توں آئے اِک ہور بزنس مین نال ملایا جیہڑا ساڈے وانگوں ہی فلم بناون لئی بمبئی آیا ہویا سی تے خاص گل ایہہ سی کہ اس دی فلم دا ڈائریکٹر وی سکھونت ڈھڈا سی۔
ناں ایس دا سی نرندر۔ پنج فٹا قد، رنگ کالا شاہ، گٹھیا سریر، بھمبیری وانگ گھمی جاوے ساڈے فلیٹ وچ۔ کھان پین دا شوقین، گلاں وچ ہاسہ مذاق تے دل پھینک عاشق۔ پیسے نال رجیا ہویا سی نرندر پر سبھ توں ودھ دل دا بادشاہ… دس روپئے دی جگہ سو روپیہ خرچن والا۔ بہت ہی گھٹ لوک ملدے ہن ایہو جیہے ساڈیاں اصلی زندگیاں وچ۔
اسیں منٹاں سکنٹاں وچ ہی اِک دوسرے نال کلک کر گئے تے ہولی ہولی ایہہ دوستی اینی ودھ گئی کہ اسیں دوویں اِک دوسرے دے ساہاں وچ وس گئے… زندگی وچ جے میں کدھرے دوستی دا نگھ مانیا ہے تاں اوہناں وچوں اِک نرندر سی۔
بڑی لمبی کہانی ہے ایس بندے دی کامیابی والی۔ پہلے اوہ میرٹھ رہندا سی۔ سکول، کالج اوہ اینا کو ہی گیا سی۔

کہ بس اکھراں دی پہچان ہو گئی سی۔ کسے بلڈر نال اس دی جان پہچان ہو گئی جو اوہناں دی مٹھیائی دی دُکان ‘تے اکثر آوندا جاندا رہندا سی۔
ایس بلڈر کول اینا وقت نہیں سی ہوندا کہ اوہ عمارتاں وچ لگن والا بجلی دا سامان خود خرید سکے۔ اوس نے نرندر نوں دِلّی دے کُجھ ہولسیل بجلی وپاریاں دے ایڈرس دِتے تے کیہا کہ اوہ ایہناں توں سامان خرید کے اس نوں سپلائی کر دیا کرے تے اپنی کمیشن وچ رکھ لیا کرے۔
نرندر نے اِک سکوٹر خرید لیا تے لگ گیا دلّی وچ ہر ہفتے گیڑا مارن۔ ایمان داری تے محنت نال اوس دوسرے بلڈراں نال وی رابطہ پیدا کر لیا۔ کئی واری بلڈر سامان خریدی جان پر کمیشن دین لئی گیڑے کڈھواوندے رہن، جیب وچ پیسے دی توٹ آ جانی، سکوٹر وچ پیٹرول پاون لئی وی پیسے نہ ہونے۔ فیر اوس نوں ہو گیا اِک نرس نال عشق۔ مینا ناں سی اوس دا، اوہ اوس وچوں مینا کماری نوں ویکھن لگا؛ عام، سِدھی تے لمبے وال، اکھّاں تے بلھاں وچ چمبکی ہاسا۔ عشق ہو گیا سی اوس نوں جنون دی حد تک، پر مینا اوس نال اکھّ نہ ملاوے، مڑ کے ویکھے وی نہ… کون نرندرکیہڑا نرندر؟
پر اوہ عاشق کیہ جیہڑا پچھے ہٹ جاوے۔ جس ہوسٹل وچ مینا رہندی سی، اوس دے گیٹ ساہمنے اوس جا دھونی لائی۔ تن چارن دنرات اوہ کدے سکے گھاہ ‘تے اُتے کدے بینچ ‘تے ستا رہیا، بھکھا بھانا؛ بخار چڑھ گیا، بیمار ہو گیا۔ مینا اس ول روز ویکھدی پر ایہہ سبھ اوہ اس دی ایکٹنگ ہی سمجھدی رہی۔ جد گل کُجھ زیادہ ہی سیریس ہو گئی، عشق دا بخار ودھ گیا تاں مینا نوں اس اپر ترس آ گیا۔ دوائی لیا کے دتی، سر ‘تے ہتھ پھیریا تے بخار اُترن لگا۔
جس مینا نال اوہ گل کرن لئی ترس رہیا سی اوہ ہی اوس نُوں دوائی پِلا رہی سی۔ آخر جد اوہ کُجھ ٹھیک ہویا تاں مینا اوس نوں پچھن لگی،
آخر توں چاہندا کیہ ایں میرے کولوں؟
بس دنیا وچ ہور کُجھ نہیں، صرف تینوں، نہیں تاں ایسے ہی بینچ اُپر اپنی جان دے دیاںگا۔” نرندر دا جواب سی۔
مینا پھس پئی، اوس کولوں اس دا دکھ ہور نہیں سی سہاریا جا رہیا۔ نرندر نے اوس نوں اپنے کول کھڑے سکوٹر ‘تے بٹھایا تے دُور سڑکاں ‘تے سیر کرن لئی نکل پیا۔
صدقے جائیے ایہو جیہی عاشقی دے۔
اپنے محبوب نوں پاون توں بعد نرندر نے اپنے کم وچ ہور محنت کرنی شروع کر دتی۔ محبوبہ پالنی کوئی سوکھی گل تاں ہندی نہیں، خرچے وی ودھ جاندے ہن۔ دِلّی ایس ہفتے وچ اِک واری دی جگہ دو واری جانا شروع کر دتا۔ کمیشن دا کم چھڈ کے بجلی دا سستا سامان مارکیٹ وچوں چکدا تے چنگے اچھے نفعے ‘تے میرٹھ دے بلڈراں نوں ویچ دیندا۔
کسے وی بزنس وچ جے کوئی چنگی لائن مل جاوے تاں دھن دھن ہو جاندی ہے، نرندر دی وی دھن دھن ہونی شروع ہو گئی سی۔ ہن اوس بجلی دے کنٹریکٹ لینے شروع کر دتے۔
بزنس ہور ودھیا تاں اوہ میرٹھ توں دِلّی آ گیا۔ دِلّی آ کے اوس دی زندگی دی محبت کامیاب ہو گئی۔ جس عشق پِچھے اوس اپنی جان خطرے وچ پا لئی سی، اوس عشق نال ویاہ کروا لیا تے کامیابی دیاں نویاں پوڑیاں چڑھن لگا۔
بجلی دے کنٹریکٹراں توں بعد اوہ اگ بجھاو ینتر لاون دا ٹھیکے دار بن گیا۔ بزنس وچ جد تہانوں کوئی اچھی لائن مل جاندی ہے تے تسیں اپنے کاروبار وچ چیتن ہو رہے ہوندے ہو تاں نویں رستے بندے رہندے ہن جیہڑے کہ نرندر لئی بَندے جا رہے سن۔
آہستہ آہستہ اوہ دِلّی دے کُجھ گِنویں چنویں ٹھیکیداراں دا دوست بن گیا۔ دِلّی دیاں سرکاری بلڈنگاں دا کم سنبھال رہے افسراں نال سانجھ پے گئی تے فیر اوہناں نال گوڑھے رشتے قایم ہو گئے۔ افسراں نوں جو کُجھ چاہیدا سی نرندر اوہناں دیاں منگاں پوریاں کرن لگا۔ لکھاں روپے دے ٹھیکے ملنے شروع ہو گئے۔ ٹینڈر جتن لئی باقی دے ٹھیکیداراں نال سمجھوتے ہون لگ پئے تے افسراں دا اوہ چہیتا ٹھیکے دار بن گیا۔ کھان پین، عیش و عشرت لئی نرندر دلدار دوست ہے۔ نرندر نے افسراں دی نبض پھڑ لئی سی تے ایس طرحاں اوہ ست اَٹھ سالاں وچ ہی کروڑپتی بن گیا تے فیر کیڑا اُٹھیا بمبئی فلم بناون دا۔
اج اوس دا بزنس صرف دلّی ہی نہیں سگوں بمبئی تے ہور کئی وڈے وڈے شہراں وچ پھیلیا ہویا ہے۔ میرٹھ توں سکوٹر اُپر دِلّی آون ویلے شاید اس کدے سوچیا نہیں سی کہ اوس دا بزنس اینا پھیل جاوے گا پر ایہہ سبھ کُجھ تاں ہی ہو سکیا جس لگن نال اس محنت کیتی سی تے اپنے بزنس پرتی ایمان داری رکھی۔
نرندر بھاویں میرٹھ دا ہندی بولن والا بَنیا سی پر دِلّی پنجابی ٹھیکیداراں نال پائیاں دوستیاں نال اوہ پکّا پنجابی بن گیا سی، ساڈے نال اوہ پنجابی ہی بولدا سی۔
پچھن لگا، تسیں ایس ڈھگے نال کیویں پھس گئے، میرے تاں ایس لکھّاں روپئے برباد کر دِتے ہن، کاش کہ آپاں کدھرے پہلے مِلے ہوندے تاں تہانوں ایس بربادی توں بچا دیندا۔ اوس نے ہور دسیا کہ سکھونت نے اوس نوں وی پہلے شروع وچ بڑے سبزباغ وکھائے سن۔
ہیرو اوہناں دا وی کمار گورو سی تے ہیروئین کمی۔
کیمرامین وی اوس دا چہیتا شاہ جی کرن۔ فلم دی شوٹنگ لئی اوہناں پچھلے سال تن ہفتے دا شیڈوئلڈ کلو منالی رکھیا سی۔بمبئی توں کئی ٹرکاں وچ شوٹنگ دا سامان لدّیا، اِک ہفتہ پہاڑاں دا سفر کردے ہوئے، اوہ کلو منالی پہنچے سن۔
اوتھے جا کے سکھونت نوں سمجھ نہ آوے کہ ہُن شوٹ کیہ کریئے۔ ہیرو ہیروئین ہوٹل وچ بیٹھے سن تے کدے اوہ برفاں وچ قلابازیاں کھا رہے سن۔ اِک دو دِن دی شوٹنگ کرکے فیر رُک گئے۔ سکرپٹ تیار نہیں سی، کوئی سین نہیں سی لِکھیا تے نہ ہی کوئی گانا شُوٹ کیتا جا سکدا سی۔ اینے بندے سدّ کے کوئی پہاڑاں تے برفاں دے سین تاں لینے نہیں سن۔
(جاری اے)

تھوڑی دیر بعد میں ایسے حالت وچ انیل سیکھری دے دروازے موہرے ساں۔
گیتا نے دروازہ کھولیا، وِسکی دا تھوڑا جیہا سرور، بارش نال بھجیا ہویا تے ساہمنے ہسدا مسکراوندا اِک خوبصورت چہرہ، میرا نشہ دُگنا ہو گیا۔
گیتا نے میرے ہتھوں چھتری پھڑ کے اِک کونے ‘تے رکھ دِتی تے کہن لگی،
“‘انیل جی ذرا تھلے والے فلیٹ وچ گئے نیں، پنج ست منٹ وچ آ جان گے، اونی دیر تسیں باتھ روم وچ جا کے اپنے کپڑے بدل لوو۔” ایہہ کہندیاں اوس پہلے ہی تیار کیتا کڑتا پجامہ میرے ہتھ آ پھڑایا۔
مینوں سمجھ نہ پوے، ایہہ کیہ ہو گیا ہے مینوں… اینی اپنت میں پہلے کدے نہیں سی ویکھی، اسیں بھاویں پہلے وی کئی واری اِک دوسرے نوں مل چکے ساں پر اج کُجھ قدرتی کرشما ہو رہیا سی۔
انیل دے آون ‘تے اسیں تِنے جنے گدیدار بیڈ اُپر بیٹھ جاندے ہاں، نوکرانی بوتل، گلاس، سوڈا تے برف ساڈے وچکار لیا کے رکھ دیندی ہے۔ ساڈے تناں لئی پیگ بندا ہے، تنے گلاس ٹکراوندے ہاں۔ آہستہ آہستہ سرور اکھّاں وچ ودھی جا رہیا ہے۔ باہر موسلادھار بارش نال ہل رہے پتیاں دا مدھر سنگیت وج رہیا ہے، میں چپ ہو جاندا ہاں، میریاں اکھّاں نوں پتہ نہیں کیہ ہوئی جا رہیا ہے، پانی ترن لگدا ہے، کُجھ ادتی ہی نشہ جیہا آ رہیا ہے۔
“‘ہاں سگّو صاحب، مینوں انیل جی نے دسیا کہ تسیں اج مرن دی تیاری کر رہے سی۔”
میں چُپ ساں۔
“‘نہیں نہیں دسّو، مرن دی سوچ رہے سی؟ سوسائیڈ کرن دی سوچ رہے ہو،بزدل بنن لگے ہو؟ کیہ مذاق ہے ایہہ؟”
میں اجے وی چُپ ساں، میریاں اکھّاں وچوں تر رہے اتھرو باہر ٹپک آئے سن۔
گیتا کول ہی پئے اِک نیپکن نوں میرے ہتھ وچ پھڑاوندیاں کہن لگی،
“‘سیانے بیانے ہو تسیں، بچیّاں والیاں گلاں کر رہے ہو۔ تہاڈا پریوار ہے، بیوی بچّے نیں رانی بھابی جی کِنے چنگے نیں، ایتھے اسیں تہاڈے دوست ہاں، ایہہ تہاڈا اپنا گھر ہے… ایہو جیہیاں گلاں سوچنیاں چنگیاں لگدیاں تہانوں؟”
گیتا نے اپنے ہتھیں میرے خالی پئے گلاس وچ اِک ہور پیگ بنا کے مینوں دتا تے میرا ہتھ پھڑ کے کہن لگی،
“‘قسم ہے تہانوں ساڈی دوستی دی جے تسیں فیر کدے دوبارہ ایہو جیہی مرن مران دی گل سوچی۔ ہتھ ملاو ساڈے دوناں نال تے کرو ایہہ وعدہ۔” دوہاں دے ہتھّاں وچ میرے ہتھ گھٹے ہوئے سن۔
ایہناں ہتھاں دے نگھ وچ کوئی تار ہلی تے میریاں اکھّاں وچوں آ رہے اتھرو بند ہو گئے۔ مینوں لگن لگا کہ ایہہ جیویں گیتا تے انیل دے ہتھ نہ ہون، کرشن دی گیتا ہووے تے کرشن ارجن نوں اپدیش دے رہیا ہووے۔
ساڈی لمبی دوستی دی اج شروعات ہوئی سی۔ دوستی دے ناں ‘تے اسیں پھر آپو اپنے گلاس ٹکراوندے ہاں۔
میرے جان دا وقت ہو گیا سی، رات دا اِک وج چکیا سی۔
گیتا کونے ‘تے پئی چھتری چک میرے ہتھ پھڑاوندیاں کہندی ہے،
“‘تسیں بڑے چنگے ہو، تے چنگے بن کے ہی رہو۔”
دروازہ بند، پر میرے دل دے کئی دروازے کھل گئے سن۔ کُجھ ہی گھنٹے پہلاں میں جو خود کُشی کرن دی سوچ رہیا ساں، ہُن زندگی دی آس لے کے، پیار دی خوشبو لے کے… اِک محبت لے کے، دوستی دا نگھ لے کے پرت رہیا ساں۔
باہر آ کے اڈ رہیا ساں میں زندگی جیون لئی
کھلیاں ہواواں وچ ساہ لین لئی
ندیاں، نالے، سمندر، پہاڑ
طے کرن لئی
کوتا لکھن لئی
محبت لکھن لئی۔
گھر آ کے میرا سون نوں جی نہ کرے، سوچن لگا کہ ایہہ کیہ اچنبھا ہو گیا ہے۔ میری تاں ایس ویلے شاید کدھرے لاش پئی ہونی سی تے میں ہُن سویر دی اڈیک کر رہیا ہاں۔
باہر اجے وی بارش ہو رہی سی، کھلی باری وچوں بارش دی واچھڑ میرے ‘تے پے رہی سی، شام دے سہاونے پل میریاں اکھّاں ساہمنے وار وار آ رہے سن۔
گیتا کہہ رہی سی، “مرن دی سوچ رہے ہو؟ سوسائیڈ کرن دی سوچ رہے ہو؟ بزدل بنن لگے ہو… کیہ مذاق ہے ایہہ…؟”
میں اُٹھ کے بیٹھ جاندا ہاں، ساہمنے والی باری ہور کھلی چھڈدا ہاں۔
ہوا دا اِک زبردست بلا کمرے اندر آوندا ہے… ٹیبل ‘تے پئے کاغذ پتر سبھ کھلر جاندے ہن…۔
گیتا دی آواز، شاید کرشن دی گیتا دی آواز فیر کمرے وچ میرے کنّاں وچ گونجدی ہے
“‘سیانے بیانے ہو تسیں، بچیاں والیاں گلاں کر رہے ہو… تہاڈا پریوار ہے، بیوی بچّے نیں… کیہ مذاق ہے ایہہ؟ زندگی مذاق نہیں… اصلیت ہے…”
ہاں ہاں زندگی مذاق نہیں، ایہہ اصلیت ہے، ایس نوں پیار کرنا چاہیدا ہے نہ کہ ہوش گوا کے اجائیں ختم کرنا چاہیدا ہے۔
ہُن گیتا دیاں گلاں وچوں دور دراڈے لنڈن بیٹھی میری بیوی بول رہی سی،
“‘سیانے بیانے ہو تسیں… تہاڈا پریوار ہے، اسیں تہاڈے بیوی بچے ہاں، تسیں سانوں کس دے سہارے چھڈ کے مرن بارے سوچ رہے ہو۔ کیہ تسیں بمبئی ایس کرکے گئے سی کہ اوتھے جا کے تسیں سوسائیڈ کرنی ہے کیہ تہانوں ساڈا کوئی فکر نہیں ہے؟
… کیہ تہانوں اگ وچ سڑ رہیا تہاڈا پتر نظر نہیں آ رہیا؟
کیہ تہانوں جوان ہو رہیاں دھیاں نہیں نظر آ رہیاں؟ (جاری اے)

کیہ تہانوں ودھوا ہوئی جان والی پتنی نہیں نظر آ رہی؟
کیہ مذاق ہے ایہہ؟ دسو نہ کیہ مذاق ہے ایہہ۔”
ہاں! ہاں!! کیہ مذاق ہے ایہہ؟ میرے مونہوں آپ مہارے نکل جاندا ہے۔
میں اٹھ کے کھلرے ہوئے پیپر چکدا ہاں، پین چکدا ہاں تے اِک لمبا خط اپنی رانی نوں لِکھن لگدا ہاں۔
اپنے پیار دا اظہارکردا ہاں…
اکھّاں بند کردا ہاں…
صبح ہو گئی ہے۔
ایہہ شاید 1976-77 دی گل ہے۔ دِلّی دی ڈی.ایل.ایف. پراپرٹی کمپنی گُڑگاواں لاگے اِک نواں شہر وساون دی تیاری کر رہی سی۔ ایس کمپنی نے پہلاں دِلّی دیاں کئی کلونیاں وسائیاں سن۔ میں 175 روپئے دے حساب نال پنج پنج سو گز دے دو پلاٹ خرید لئے سن۔ دوہاں ہی پلاٹاں دی قیمت دو لکھ روپئے توں تھلے ہی تاری ہوئی سی۔ ہُن پندراں سال بعد اوتھے اجے وی اینی ڈویلپمنٹ نہیں سی ہوئی جنی کہ خریدن ویلے دسی گئی سی پر فیر وی اِک پلاٹ دی قیمت تقریباً نوں لکھ روپیہ مل رہی سی۔ مارکیٹ بڑی ڈاون جا رہی سی، سوچیا کہ ایہناں دو پلاٹاں وچوں اِک ویچ لیا جاوے تاں کہ فلم تاں کمپلیٹ کیتی جا سکے۔ فلم وِک جاوے گی تاں پلاٹ فیر واپس خرید لواں گا۔
اجّ 2020 وچ ایہناں پلاٹاں دی قیمت ویہہ کروڑ توں وی ودھ ہو گئی ہے۔ پلاٹ وِک گیا، نَوں لکھ ہور فلم وچ وڑ گیا، پتہ ہی نہ لگا کہ کدوں آیا تے کتھے گیا۔ فلم کیونکہ ہُن آخری دور وچوں لنگھ رہی سی، ایس لئی کُجھ خریدداراں نے ایس وچ انٹرسٹ لینا شروع کر دِتا سی۔ فلم خریدداراں دے آپو اپنے وکھرے وکھرے علاقے ونڈے ہوندے ہن جیہناں نوں فلمی سرکل وچ ٹیریٹری نام نال جانیا جاندا ہے۔ جِنّا وڈا کوئی ایریا ہے اونی ہی زیادہ اوس دی قیمت ہوندی ہے۔ کُل ملا کے اوس ویلے تقریباً نوں دس ٹیریٹریز ہوندیاں سن۔ سبھ توں وڈا ایریا بمبئی ٹیریٹری دا ہے، اوس توں بعد دلّی، یو.پی. آوندی ہے تے ایسے طرحاں ایہناں دو وڈے ایریئے توں بعد آوندے ہن، بنگال، راجستھان، بہار، مدھ پردیش، اڑیسہ، ساوتھ انڈیا، پنجاب تے اوورسیز۔
جے کوئی فلم اِک کروڑ وچ بمبئی لئی وِکے گی تاں اَسّی نبے لکھ وچ دِلّی یو.پی. جاوے گی۔ ایسے طرحاں فیر اگے کسے ٹیریٹری دا ستر، کسے دا پنجاہ تے کسے دا ویہہ فیصد دے حساب نال ملدا ہے۔ ساوتھ انڈیا وچ ہندی فلماں بہت گھٹ چلدیاں ہن، ایس حساب نال کئی واری تاں اوتھے فلم وکدی ہی نہیں تے بس کمیشن ‘تے ہی چلاونی پیندی ہے جاں فیر سنیما گھر کرائے ‘تے لے کے آپ ہی چلاوو۔
میری فلم دی جو قیمت مل رہی سی اوہ بہت ہی گھٹ سی، صرف پندراں لکھ روپیہ بمبئی دا۔ ایس حساب نال فلم دی کل قیمت پنجہتر کو لکھ روپیہ ہی مل رہی سی جدکہ میرا اِک کروڑ توں اُپر خرچ ہو چکیا سی۔ اینے سالاں توں بعد فیر وی گھاٹا ہی گھاٹا۔
لوکاں صلاح دتی کہ تسیں فلم نوں ویچنا شروع کرو، جے چل گئی تاں اوورفلو آوے گا تے سبھ گھاٹے پورے ہو جان گے پر پنجھی تیہی لکھ روپئے دا سدھا گھاٹا… تے ایس توں اپر پنج چھ سال میری زندگی دے تسیہے… وچھوڑے… اتھرو ایس سبھ دی قیمت مینوں ہور تیہہ لکھ روپیہ دے کے چکانی پوے گی۔
پر فلم تاں اجے وی پوری طرحاں تیار نہیں سی ہوئی، ایڈیٹنگ چل رہی سی، بیک گراونڈ میوزک اجے ڈب کرنا سی، ایکٹراں دی ڈبنگ کرواونی سی، فیر ہی کدھرے فائنل پرنٹ نکلنا سی۔ ایہناں توں علاوہ لیبارٹری دے خرچے، ایہہ سبھ کُجھ ہون نوں اجے اِک سال وی ہور لگ سکدا سی۔
اکاونٹینٹ انیل سیکھری نے صلاح دتی کہ تسیں فلم ویچن دی گل کرو، جیہڑی وی پارٹی چنگی ملدی ہے، اس کولوں پیسے ہتھ پھڑو کیونکہ سینکڑے ہی اجہیاں فلماں ہن جیہڑیاں کہ پوریاں بن کے ڈبیاں وچ بند پئیاں ہن، کوئی خریددار نہیں ہے ڈبیاں نوں جنگ لگ گئے ہن، تسیں تاں فیر وی لکی ہو کہ فلم وِک رہی ہے۔
اصل وچ فلم نہ تاں میرے ناں اُپر وِک رہی سی نہ ہی سکھونت دے ناں ‘تے۔ ساڈے کول صرف جیکی شراف دا ہی اِک پتہ سی جس اُپر خریدداراں دا انٹرسٹ بنیا ہویا سی۔
بڑی ہی ٹیڈھی فیلڈ ہے ایہناں فلم خریدداراں دا وی۔ فلم ڈسٹری بیوٹر تاں بیٹھے ہوندے ہن کوئی کلکتہ، کوئی دِلّی تے کوئی حیدرآباد۔ بمبئی دے فلم وکریتا ایجنٹ ایہناں ڈسٹری بیوٹراں نال اپنا رابطہ بنائی رکھدے ہن کہ کیہڑی فلم گرم ہے، کنے دی قیمت جا رہی ہے، اس دی ٹیریٹری وچوں ہور کون آیا ہویا ہے۔
ایہہ سبھ جانکاری ایجنٹ آپو اپنے گاہکاں نوں دیندے رہندے ہن کیونکہ ہر ہفتے تاں کوئی بمبئی آ نہیں سکدا۔
ایہناں ایجنٹاں توں علاوہ فلماں دے ٹریڈ میگزین ہن جیہناں وچ ہر فلم بارے پوری جانکاری بھری ہوندی ہے۔ ایہناں میگزیناں وچوں سبھ توں پرانا مسٹر نہاتا دا ‘ٹریڈ گائیڈ ہے جدکہ دوسرے دو ‘فلم انفرمیشن تے ‘کمپلیٹ سنیما ہن۔ ایہہ تنے میگزین تقریباً ہر اوس آدمی کول پہنچنے ضروری ہوندے ہن جیہناں دا فلماں نال تھوڑا بہت وی سبندھ ہووے۔
جدوں وی کسے نویں فلم دا مہورت ہوندا ہے تاں سبھ توں پہلیاں خبراں ایہناں وچ ہی چھپدیاں ہن۔ فلم دی شوٹنگ کنے دن دی ہوئی ہے، شوٹنگ وچ کس کس نے حصہ لیا، فلم کس سٹیج ‘تے ہے، ایڈیٹنگ ہو رہی ہے، ڈبنگ چالو ہے، فلم دیاں کنیاں ٹیریٹریز وِک چکیاں ہن، کس نے خریدی ہے، جیہڑی فلم شکروار نوں رلیز ہوئی ہے، اس دی کلیکشن کیہ ہے۔ گل کیہ انسائیکلوپیڈیا ہوندے ہن ایہہ سارے ٹریڈ میگزین۔ ہر شنچروار نوں ایہہ میگزین مارکیٹ وچ آوندے ہن تے فلمی لوک ایہناں دی اڈیک اِنج کردے ہن۔ (جاری اے)

جیویں اوہناں دی زندگی ایہناں وچ لکھی ہووے۔ فلمی دفتراں وچ بھاویں تسیں کوئی وی ہور کم کر رہے ہووو پر ایہہ میگزین آوندیاں ہی سبھ ایہناں نوں پھرولن لئی بھجدے ہن۔ گل ٹھیک وی ہوندی ہے کیونکہ ایہناں وچوں ہی پتہ لگدا ہے کہ بمبئی دے میٹرو سنیما دے پہلے شو دی کیہ وٹت ہوئی ہے، دِلّی دے پلازا دا کیہڑا شو ہاوس فُل گیا ہے، جالندھر دے جیوتی دی کی کلیکشن ہے۔
میری فلم انتم نیائے دی وی ایس وچ ہر ہفتے چھوٹی موٹی خبر چھپدی رہندی سی کہ ایس دیاں کنیاں ٹیریٹریز وک گئیاں ہن۔ ساڈی فلم لئی ہن بھاویں کافی گاہک آ رہے سن پر اوہ قیمت نہیں سی مل رہی جس نال لگیا پیسہ واپس آ جاندا۔
ایہہ تاں عام اصول ہے کہ جد وی اسیں کوئی نویں چیز خریددے ہاں، پہلے اس نوں چنگی طرحاں ویکھدے ہاں، کوئی شرٹ خریدنی ہووے، پینٹ خریدنی ہووے تاں اسیں پا کے ویکھدے ہاں کہ ایس نال ڈھڈ گھٹدا تاں نہیں۔ ٹیلیوژن، فرج، گہنے، گل کیہ ہر چیز خریدن ویلے اسیں پہلاں اس نوں پرکھدے ہاں فیر جا کے فیصلہ کردے ہاں کہ ایہہ چیز ساڈی پسند تے ضرورت مطابق ٹھیک ہے کہ نہیں۔ فلم خریدداری تاں بہت وڈی گل ہے، جس بزنس مین نے اس اپر لکھاں کروڑاں لاونا ہووے اوہ تاں پہلے سو پرسینٹ ایس سودے وچ یقین کرے گا کہ ایس نال اس نوں فائدہ ہووے گا؟ کِنّا منافع ہووے گا؟
گل صرف خریدن تک وی محدود نہیں ہوندی۔اِک فلم پروڈیوسر، ڈسٹری بیوٹر نوں ویچ کے اوس نوں صرف دس سال لئی فلم چلاون دے حقوق دیندا ہے۔ ایہہ حقوق خریدن توں بعد ڈسٹری بیوٹراں نے سنیما مالکاں نال سودے کرنے ہوندے ہن۔ اِک ٹیریٹری وچ جے ویہہ سنیما گھر ہن تاں گھٹ توں گھٹ پندراں سولاں پرنٹ تاں تیار کرواونے پیندے ہن۔ فلم لیبارٹری وچ اس فلم دا نیگیٹو تیار پیا ہو ندا ہے تے ڈسٹری بیوٹراں دے آرڈر مطابق اوہ پوزیٹو تیار کردے رہندے ہن۔ اوس ویلے اِک پوزیٹو تیار کرن اُپر تقریباً تیہہ چالی ہزار روپیہ خرچ آوندا سی جدکہ ایہہ قیمت ودھ کے ہُن ستر پنجہتر ہزار ہو چکی سی۔
کِنّی وڈّی کوئی فلم ہے، اوس دی ریلیز وی اوسے حساب نال ہی کیتی جاندی ہے۔ اوس ویلے کسے وڈی فلم دے کئی واری سو ڈیڈھ سو پرنٹ کڈھے جاندے سن پر اج کل تاں تن سو تک پرنٹ وی بنائے جا رہے ہن۔ ایہہ سارا خرچہ ڈسٹری بیوٹراں نے ہی کرنا ہوندا ہے تے ڈسٹری بیوٹراں نے سنیما گھراں دے مالکاں کولوں وصول کرنا ہوندا ہے۔
ایس توں علاوہ خرچہ ہوندا ہے فلم پبلسٹی دا جیہڑا کہ فلم پروڈیوسر کردا ہے۔ پروڈیوسر نے فلماں دے پوسٹر، کتابچے، فوٹو گرافز، البماں تے کئی ہور طرحاں دا میٹر ڈسٹری بیوٹراں نوں سپلائی کرنا ہوندا ہے جس نال ودھ توں ودھ فلم دی مشہوری ہو سکے۔
ایہہ سبھ خرچے فلم دے ادھیکار ویچن ویلے ہی طے کر لئے جاندے ہن کہ کس ڈسٹری بیوٹر نوں کنا مٹیریل سپلائی کرنا ہے۔
ساڈی فلم لئی جد وی کوئی ڈسٹری بیوٹر آوندا جاں ایجنٹ آوندا تاں سارا دن ہی ایس لئی لگ جاندا۔ پہلے آٹو رکشا لے کے ایڈیٹنگ آفس جا کے تیار ہوئیاں ریلاں چکدے، فیر اوہناں نوں ٹرائل تھیٹر وچ لے کے جاندے، ڈسٹری بیوٹر آوندے، اوہناں لئی چاہ پانی دا انتظام کردے، کئی واری ڈنر ‘تے لے کے جاندے تے فیر دوسرے دن ٹیلی فون اگے بیٹھے رہندے، جواب اُڈیکدے کہ گاہک نوں فلم پسند آئی ہے کہ نہیں، سودا پٹے گا کہ نہیں پر بہتی واری چاہ پانی تے ڈنر کروائے بے کار ہی جاندے۔
اسیں تقریباً ہر ہفتے ہی اِک دو ایجنٹ جاں ڈسٹری بیوٹراں نوں اپنی فلم وکھاوندے۔ ایہناں ٹرائلاں اُپر خرچہ وی کوئی گھٹ نہیں آوندا، ہزاراں روپیہ لگ جاندا ہے۔ ایس توں بعد جے فلم وِک وی جاندی ہے تاں ڈسٹری بیوٹراں کولوں رقم اُگراہن دی گل آوندی ہے، ایجنٹاں دیاں چاپلوسیاں کرنیاں پیندیاں ہن۔ انیکاں ہی فلم پروڈیوسر ہن فلم نگری وچ جیہڑے ہر روز کمیشن ایجنٹاں دے ترلے منتاں کردے رہندے ہن آپو اپنیاں فلماں ویچن لئی کت بنیا رہندا ہے نواں بندہ ایس کم وچ، پُوچھ ہلاوندا ہے ڈسٹری بیوٹراں دے پِچھے پِچھے، ایجنٹاں دے پِچھے، دلالاں پِچھے۔
جِنّا وڈا کوئی ڈسٹری بیوٹر ہوندا ہے، اونی زیادہ ہی کتے دی پوچھ ہلدی رہندی ہے
ڈسٹری بیوٹر
پروڈیوسر
کُتے دی پُوچھ
کیا کمبی نیشن ہے…
پر ہے ایہہ سچ
کُتے دی پُوچھ ہلدی ہلاوندیاں سانوں کسے وڈے ڈسٹری بیوٹر کول تاں نہ لجا سکی پر اِک ایسے بندے کول لے گئی جو کہ ڈسٹری بیوشن دا نواں کم شروع کر رہیا سی۔ جد اسیں اوس دے آفس بمبئی سینٹرل گئے تاں ساڈی اڈیک دے باراں وجے توں تن وج گئے۔ فیر دروازہ کھلیا تاں اِک گیرو رنگ دا چولا پائی ہٹا کٹا صاحب اندر داخل ہویا، نال اس دے دو ساتھی سن، اِک شاید ڈرائیور تے دوسرا جیویں گن مین۔ کوئی پنجاہ کو سال دی عمر ہووے گی اوس دی۔ میں تے گرندر ویسے ہی ڈر گئے، ایویں چوہے جیہے بن کے سنگڑی جا رہے ساں کہ اوس اندر اپنے کمرے وچ آون لئی اشارہ کیتا۔ اندر گئے تاں سو سوال اس ساڈے ساہمنے رکھ دتے تے اسیں جواب دیندے رہے۔
اچھا تو کل شام کو مجھے فلم دکھاو فیر بات کریں گے۔ سانوں کُجھ حوصلہ ہویا، گرم گرم چاہ پیتی تے ٹرین پھڑ کے گھر واپس آ گئے۔
دوسرے دن اساں جوہو وچ اِک پریویو تھیٹر بُک کرا لیا۔ کوئی گھنٹہ کو بھر لیٹ جناب پنج چھ اپنے دوستاں متراں نال فلم ویکھن آ پہنچے۔ اِک بیگ وچ اوہناں کول دو بلیک لیبل، کھارا سوڈا تے برف دی وڈی فلاسک آ گئی سی۔ (جاری اے)

پیگ لگنے شروع ہو گئے فلم چلدی رہی گلاس خالی تے خالی ہوندے رہے۔ فلم اجے پوری ختم نہیں سی ہوئی کہ دوویں بوتلاں ختم ہو گئیاں۔
اوہناں مینوں فلم روکن لئی کیہا۔
فلم رُک گئی۔
“‘اچھا تو کل چار بجے میرے آفس میں آ جاو… ایگریمنٹ سائین کریںگے۔
ساڈے تاں پیر دھرتی ‘تے نہ لگن۔ سینٹور جوہو پنج ستارہ ہوٹل دے نال ہی مغلئی ریسٹورینٹ وچ جا کے کھانا کھادا۔ پہلے ٹھنڈی ٹھنڈی بیئر تے فیر دو وڈے وڈے بلیک لیبلز دے پیگاں توں بعد کھانا تاں سواد لگنا ہی سی۔
اوس نویں نویں بنے ڈسٹری بیوٹر دا وڈّا بھرا دبئی رہندا سی تے اوتھے ہی کوئی کاروبار کردا سی۔ چھوٹا بھرا اوس دی چھتر چھایا ہیٹھ ایہہ فلماں دا کم شروع کر رہیا سی۔ اوس چار وجے دفتر آونا، دو کو گھنٹے سٹاف کولوں کوئی حساب کتاب دی گل کرنی تے ست وجن سار ہی کسے بار یاں ریسٹورینٹ چلیا جانا۔ فیر رات دے تن چارن وجا دینے۔ گھر اوس دا سانتا کروز سی… اِک گھنٹہ آوندیاں لگ جانا تے فیر اوس بیڈ وچوں اُٹھنا کوئی اِک دو وجے۔ ایہہ اوس دی روٹین سی۔
ساڈی فلم اوس تقریباً سولاں کُو لکھ دی بمبئی ایریئے لئی خرید لئی تے دو لکھ روپیہ بیاناں دے دتا۔
میں جدوں وی بمبئی جانا تاں اوس نوں مِلنا تاں فیر ضروری ہو جاندا سی۔ نہ چاہوندیاں ہویاں وی ایہہ کئی وار مجبوری بن جاندی کیونکہ اوس نُوں ملن دا مطلب ہوندا سی کہ شام وی گئی، رات وی گئی تے فیر صبح سویر وی گئی۔
اک شام اوس دا فون آوندا ہے…
“‘سگّو صاحب آپ کب آئے، آپ نے بتایا بھی نہیں؟ اچھا بات سنو، آپ آٹھ بجے ہوٹل تاج کے پیچھے ‘چمنی ریسٹورینٹ ہے اس میں آ جاو، آپ سے کچھ بات کرنی ہے۔”
ساڈھے اٹھ وجے اسیں بلیک لیبل دے سِپ لگا رہے ساں کہ جناب کہن لگے،
“‘میں نے اپنے بڑے بھائی کے ساتھ دبئی میں بات کی ہے، وہ بھی ایک فلم بنانا چاہتے ہیں، یہ فلم تو ہم نے خرید لی ہے… آپ کو اب کوئی پیسے کیہ چنتا کرنے کی ضرورت نہیں ہے… پیسہ ہم لگائیں گے، آپ پروجیکٹ تیار کرو اور ہمیں دکھاو۔”
پوری بوتل خالی… چکن لیگز، کباب، بھنے میٹ نال بھریاں پلیٹاں وی خالی ہو گئیاں سن۔ جناب نے انتظار کر کر تھک چکے بیریاں نوں اپنا کارڈ دِتا تے فیر سو سو روپیہ ساریاں دے ہتھ پھڑایا۔
ساڈی کار رات دے تن وجے میرین ڈرائیو دی ول کھاندی سڑک اُپر چمک رہیاں روشنیاں وچ سانتا کروز ول دوڑی جا رہی سی۔
اوس صاحب دا ناں سی ستیش موتوانی، سندھی بھائی سی۔ کوئی وڈا دفتر نہیں سی اوس دا، بس دو چار بندے ہی کم کردے سن جو فلماں دی ڈسٹری بیوشن بارے ایدھر اودھر فون کرکے جانکاری لیندے رہندے سن۔ پر رعب بڑا سی ایس موتوانی دا۔ بھگویں کپڑے پا کے، متھے ‘تے ٹِکا تے گل وچ ردرا دی مالا پا کے اوہ کوئی پورا رجیا پُجیا سادھو لگ رہیا ہوندا سی۔ اوس دیاں اکھّاں وچ اِک نشہ جیہا چڑھیا رہندا سی۔ مینوں ایہہ پتہ نہیں سی لگدا کہ ایہہ خماری رات دی پیتی ہوئی دارُو دی بھن توڑ ہے یاں کسے ہور گل دی… میں سوچدا چلو سانوں کیہ، ساڈی فلم تاں وِک گئی ہے… ہولی ہولی پیسے وی آوندے رہن گے۔
خیر، گل اگیّ توراں کہ دو چار دناں وچ اوس میرا دماغ اینا ‘برین واش کر دتا کہ میں اوس نال فلم بناون لئی سہمت ہو گیا۔
ساڈا فلم بینر ‘سگو فلمز انٹرنیشنل تاں قائم ہو ہی چکیا سی۔ کدے کسے ریسٹورینٹ تے کدے کسے بار وچ اوس مینوں سدّ لینا۔ ایہہ گل تاں سچ ہے کہ دو پیگ پی کے بندہ ہوا وچ اُڈن لگدا ہے… ایہناں دو پیگاں نال اُڈ رہیا بندہ فیر تیسرے پیگ نال راکٹ وچ بیٹھ جاندا ہے تے چن ستاریاں ‘تے پہنچن بارے سوچنا شروع کر دیندا ہے۔
… تے میں اِک شام ایس راکٹ وچ بیٹھیاں اپنے اِک اسسٹنٹ ڈائریکٹر راجو خان نال گل کیتی۔ اوہ تاں پہلے ہی مینوں کئی وار کہہ چکیا سی کہ سگّو صاحب اِک چھوٹی جیہی فلم تسیں ہور شروع کر لوو، اوس نوں میں ڈائریکٹ کراں گا۔
میرے دماغ وچوں چُراسی دے دنگے تے سکھاں دے قتل عام دا درد ہمیشہ کُجھ لکھن لئی اکساوندا رہندا سی۔ میں اپنے اکھیں کنگزوے کیمپ دِلّی وِکھے ودھوا ہوئیاں عورتاں تے یتیم بچیّاں دے رون دے منظر ویکھے ہوئے سن۔ ہندوستان دی ہسٹری دا ایہہ دردناک سانحہ کوئی کیویں بھل سکدا ہے۔ ایہناں روندیاں ماواں تے بچیّاں دیاں کرلاٹاں نوں میں اپنے کیمرے وچ وی بند کر رکھیا ہویا سی۔ ایس دردناک قتل عام بارے اِک پلاٹ ہمیشہ میرے دل دماغ وچ گھمدا رہندا سی کہ کیویں اِک سکھ پریوار دا گھر ساڑ دتا گیا سی، کیویں اوس دے باپ دے گل وچ ٹائر پا کے مٹی دا تیل چھڑک اگّ لا دتی گئی سی، کیویں اس دی ماں دیاں چھاتیاں نوں ننگیاں کیتا گیا سی۔ کیویں اوس دی بھین دی سلوار پاڑی گئی سی تے اوہ کدھرے نکرے لُکیا ایہہ سبھ کُجھ ہوندا ویکھی جا رہیا سی جے اوہ باہر نکلدا تاں تیل والا پیپا اس دے سر وچ آ ڈلھنا سی اوہ لکیا رہیا سبھ کُجھ اپنیاں اکھّاں ساہمنے ہوندا ویکھ اس اپنیاں اکھّاں بند کر لئیاں سن… ساہ روک لیا سی تے فیر اِک دن اوہ بمبئی بھج آیا سی۔ بمبئی دے سلم وچ رہندیاں اوہ ٹیکسی چلاون لگا۔ پنجاہ سٹھاہ منزلاں عمارتاں دے پیراں وچ وچھیاں جھونپڑ پٹیاں وچ رہندیاں اوہ دِلّی دیاں یاداں نال کیویں جی رہیا ہے… ایہہ ہی ایس فلم دی کہانی سی۔
سگّو صاحب ایہہ اصلیت تاں بڑی دردناک ہے پر فلمی پردے تے لیاونا کوئی سوکھی گل نہیں۔ کئی ایکٹر تاں ایس نوں سُن کے ہی کنیں کترا جان گے پر فیر وی آپاں دو چار کریکٹر ایکٹراں نوں سائین کر لیندے ہاں۔(جاری)

ایہناں سبھ قدرتی نظاریاں نوں جے میں اکٹھیاں کرکے تکڑی دے اک چھابے وچ رکھاں تے دوسرے پاسے اپنی ایس دوستی نوں رکھ دیندا تاں یقیناً میرا پاسہ بھاری ہی ہونا سی، کُجھ ایس طرحاں دا جنون ہو گیا سی مینوں۔
سلام کردا ہاں اج میں اپنی ایس دوستی نوں جس نوں بھاویں کوئی وی ناں دے دتا جاوے؛ عشق، پیار، محبت، ایس نال کوئی فرق نہیں پیندا۔ ایس محبت نے ہی تاں مینوں نویں زندگی دتی سی، جیون دا نواں راہ وکھایا سی، میرے ہنیرے رستیاں وچ روشنی دیاں کرناں جگائیاں سن، ایہہ سبھ اس ویلے جس رات میں خود کشی کر لین دا پکّامن بنایا ہویا سی۔
اینے سال بیت جان دے بعد اج وی میرا وشواس ہے کہ جے میں اس دوستی وچ، ایہناں رشتیاں وچ سریرک رشتے دی سوچ لے کے تردا تاں ایہہ صرف اِک وشواس گھات ہی نہ ہوندا، دوستی وچ بے وفائی ہندی تے سبھ توں وڈی گل میں اوہ سبھ کُجھ نہ ہوندا جو اج ہاں۔
میری باقی دی زندگی وی میری ایس پوترتا دی ہی دین ہے جس لئی میں احسان وند ہاں تے احسان وند رہاں گا مرن تک اس محبت دا جو بمبئی دی زندگی دے کالے آکاش وچ چن وانگ چمکی سی میرے لئی۔
اودھر گرندر سنگھ میرا بھانجا میرے فلمی کاروبار دا ‘ون اینڈ اونلی ہیڈ بنیا ہویا سی۔ فلم دا بھاویں میں پروڈیوسر ساں پر اصلی پروڈیوسر ہن اوہ ہی بن گیا سی۔ میں اوس نوں ‘پاور آف اٹارنی دے کے سارے لیگل کاغذاں اُپر سائین کرن دا حق دے دتا سی۔
ہُن کیونکہ فلم لگ بھگ کمپلیٹ ہو چکی سی تے دو چار ٹیرٹری وِک وی گئیاں سن ایس لئی فلمی قرضہ دین والے وی تہانوں پچھن لگ پئے سن۔ اصل وچ جو وی کوئی اسٹیبلشڈ پروڈیوسر ہے، اوہ فلم بناون لئی کدے وی اپنا پیسہ نہیں لاوندا، جے اپنا پیسہ لا کے تسیں فلم بناوندے ہو تاں تہاڈے توں وڈا کوئی بیوقوف نہیں ہے۔
فلم انڈسٹری وچ انیکاں وپاری ہن جیہڑے فلماں لئی قرضہ دین دا کم کردے ہن، اوہناں دا دھندا ہی ایہہ ہے۔
کوئی بینک تاں فلم لئی قرضہ دے نہیں سکدا تے نہ ہی کسے کول لکھّاں کروڑاں اپنا کیش ہوندا ہے جس نال فلم بنائی جا سکے، اس لئی ایہہ سبھ کم پرائیویٹ وپاریاں اپر ہی چلدا ہے۔ بڑی وڈی کمائی ہے ایہناں سود وپاریاں دی۔ بندہ ویکھ کے، پروڈیوسر ویکھ کے، اس دیاں پچھلیاں ریلیز ہوئیاں فلماں دا ریکارڈ ویکھ کے ہی ایہہ قرضے ملدے ہن، ایویں ایرے گیرے تے نتھو خیرے نوں تاں اوہ لاگے وی نہیں بھٹکن دیندے۔
ایہناں وپاریاں دیاں سود دراں اینیاں زیادہ ہوندیاں ہن کہ ایہناں دی پھسی کڑکی وچوں تسیں بچ کے نکل نہیں سکدے، جنی دیر اوہناں توں لئے قرضے تے ویاج دی پائی پائی اتار نہیں دیندے۔
ہُن ایس مارکیٹ دی پوری جانکاری وی دسدا جاواں تاں ہی پتہ لگے گا کہ ایہناں دی کڑکی وچوں تسیں کیویں نہیں نکل سکدے۔ انڈیا وچ قرضیاں لئی بینکاں دیاں سود دراں عام طور ‘تے گیاراں باراں فیصد دوآلے گھمدیاں رہندیاں ہن۔ فلماں لئی کیونکہ بینکاں توں قرضہ مل نہیں سکدا، ایس لئی اکو راہ ہوندا ہے ایہناں پرائیویٹ فلمی وپاریاں کول جان دا۔ ایہہ قرضے کیویں ملدے ہن، ایہہ کوئی سوکھی گل نہیں۔ فلم شروع کرن ویلے پروڈیوسر اپنے ولوں پربندھ کیتے پیسے نال کم ساردا رہندا ہے، اس توں اگلی سٹیج جیویں کہ پہلے دسیا گیا ہے آوندی ہے فلم وکن دی۔ جے فلم وِک وی جاندی ہے تاں پہلے پہل ڈسٹری بیوٹراں دیاں قسطاں آونیاں شروع ہو جاندیاں ہن۔
اِک دو گانے تسیں آپ ریکارڈ کروا لیندے ہو تے میوزک کمپنیاں والے اگے کم توری رکھدے ہن۔ فلم کمپلیٹ ہون تک ڈسٹری بیوٹر تے میوزک کمپنیاں بنائے ہوئے کنٹریکٹ مطابق تہانوں سارا پیسہ دے چکے ہوندے ہن تے بقایا رہندی رقم اوہناں اودوں ہی دینی ہوندی ہے جد فلم ریلیز دا فائنل پرنٹ تسیں اوہناں نوں دین لگدے ہو۔
ہُن فلم کمپلیٹ ہو چکی ہے پر اجے ایڈیٹنگ باقی ہے، ڈبنگ باقی ہے، بیک گراونڈ میوزک باقی ہے تے کئی واری شوٹنگ دا پیچ ورک کرن دا کم نکل آوندا ہے۔ ایہہ سبھ کُجھ کرن لئی پیسہ ہن کتھوں آوے۔ ایہہ پیسہ ہن ایہناں وپاریاں کولوں لین توں سوائے ہور کوئی چارہ نہیں رہندا۔
ایہناں لوکاں دیاں سود دراں مہینے دے حساب نال چلدیاں ہن جیہڑیاں کہ اِک مہینے تن فیصد توں لے کے کئی واری پنج چھ فیصد وی پہنچ جاندیاں ہن پر عام طور ‘تے ایہہ تن چارن فیصد ہی چلدا ہے۔
فرض کرو کہ تسیں کسے کولوں دس لکھ روپئے دا قرضہ چار فیصد دے حساب نال لیا ہے، اس نے اپنا پہلے مہینے دا ویاج چالی ہزار روپیہ کٹ کے نوں لکھ سٹھ ہزار روپیہ تہاڈے ہتھ پھڑاونا ہے تے فیر ہر مہینے ویاج لین لئی تہاڈے در ‘تے آ کھڑے ہونا ہے۔
ایہہ قرضہ دین توں پہلاں وپاری پکے پیریں بڑا ہی سخت کنٹریکٹ کردا ہے۔ ایس کنٹریکٹ مطابق اوہ فلم لیبارٹری کولوں وی ایگرمینٹ کروا لیندا ہے کہ انی دیر اوہ فلم ریلیز دا پرنٹ ڈسٹری بیوٹر نوں نہیں دین گے جنی دیر اس ولوں نو اوبجیکشن سرٹیفکیٹ نہیں ویکھ لیندے۔ ایس طرحاں وپاری دی اِک اک پائی تارن توں بغیر کوئی فلم ریلیز نہیں ہو سکدی۔
جیویں کہ میں پہلے دسیا ہے کہ ساڈی فلم ہن آخری دور وچوں لنگھ رہی سی تے باقی دا کم ختم کرن لئی ایہناں وپاریاں کول جان توں علاوہ ہور کوئی رستہ نہیں سی۔ گُرندر نے مہنگیاں سود دراںتے وکیاں ہوئیاں ٹیریٹریاں گہنے رکھ کے پیسے لینے شروع کر دتے۔ پیسہ ہتھ وچ آ کے ٹکیا رہے، ایہہ کیویں ہو سکدا سی۔ ایہہ اِک ہتھ آوندا تے دس جنے لین والے آ کے کھڑ جاندے۔
(جاری اے)

فیر بھانجے گرندر سنگھ پروڈیوسر دے ہن تک شوق وی ودھ گئے سن۔
اِک دو مہینے پہلاں اس اچانک اپنے پریوار نوں واپس دلی بھیج دتا سی۔ ہُن اکلیّاں ہی اوہ فلمی سلطنت دا سپاسالار بن گیا سی، ڈُب رہی سلطنت دا بادشاہ۔
سارا دِن اوہ آرام کردا، طبیعت ٹھیک نہ ہوندی تاں کسے ملن والے آئے نوں ٹرکا چھڈدا۔ شام نوں سہاونی محفل سجاوندا، اِک گوانڈھن نرس نال دوستی کر لئی، بیئر دے دور چلدے، نرس اوس دی بیماری دا علاج کردی تے دوویں مدہوش ہو کے اِک دوسرے دیاں باہواں وچ لپٹ کے سوں جاندے۔ اگلے دن سگّو مامے نوں اِک نواں ‘ایپی سوڈ سناوندا کہ کل اوہ کم دے پریشر نال کِنّا بِزی رہیا۔ ایہناں ہی دِناں وِچ لنڈن توں اِک ہور پنجابن کُڑی فلماں وچ کم کرن دے سپنے لے کے بمبئی پہنچی ہوئی سی۔ اوہ پچھلے اِک سال توں جگہ جگہ کم لئی بھٹک رہی سی پر کدھرے وی اینٹری نہیں سی مل رہی۔ بمبئی ورگے شہر وچ رہنا کوئی سوکھا نہیں، تہاڈے کول بھاویں کِنّا وی پیسہ ہووے پر جے تسیں ذرا اس نوں سنبھل کے نہیں ورتدے تاں دِناں وچ ہی بھرے بھنڈار خالی ہونا شروع ہو جاندے ہن۔
اوس کُڑی دا ناں مندیپ سی پر بمبئی وچ اوس نے اپنا ناں ‘مینڈی رکھیا ہویا سی، اوس نوں وی اپنے خرچے گھٹاون لئی کسے جگہ دی بھال سی، کسے سہارے دی ضرورت سی۔
ساڈی فلم دی شوٹنگ دوران گُرندر تے مینڈی دی کدھرے ملاقات ہوئی تے فیر دوناں دی دوستی ودھ گئی تے فیر اِک دن دوستی اینی ودھی کہ اوہ میرے فلیٹ وچ ہی شفٹ ہو گئی۔ مینڈی دا چکر چل گیا، کھانا پینا مفت، رہنا مفت تے باقی دے خرچے کرن والا جے عاشق مل جاوے تاں فیر سمجھو موجاں ہی موجاں۔
مینڈی نوں گُرندر دا سہارا مل گیا سی تے گُرندر نوں اپنی اکلتا دور کرن لئی مینڈی دا، دوناں دا خرچہ لنڈن بیٹھے مامے سگو دے کھاتیاں وچ جمع ہون لگ پیا۔
لنڈن وچ کم دے بوجھ وچ دبیا ماما شام نوں جد وِسکی دا اک پیگ پا کے مکیش دا کوئی اُداس گیت سن رہیا ہوندا تاں بھانجا بمبئی دی برساتی شام نوں، ڈب رہے سورج دی لالی وچ، جوہو بیچ دی گلی ریتا، بیئر تے مینڈی نال جپھی پائی گھم رہیا ہوندا۔
ہُن پوری فلم تیار ہو چکی سی تے ساریاں ٹیریٹریز وِک وی گئیاں سن۔ ڈسٹری بیوٹراں ولوں آون والیاں ساریاں قسطاں وی بند ہو چکیاں سن۔ ساریاں ٹیریٹریز گہنے پئیاں سن تے اوہناں اپر لیا قرضہ ختم ہو چکیا سی، ہن ہور کدھروں وی اِک پیسہ قرضہ نہیں سی مل رہیا۔
اودھر ڈسٹری بیوٹر ریلیز دی ڈیٹ منگ رہے سن، اوہناں وی اس لئی سنیما گھر بک کرنے سن۔ گرندر نوں ہور سکیم سجھی۔ اوس میرا گڑگاواں والا دوسرا پلاٹ وی گہنے رکھ کے پیسے چک لئے۔ کہن لگا،
“‘پلاٹ وِک نہیں رہیا۔ صرف گہنے رکھ کے پنج لکھ روپیہ چکیا ہے، بس مہینے دو مہینے دی ہور گل ہے، فلم ریلیز ہووے گی تاں ایہہ پیسے واپس دے کے پلاٹ واپس آ ہی جانا ہے۔ میں اس ویلے لنڈن وچ ساں تے ایہہ پنج سو گز دا پلاٹ کسے وی حالت وچ کھونا نہیں سی چاہندا۔ دو پلاٹ سن میرے، اِک نوں ویچ کے اس پیسے نال دوسرے اُپر ودھیا کوٹھی بناون دے سپنے لئے سن کدے میں۔ ہُن اوس نے ایہہ وی گہنے رکھ دتا سی۔ مینوں اپنے اپنے تے غصہ آ رہیا سی کہ میں کیوں ایس نوں پاور آف اٹارنی دے دتی، کیوں اپنے ہتھ وڈھ کے ایس نوں دے دتے۔ میں بگانیاں کولوں تاں وِکیا ہی ساں، ہُن آپنیاں کولوں وی وِک رہیا ساں۔
دِل ‘تے پتّھر رکھ کے بیٹھا ہویا ساں، پتھر وی اینے بھارے ہو گئے سن کہ اوہناں دے تھلیوں نکلنا مشکل ہی نہیں، سگوں ناممکن ہو گیا سی۔
سکھونت اپنا کم کرکے لانبھے ہو گیا سی، اوہ ہن کدے کدے ہی آ کے ملدا سی۔ اوس دی ڈائریکشن، ایڈیٹنگ تے ڈبنگ دا کم ختم ہو گیا سی، تھوڑا بہتا بیک گراونڈ میوزک دا کم چل رہیا سی تے ایس توں بعد ‘فائنل کاپی دی تیاری شروع ہو جانی سی۔
ایس طرحاں فلم ریلیز ہون دے آخری دور وچوں لنگھ رہے ساں اسیں۔
ایہہ کم وی کوئی چھوٹا کم نہیں سی سگوں سر درد بنیا ہویا سی۔ ہن فلم دے پوسٹر ڈزائین کرواونے سن۔ پوری فلم دے اہم سیناں دے سٹل فوٹوگرافز سیلیکٹ کرکے اوہناں دے فائنل پرنٹ کڈھواونئے سن جیہڑے کہ ریلیز ویلے سنیما گھراں وچ لگدے ہن۔
ایس توں علاوہ ہر ڈسٹری بیوٹر نوں فلم دیاں ایلبماں ‘تے انیکاں ہی ہور طرحاں دا پبلسٹی مٹیریل وی سپلائی کرنا سی۔
صرف ایہہ ہی نہیں، ریڈیو پبلسٹی بناونی سی، کیہڑیاں آوازاں وچ ایہہ ریکارڈ کرواونی ہے، ایس دی سکرپٹ، ڈائیلاگ کیسٹز، گانیاں دیاں کیسٹاں، پبلسٹی ایجنسی نوں دینیاں سن۔
پھر ایس توں اگے سنیما گھراں وچ چلن والا ٹریلر بناونا اجے باقی سی۔ فلم ریلیز توں تقریباً اِک مہینہ پہلاں تاں ایہہ ڈسٹری بیوٹراں نوں دینا ہی ہوندا ہے تاں کہ اوہ اگے بک کیتے سنیمیاں وچ چلا سکن۔
میں تاں سمجھ رہیا ساں کہ فلم دی شوٹنگ ختم ہوئی تاں سمجھو کم پورا ہو گیا، فلم تیار ہو گئی پر اصل کم تاں اجے باقی سی۔
بچہ تاں پیدا ہو گیا ہے پر اس نوں کس طرحاں دے کپڑے پوا کے شنگارنا ہے، ایہہ کم تاں پوسٹ شوٹنگ دا ہوندا ہے جس نوں پورا کرن لئی اسیں اِک جگہ توں دوسری، دوسری توں تیسری تے تیسری توں چوتھی پنجویں جگہ دھکے کھا رہے ساں۔
اک دن ایسے طرحاں دھکے کھاندیاں پیریں چھالے پے گئے سن، آٹو رکشیاں دے ہجھکیاں نال چتڑ دکھ رہے سن، باہاں لتاں وچ درداں پے رہیاں سن۔ دماغ اینا بوجھل تے بھاری ہویا پیا سی۔ (جاری اے)

نویں سپنے سرجن گے۔
جے ایس دھرت دے اِک حصے ‘تے سورج ڈبدا ہے تاں ایسے دھرت دے دوسرے حصے ‘تے ایہہ نواں سورج بن کے چڑھدا ہے۔ دھرتی وی اِک ہے تے سورج وی اِک ہے… اوہی دھرتی ہے، اوہو سورج ہے… صرف جگہ بدل گئی ہے… سورج اک، رنگ انیک۔
میرے دل دماغ وچ کوئی روشنی جگدی ہے، پتھراں توں اُٹھ کے پانی وچ چلنا شروع کر دیندا ہاں، گوڈے گوڈے پانی ہے… میں تری جا رہیا ہاں… پانی اترنا شروع ہو جاندا ہے، گٹیاں تک آ جاندا ہے پر میں تری جا رہیا ہاں۔
البم ڈزائینر دے ایہہ بول میرے دماغ وچ سٹاں مار رہے ہن…
“‘ایہہ حرامی لالا ایس فوٹو وچ کدھرے فٹ نہیں ہو رہیا۔”
ایہہ حرامی لالا…
ایہہ حرامی لالا…
ایہہ کدھرے فٹ نہیں ہو رہیا…
ہاں! ہاں… ایہہ سچ ہے میں ایتھے فٹ نہیں ہو سکدا۔ لالا حرامی سی پر میں حرامی نہیں… گرچرن سگو حرامی نہیں بن سکدا۔ بھج جاواں اس شہر وچوں راتو رات تے مڑ کے کدے نہ ویکھاں بمبئی دا ایہہ رنگ… ایہناں رنگاں نے میرے مُونہہ ‘تے کالکھ رنگی ہے… چنے للاری دے رنگاں نوں بے رنگ کیتا ہے… ایس شہر نے میری زندگی تباہ کیتی ہے… چین لٹیا ہے اس شہر نے میرا… ایہہ شہر میرے ورگیاں لئی ان فِٹ ہے۔
ہاں ہاں ایہہ شہر میرے لئی نہیں!
ایہہ شہر میرے لئی نہیں!! ایہہ شہر میرے لئی نہیں!!!
رات دے باراں وجے میں ننگے پیر، ہتھ وچ بوٹ جراباں پھڑی سمندر دی گلی ریتا وچ پیر کھوبھی اجے وی تر رہیا ساں… سمندر شانت سی… میں شانت سی… بیچ ‘تے جگدیاں روشنیاں سمندر دے پانیاں ‘تے تر رہیاں سن۔ دوسرے دن دی شام نوں میں نکودر دے اسے چونک وچ کھڑھا ساں جتھے کدے بیٹھ کے میں پگاں رنگیاں سن، خربوزے ویچن دی ریڑھی لائی سی… فلماں دے بورڈ لکھدا ساں۔
اوس چونک وچ بتایا ہویا اِک اِک پلّ میریاں اکھّاں اگوں فلم دی رِیل وانگ گھم رہیا سی۔ میں اپنے اپنے نال الجھیا ہویا ساں، دو خیال آپس وچ ٹکرا پئے سن… چنا تے گرچرن سگو آپس وچ گھسن مکی ہو رہے سن۔
چنّا کہہ رہیا سی،
“‘ویکھ توں ایسے چونک وچ کئی واری سارا سارا دن بیٹھا رہندا سیں، شام تک کسے دی پگ دی میل دھوء کے اِک دوانی وی نہیں سی وٹی جاندی تیرے کولوں…
تینوں یاد نہیں اوہ دن جد تیری خربوزیاں والی ریڑھی پولیس چونکی والے لے گئے سن، شام تک اوہناں سارے خربوزے کھا کے ریڑھی دوسرے دن واپس کر دتی سی تینوں…
… یاد کر اوہ دن جد توں پاسپورٹ لئی فوٹو کھچواون ویلے، اپنے نال بیٹھے ہوندے جتیاں گنڈھن والے پرکاش دا سویٹر ادھارا لے کے فوٹو کھچوائی سی… ذرا اوہ اپنا پرانا پاسپورٹ ویکھ، پرکاش والا اوہ سویٹر اجے وی چمک رہیا ہے… نواں لگ رہیا ہے اجے وی جدکہ پرکاش جتیاں گنڈھدا گنڈھدا ایسے چونک وچ اک دن مر گیا سی۔
تے توں تیہہ سال ولیت وچ رہِ کے، خربوزیاں دی ریڑھی توں اٹھ کے، پگاں رنگن والے پھٹے توں اٹھ کے لنڈن وچ کپڑے دا اِک اچھا خاصہ وپاری بن گیا سیں۔ کروڑاں روپئے توں کمائے، جے ہن ایہہ کروڑاں گوا لئے ہن تاں ٹٹ نہ توں… تیرے وچ ہمت ہے… تیرے وچ ساہس ہے، تیرے وچ گن ہے… تینوں اپنے وپار دی جانکاری ہے… توں ایہہ گواچے پیسے فیر واپس لیا سکدا ہیں…۔
“‘ویکھ پرکاش ول، اوہ تیہہ سال جتیاں گنڈھدا ایسے چونک وچ مر گیا… توں ویکھ اپنے ول، کروڑاں دی کوٹھی وچ اجے وی رہِ رہا ہیں… بیوی بچے تیرے نال ہن… پرکاش مر گیا ہے… توں مریا نہیں، تیرا پیسہ مریا ہے، توں اجے زندہ ہیں سگو… توں اجے زندہ ہیں۔”
سگو بول رہیا سی…
“‘اج ایسے چونک وچ بیٹھ کے قسم کھا، قسم کھا اس پگاں رنگن والے تختپوش دی، قسم کھا اس خربوزے ویچن والی ریڑھی دی، قسم کھا اپنے یار پرکاش دی، قسم کھا اس پاسپورٹ ‘تے لگے سویٹر دی کہ توں مڑ کے فلماں ول نہیں پرتیں گا، نہ ہی توں فلم ریلیز ہوندی ویکھیں گا، فلماں نال سبندھت کسے وی بندے نوں دوبارہ نہیں ملیں گا، نہ ہی کوئی فلم ویکھیں گا… نہ کوئی فلم میگزین پڑھیں گا… پورا ناطہ توڑ لویں گا ایس فلمی دنیا توں، تے سبھ توں ودھ کدے وی بیتے پلاں نوں یاد نہیں کریں گا… کڈھ دیویں گا اپنے دل دماغ وچوں ایس دور نوں، ایس بیتے سمیں نوں، نہیں تاں آون والی تیری زندگی وچ ایہہ ہنیرا لیاوندے ہیرہن گے… روشنیاں وچ کالخ بھردیرہن گے۔”
“‘… تے اِک گل ہور سن، جے توں اج ایس چونک وچ بیٹھ کے ایہہ پرن نہیں کردا تاں کالی رات دے ہنیرے وچ بھٹکدا پھریں گا… تیری دھرتی ‘تے سورج کدے نہیں چڑھے گا۔”
تے میں قسم کھا لئی اس شام ایہہ سبھ کُجھ کرن لئی، متھا ٹیکیا چونک نوں، مٹی نوں چمیا، متھے لایا۔ دل دماغ وچوں مایوسی نوں کڈھ ماریا، سبھ زخماں نوں دفنا دتا ایس مٹی وچ… مرے ہوئے پرکاش دی مٹی نال۔
ودیا بھوشن سہدیو میرے بچپن دا یار ہے۔ اکٹھے ہی اسیں آریہ سماج سکول نکودر پڑھے ساں۔ شہر رہندا اوہ سنیاریاں دا منڈا بڑا ہی سوہنا ہوندا سی جدکہ میں باراں تیراں سال دی عمرے لوہیاں لاگے اِک چھوٹے جیہے پنڈ وچوں اٹھ کے نکودر آ گیا ساں۔ (جاری)

ایدھر سنیما گھراں وچ ‘انتم نیائے چل رہی سی۔ اودھر میری فلمی زندگی دا انتم نیائے ہو چکیا سی۔
بینک ولوں قرضے واپس کرن دا پریشر دن رات مینوں سون نہیں سی دیندا۔ جس گھر وچ کدے زندگی دے سنہری پل بتائے سن، جیہڑا گھر پارٹیاں دے جشناں نال روشن ہوندا سی، جس گھر دے سومنگ پول وچ بچے کدے تاریاں لاوندے سن، اس گھر دیاں مارگیج قسطاں وی دینیاں اوکھیاں ہو رہیاں سن، بینکاں دے قرضے واپس کتھوں کردا۔
زندگی وچ ‘رسیشن دا دور تاں آیا ہی سی، انہیں دنیں عام وپاری طبقہ وچ وی ایہہ رسیشن زوراں ‘تے سی۔ بینک نے ہور انتظار نہ کیتی تے میریاں دو پراپرٹیاں ضبط کر لئیاں۔ ایہناں وچ میری اوہ اِک چھوٹی جہی دوکان وی سی جس وچ 1975 وچ میں اپنے کاروبار دی شروعات کیتی سی۔ اِک ہور زبردست دھکہ سی ایہہ میرے لئی، ایہہ دوکان میرے کاروبار دا نیہہ پتھر سی جس توں پنج سو پونڈ جیب وچ پا کے میں کم شروع کیتا سی، ایہناں ہی پنج سو پونڈاں نال میں اگے لکھاں کروڑاں روپئے کمائے سن، ایہہ دکان میری سٹرگل دا حصہ سی، میری خون پسینے دی کمائی دا حصہ سی… خون پا کے دودھ چویا سی میں اس چھوٹی جیہی جگہ توں۔
کوڈیاں دے بھاء جد بینک نے ایہہ واپس لے لئیاں تاں میں کُجھ وی بول نہ سکیا۔ ہُن میری وڈی دکان وی بینک ویچنی چاہندا سی، سڑک ‘تے آ جان دے ڈراونے سپنے مینوں آون لگے۔ ایس اوکھی گھڑی میرے اِک دوست راج اوستھی نے میرا ہتھ پھڑیا۔ راج 1975 وچ اٹھاراں سال دی عمرے جد لنڈن آیا سی تاں اوس زندگی دی سبھ توں پہلی نوکری میرے کول ہی کیتی سی تے فیر ہولی ہولی اپنا اِک بزنس شروع کر لیا سی۔ پیسے ولوں بھاویں اوہ سوکھا ہو گیا سی پر میرے نال بتائے دناں نوں اوہ اجے وی بھلیا نہیں سی، بڑا ہی گوڑھا رشتہ سی ساڈا، دوستی دا رشتہ… محبت دا رشتہ… کوئی ایسا رشتہ جس دے معنی کڈھنے مشکل ہوندے ہن۔
میں اپنی ایہہ مصیبت جد راج نوں دسی تاں اوہ جھٹ میرا سارا بزنس اپنے ناں کرواون لئی راضی ہو گیا۔ اسیں اِک نویں لمٹڈ فرم کھول لئی۔ دوکان تے بزنس اس نوں ویچ دتا۔ راج اوستھی اس فرم دا اکلاّ ڈائریکٹر تے میں اوس دا نوکر۔ ویکھو وقت دے کیویں رنگ بدلدے ہن، راج نوں کم ‘تے رکھن ویلے کدے میں ایہہ سوچ سکدا ساں کہ اِک دن اوہ ہی میرے بزنس دا مالک ہوویگا تے میں اوس دا نوکر۔
پہلا بزنس تاں ختم ہی ہو چکیا سی، ہن تاں نویں لیاندے مال نال بالکل وکھرا کم شروع کرنا سی۔ سبھ کُجھ تاں لٹا بیٹھا ساں، کروڑاں وچ کھیڈن والا سڑک ‘تے آ گیا سی… دیوالیہ ہو گیا ساں۔
پر میں زندگی توں دیوالیہ نہیں سی ہویا اجے، میرے وچ اپنے ایس بزنس نوں نویں سروں اسارن دا نواں جوش آ گیا سی ہن۔
اک چیلنج بن گیا سی ایہہ میرے لئی، دوبارہ ایس بزنس نوں اوہناں ہی لیہاں ‘تے تورن دا جیہناں لیہاں توں ایہہ گڈی تھلے اتری سی۔
بیوی بچیاں دے رشتیاں وچ وی ایہہ اوکھی گھڑی سی، ایہو جہی حالت وچ ہی تاں رشتے ٹٹدے ہن، بچے گھراں توں بھجدے ہن پر اس گھڑی میری بیوی رانی نے میرا ہتھ ہور گھٹ کے پھڑ لیا سی۔
بچیّاں دے پیار دا نِگھ میرے لئی جنگت بن گیا سی۔ بمبئی توں لیاندا مال جلدی ہی وِک گیا۔ اس سمیں ہول سیل مارکیٹ وچ جنے وی بچیاں دے کپڑے ہوندے سارے ہی ہانگ کانگ تائیوان جاں تھائی لینڈ توں آیا کردے سن جو کہ گورے بچیاں دے فیشن مطابق ہی ہوندے سن پر میرے لیاندے سوٹ ایشین ٹیسٹ دے حساب نال بالکل نویں قسم دے سن جیہڑے کہ مارکیٹ وچ کدھرے وی دستیاب نہیں سن۔
میرے کولوں جیہڑا وی ایہہ مال لے کے گیا، ہفتے دے اندر اندر دوبارہ آرڈر لے کے آ گیا۔ بمبئی دے مڈھلے دناں وچ میرا اک ہور دوست بنیا ہویا سی، ناں سی اوس دا رمن چوپڑہ۔ ساڈھے چار فٹ دا قد پر دل تے دوستی لکھاں گنا ودھ۔ میں جنے وی دن بمبئی رہنا، اوس میرے نال نال رہنا۔ بمبئی دیاں فیکٹریاں وچوں مال خریدن ویلے وی اوہ میرے نال سی۔
میں رمن چوپڑہ نوں فون کیتا، اوس کُجھ ہی دناں وچ اِک ہور شپمنٹ بھیج دتی۔ ویکھو قدرت، اوہ مال وی کُجھ ہفتیاں وچ ختم ہو گیا۔ دو تن مہینیاں بعد میں فیر بمبئی وچ ساں، فلماں ول نہیں پر فیکٹریاں وچ گھم رہیا ساں۔
کجھ ہی مہینیاں وچ میں ایس مال دی خوب مارکیٹ بنا لئی۔ رمن چوپڑہ نوں میں اپنا ایکسپورٹ ایجنٹ بنا لیا تے اوس ایکسپورٹ دا کم دل کھول کے کرنا شروع کر دتا تے اج بمبئی وچ اوس دی اِک بڑی وڈی ایکسپورٹ کمپنی ہے۔
بمبئی دیاں ایہہ فیکٹریاں مینوں اُڈیکن لگیاں، ہر دو تن مہینے بعد میرے فیر چکر لگنے شروع ہو گئے پر ہُن پیسے ہتھوں جا نہیں سن رہے، سگوں آ رہے سن۔
ایہہ کم ہور ودھیا تاں میں تھائی لینڈ، کوریا، جاپان تے چین دیگیڑے مارن لگا۔ کوریا توں ودھیا کپڑا خرید کے بمبئی گھلن لگا، بچیاں دی شرٹس بناون والی اِک فیکٹری نال ٹھیکہ کر لیا۔ بینکاک توں گرلز دے ودھیا پارٹی ڈریسز آونے شروع ہو گئے۔
فیر چین ول چکر ماریا، فیشن جیولری دا کم شروع کر لیا۔
جد تہاڈی سوچ بدلدی ہے تاں اوس سوچ مطابق کئی نویں رستے وی نکل آوندے ہن۔ ایہہ نویں رستے وی بمبئی توں شروع ہوئے جاں پھر نکودر دی واپسی توں جس دی مٹی نوں جا کے میں چمیا سی۔ (جاری اے)

حق تے سچ نال بنے پنجاہ ہزار روپئے دا جاگ لگ گیا سی ساڈے کم نوں اوہنیں دنیں۔
جاگ لگ گیا سی
خربوزیاں دی ریڑھی دا
پگّاں دے رنگاں دا
پرکاش دے سویٹر دا
نکودر چونک دی مٹی دا
بھوشن تے راج اوستھی دی دوستی دا
ایہہ جاگ لگ گیا سی میری دودھ ورگی چٹی تے مٹھی کمائی نوں۔ میں جیویں جیویں اپنے تے رانی دے ہتھاں نال ایس دودھ دہیں نوں رڑکدا گیا، مکھن دیاں ڈھیلیاں ایس اُپر فیر تیرن لگیاں اتے زندگی وچ آئی کڑتن وچوں فیر مٹھاس آونی شروع ہو گئی۔
… تے ایس طرحاں کُجھ سالاں وچ ہی ایہہ گواچے دودھ، مکھن تے ایہناں دی مٹھاس ساڈی زندگی وچ فیر پوری طرحاں واپس آ گئی۔
سبھ کُجھ واپس آ گیا پر جو کُجھ واپس نہ آ سکیا تاں اوہ سن زندگی دے گواچے سال تے ایہناں گواچے سالاں وچ اِک معصوم جان دا دھڑکدا دل۔
اجّ اینے سالاں بعد جد میں پِچھے مڑ کے ویکھدا ہاں تاں شکرگزار ہوندا ہاں اوس پروردگار دا تے ویکھدا ہاں ایہناں لوکاں ول۔
ساون کمار دی پچھلے کئی سالاں توں کوئی وی فلم ہٹ نہیں ہوئی۔
سکھونت ڈھڈا ملک چھڈ کے کینیڈا وچ بھٹک رہیا ہے۔
… رام لکشمن میوزک ڈائریکٹر ختم ہو چکیا ہے۔
جیکی شراف ایڈا وڈا سٹار ہون دے باو جود اج کدھرے وکھائی نہیں دے رہیا۔
نیلم ویاہ کروا کے طلاق لے چکی ہے۔
گُرندر کینیڈا جا وسیا ہے۔
تے خوشی ہے کہ منگل واپس برمنگھم آ کے اپنی خوبصورت پتنی نندر تے پریوار نال خوشی خوشی رہ رہیا ہے۔
ایدھر میں اپنے بزنس نوں سکھراں ‘تے پہنچا کے اج ریائرمینٹ لے لئی ہے۔ میرے کول بھاویں اوہ پراپرٹیاں نہیں جیہناں دی قیمت اجّ ودھ کے کئی کروڑاں دی ہو چکی ہے پر ایہناں کروڑاں توں ودھ میرے کول بہت وڈیاں خوشیاں ہن… بہت پیار کرن والے دوست ہن، جیہناں دیاں دوستیاں دے نگھ تے ساتھ نال میں اَن دیکھی دنیا دی سیر کردا قدرت دے رنگ ویکھ رہیا ہاں۔ نویاں تے پرانیاں کتاباں پڑھ رہیا ہاں… ناول لِکھ رہیا ہاں… کوتاواں لکھ رہیا ہاں، اپنی زندگی دی کہانی لکھ رہیا ہاں… صبح سورج دی لالی تے شام نوں چندرما دی چاندنی ویکھ اکھّاں نشیا جاندیاں ہن… گیت لکھ رہیا ہاں۔
زندگی دے پنجھتر سال بیت چکے نیں ایہناں سالاں وچ ساڈے تنے بچّیویاہے گئے ہن۔ سارے آپو اپنے پریواراں وچ خوش ہن۔
میں تے میری بیوی، میری ساتھن، میری ہم سفر، میری دوست، دل دی رانی اِک دوسرے دا ہتھ گھٹی اجے وی نویاں دِشاواں لبھ رہے ہاں… ویکھ رہے ہاں… نویں سپنے اُلیک رہے ہاں۔
میں بھاویں اجّ دس خوبصورت بچیّاں دا نانا تے دادا بنیا ہویا ہاں پر فیر وی اجے بھر جوان محسوس کردا ہاں…
میرا جوان دل خوبصورت پہاڑاں، وادِیاں، کھیتاں، ریگستاناں، ندیاں، دریاواں تے سمندر دیاں لہراں ول ویکھدا رہندا ہے تے ایہناں وچ رنگ بکھیر رہیاں خوبصورت روحاں دا میں شیدائی بنیا رہندا ہاں۔
… تے آخر زندگی دے ایہناں خوبصورت پلاں وچ میں نمستک ہوندا ہاں اوہناں خوش حال کرداراں دا جیہناں مینوں نویں زندگی دتی۔
سلام کردا ہاں اوہناں سبھناں نُوں
سلام کردا ہاں محبتاں نُوں
سلام کردا ہاں اپنی رانی نُوں
تے سلام کردا ہاں
نکودر دی مٹّی نُوں
کیہ کھٹیا تے کیہ گوایا
جیویں کہ میری ایس فلمی کہانی وچ میں لکھ ہی چکیا ہاں کہ میں کیہ کُجھ گوایا ہے۔ گوایا ہی گوایا ہے پر جے کُجھ کھٹیا ہے تاں اوہ ہن کُجھ دوستیاں جیہناں دا ذکر میں ضرور کرنا چاہواں گا۔ اوکھے پلاں وچ جد تسیں سمجھن لگ پیندے ہو کہ ہن مینوں اپنی زندگی ختم کر لینی چاہیدی ہے، میں جو وی کم کردا ہاں خراب ہو جاندا ہے، جس چیز نوں ہتھ پاوندا ہاں میرا نقصان کردی ہے، میری زندگی ناکام ہو گئی ہے، ایہو جیہا جین دا کیہ فائدہ؟ زندگی وچ ہنیرا ہی ہنیرا ہے تاں کوئی نہ کوئی روشنی دی کرن وکھائی دین لگ جاندی ہے۔ جے تسیں حوصلہ ڈھاء بیٹھدے ہو تاں جینا ختم تے جے روشنی دی کرن ویکھ کے فیر قدم پٹن لگدے ہو تاں ہنیریاں نوں چیردی ہوئی زندگی نویں سورج دی روشنی نال دھپاں چاڑھ دیندی ہے۔
میری ہنیریاں والی زندگی وچ جیہناں انجانے لوکاں نے میرے راہ رُشنائے، مینوں زندگی جیون لئی نویں رستے وکھائی، اوہناں نوں میں کیویں بھل سکدا ہاں۔ ‘ویکھیا شہر بمبئی دا انت میں ایس آخری چیپٹر نال کرنا چاہواں گا۔ انجان راہاں ‘تے تردیاں جو میری زندگی دا حصہ بنے، دوست بنے تے اج تیہہ سال بعد وی دوستیاں نبھا رہے نیں… جس بمبئی دی اِک وی سڑک توں میں کدے واقف نہیں ساں، اجّ ایہناں دوستاں دے گھر اکھّاں میٹ کے لبھ لیندا ہاں۔ مینوں مان ہے ایہناں دوستیاں ‘تے، پیار ہے، ستکار ہے تے جی رہیا ہاں ایہناں دوستیاں دے مان متے ‘تے…۔
روِندرا جَین
مشہور میوزک ڈائریکٹر روندرا جین جی نال وی میری دوستی بہت ہی پیاری سی۔ راج کپور جی دے اوہ بہت ہی نزدیکی سنگیت کار سن تے راج جی دی فلم ‘رام تیری گنگا میلی وچ اینا ودھیا سنگیت تے گانے دے کے ایس فلم دی کامیابی نوں سکھراں ‘تے پچا دتا سی کیا گانے سن کیا سنگیت سی: (جاری اے)

سُن صاحبہ سُن
رام تیری گنگا میلی ہو گئی
تے فیر راج کپور جی دی آخری فلم آئی ” حِنا” جس دا سنگیت وی روندرا جین جی نے ہی دتا سی ایہہ گانے وی سدا بہار ہو گئے ہن۔
میں ہوں خوش رنگ حِنا
چٹھیے درد فراق والیے
میں دیر کرتا نہیں دیر ہو جاتی ہے
راج کپور جی دیاں فلماں توں علاوہ بمبئی فلم انڈسٹری دیاں ہور کئی فلماں وچ روندرا جین جی نے بڑا ہی ودھیا سنگیت دے کے، گانے لکھ کے فلماں دی کامیابی وچ اپنا یوگدان پایا۔ ایہناں فلماں نوں کوئی کیویں بھل سکدا ہے۔ چت چور، گیت گاتا چل، ندیا کے پار، چور مچائے شور تے میرے دل نوں چھوہ جان والی فلم ‘اکھیوں کے جھروکھوں سے دا ایہہ گانا…
اکھیوں کے جھروکھوں سے
میں نے دیکھا جو سانورے
تم دور نظر آئے
بڑی دور نظر آئے
بہت ہی پیار کردے سن مینوں اوہ، راوندرا جین جی نیترہین سن پر اوہناں دیاں اندرلیاں اکھّاں آسمان تک ویکھدیاں سن۔
اوہناں نال بیٹھ کے مینوں بڑی ہی خوشی محسوس ہوندی سی۔ بڑے ہی ملاپڑے سبھاء دے، ہسّن ہساون والے لطیفیاں نال ڈِھڈاں وچ کروٹاں پاون والے۔
اِک واری میں اوہناں نوں ملن لئی گھر گیا تاں پتہ لگا اوہناں دی بیوی دویا جی حاملہ ہن۔ میں ایہہ جان کے اوہناں دا ہتھ گھٹ کے ودھائی دتی۔ اسیں فرش اُپر وچھے گدیاں اُپر بیٹھے ہوئے ساں، اوہناں میرا ہتھ ہور گھٹ لیا تے کہن لگے،
“‘سگو صاحب آپ تو ولایت میں رہتے ہو اور ہم ہیں دیس واسی لیکن یہ جو ہم نے بچّہ بنایا ہے یہ ہم نے بڑے ہی پیار اور محنت کے ساتھ ایکسپورٹ کوالٹی کا بنایا ہے۔”
ہس ہس کے میں اکھّاں پُونجھ رہیا ساں۔
تے اج اوہناں نوں یاد کرکے اکھّاں پونجھ رہیا ہاں اوہناں نوں وِچھڑیاں پنج سال ہو گئے ہن تے میں اوہناں دا ایہہ گانا گنگنا کے اپنے ایس پیارے دوست نوں شردھانجلی بھیٹ کردا ہاں…
اکھیوں کے جھروکھوں سے
میں نے دیکھا جو سانورے
تم دور نظر آئے
بڑی دور نظر آئے
سوامی ویدا آنند تے شوبھنا آنند
جد انیل سیکھری نال میری اچھی دوستی سی تاں اگے اوہناں دے ہور دوست سن پونا وچ سوامی ویدا آنند تے اوہناں دی پتنی شوبھنا آنند۔ جد پہلی وار اوہ مینوں نال لے کے گئے تاں فیر ساڈی وی واہوا دوستی ہو گئی۔
ویدا آنند تے شوبھنا آنند دے پہلے ناں کُجھ ہور سن، پر پھر دوناں دی زندگی نے نواں رُخ بدل لیا۔ بہت سال پہلاں سوامی ویدا آنند تے شوبھنا آنند اِک دوسرے نوں جان دے تک نہیں سن تے وکھو وکھرے کُجھ سالاں دے فرق نال رجنیش آشرم ویکھن پُونا آئے تے فیر اوتھے دے ہی ہو کے رہ گئے۔ ایسے اوشو آشرم وچ ہی دوناں دی ملاقات ہوئی تے آہستہ آہستہ آشرم دے وکھو وکھرے محکمیاں وچ کم کرن لگ پئے۔ جس طرحاں کئی دوسرے آشرماں دے بابے نام دان دیندے ہن تے اپنے سیوک بنا لیندے ہن، ایسے طرحاں بھگوان رجنیش دے آشرم دے وی اپنے قاعدے قانوں ہن۔ ایس بھگوان دا نام دان لین ویلے بھگتاں نوں اپنی پچھلی زندگی بھلنی پیندی ہے، بلکل نواں ناں تے نویں پہچان دتی جاندی ہے۔ آدمی دے نویں ناں نال ‘سوامی لایا جاندا ہے تے عورت دے ناں اگیّ ‘ماں لا دتا دتا جاندا ہے تے ایس طرحاں جدوں دوناں نے بھگوان رجنیش ہوراں توں نام دان لیا تاں بھگوان نے اوہناں نوں نویں ناں سوامی ویدا آنند تے ماں شوبھنا دے دتے۔ دوناں دی ایسے آشرم وچ دوستی ہو گئی تے اِک دن آشرم وچ ہی اوشو مہاراج دا آشیرواد لے کے ویاہ کروا لیا۔
تقریباً سولاں ستاراں سال دوویں آشرم دی سیوا کردے رہے۔اپنے بھگوان دے ناں ‘تے ساری زندگی لا دِتی۔ایتھے ہی دوواں نے یوگا سکھیا، مراقبہ سکھیا تے اِک دن دوویں آپ وی سکھاون لگ پئے۔ گل ایتھے ہی ختم نہیں ہوئی۔ سوامی ویدا آنند جی نوں پُھلاں تے بوٹیاں دا شوق ہو گیا۔ ایہہ شوق اینا ودھیا کہ اوہناں دی زندگی ہی بدل کے رکھ دِتی۔
اوشو آشرم دا بہت وڈّا ایریا ہے تے کئی ایکڑ اجاڑ وی پیا سی۔ ایتھے رہندیاں ویدا آنند نے ‘لینڈ سکیپنگ کرنا سِکھ لیا۔ آشرم دے باہر وار شہر ولوں آوندا اِک گندہ نالہ وگدا سی، ایس گندے نالے وچ کئی وکھری طرحاں دے پندراں ویہہ چھوٹے چھوٹے بنھ لا دتے، گندہ پانی ایہناں وچوں پننا شروع ہو گیا، رُکیا کچرا کڈھن لئی ہور سیواداراں دی ڈیوٹی لا دتی، ایس طرحاں آخری بنھ ‘تے آون والے پانی وچ ناں ماتر ہی کچرا رہ جاندا سی تے ایس توں اگے صاف تے سوچھ پانی ویہنا شروع ہو گیا۔ ایس توں بعد ویدا آنند نے اُجاڑ بوٹیاں دا صفایا کرنا شروع کر دتا۔ جد سارا ایریا صاف ہو گیا تاں فیر ‘لینڈ سکیپنگ شروع کر دتی تے نتیجہ ایہہ نِکلیا کہ جیہڑا ایریا جھاڑیاں نال بھریا پیا سی، اوہ ہی ایریا نویں بوٹیاں، پھلاں تے پُھلاں نال بھر گیا۔ نویں درخت لا دتے گئے، پانی دے وہا نوں موڑ کے کئی جگہ ‘واٹر فالز بنا دتیاں گئیاں۔ من تفریح لئی ٹورسٹاں دی آواجائی شروع ہو گئی تے اِک دن پُونے دے ایس ایریئے ‘کورے گاوں وچ اینی سہاونی جگہ بن گئی، پارک بن گیا… پر ایہہ سارا کم، اینا وڈا پروجیکٹ اکلیاں تاں نہیں سی کیتا جا سکدا، ایس لئی اوہناں آشرم دی مینجمنٹ نال گل کرکے تے بھگوان رجنیش دا آشیرواد لے کے اِک جاپانی فرم نال پروجیکٹ پلیننگ دی مدد لے لئی سی جیہناں ایس سارے کم نوں کمپلیٹ کرن لئی پورا تعاون کیتا۔ (جاری اے)

اج جے کوئی اوس پارک وچ شام نوں جاوے تاں ایس طرحاں لگدا ہے جیویں تسیں کسے جنت وچ آ گئے ہووو۔ اِک پاسے پانی دے وہاء دی آواز آ رہی ہے، دوسرے پاسے اُچے اُچے درختاں دے پتّے ہل رہے ہن، چھن چھن تے اِک پاسے پنچھیاں دے راگ کنّاں نوں سنائی دے رہے ہوندے ہن۔
مینوں ایس پارک وچ دو تن وار جان دا موقع ملیا ہے تے اجّ وی جد میں اکھّاں بند کرکے پارک دا ایہہ منظر اکھّاں دے شیشیاں راہیں ویکھدا ہاں تاں لگدا ہے کہ میں اوتھے ہی بیٹھا ہوواں… من دی شانتی…
روح دی خوراک
اوشو دا ایہہ آشرم کسے وقت بہت ہی زوراں نال بھریا پیا ہوندا سی۔ دنیا دے ہر کونے توں لوک ایتھے آن لگ پئے سن، خاص کرکے ودیشیاں دی بہو گنتی ہوندی سی تے ایس دے نال ہی بولی وُڈ دے مشہور ستارے تے آرٹسٹ وی ایس آشرم دے سنیاسی بن گئے سن۔
کورے گاوں ایریئے دیاں لمیّ لمیّ درختاں نال بھریاں سڑکاں، جیہناں اپر میرون رنگ (لاکھا) دے لمے چولے پائی سنیاسی ایدھر اودھر آ جا رہے ہوندے ہن۔ مینوں وی دو تن وار آشرم اندر جا کے گھمن پھرن دا موقع ملیا ہے۔ ایس طرحاں نہیں کہ کوئی وی بناں پُچھے اندر جا سکدا ہے، جان توں پہلاں تہانوں رجسٹریشن کرواونی پیندی ہے۔
فارم بھرن توں بعد تہاڈا بلڈ ٹیسٹ لیا جاندا ہے تاں کہ پتہ کیتا جا سکے کہ تسیں کدھرے ایچ.آئی.وی. پوزیٹو تاں نہیں، یاں خطرناک بیماری ایڈز دے مریض تاں نہیں۔ دوسرے دن رزلٹ ٹھیک آون ‘تے ہی اینٹری فیس دے کے تہانوں فیر وقت دے حساب نال داخلہ دتا جاندا ہے۔ جد اِک وار تسیں اندر جا وڑدے ہو بس فیر تاں دنیا ہی ہور لگدی ہے جیویں کہ تسیں کسے ہور پلانیٹ تے گھم رہے ہووو۔
دِن نوں اندر کئی ورکشاپاں ہوندیاں رہندیاں ہن۔ فیر شام نوں مراقبہ ہال وچ مراقبہ کرن والیاں دا اکٹھ ہوندا ہے۔ میرون رنگ دے چولیاں دی جگہ کریم رنگ دے چولے پا لئے جاندے ہن، مدھم لائٹاں نال مدُھر سنگیت وادن ہوندا ہے، اوشو دے خطابات دی ٹیپ چلن لگدی ہے، تسیں مستی وچ سر گھماو، باہاں الارو، گھماو تے کسے ہور ہی دنیا وچ پہنچ جاندے ہو… تہاڈی بوڈی ضرور ہال وچ ہوندی ہے پر روح آکاش دیاں ڈونگھائیاں وچ لہرا رہی ہوندی ہے۔ مینوں تاں بہت ہی اچھا تجربہ ہویا سی ایتھے مراقبہ کرن دا تے ویکھن دا۔ پر ایہہ آشرم ‘تے کئی الزام وی لگے ہن… سیکس نال جُڑیاں کئی خبراں تے چرچے۔ پر میں ایتھے ایس بارے تفصیل وِچ نہ جاندا ہویا ایہہ ہی کہاں گا کہ جے تسیں نرول مراقبہ تے ‘نیچر پراکرتی دا آنند لینا ہووے تاں ایتھے جانا کسے جنت توں گھٹ نہیں۔
اج اینے سالاں بعد وی ویدا آنند تے شوبھنا جی نال ساڈی دوستی پہلے وانگ ہی قایم ہے، بلکہ میں تاں ایہہ وی کہاں گا کہ ہُن پہلے نالوں وی ودھ ہے۔ اوہ ساڈے ساتھ لئی ترسدے رہندے ہن تے اسیں اوہناں دے ساتھ لئی۔ اسیں اکٹھے چھٹیاں کٹن جاندے ہاں تے زندگی دے خوبصورت پلاّں نُوں ماندے ہاں۔ ارداس تاں کیہ صرف دل دی خواہش ہی ظاہر کر سکدا ہاں کہ ایہہ پیاری دوستی آخری ساہاں تک ایسے طرحاں قایم رہے۔
کیپٹن جے.پی. سنگھ
ایئر انڈیا دے جہاز وچ پینتی ہزار فُٹ دی اُچائی ‘تے ساڈھے پنج سو میل پرتی گھنٹے دی رفتار نال میں جہاز دے کوکپٹ وچ کیپٹن جے.پی. سنگھ نال اُڈ رہیا ساں۔ ساہمنے نیلا آسمان، بدل بہت ہیٹھاں… پہاڑیاں، ریگستان، برف نال لدے پہاڑ، ندیاں، سمندر پچھانہہ نوں دوڑی جا رہے سن۔ کدے کدے اِک سوہنی ایئر ہوسٹس جُوس دے گلاس تے فروٹ دے جاندی… مسکراوندی تے کوکپٹ دا دروازہ بند کرکے چلے جاندی۔
کیپٹن جے.پی. سنگھ جی دا پورا ناں جگندر پال سنگھ ہے پر ایس ناں توں اوہناں نوں کوئی وی نہیں جاندا تیجے جاندے ہن تاں صرف اِک ہی ناں توں جے.پی.۔ کیپٹن جے.پی. سنگھ نال میری ملاقات ڈاکٹر پوری جی دے راہیں ہوئی سی جدوں کہ اوہناں فلائٹ وچ میرا خیال رکھن لئی جے.پی. جی نوں درخواست کیتی سی جو کہ ایئر انڈیا دی ایس اُڈان دے کپتان سن۔
جد میں ایئر انڈیا چیک اِن ڈیسک ‘تے اپنی سیٹ کروا کے نکلن ہی لگا ساں کہ تاں فلائٹ کریو وی چیک ان کرواون آ گیا۔ کپتان دی وردی وچ اِک چھ فٹ لما سوہنا خوبصورت سِکھی سروپ وچ سردار نظر آیا۔ میں تھوڑا گھبراوندے ہوئے نے اپنے آپ نُوں متعارف کروایا تاں اوہ جھٹ کہن لگے،
ہاں ہاں مینوں ڈاکٹر پوری دا فون آیا سی۔ دسّو سبھ ٹھیک ہے نہ؟ چیک ان کروا لئی ہے کہ نہیں؟ جے نہیں تاں لیاو پاسپورٹ میں ہُنے کروا دیندا ہاں، لائن وچ لگن دی کوئی لوڑ نہیں۔
“‘نہیں! نہیں!! کیپٹن صاحب میں چیک انک کروا لئی ہے۔”
“‘اچھا کیہڑی سیٹ ہے؟”
“جی 25اے”
“‘اچھا ٹھیک ہے، اندر مِلدے ہاں۔”
ایہہ کہندیاں جے پی نے میرا سیٹ نمبر اپنی نوٹ بک ‘تے لکھیا تے اندر چلے گئے۔
جہاز چلن توں پہلاں جیوں ہی دروازے بند ہوئے، اِک ایئرہوسٹس میری سیٹ ‘تے آئی تے پچھن لگی،
“آر یو مسٹر سگّو؟”
“یس آئی ایم” پلیز ٹیک یوئر بیگ اینڈ فالو می، ایہہ کہندیاں اوہ مینوں اگلے حصّے وچ ودِھیا فسٹ کلاس سیٹ ‘تے لے گئی… کیا بات سی، شیپین آ گئی تے فیر آوندی ہی رہی۔
جے.پی. صاحب نال ایہہ میری پہلی ملاقات سی۔ ایس توں بعد اوہناں جد وی فلائٹ لے کے لنڈن آونا۔ (جاری)

تاں سانوں وی اپنے ہوٹل سدّ لینا۔ لنڈن دے وکٹوریا علاقے وچ تاج محل ہوٹل والیاں داسینٹ جیمز پیلس ہوٹل، بہت ہی سوہنی رمنیک جگہ۔ رانی نے وی میرے نال ہونا، پہلے کمرے وچ وِسکی دے پیگ تے فیر تھلے ریسٹورینٹ وچ ڈِنر تے فیر سویٹڈش ‘بنانا ٹوفی۔
اج فیر اوہ وقت یاد کرکے نشہ جیہا آ گیا ہے۔
کیپٹن جے.پی. ایئر انڈیا وچ آون توں پہلاں انڈین ایئرفورس وچ لڑاکُو ہوائی جہاز دے پائلٹ سن۔ ایئر انڈیا نے جد پہلے دہاکیاں وچ اپنے انٹرنیشنل روٹ ودھاونے شروع کیتے سن تاں اوس نویں بندیاں نوں ٹریننگ دین دی بجائے ایئر فورس دے ٹرینڈ پائلٹس نوں ہی ترجیح دتی سی تے جے.پی. صاحب دی ایس طرحاں ایئر انڈیا وچ اینٹری ہوئی سی۔ اوہ بڑے ہی سینئر کمانڈر سن تے اپنے مٹھڑے سبھاء کرکے سبھ دا دل موہ لیندے سن۔
جے.پی. جی دی جیون ساتھن دا ناں سی ‘نریسا۔ گل گل ‘تے چٹکلے سناون والی۔ بمبئی سینٹرل دے بڑے ہی مشہور علاقے ‘کف پیریڈ دی اِک پینتی منزلا بلڈنگ دی ستارویں منزل ‘تے اوہناں دا اپارٹمنٹ سی۔ پنج ستارا تاج پریزیڈینٹ دے نزدیک بلڈنگ سی تے ایتھے رونقاں ہی رونقاں۔جے.پی. جی دے دوستاں دا گھیرا بڑا ہی وشال سی۔ نیوی دے کمانڈر، ایئرفورس دے وڈے افسر تے آرمی افسر پر جدوں چٹکلیاں دی محفل ودھیا وِسکی دے پیگ نال لگنی تاں سرُور کئی گُنا ودھ جانا۔
اصل وچ بمبئی دے کولابا ایریا لاگے ہی ایئرفورس کلب ہے، جس دے باہر نیوی نگر ہے۔ وڈے وڈے آرمی افسر، جنرل، بریگیڈیئراں دے سرکاری بنگلے ہن… کیا شاندار بنگلے۔ ایئرفورس کلب گرمیاں وچ ٹھنڈی رمنیک تھاں، سمندر دا کنڈھا… ٹھنڈیاں ہواواں تے بار وچوں ودھیا وسکی تے اوہ وی باہر نالوں چوتھے حصے ‘تے قیمتاں، تندور وچ بھنیاں چکن لیگز تے کباب۔
اسیں لنڈن رہندیاں ایہو جیہے کلب کتھوں ویکھنے سن۔ ایتھے تاں گاہکاں دے مال نال کالے بورے بھری اوہناں دیاں گڈیاں وچ رکھدے ساں تے ایدھر ایئرفورس کلب وچ کمانڈراں نال وِسکی تے مرغے دیاں لتاں تے جد وسکی دا سپ کردیاں اکھّاں بند کردا تاں مینوں لنڈن وچ دُکان اندر رانی گاہکاں کولوں چھ مہینے پہلاں خریدے مال دے پیسے منگدی ترلے کردی وکھائی دیندی۔
لنڈن توں بمبئی جاں بمبئی توں لنڈن ول جد وی اوہناں دی فلائٹ آونی ہوندی تاں اوہناں مینوں پہلے ہی دس دینا تے میں وی اسے فلائٹ وچ سیٹ بُک کروا لینی۔ کیا شاہی ٹھاٹھ ہوندا سی ‘سگّو للاری دا اوہنیں دنیں۔
تے اِک دن کیپٹن جے.پی. دے ریٹائر ہون دا وقت آ گیا۔ اوہناں اپنے ہوٹل وچ لنڈن وسدے سارے دوستاں نوں پارٹی دتی۔ وداعیگی محفل، پندراں ویہہ دوستاں نے جے.پی. نال یاداں سانجھیاں کیتیاں، نریسا جی دے چٹکلیاں نال کمرہ ہاسیاں نال رنگ بکھیر رہیا سی… کوئی گانا سُنا رہیا سی… کوئی نچ رہیا سی…
بڑی ہی ودھیا ایہہ وداعگی پارٹی سی، جو اجے تک وی یاد ہے۔ جے.پی. صاحب گولف دے ودھیا کھڈاری ہن تے رٹائرمینٹ توں بعد اوہناں کول گولف کھیڈن لئی وقت ہی وقت سی۔ میں جد کدے بمبئی ہونا تاں اوہناں مینوں وی نال لے جانا۔ چیمبور گولف کلب دی ودھیا بار جتھے بولی وُڈ دے کئی مشہور ستارے وی آہستہ آہستہ وِسکی دیاں چسکیاں لا رہے ہوندے سی۔ کدے مشہور ایکٹر راج کمار وی ایس بار دی رونق ہوندا سی۔
چیمبور گولف کلب… میلاں تک پھیلی ہریالی… ٹھنڈیاں ہواواں… پھل بوٹیاں نال بھرے رستے… رنگ برنگے پھل تے وچوں آوندیاں خوشبواں… اِک جنت… جنت دا ہُلارا۔
جِس طرحاں میں پہلے لکھیا ہے کہ نریسا جی بہت ہی ہسّن کھیڈن والے سبھاء دے سن۔ میں کدے وی اوہناں دے چہرے ‘تے اُداسی نہیں سی ویکھی۔ دوستاں متراں، کوئی کرنل، کوئی کمانڈر، ایئرفورس تے نیوی دے افسر اوہناں دے گھر دی رونق بنے رہندے سن۔ ایس عمر وچ وی جے میں کسے نوں ہولی دے رنگاں وانگ رنگ ورساوندے ویکھیا سی تاں اوہ نریسا جی سن۔
اسیں جدوں وی بمبئی اوہناں دے اپارٹمینٹ وچ جانا اوہناں سبھ توں پہلاں کہنا،
“سگّو صاحب کھان نوں تہانوں بعد وچ مِلے گا پہلاں میری جوک سن لوو تے اسیں اِک نہیں کئی جوکس سُندے سناوندے لوٹ پوٹ ہوندے رہنا فیر پتہ لگا نریسا جی نوں کینسر ہو گیا ہے۔ اوہ بیماری نال جُوجھن لگے۔ کدے ہسپتال دے اندر تے کدے باہر۔ رانی تے میرے لئی ایہہ بہت ہی ناقابلِ برداشت دُکھدائی خبر سی… دِنو دن اوہناں دی صحت وِگڑدی گئی۔
پنج کو سال پہلاں جدوں اوہ زیادہ بیمار سن، میں تے رانی اوہناں نوں مِلن گئے۔ حال چال پچھن پچھاون ویلے میں ویسے ہی موڈ ٹھیک کرواون لئی اوہناں نوں پچھیا،
“‘نریسا جی کوئی گل نہیں تسیں ٹھیک ہو جانا، چھڈو بیماریاں دیاں گلاّں تے کوئی جوک شوک سنائو۔”
نریسا نے اپنا سجا ہتھ اُتانہہ چکیا، اُنگل نوں گھمایا تے کہن لگی،
“‘سگّو صاحب ہُن جوک شوک کیہ سناونی آں ہن تاں میں آپ ہی جوک بنی ہوئی آں۔”
ایہہ سُن کے میری زبان بند ہو گئی… اکھّاں بند ہو گئیاں… ہنجو ٹپکن لگ پئے۔ میں اوہناں دا ہتھ چک کے فیر چُمیا… اکھّاں نوں لایا، متھّے نوں چُمیا تے بھریاں اکھّاں نال کمرے توں باہر نکل آیا۔

تقریباً اِک مہینے بعد ہاسیاں دی چھنکار ایہہ دُنیا چھڈ کے چلی گئی۔
جے پی دا جیون ساتھی چلا گیا۔ اوہناں دے ہاسے چلے گئے۔ میں ہُن وی جد بمبئی جاندا ہاں تاں اوہناں نوں ضرور مِل کے آوندا ہاں۔ ہُن اوہ پچاسی سال توں اُپر دے ہو گئے ہن۔ دل دے مریض ہن۔ گولف بند ہو چکی ہے۔ وِسکی دے دو تن پیگاں توں گھٹ کے اِک ادھا رہ گیا ہے۔
چکن دیاں لیگز تے کباب دی جگہ ہُن سُوپ ‘تے آ گئے ہن۔
کجھ مہینے پہلاں اوہ مینوں ایسے ایئرفورس کلب وچ لے کے گئے۔
آلے دوآلے نویں وڈے وڈّے افسراں دیاں فیشناں والیاں بیویاں تاش کھیڈ رہیاں سن… بچّے فٹ بال دیاں کِکاں مار رہے سن… افسر آپو اپنے دوستاں نال وِسکی دے سپ لے رہے سن۔ پُرانے افسراں دی جگہ نویں افسر آ گئے سن پر کئی پُرانے بیرے اجے وی ہولی ہولی سیوا کر رہے سن۔
وقت بدل گیا سی پر کلب اوہی سی… سمندر اوسے طرحاں چھلاں مار رہیا سی…۔
اِک پاسے اِک ٹیبل ‘تے میں تے جے.پی. بیٹھے ہوئے ساں… وسکی دے گھٹ بھر رہے ساں تے پرانیاں یاداں تازہ کر رہے ساں۔ ہاسیاں دی چھنکار چٹکلیاں دی بھرمار نریسا نوں یاد کر رہے ساں۔
ہولی ہولی سمندر شانت ہو رہیا سی۔ سورج ڈُب رہیا سی تے اوس دی لالی چوہیں پاسیں کھلر رہی سی… تے دور ڈُبدے سورج تھلیوں نریسا ہتھ ہلا رہی سی۔
راکیش ناتھ (رِکُو)
فلمی دنیا دے سٹار سیکٹری راکیش ناتھ ‘رِکو دے ناں نال پوری فلم انڈسٹری وِچ جانیا جاندا ہے۔ ایس سٹار سیکٹری نال میری پہلی ملاقات اوس وقت ہوئی سی جد اسیں فلمی ستاریاں دے سٹیج شو لنڈن تے برمنگھم کروائے سن۔ رِکُو بارے پورے وستھار نال میں اگیّ جا کے لکھیا ہے پر ایتھے میں اوس دے گھر اِک سہانی شام دی گل یاد کر رہیا ہاں۔ رِکُو نے اِک شام سٹیج شو ہو جان توں بعد مینوں، رانی تے بچیّاں نوں اپنے بمبئی دے فلیٹ وچ کھانے ‘تے بُلایا سی۔ ایسے شام سوفے دی اِک نکرے سُنگڑ کے بیٹھی سولاں ستاراں سال دی سکڑی جیہی اِک کُڑی اپنے ماں باپ نال بیٹھی سی۔ چُپ چاپ کسے سوچاں وچ پئی، پتہ نہیں کیہ سپنے لے رہی سی۔ میری وڈّی بیٹی سیما جو اوس دی ہم عمر سی، نے اوس دی چُپ نوں توڑ کے گل بات کرنی شروع کر دتی۔
میں فلماں وچ کم کرنا چاہندی ہاں، بس کوشش کر رہی ہاں تے رِکو مینوں کوئی رول دواون لئی میری مدد کر رہیا ہے۔
گل بات انگلش وچ ہو رہی سی جس ول میں زیادہ دھیان نہیں سی دے رہیا سگوں اوس دے ماں باپ تے رِکُو نال گلاّں کرن وچ مصروف ساں۔
کل نوں میری محبوب سٹوڈیو وچ شوٹنگ ہے، تسیں آو نہ سارے جنے۔
ایہہ گل بات دا سلسلہ ایسے طرحاں چلدا رہیا۔
ایہہ سُکڑی جیہی کُڑی ہی دو تن سالاں وچ فلماں وچ چھاء گئی… لوکاں دے دِلاں دی دھڑکن بن گئی… اوس دا ہر گانا تے ڈانس بچّے بچّے دی زبان ‘تے سی…۔
٭ دیدی تیرا دیور دیوانہ، کڑیوں کو ڈالے دانا
٭ دل تو پاگل ہے، دل دیوانہ ہے
٭ تو شاعر ہے، میں تیری شاعری… تو عاشق ہے، میں تیری عاشقی…
٭ دیکھا ہے پہلی بار ساجن کی آنکھوں میں پیار۔ …
ایہہ صوفے ‘تے چُپ چاپ بیٹھی سکڑی جیہی کڑی کوئی ہور نہیں، مادھوری دکشت سی جس نوں صرف دو تن سالاں بعد ہی بمبئی فلم انڈسٹری دا ہر چھوٹا وڈا پروڈیوسر ڈائریکٹر سائین کرن لئی اگیّ پِچھے فیر رہیا سی۔
ایس سُکڑی کُڑی نوں فلماں وچ متعارف کرن تے سٹار بناون لئی جو محنت رِکو نے کیتی، ایس بارے میں تھوڑا جیہا ضرور دسنا چاہواں گا کہ جِنی دیر فلم انڈسٹری وِچ تہاڈا کوئی ‘گوڈفادر نہ ہووے، اونی دیر ایتھے پیر جماونے بڑے مشکل ہو جاندے ہن۔ رِکُو اوہنیں دِنیں مشہور سٹار ہیرو انیل کپور دا سیکٹری ہوندا سی۔ انیل نال کم کرن والے سارے پروڈیوسر ڈائریکٹر تاں رِکو دے جانکار ہونے ہی سن کیونکہ کیہڑی ڈیٹس کہنوں دینی ہے، ایہہ کم تاں رِکو نے ہی کرنا ہوندا سی۔
انیل کپور اگیوں سبھاش گھئی دے بہت قریب سی۔ بس ایس طرحاں اگیّ توں اگیّ لنک بَندا گیا تے مادھوری دی وڈے سرکل وچ انٹروڈکشن ودھدی گئی۔
فیر مشہور پروڈیوسر ڈائریکٹر این. چندرا دی فلم ‘تیزاب وچ رِکُو نے موہنی دا رول دوا دِتا۔ مادھوری ڈانسر تاں ہے ہی سی۔ ایس فلم دا اِک گانا ‘ایک دو تین اینا ہٹ ہو گیا کہ فلم ریلیز ہوندیاں ہی اوہ سٹار بن گئی۔
رِکُو نے مینوں دسیا کہ فلم دی ریلیز توں پہلاں مادھوری اپنی وڈّی بھین نُوں ملن لئی امریکہ گئی ہوئی سی تے ریلیز توں بعد جد واپس بمبئی ایئرپورٹ ‘تے اُتری تاں ہزاراں ہی لوک ‘موہنی… موہنی دیاں آوازاں نال اوس دا سواگت کر رہے سن۔
اوس توں بعد تاں مادھوری دِیاں ہٹ فلماں دی اِک لمبی لسٹ ہے…
ہم آپ کے ہے کون، دل، دیوداس، دل تو پاگل ہے، ساجن، کھل نائک، دل تیرا عاشق تے رام لکھن تے انگنت ہور۔
اسیں اوس شام رِکُو دے گھر بیٹھیاں کدے سوچیا تک نہیں سی کہ ایہہ سُکڑی جیہی کُڑی کُجھ سالاں وچ ہی ساری دنیا نُوں اپنا دیوانہ کر لوے گی۔ایہنوں کہندے ہن سپنے لینا۔
گلّ میں کر رہیا ساں رِکو دی جس نے ‘گوڈفادر بن کے مادھوری نوں سٹار بنایا تے اوس جگہ پہنچایا جتھے اوہ اجّ ہے۔
(جاری اے)

رِکو نے خود مادھوری لئی ہٹ فلماں بنائیاں جیہناں وچوں اِک فلم “‘ساجن” ہے جیہڑی کہ واس فلم پروڈیوسر سدھاکر بوکاڈے نال مل کے پروڈیوز کیتی سی۔ ایہہ فلم رِکو دی بیوی ریما راکیش ناتھ نے لکھی سی جس نے ایس فلم توں بعد کُجھ ہور فلماں ڈائریکٹ وی کیتیاں سن۔
ایہہ تاں گلاّں چوں گلّ نکل آئی ہے تاں کہ ایہہ وی دسیا جا سکے کہ ریما دا باپ اِک مشہور اداکار سپرو سی جس دیاں بِلیاں اکھّاں فلم دے سِیناں وچ چمک رہیاں ہوندیاں سن۔ اوس دے بھرا دا ناں ایکٹر تیز سپرو تے چھوٹی بھین پنجابی فلماں دی رہ چکی مشہور ہیروئین پریتی سپرو ہے۔ پورا فلمی پریوار ہے ایہہ۔
جیویں میں اُتے لکھیا ہے کہ رِکُو نے پورے چھتی سال مادھوری نال کم کیتا، اپنی محنت تے ایمان داری نال پر وقت بدلن دے نال لوک کیویں بدلدے ہن ایہہ مینوں کل 20 اکتوبر 2020 نوں اوس دسدیاں اپنا دل بھر لیا تے پنج ہزار میل دور بیٹھا میں
ٹیلی فون تے گل کردیاں اس دیاں اکھّاں وچلا پانی صاف ویکھ رہیا ساں رکو کہن لگا،
“‘مادھوری جد امریکہ توں واپس بمبئی دوبارہ فلماں وچ کم کرن لئی آ گئی تاں اوس ویلے اوس نال اوس دا خاوند شری رام نینے تے دو بچّے وی سن۔ رِکو نے فیر اوسے محنت نال اوس دے کم دی دیکھ بھال کرنی شروع کر دتی۔ مادھوری 12 سال بعد واپس پکیّ طور ‘تے بمبئی آئی سی تے ایہناں 12 سالاں وچ بہت کُجھ بدل گیا سی پر فیر وی مادھوری دا ناں سی، آپ تاں اوہ کسے پروڈیوسر جاں ڈائریکٹر نال سِدھی گل کر نہیں سی سکدی کیونکہ کئی واری وڈے سٹار لئی ٹھیک نہیں بیٹھدا تے ایہہ کم اس لئی فیر رِکو کر رہیا سی تے دناں وچ ہی اوہ مصروف ہو گئی سی۔ کُجھ ریالٹی شو کرن لگی تے فیر ایڈورٹائیزنگ تے فیر ڈانس سکھلائی سکول کھول لیا۔
ہُن جد گڈی فیر پرانیاں لیہاں ‘تے آ گئی تاں اِک دن مادھوری دے خاوند ڈاکٹر نینے نے رِکو نُوں اپنے آفس بلایا تے کہن لگا۔ گل بات ہندی اتے انگریزی وچ سی…
“‘… رِکُو جی تسیں مادھوری نوں کامیاب کرن لئی بہت محنت کیتی ہے تے ایس لئی مادھوری اتے اسیں سارے تہاڈے بہت شکرگزار ہاں پر ہُن اگیّ توں اسیں فیصلہ لیا ہے کہ مادھوری دا سارا کم اِک پبلک ریلیشنز کمپنی راہیں کیتا جاوے…۔”
اوس اچانک جھٹکے نے رِکو نُوں ہلا دتا پر اوہ کُجھ وی اگیوں بول نہ سکیا تے مایوس ہو کے گھر واپس آ گیا۔
رِکُو دا بیٹا کرن ناتھ وی ہیرو ہے، اوس دیاں پہلے وی اِک دو فلماں آئیاں ہن جو باکس آفس ‘تے ٹھیک ٹھاک ہی رہیاں تے ہُن اوہ اپنی نویں فلم ‘گنس آف بنارس بنا رہے سن تے ایس وچ مادھوری نوں ہیروئین لے کے گل بات چل رہی سی کیونکہ مادھوری دا ناں فلم نال جُڑیا سی تے ‘کرن رِکُو دا بیٹا سی ایس لئی کافی پروڈیوسر ڈائریکٹرز وی رِکُو دی ایہہ فلم نال جڑے ہوئے سن پر جیویں ہی مادھوری نے اپنا ناں فلم وچوں کھچ لیا فلم سبندھت جیہڑے بندے انٹرسٹ لے رہے سن، ہولی ہولی پچھے ہٹدے گئے۔
فلم پچھلے سال مکمل ہو گئی۔ رِکُو نے مینوں اپنے گھر کھانے ‘تے بُلایا۔ اوہ فلم دی کامیابی لئی بڑے ہی اُتشاہت سن۔
جنوری فروری وچ فلم ریلیز کرنی سی پر بدقسمتی نال کرونا دی مہاں ماری اُپروں آ گئی۔ فلم ریلیز ہو گئی پر تھیٹر بند ہو گئے۔ دس پندراں کروڑ دا گھاٹا رِکُو نوں پے گیا۔ وقت کیویں بدلدا ہے، کیویں سوہنی رت توں بعد اچانک پتّجھڑ آ جاندی ہے ایہہ ایس فلم نے رِکُو پریوار نوں وکھا دتا ہے۔
میں اجّ فیر25 اکتوبر نوں فون کردا ہاں تے پئے گھاٹے تے افسوس جیہا کردا ہاں،
“‘سگّو صاحب ایہہ فلم انڈسٹری ہے، ایتھے چڑھدے سورج نوں ہی سلاماں ہن… تسیں ایتھے تھوڑا جیہا ڈاون ہوندے ہو تاں سبھ ساتھ چھڈن لگدے ہن پر کوئی گل نہیں، ایہہ فلم انڈسٹری میری زندگی ہے، میرے پریوار دی زندگی ہے، حوصلہ ڈھاء کے تسیں ایس انڈسٹری وچ نہیں رہ سکدے… ایتھے جینا ہے تاں شان نال جینا ہے… مینوں تہاڈے ورگے دوستاں ‘تے مان ہے جیہناں تیہہ سال بعد وی مینوں یاد رکھیا ہویا ہے تے کئی چھتی سالاں بعد بُھل گئے…اسیں فیر واپس آواں گے، جدوں ساڈی اگلی فلم ہٹ ہو گئی تاں ساڈا ستارہ فیر آسمان ‘تے چمکے گا… میں زندگی توں کدے گھبرایا نہیں تے نہ ہی گھبراواں گا… ایس ویلے بمبئی وچ شام ہے تے میں ودھیا سکاچ دا پیگ لا رہیا ہاں چیئرز یاد کردا رہیا کر تے اوس فون رکھ دتا۔
ایہہ رشتہ ہے میرا رِکُو نال… ساڈی دوستی ہے، پیار، محبت ہے جیہڑی اینے لمے سمیں توں چلی آ رہی ہے، ویسے فلمی دنیا چھڈن توں بعد میں رِکو ورگے دو چار قریبی دوستاں توں علاوہ سبھ نالوں ناطہ توڑ لیا سی، الوداع کہہ آیا ساں۔ ایس طرحاں اپنی فلم “‘انتم نیائے” دے ریلیز ہون توں پورے دس سال تک میں نہ ہی تاں کوئی فلم ویکھی تے نہ ہی کوئی فلمی میگزین پڑھیا، جیہڑے میرے ہر پلّ دے شوق رہے سن۔ میں اپنے اندر جی رہیا فلمی کیڑا کُجھ سمیں لئی سوایا نہیں سی، سگوں جانوں ہی مار دتا سی، کیونکہ سُتا کیڑا تاں فیر وی کدے جاگ سکدا سی کیونکہ میرے ایس شوق نے ہی مینوں بادشاہ توں بِھکھاری بنا دتا سی۔
فیر سوچدا ہاں کہ جس فلمی دنیا وچ میں سبھ کُجھ گوایا سی، جس شہر نے مینوں اُجاڑیا سی اوسے ہی شہر نے مینوں فیر چک کے کھڑیاں کیتا ہے۔ بمبئی دیاں بھیڑیاں گلیاں وچ میں دن رات گھمدا ہاں تاں اوہناں دناں نوں یاد کرکے ڈُونگھا ساہ لیندا ہاں، اکھّاں بند کردا ہاں تے ایہناں یاداں نوں کالے ہنیرے وچ بند کرکے جندرا مار دیندا ہاں۔ انجان راہاں تے تُردیاں تُردیاں اجّ میں ایس دی ہر گلی، سڑک توں جانُو ہاں۔

ایہناں گلیاں، سڑکاں ‘تے میرا سفر اجّ وی جاری ہے۔ ایہہ گلیاں ہُن مینوں اپنیاں لگدیاں ہن۔ جوہو، باندرا، سانتا کروز، اندھیری، گورے گاوں، کاندیوالی، بوریوالی، ولے پارلے، دادر، ورلی، چار بنگلا، لوکھنڈ والا، ملاڈ، بمبئی سینٹرل، چرچ گیٹ، میرین ڈرائیو، کف پریڈ تے گیٹ وے آف انڈیا مینوں اپنے لگدے ہن۔
ہُن میں ایہناں راہاں ‘تے بھٹکدا نہیں، سگوں کسے بھٹکن والے نوں کوئی چنگی صلاح دے سکدا ہاں تاں کہ کوئی بمبئی دیاں چکاچوند روشنیاں وچ گواچ کے جوہو بیچ دیاں سمندری چھلاّں وِچ نہ ڈُب جاوے، سگوں تارِیاں لا کے اپنے سُپنے سرج سکے۔ اوس بمبئی نوں میں کیویں بُھل سکدا ہاں۔
سٹی آف گولڈ
میری اپنی بمبئی
آمچی ممبئی
ڈاکٹر ستیش پوری تے وکی پوری زندگی وچ دوستیاں پتہ نہیں کیویں بن جاندیاں ہن۔ انجان راہاں ‘تے اسیں کئی واری تُرے جاندے ہاں، اچانک کُجھ دیر لئی کوئی مِلدا ہے، ہیلو ہائے کرکے وِچھڑ جاندے ہاں۔ کسے ہور راہ ‘تے فیر اسیں تُردے ہاں، رسمی طور ‘تے فیر کسے نال ہیلو ہائے ہوندی ہے پر ایہہ ہیلو ہائے کُجھ منٹاں دی ہو زندگی بھر دا ساتھ بن جاندی ہے۔ کئی واری عمراں دے فرق وی دُور ہو جاندے ہن، پروارک رشتے بندے ہن تے تسیں سوچن لگدے ہو کہ ایہہ رشتہ کیویں ہو گیا، ایہہ دوستی کیویں ہو گئی؟ اسیں تاں ایس بندے نوں اِک سال پہلاں جان دے تک نہیں سی، ایہہ اچانک اینی محبت… اینا پیار… اینی دوستی؟
ایسے طرحاں ہی پیار محبت تے میری دوستی ڈاکٹر ستیش پوری جی نال ہو گئی سی۔ گل ایس طرحاں ہوئی کہ اِک واری ایئر انڈیا دی فلائٹ بکنگ میری بمبئی توں لنڈن نہیں سی ہو رہی۔ میں اپنے دوست ساون کمار جی نال گل کیتی، اوہناں اگیّ اپنے اِک دوست ڈاکٹر پوری نال گل کیتی تے میری سیٹ اگلے اِک گھنٹے وچ ہی کنفرم ہو گئی۔ میں حیران ساں کہ جیہڑی سیٹ میں کنفرم کراون لئی پِچھلے تن دِناں توں کوشش کر رہیا ساں، اوہ اِک گھنٹے وچ ہی کیویں ہو گئی؟ ڈاکٹر ستیش پوری سمچے ایئر انڈیا دے میڈیکل ڈائریکٹر سن تے اوہناں دا کُجھ سِیٹاں دا اپنا کوٹا سی۔ ڈاکٹر پوری نے اپنی سیکٹری نوں سدّ کے میری بکنگ کرواون لئی کیہا تے لو جھٹ گل بن گئی۔
میں اگلی وار جد بمبئی گیا تاں ڈاکٹر پوری جی نال ملاقات وی ہو گئی۔ اینے وڈّے عہدے ‘تے ہوندیاں کوئی اینا ‘ڈاون ٹو ارتھ وی ہو سکدا ہے، میں حیران ساں۔ ایس وار رانی وی میرے نال گئی ہوئی سی۔ ڈاکٹر پوری جی نے سانوں پالی ہل اپنے اپارٹمنٹ وچ کھانے ‘تے سدّیا تے ایسا سدیا کہ اج پنجھی سالاں بعد وی اوہ میرے سبھ توں نزدیکی دوستاں وچوں اِک ہن۔
بمبئی دے سبرب باندرا دا پالی ہل اِک بہت ہی مشہور ایریا ہے، پہاڑی ‘تے وسیا ہویا تے وڈّے وڈّے ایکٹراں دے گھر۔ دلیپ کمار، راجندر کمار، سنیل دت نرگس، راج کپور، سبھاش گھئی، سلمان خان تے پتا سلیم خان، ریکھا تے کئی ہور انیک۔ ایہناں سبھ ایکٹراں دے قریبی دوست سن ڈاکٹر ستیش پوری۔ رات براتے کسے نوں کوئی تکلیف ہووے تاں سبھ توں پہلاں ڈاکٹر پوری دا فون کھڑکدا تے اوہ رات دے دو وجے وی اپنا میڈیکل بیگ چکی پہنچ جاندے ہن۔
ایسے طرحاں ایہناں دے پریوار وِچ سی اِک بزرگ ماتا جو ڈاکٹر پوری جی دی جیون ساتھن وکی پوری دی ماتا جی سن۔ اوہناں اِک وار جیہڑا میرے سِر ‘تے ہتھ رکھیا تاں اوہ اپنی رہندی عمر تک اوسے طرحاں ہی نِگھ دیندا رہیا۔ میں جدوں وی مِلن جانا، ماتا جی نے میرے کول آ کے بیٹھ جانا، میرے گھر دا، بچیّاں دا حال ایس طرحاں پُچھنا جیویں مینوں ڈِھڈوں جمیا ہووے۔ اجّ وی اوہ میرے ساہواں وچ وسے ہوئے ہن۔
ڈاکٹر پوری جی دے پریوار وچ اوہناں دے تِن جوان پُتّر وی میرا اونا ہی ستکار کرن لگے جِنا اوہ اپنے پِتا جی دا کردے سن۔ گل رشتیاں دی کر رہے ہاں تے ساڈے رشتے اینے گُوڑھے ہو گئے کہ بچیّاں دے ویاہ شادی وی اِک دوسرے توں بغیر کدی نہیں ہوئے۔ ایسے طرحاں وِکی پوری ہاسیاں دی چھنکار، زندہ دل عورت تے اُپر دَسے سارے وڈّے وڈّے ایکٹراں نال اوس دے سکیّاں بھیناں توں وی ودھ پیار۔
وِکی دی مہمان نوازی اینی کہ انجان بندہ وی ٹبر نال مِل کے اپنا گھر محسوس کرن لگ جاندا ہے۔ اکتوبر 2018 وچ ساڈے ویاہ دی 50 ویں سالگرہ سی، ایہناں دا پُتّر راجیو پوری جیٹ ایئرویز دا کیپٹن سی۔ راجیو بمبئی توں لنڈن آون والے جہاز ‘تے کیپٹن دی ڈیوٹی لے کے جد اپنے ماتا پِتا نال ساڈے فنکشن وچ شامل ہویا تاں میریاں اکھّاں وچوں آنسو ٹپک رہے سن۔ میں سوچ رہیا ساں کہ فلم ختم ہویاں نوں تاں چھبّی ستائی سال ہو گئے ہن۔
فلم وچ لکھّاں کروڑاں دا نقصان جو ہویا اوہ تاں ہو ہی گیا سی پر ایس نقصان وِچوں جو میں ڈاکٹر ستیش پوری، وِکی پوری تے اوہناں دے بچیّاں دا جو میں پیار کھٹیا ہے، اوس دی پیسے نال تلنا نہیں کیتی جا سکدی ایہہ ہی میری فلم دی کمائی عمر بھر لئی بنی ہوئی ہے۔
ڈاکٹر پوری نال ملاقات توں بعد فیر فلائٹاں دی کیہ پرابلم ہونی سی۔ ایئر انڈیا بمبئی دے بہت سارے کیپٹن ڈاکٹر پوری جی دے بہت نزدیکی سن۔ جد وی میں لنڈن توں بمبئی جاں بمبئی توں لنڈن آونا ہوندا تاں میری خاص دیکھ بھال ہون لگی۔ میں اکنامی ٹکٹ لے کے اجے اپنی سیٹ تے بیٹھنا ہی تاں ایئر ہوسٹس نے مینوں بزنس کلاس جاں فسٹ کلاس سیٹ تے لجا کے بٹھا دینا۔ خوش قسمتی نال میری قسمت ٹھیک ہی ہوندی سی کہ جہاز وچ جے فسٹ کلاس وچ سیٹ خالی نہیں۔

تاں بزنس کلاس وچ ضرور مل جاندی سی۔ کیپٹن نوں ڈاکٹر پوری دا خاص سنیہا ہوندا سی، کئی واری کیپٹن نے مینوں آپ آ کے مِلنا تے مینوں اپنے نال کوکپٹ وچ وی لے جانا تے کئی واری کیپٹن نال ہی بیٹھ کے فسٹ کلاس وِچ کھانا کھا لینا۔ کیا مزہ سی اوہنیں دنیں، کوکپٹ وچ جان دی کوئی پابندی نہیں سی ہوندی پر اجّ کل تاں لوک لگا دتا جاندا ہے تے چلدے جہاز وِچ کسے نوں وی اندر جان دی اجازت نہیں ہوندی۔
سُپنا بن گئے ہن ایہہ دن پر ایہناں سپنیاں وچوں حقیقت ہے ڈاکٹر ستیش پوری تے وِکی پوری دی دوستی۔ ڈاکٹر پوری جی، سبھاش گھئی، شتروگھن سنہا، ساون کمار، جتندر تے ریکھا دے بہت نزدیکی دوستاں وچوں ہن تے ایسے طرحاں سنیل دت جی نال اوہناں دا تاں بہت ہی گوڑھے دوستاں والا رشتہ سی۔ سنیل جی تاں اجّ ایس دنیا وچ نہیں رہے پر جد زندہ سن تاں مینوں وی ایہناں ساریاں نال مِل بیٹھن دا موقع ملدا رہندا سی۔
سبھاش جی دے گھر جدوں وی کوئی وڈّی پارٹی ہونی تے جے میں بمبئی وچ ہوواں تاں اوہ مینوں وی نال لے جاندے سن۔ ایہناں دے نال تے ساون کمار جی دِیاں پارٹیاں وچ مینوں دھرمندر، راجیش کھنہ، سری دیوی، امیتابھ تے جیا پردا نال ملن دا موقع وی مِلدا رہیا سی۔
بمبئی دے پنج ستارہ ہوٹلاں وچ فلمی پارٹیاں دا تاں کیہ کہنا۔ ہر ہیرو، ہیروئین تے فلم وچ رول لبھ رہیاں نویاں نویاں چھوٹیاں ہیروئیناں دا گلیمر تاں ویکھن والا ہوندا سی، اکھّاں چندھیا جاندیاں سن اوہناں نوں ویکھ کے۔
جے ہتھ وچ جام ہووے تے ساہمنے سری دیوی تہاڈے نال گلّ کر رہی ہووے تاں فیر لنڈن دی دُکانداری کیہ یاد رہنی سی تے فیر میں بعد وچ کئی واری سوچن لگدا کہ کیوں نہ ایتھے بمبئی وچ ہی سیٹ ہو جاواں۔ ایہہ تاں وقتی خیال ہوندے سن۔ ہوٹل دیاں گلیمر پارٹیاں وچ۔ جدوں سیریس ہو کے سوچدا تاں اندروں آواز آوندی…
“‘… مسٹر سگّو تُوں اوہ کہاوت سُنی ہوئی آ؟”
“‘کیہڑی کہاوت؟” دوسرا من پُچھدا۔
فیر آواز آوندی، “‘جے نہیں سُنی تاں فیر سن لے…
دھوبی دا کتّا (تھاپی ڈنڈا)، نہ گھر دا نہ گھاٹ دا۔”
“‘ٹھیک آ… ٹھیک آ… کتّا (تھاپی) اپنے گھر ہی ٹھیک آ..”
تے سری دیوی کسے ہور نال گل کرن لگ پیندی۔ جیویں کہ میں سوچدا ہاں کہ اچھے دوست تہاڈی زندگی دا سرمایہ ہوندے ہن جے تسیں ایہناں دوستیاں دی قدر کردے ہو تاں ایہناں نوں سنبھال کے رکھنا چاہیدا ہے۔ کئی وار تہاڈے بھین بھرا، پُتّر دھیاں دُور ہوندے ہن جے اس ویلے تہاڈے دوست قریب ہوون تاں زندگی خوش حال بنی رہندی ہے۔
کسے دوست نے کدوں وِچھڑ جانا ہے جاں تسیں تُر جانا ہے، ایس بارے کدے کوئی نہیں جان سکدا۔ ڈاکٹر پوری تے وکی پوری دے گھر بِتائی اِک سہاونی شام مینوں کدے نہیں بُھل سکدی جدوں میں تے رانی سنیل دت جی تے شتروگھن سنہا جی دے نال بیٹھے گپ شپ مار رہے ساں، سنیل دت جی پنجابی جوکس سُنا رہے سن تاں اسیں سارے ہاسے نال لوٹ پوٹ ہو رہے ساں…۔
مینوں ایہہ گل اجے کل دی لگدی ہے پر سنیل جی نوں ساڈے توں وِچھڑیاں وی اجّ پندراں سال ہو گئے ہن، یقین نہیں آ رہیا۔
ایہہ دوستیاں دِیاں محفلاں ایسے طرحاں ہسّدیاں وسدیاں رہن جیویں اجّ وی ڈاکٹر ستیش پوری تے اوہناں دی رومانٹک بیوی وکی پوری جی نال ایہہ محفلاں جاری ہن جیہناں دی دوستی ‘تے مینوں مان ہے۔
میرے اپنے بُھلے وِسرے فلمی دوست
ہرمیت سنگھ
ہرمیت سنگھ بارے میں پہلے ذِکر کر چکیا ہاں۔ کسے وقت ہرمیت سنگھ مشہور سینما ٹو گرافر من موہن سنگھ جی نال اوہناںدے اسسٹنٹ ہوندے سن۔ بہت ہی سُہرد تے مٹھڑے مزاج دے مالک۔ جدوں اوہ بولدے تاں اوہناں دے مونہہ چوں مشری کِر رہی محسوس ہوندی سی مینوں۔ بمبئی دے اوکھے دِناں وِچ اوہ میرا اِک سہارا بنے سن تے اوہناں دے دِتے پیار صدقہ ہی اوہناں دا گھر مینوں اپنا گھر محسوس ہون لگ پیندا سی۔
اجّ جد میںتقریباً ویہہ سال بعد ہرمیت سنگھ جی نال رابطہ کردا ہاں تاں مینوں ایہہ بلکل محسوس نہیں سی ہویا کہ سانوں وِچھڑیاں اینا لمّا سماں بیت گیا ہے۔ پہاڑاں توںڈِگدے برساتی پانیاں وانگ، پتھراں، کھڈاں نال کھہندیاں اِک شانت مرئی دریا، ہریالے کھیتاں وچکار ویہن لگ پیا سی۔ سماں بیتن نال بہت کُجھ بدل جاندا ہے۔ بچپن توں جوانی تے ہور خاندانی رشتے بن جاندے ہن پر جے کُجھ نہیں بدلدا تاں اوہ انسان دا مزاج ہوندا ہے، دِل ہوندا ہے۔
اِک اَن جان نمبر اپنے فون اُپر ویکھ کے اوہ پُچھدے ہن، کون جی؟
“ہرمیت جی میں لنڈن توں سگّو بول رہیا ہاں۔ گرچرن سگّو۔ کدے میں بمبئی وِچ فلماں بنائیاں سن تے تہاڈی دوستی میں اینے سال بیت جان بعد اجّ وی نہیں بُھلیا۔ تہانوں یاد ہے کُجھ؟”
“اوہ، مائی گاڈ۔ سگّو تُوں؟ کتھے گواچ گیا ایں، کتھوں بولداں؟ میںتینوںکیویں بُھل سکداں۔ تیرے نال بیتیا اِک اِک دن مینوں کل وانگوں یاد ہے۔ پہلے توں دس، کیہ حال اے تیرا۔ تیرا گھر پریوار، بال بچے، صحت ٹھیک ہے نا؟”
“ہرمیت جی میں بلکل ٹھیک ٹھاک ہاں۔ گھر پریوار وی سبھ چڑھدیاں کلاں وِچ ہے تے میں اجّ وی لنڈن ہی ہاں”
“پر اسیں تاں کئی وار لنڈن وِچ شوٹنگ کرن آئے ہاں۔

توں پہلے کیوںنہیں مِلیا” ۔
تے ایس طرحاں ساڈِیاںگلاّں دا سلسلہ شرو ہو گیا۔ ایس دوستی دے رشتے دا نِگھ محسوس کردیاں مینوں پنجاب دے کھیتاں دی مہک محسوس ہون لگ پئی سی۔
ہرمیت نے مینوںدسیا کہ اوہ اجّ تک کوئی اَسی فلماں دی فوٹوگرافی کر چکیا ہے جیہناںوچ بولی وُڈ دیاںاَن گِنت ہِندی فلماں وڈّے وڈّے ڈائریکٹراں نال ہوئیاں ہن۔ میں اوہناںدی کامیابی دی کہانی سُندا رہیا۔
تے مینوں ایہہ دسن وِچ وی بہت خوشی محسوس ہو رہی ہے کہ اجّ اوس دے ودویں پُتّر بولی وُڈ دی ایس فلم انڈسٹری وچ بہت کامیاب ہوئے ہن۔
وڈا بیٹا نونیت سنگھ اجّ پنجابی فلماں دا اِک کامیاب ڈائریکٹر ہے جس نے “تیرا میرا کیہ رشتہ” “میل کرا دے ربّا، دھرتی، تور متراں دی، سنگھ vs کور، رنگیلے، جندوآ، شیک تے اج کل شریک 2، دی شوٹنگ چل رہی ہے۔ ایس توں علاوہ اوہ ہِندی فلم وی ڈائریکٹ کر چُکیا ہے۔
چھوٹا بیٹا جتن ہرمیت سنگھ اجّ بولی وُڈ دا اِک بہت ہی کامیاب سینماٹو گرافر ہے۔ اج اوس دے خاندان لئی ایہہ بڑے ہی مان دی گل ہے کہ جنتن نوں فلم خدا حافظ دی ودِھیا فوٹوگرافی کرن لئی دادا صاحب پھالکے 2021 دا پُرسکار مِلیا ہے۔
ہرمیت سنگھ نُوں اپنے پُتّراں دی کامیابی بارے دسدیاں جو خوشی محسوس ہو رہی سی اوہ اِک باپ ہی جان سکدا ہے۔
ایتھے میں ایہہ وی دَسدا جاواںکہ کسے نوں دادا صاحب فالکے دا پُرسکار مِل جانا اِک بہت ہی وڈّی کامیابی دا اِک تحفہ ہوندا ہے۔ دادا صاحب فالکے ہِندی فلم انڈسٹری دے پِتاما منے جاندے ہن جیہناں 1913 وچ پہلی ہِندی فلم ” راجہ ہریشن چندر” بنائی سی تے اجّ دی بولی وُڈ فلم انڈسٹری دی جڑھ لائی سی۔ اوہنیں دِنیں اجے ساونڈ سسٹم نہیں سی شروع ہویا تے ‘سائیلنٹ’ فلماں ہی بن دیاں سن۔ جدوں فلم چلدی سی تے ایکٹر اپنی ایکٹنگ، حرکتاں تے اشاریاں نال کہانی سمجھاوندے رہندے سن۔ تھوڑا ہور وقت بِتیا تاں چلدی فلم دے نال نال ریکارڈ وچ بھری ہوئی آواز چلنی شروع ہو گئی۔
ایہناں خاموش فلماںدے دور وِچ ہی چارلی چیپلن تے لورین اینڈ ہارڈی ایسے مشہور ایکٹر ہوئے ہن جیہناںدی ہر اداکاری تے لوک ہسّ ہسّ کے لوٹ پوٹ ہو جاندے سن۔
بولی وُڈ دے ایس سائیلنٹ دور وِچ جیہڑے ایکٹرز بعد وچ بولدیاں فلماں وِچ وی مشہور ہوئے، اوہناں دے ناواں وچوں سہراب مودی، پِرتھوی راج کپور، ترلوک کپور، سلوچنا تے لیلتا پوار دے ناں قابل ذکر نیں۔ ایہاں وِچوں للتا پوار اِک ایسی اداکا ہوئی ہے جس نے 70 سال تک تقریباً 700 فلماںوِچ چھوٹی گُڈیا دے رول توںلے کے ماں، دادی دے رول تک کم کیتا۔ کِنی وڈی کامیابی تے دین ہے للتا پوار دی ہِندی فلم جگت لئی۔
سائیلنٹ فلماں توں بعد ‘ عالم آرا’ پہلی بولدی ہِندی فلم آئی جس وچ پِرتھوی راج کپور نے وی کم کیتا سی۔
تے چلو واپس مُڑدے ہاں ہرمیت سنگھ جی ول جتھوں ایہہ وقت وقت دی گل شروع ہوئی سی۔ ہرمیت جی نے دسیا کہ نونیت سنگھ ہُن تک کوئی 20 دے قریب فلماں اسسٹنٹ ڈائریکٹر ے فُل ڈائریکٹر دے طور تے کر چُکیا ہے۔ ایسے طرحاں جِتن ہرمیت سنگھ وی اینیاں ہی فلماں وچ اسسٹنٹ تے فُل کیمرہ مین دے طور تے کم کر کے نویاں پَیڑاں سِرج رہیا ہے۔
“خدا حافظ” توں علاوہ جِتن ہرمیت دِیاں ہٹ فلماں وچ دھرمندر، سنی دیول تے بوبی دیول دی ہِندی فلم ‘ یملا پاگل دیوانہ’ وی قابل ذکر ہے جیہڑی کہ اوس دے وڈّے بھرا نونیت سنگھ نے ہی ڈائریکٹ کیتی سی۔
ہرمیت سنگھ جی دا اجّ بولی وُڈ فلم انڈسٹری وِچ بہت وڈّا ناں ہے۔ جیویں کہ میں پہلے لکھیا ہے کہ کسے وی ہِٹ فلم دی کامیابی دا ادّھا سہرا تاں کیمرہ مین اُپرہی ہوندا ہے جس نے ہر سین دی فلم سازی نوں اپنے کیمرے وِچ بند کرنا ہوندا ہے۔ ایہہ سِکھیا جد من موہن سنگھ جی ورگے گور کولوں مِلی ہووے تاں کئی واری شاگرد گورو کولوں وی اگیّ لنگھ جاندے ہن جیویں کہ اج ہرمیت سنگھ، نونیت سنگھ تے جِتن ہرمیت سنگھ آپو اپنے پروفیشن وِچ ودھ رہے ہن۔
ایہناں پیو پُتّراں دی بمبئی ورگی فلم انڈسٹری کامیابی اِک مثال ہے کہ جے تسیں اپنی کِرت، پیشے وِچ سُہردتا نال محنت کردے رہو تاں کامیابی ہر حالت وِچ تہاڈی جھولی وِچ آ جاندی ہے۔
مینوں ہرمیت سنگھ جی دی دوستی تے مان ہے تے پرماتما اگیّ ارداس ہے کہ ایہناں نوںہور وی کامیابی تے پُرسکار مِلدے رہن۔
شائد اِک دن اوہ وی آ جاوے جس دن میرے لِکھے کسے ناول نوں وڈّا پُتر نونیت سنگھ ڈائریکٹ کر رہیا ہووے تے ہرمیت سنگھ دی نگرانی ہیٹھ چھوٹا پُتّر جِتن ہرمیت سنگھ اکھّاں دے لینز راہیں اپنے کیمرے وِچ بند کر رہیا ہووے۔
منگل ڈِھلوں
منگل ڈھلوں وی میرا رشتہ اینا ہی پُرانا ہے۔ پر منگل گاہے بگاہے مینوں اپنی لنڈن پھیری دوران ملدا رہیا سی۔ ہُن پچھلے کئی سالاں توں اوہ وی دُور ہو گیا ہے۔
کسے وقت منگل نے دِلّی تھیٹر وِچ کم کرنا شروع کیتا سی تے فیر پنجاب یونیورسٹی چنڈی گڑھ دے تھیٹر راہیں ایکٹنگ دا ڈپلوما لے لیا سی۔
تھیٹر دا مرکزی دُھرا کدے کلکتہ ہوندا سی۔ جیہڑا کوئی ایتھے کامیاب ہو گیا وہ فیر فلم انڈسٹری وچ کامیاب ہون لئی بمبئی ول رُخ کر لیندا سی۔ 40-1930 دے مشہور اداکار تے سِنگر کُندن لال سہگل جس نوں اسیں کے ایل سہگل دے ناں توں جان دے ہاں، نے وی کدے اپنی گائیکی دی شروعات کلکتے توں ہی کیتی سی۔

ایس طرحاں دِلّی، چنڈی گڑھ تے پٹیالہ وی تھیٹر دے مرکز بن گئے سن۔ ایہناں تھیٹراں وِچ ہی کم کردے کردے ہرپال ٹوانا، اوم پوری، راج بببر، انوپم کھیر تے گلابو ماسی نرمل رِشی نے فلماں ول موڑ مُڑیا سی۔
منگ ڈھلوں وی مُڈھلے دنیں ایتھے بمبئی ول تُریا سی۔
میرے بمبئی سفر دوران منگل اکثر مینوں مِلدا رہندا سی تے میری فلم بارے وی وچار وٹاندرا ہوندا رہندا سی۔ منگل نے میریاں فلماں وِچ کوئی کم تاں نہیں سی کیتا پر ساڈی دوستی دا اِک نِگھا جیہا رشتہ ضرور قائم ہو گیا سی۔
منگل بہت ہی ودِھیا ایکٹر ہے تے کدے اوس نے ڈمپل کپاڈیا ورگی اداکارا نوں وی ایکٹنگ دے گُن سکھائے سن۔
اداکاری توں علاوہ اوس نے بہت مشہور پروڈیوسر ڈائریکٹر ملہوترا دی ہِندی فلم ‘ ہیر رانجھا ‘دی سکرپٹ وی لکھی سی۔ وارث شاہ دی ہیر نوں ہِندی اردو دی رنگت دینی کوئی سوکھا کم نہیں سی۔ ایس فلم وِچ انیل کپور نے رانجھے دا رول کیتا سی تے شری دیوی نے ہیر سلیٹی دا۔
سیٹ اپ دے آدھار تے ایہہ اِک بڑی وڈّی فلم سی۔ دوسرے اداکاراں وِچ شمی کپور تے انوپم کھیر وی ایس فلم دے چُوچک چودھری تے کیدو دے رولاں وچ آئے سن۔ فلم وچ منگل نے سَیدے دے رول کیتا سی۔
منگل دی اردو زبان وچ بہت پکڑ ہے۔ اوس دی زبان وِچ اِک گرج ہے۔ اپنے ڈائیلاگ بولدا بولدا اوہ کئی وار اُپر وی جاندا رہیا ہے۔ اپنے من پسند دے رول نہ ملن کر کے ہی اوہ سِکھ اتہاس، سِکھی ازم تے گُربانی بارے دستاویز فلماں بناون ول مُڑیا ہے۔
ہُن تک منگل 20 توں ودھ سیریل تے لگ بھگ 30 فلماں وچ انل کپور توں علاوہ دوسرے وڈے وڈے ایکٹراں رجنی کانت، امیتابھ بچن، سنجے دت، رِشی کپور، سنی دیو، نصیرالدین شاہ، امریش پوری، ریکھا تے مادھوری دیکشت نال وی کم کر چُکیا ہے۔
بمبئی فلم انڈسٹری دا ا،خ بہت ہی ودِھیا اداکار منگل ڈھلوںہُن نویں رستیاں ول تُر رہیا ہے۔ ایس رنگین گلیمر دی دُنیا وِچوں نکل کے اوہ روحانی، ادھیاتمک تے ایس سرشٹی دے رچن کار دے ان دیکھے منگلاں وِچ پہنچ گیا ہے۔
میں ہُن جدوں منگل نوں فون کیتا تاں اوہ مینوں پہلے منگل ڈھلوں نالوں اوس دیقائم کیتے منگل آشرم دا رِشی مُنی جاپدا لگدا ہے۔
میری اوس نال جو گل بات ہوئی اوہ پڑھن ہاراں نال ضرور سانجھا کرنا چاہاں گا۔
میں پچھلے جنم وِچ اِک مہاراجہ سی۔ میں اوس جنم وچ بڑیاں وڈِیاں جنگاں لڑیاں۔ اوس جنم وِچ میرا ناں بھنگُر ناتھ منگل ناتھ سی۔۔۔
میں اپنی پٹ رانی جنگ وچوں جِت کے لیایا سی۔ اوس ویلے میری رانیدا ناں راجیشوری سی۔۔۔میرے راج بھاگ ویلے جو میرے محافظ سن اوہ ایس جنم وچ بڑے وڈّے وڈّے بھلوان بن کے آئے ہن۔ میرے ایہناں ہی محافظاں وچوں اِک بھلوان بلدے دیول وی سی جو اج کل تہاڈے برمنگھم شہر وچ رہندا ہے۔۔۔
اِک دن میں بہت ہی پریشان سی۔ ساری رات مینوں نیند نہیں سی آ رہی تے اِک دم رات دے ہنیرے توںبعد اِک ہور وڈا اندھیرا چھا گیا۔ فیر اِک روشنی دا اُجالا ہویا۔ اِک قدرتی پاور نے مینوں مارگِ درشٹی دا رستہ دکھایا۔
ایس قدرتی اُجالے نے میرے کیتے سارے گناہ دا چٹھا کھول کے میرے ساہمنے رکھ دِتا۔ میں وال کیوں کٹائے، میں ماس خوری تے شراب پیتی، دوسریاں عورتاں نُوں میں بُڑی نظر نال ویکھدا رہیا تے ہور گناہ کردا رہیا۔
جدوں ایہہ پرماتما دی روشنی میریاں اکھّاں وِچ پے رہی سی تاں ایس لو دی تاب میرے کولوں جھلی نہیں سی جا رہی۔ میں اُچی اُچی رون لگ پیا ساں۔ میرے کولوں اپنے آپ نوں کنٹرول کرنا مشکل ہو گیا سی۔
ہاں، سچ ایہہ مارگ درشن دی روشنی نے مینوں ایہہ وی دسیا کہ میں کوئی بڑی وڈّی جنگ ہارن توں بعد اِک پُجاری بن گیا سی۔ میں راجہ بھنگُر ناتھ توں پُجاری منگل ناتھ بن گیا سی تے ایس کیتی بھگتی توں بعد ہی میں ایس جنم وچ منگل سنگھ ڈھلوں بن کے جنم لیا ہے۔
ہُن تاں میں سبھ نُوں اِک ہی اُپدیش دینا ہاں کہ ربّ دا ناں جپو تاں ہی تہاڈی آتما اوس پرماتما وچ پرویش کرے گی۔ میںماچھی واڑا، نہر سرہند دے کنڈھے پنڈ نیلو وِکھے اپنا اِک ادھیاتم، روحانی آشرم کھول رہیا ہاںجتھے ہر چھوٹی وڈی بیماری دا علاج گُربانی دے شبداں ت اُدیشاں نال ہو جایا کرے گا۔
ایہہ سنسار ‘ کُوڑ راجہ کُوڑ پرجا’ کورا سبھ سنسار’ ہے۔ تسیں جو کُجھ ایس جنم وِچ چنگے ماڑے کم کردیہو، اوہ اِک ہزار وِچ رکھے ‘ بلیک بوکس ‘دی طرحاںاوس پرماتما دے ‘ بلیک بوکس ‘وچ بند ہوئی جاندے ہن تے جد تسیںمر کے اوس پرماتما کول جاندے ہو تاں فیر تہاڈا اگلا جنم ایس ‘ بلیک بوکس ‘ وچ بند ہوئے کرماں اُپر ہی منحصر ہوندا ہے۔
میں64 سال دا ہو کے تہاڈے نال گل کر رہیا ہاں۔ ساڈی ایس زندگی وِچ موت ہر پل نیڑے آ رہی ہے۔ جیہڑا بندہ 65-60 سال دا ہو گیا اوس نوں ایہہ سنسار چھڈ دینا چاہیدا۔ ویسے وی 2028 وچ اِک ایسی تباہی آونی ہے کہ بہت گھٹ لوک بچن گے۔ ۔۔۔مینوں اوس شکتی نے کہیا ہے کہ اسیں پچھلے جنماں دی کیتی کمائی دے آدھار تے ہی مچھلی بنے ہاں، ہاتھی بنے ہاں، شیر بنے ہاں، چُوہے بنے ہاں، انسانی جنم لیکے انٹلیکچول بنے ہاں پر رہے مُورکھ دے مُورکھ ہی ہاں۔
میں اجّ کل منگل ڈھلوں یو ٹیوب چینل چلا رہیا ہاں تے ایہہ وی گُربانی دا پیغام دے رہیا ہاں کہ جے تسیں اگلا جنم سوارنا ہے تاں ایس جنم وچ چنگے کرم کرو۔
میرا پیغام سُن کے کئی لوکاں نے شراب تے ماس خوری چھڈ دِتی ہے۔ مونہہ سِر مُنا کے جیہڑے تُرے پھردے سی اوہ فیر خالصہ روپ وچ آ گئے ہن۔

منگل ڈھلوں جی دے ایہہ سارے احکامات سُن کے میں پُچھدا ہاں:
“منگل جی ایہہ دسّو؟ کیہ تسیں وی ہُن خالصہ روپ وِچ آ گئے ہو”
“نہیں میں اجے پہلے روپ وِچ ہی ہاں، میرا اجے وقت نہیں آیا” ۔
مینوں سمجھ نہیں سی آ رہی کہ اگلاّ کیہڑا سوال پُچھاں، تھوڑا ڈرن وی لگ پیا سی کہ کدھرے سوال پُچھدیاں میری ایتھے ہی مُکتی نہ ہو جاوے۔
ارُن بخشی
منگلؔ نُوں فون کرن توں بعد میں ارُن بخشی نوں فون کردا ہاں۔ بمبئی دے دِناں وِچ ارُن بخشی وی مینوں مِلدا رہندا سی۔ اوس میری پہلی فلم ‘ چوتھی دُنیا ‘ وچ اِک پولیس انسپکٹر دا رول کیتا سی تے بعد وِچ ‘ انتم نیائے’ وِچ وی سی۔
ارُن بخشی نے لدھیانا وچ جنم لیا۔ ایتھوں ہی گریجویشن کیتی تے فیر فلماں دا شوق بمبئی ول کھچ لیایا۔ جیہناں دِنیں میں اوس نوں ملیا سی اوس نوں کُجھ فلماں تے سیریل مِل گئے سن۔ جیویں میں پہلے لکھیا ہے کہ جے تسیں اپنے کم وچ سُہرد ہو، تہاڈی زبان وچ عاجزی تے مٹھاس ہے تاں تہاڈی کامیابی یقینی ہے ہو جاندی ہے، پر ہاں ایہہ کامیابی کئیاں نوں تاں بہت جلدی مِل جاندی ہے تے کئیاں نوں سالاں تک لگ جاندے نیں۔
ارُن نوں ایکٹنگ توں علاوہ جیہڑا دوسرا وڈا شوق سی اوہ سی گائیکی تے سنگیت دا۔ ایس طرحاں اوس نوں زیادہ سٹرگل نہیں سی کرنا پیا تے وہ اج اپنے ایہناں دوہاں گُناںکر کے اِک کامیاب ایکٹر تے گائیک ہو کے زندگی دے خوبصورت دِناں دا آنند لے رہیا ہے۔
ایہہ عام گل ہے کہ جد تسیں کسے بُھلے وسرے نوں پنجھی تیہہ سالاں بعد فون کردے ہو تاں اوہ دیر لئی سوچن لگ پیندا ہے تے اپنی یاداں دی چکری گھماون لگدا ہے۔ میں جد اوس نوں اپنا ناں دسیا تے اپنی فلم دی یاد کروائی تاں اوس دِیاں اکھّاں ساہمنے اوہ سارے دِن یاد آ گئے۔ بڑے پیار تے ستکار نال اوہ میری یاد نوں دِل نال لایا تے فیر ساڈیاں گلاں دا سلسلہ شروع ہو گیا۔
ارُن نے مینوں دسیا کہ اوہ ہُن تک کوئی 100 توں ودھ فلماں تے سیریلاں وچ کم کر چُکیا ہے تے گائیکی دے کھیتر وِچ 325 توں ودھ گانے گاون دا وی اوس نوں مان ہے۔ پکّا پنجابی ہون کر کے اوس پنجابی وچ تاں بہت خوبصورت گانے گائے ہن پر ہِندی دے نال نال اوس بھوج پوری فلماں وچ وی کم کیتا تے گائیکی کیتی ہے۔
ایہہ گلّ وی اوہ بڑے مان نال دس رہیا سی کہ اج بمبئی دی فلم انڈسٹری وِچ وڈے توں وڈے ایکٹراں تے ایکٹرساں نال کم کر چُکیا ہے۔ اوہ اپنے کھیتر وچ پوری طرحاں نپُن ہے۔ جے اوس دی کسے فلم دی شوٹنگ نہیں ہو رہی ہوندی تاں گانے دا ریاض کرن لگ پیندا ہے۔ گانیاں دیاں نویاں دُھناں بناوندا رہندا ہے۔ ایس گائیکی دے شوق نال ہی اج اوہ بولی وڈ دے ہیرو امیتابھ بچن، اکشے کمار، سجنے دت، اجے دیو گن تے ہور کئیاں نوں اپنیاں آوازاں دے چُکیا ہے۔
سیریل وچ اوس مہابھرت تے کلرز دا عشق دا رنگ سفید وچ کم کر کے بہت شہرت حاصل کیتی اے۔
سگّو صاحب تسیں میرا یو ٹیوب تے ایہہ گانا ضرور سننا جس نوں لکھاں ہی لوکاں نے پسند کیتا ہے۔
کیہڑا ارُن جی؟ میں پُچھدا ہاں
لئو سُنو فیر تے ارُن اپنی آواز وچ اُچی اُچی گاون لگدا ہے۔
اوئے بول مٹی دے باویا
تیرے دُکھاں نے مار مُکا لیا
میرا سوہنا ماہی
اوئے بُوہے اگے لاواں بیریاں
اوہ مجھا، اوہ گلاّں
گھر گھر ہوون تیریاں میریاں
اوئے بول مٹی دے باویا
تیرے دُکھاں نے مار مُکا لیا
میرا سوہنا ماہی
آ جا ہوئے ۔۔۔آ جا ہوئے
مٹی دیا باویا
کمال دا گایا ہے تسیں ارُن جی، سُن کے مزا آ گیا۔ مینوں سچ ہی گائیکی بہت اچھی لگی سی۔
لئو فیر لگدا ہتھ اِک ہور سُن لوو۔۔۔
اوہ سانوں سجناں بعد ہنیرا
تے چن بھاویں نِت چڑھدا
اوئے جندے میرئیے
اوہ روح لے گیا دِلاں دا جانی
ہڈ سانوں چُبھن پئے
جِندے میریے
تیرے ساہمنے بیٹھ کے رونا
دُکھ تینوں نہیوں دسنا
اوئے جندے میریے
دُکھ تینوںنہیں دسنا
بہت خوب ارُن جی۔ اج کل تسیں کیہ کر رہے ہو؟
گل ایہہ ہے سگّو جی کہ ایس کرونا نال کئیاں دے گھر تباہ ہوئے ہن۔ ہزاراں ہی لوکاں دی روزی روٹی جاندی لگی ہے۔ فلم انڈسٹری دے ہزاراں کامے گھراں وچ بیٹھے ہ۔ جیہناں کول چار پیسے سن اوہ تاں گزارہ کردے رہے ہن پر جیہڑے وچارے مزدور فلم دی شوٹنگ ویلے دیہاڑیاںتے ہی کم کردے سن اوہناں دا بہت ہی بُرا حال ہویا ہے۔
میں اپنے یو ٹیوب چینل راہیں اپنی اِک فلم سنستھا ولوں لوکاں نوں اپیل وی کیتی ہے۔ کُجھ فنڈ اکٹھا ہویا ہے۔ میں وی اپنے ولوں یوگدان پایا ہے پر ایہہ کم اِکے دُکے دا نہیں، ایس لئی ایہناں وڈے وڈے فلم سازاں نوں حصہ پاون دی لوڑ ہے تاں ہی ایہہ وچارے فلمی مزدور فیر واپس کماںتے آ سکن گے۔
ایہہ تاں بہت ہی چنگا کم کر رہے ہو تسیں۔ ویسے اج کل کیہڑا پروجیکٹ چل رہیا ہے؟ میں فیر پُچھدا ہاں۔

اج کل میں مہیش بھٹ جی تے انوپ جلوٹا جی دی اِک ویب سیریل لئی بڑی محنت کر رہیا ہاں۔ پرماتما دا شُکر ہے کہ میں کدے ویلھا نہیں بیٹھا۔
ایہہ تاں تہاڈی محنت دا ہی پھل ہے ارُن جی۔ ویسے ایس فلم انڈسٹری وچ لگاتار چالھی سال کم کردے رہنا تے اوہ وہ کامیاب ہو کے۔ کامیابی تہاڈے اگے پچھے رہی ہے تے میرا وشواس ہے کہ ایہہ قدرت دی مہر تہاڈے اُتے ایسے طرحاں ہوندی رہے گی۔
ہاں میری وی ایہہ ہی ارداس ہے سگّو جی۔ پر تہانوں اِک گل دَسدا جاواں۔ میرے نال تاں ایہہ گل ہوندی رہی ہے
کیہڑی ارُن جی؟
اوہ ایہہ کہ۔۔
للُو کرے وللّیاں
ربّ سدھیاں پاوے
تے اسیں دوویں ہّس پیندے ہاں۔
سُریندر ملہوترا
سُریندر ملہوترا نال میرا رشتہ اِک پروار وانگ رہیا ہے۔ دوسرے بُھلے وچھڑے دوستاں دی طرحاں میں سریندر ملہوترا نالوں کدے وی رابطہ نہیں توڑیا۔ اوہ اینے سال بیت جان بعد وی ہمیشہ مینوں مِلدا رہیا ہے۔
کون ہے سریندر مہوترا۔ لم سلما سریندر بولی وڈ فلم انڈسٹری دا اوہ پروڈکشن کنٹرولر جس نے امیتابھ توں لے کے دوسرے ہر وڈے چھوٹے پروڈیوسراں، ڈائریکٹراں دیان فلماں دا کم سنبھالیا ہے پر پروڈکن کنٹرولر نالوں اوہ ہیرو زیادہ لگدا ہے۔
کوئی وی فلم بناون ویلے جد فلم شوٹنگ دی تیاری شروع ہو جاندی ہے تاں شوٹنگ دے سارے لوڑیندے سامان لئی ذمہ واری پروڈکشن کنٹرولر اُپر آ جاندی ہے۔ تسیں سمجھو اِک ایسا ایسا سین فلماونا ہے جس وچ دس غنڈیاں دا پولیس پچھا کر رہی ہے تے فیر اِک جگہ اوہناں نو گھیر کے آہمنے ساہمنے گولیاں چلنیاں شروع ہونیاں ہن۔ خوب مقابلہ ہوندا ہے تے انت پولیس زخمی غنڈیاں نوں پھڑ لیندی ہے۔
ہُن ایہہ سین فلماون لئی دو تن جیپاں دی ضرورت ہے۔ تقریباً اَٹھ دس نقلی پستول چاہیدے ہن، پٹاکے چاہیدے ہن۔ مشین گناں دی ضرورت ہے۔ خونی چھٹے وکھاون لئی لال رنگ دی وی ضرورت ہے۔ مقابلے والی جگہ جے کسے فیکٹری یاں باہر ہووے تاں آرٹ ڈائریکٹر دی ضرورت نہیں ہوندی پر جیکسے گھر وچ ایہہ مقابلا ہو رہیا ہووے تاں آرٹ ڈائریکٹر ایہہ سبھ کُجھ سیٹ کر لیندا ہے۔
فلم ڈائریکٹر، پروڈکشن کنٹرولر نوں لوڑیندا سارا سامان اکٹھا کرن لئی کہہ دیندا ہے تاں جے وقت سِر سارا بندوبست ہو جاوے تے شوٹنگ وچ دیری نہ ہووے۔بڑی ہی ذمہ واری والا کم ہوندا ہے پروڈکشن کنٹرولر دا تے ایہہ کم سنبھالن لئی سریندر بڑا ہی تجربہ کار ہے۔
سریندر بمبئی دا ہی جم پل ہے تے بڑے لمے سمے توں اوہی فلماں نال جُڑیا ہویا ہے۔۔ فلم پروڈکشن دے نال نال اوہ کُجھ فلماں پروڈیوس تے ڈائریکٹ وی کر چُکیا ہے۔
ہُن تک اوہ تقریبً پنجھی تیہ ہِندی فلماں دی پروڈکشن سنبھال چُکا ہے تے دس توں ودھ پنجابی فلماں دی دیکھ بھال وی اوس کیتی ہے۔ جیہناں وچ لونگ دا لشکارہ، نصیبو، اُچا در بابے نانک دا، پُت جٹاں دے تے بابل دا ویڑھا دے ناں ذکر جوگ نیں۔
اصل وچ پہلے پنجابی دِیاں جیہڑیاں کُجھ فلماں بن دِیاں سن اوہناں دے پروڈیوسراں ڈائریکٹراں نوں بمبئی ول آونا ہی پیندا سی۔ کیونکہ ریکارڈنگ سٹوڈیوز تے لیبارٹی وغیرہ ایتھے ہی دستیاب سی پر ہُن جیویں جیویں پنجابی سینما نے ترقی کیتی ہے ایہہ سارے ادارے پنجاب وچ ہی کُھل گئے ہن تے پروڈیوساں نوں بمبئی بہت گھٹ آونا پیندا ہے۔ پر ہُن وی جد کسے نوں بمبئی توںکسے چیز دی ضرورت پیندی ہے تاں فیر سریندر ملہوترا ہی اوہناں دی ضرورت پوری کرن دے قابل ہوندا ہے۔
سُریندر نے ایہہ پروڈکشن دا کم صرف ہِندی اتے پنجابی فلماں لئی ہی نہیں کیتا سگوں رشین، چائینیز تے ملیشین فلماں لئی وی کیتا ہے۔ پروڈکشن دا ایہہ اِک اجیہا کم ہے کہ آدمی نوں بہت چُست ہونا پینا ہے۔ جے کدھرے تھوڑی بہت ڈھل ہوئی تاں لکھاں دا نقصان ہو جان دا ڈر رہندا ہے۔
کسے وقت اوس کھل تقدیراں ناں دی پنجابی فلم پروڈیوس تے ڈائریکٹ وی کیتی سی تے اج کل اوہ اِک ہور پنجابی فلم شروع کرن دی تیاری وچ ہے۔ فلم دی سکرپٹ تیار ہے۔ ڈائیلاگ لکھے جا چُکے ہن۔ میوزک وی تیار ہو رہیا ہے پر ایس کرونا بیماری نے اوس دی ایس فلم دا سارا کم اگے پا دتا ہے ورنہ جے ایہہ بیماری نہ آئی ہوندی تاں فلم ریلیز وی ہو جانی سی۔سریندر میرے وی اِک ناول ‘تے کم کر ہیا ہے تے ویکھدے ہاں کہ کھیل تقدیراں دے کتھے لے جاندے ہن۔
اسیں ہِندی یاں پنجابی دی کوئی اِک فلم دو ڈھائی گھٹے وچ ویکھ لیندے ہاں پر ایس نوں بناون لئی کِنا وقت لگدا ہے، کنیاں مصیبتاں وچوں لنگھنا پیندا ہے ایہہ سبھ کُجھ میں اپنی ایس کتاب وچ لکھ ہی چکیا ہاں۔ پر بمبئی فلم انڈسٹری وچ جیہڑے لوک اپنے پیشے وچ نپُن ہو گئے ہن اوہناں لئی کوئی وی آئی مصیبت عام جیہی گل ہو جاندی ہے۔
جیویں میںپہلے لکھیا ہے ہے کہ سریندر صرف اپنے کم وِچ چُست تے نپن ہی نہیںسگوں پرسنل طور تے بہت ہی ملن سار تے سُہرد ہے۔ ایس لئی تاں ساڈی دوستی پنجھی تیہہ سال لنگھ جان بعد وی نہیں ٹُٹی۔
فلم بناون ویلے تہاڈی یونٹ وچ کئی وار چالھی پنجاب لوک عام ہی ہو جاندے ہن۔ فلم دی پروڈکشن دوران اوہ سبھ تہاڈے ساتھی ہوندے ہن۔ پر جدوں ہی فلم ختم ہو جاندی ہے تاں اوہ سارے فیر دوسریاں فلماں ول وکھرے ہو کے تُر جاندے ہن تے وچھڑ جاندے ہن۔ فیر بمبئی ہی دُوبارہ کسے فلم وچ اکٹھے ہوندے ہن۔

سریندر مینوں بڑے مان نال دس رہیا سی کہ اوس نے جیہڑے ہور کم کیتے ہن اوہناں بارے کدے وی اوس میرے نال کُھل کے گل نہیں کیتی پر اج جد میں اوس بارے کُجھ سطراں لکھن دا ذکر کیتا تاں کہن لگا،
” سگّو صاحب میں صرف پروڈکشن تک ہی اپنے آپ نوں نہیں رکھیا سگوں بھارت سرکار دی لیبر منسٹری لئی ‘ چائلد لیبر’ (بال مزدوری) لئی وی فلم بنا چکیا ہاں جیہڑا کہ ساڈے دیش لئی بہت ہی وڈا مسئلہ ہے۔ اج کارخانیاں وِچ، کپڑے دیاں فیکٹریاں، کارپیٹ تے درِیاں بناون والے ادارے، فیکٹریاں وِچ ایمبرائیڈری کم کرن والے، دُکاناں تے گھراں وچ مزدوری کرن والے ہزاراں نہیں لکھاں ہی بچے پڑھن دی بجائے ایہناں وچ مزدوری کر رہے ہن جیہڑی کہ بہت ہی شرمناک گل ہے۔ سرکار قانون بناوندی ہے پر پیسے نال سبھ قانون کھوہ وچ پے جاندے ہن۔ میں ایہناں بال مزدوراں لئی اپنے ولوں اِک ڈاکومیٹری بنا کے اِک دن ضرور لوکاں ساہمنے لیاواں گا۔ بھاویں مینوں ایس کم لئی کِنی وی محنت کرنی پوے گی میں ضرور کراں گا۔”
سریندر دی ایس پروجیٹ بارے درڑتا ویکھ کے میں حیران ہو گیا تے خوش وی کہ اینا بزی ہوندا ہویا وی بچیاںدے حقاں تے ویلفیئر لئی سوچ رہیا ہے۔
سریندر ملہوترا مینوں تیری دوستی تے مان ہے۔ ڈٹیا رہو تے اِک دن توں ایس مشن وچ ضرور کامیاب ہوویں گا۔توںبھاویں ہُن تک ویہہ پنجھی سیریل کر چُکیا ایں۔ میوزک وڈیوز، ٹیلی ویزن شو تے اڈیورٹائزنگ فلماںبنا چُکیا ایں پر بچیاں دی بال مزدوری تے بنائی ڈاکومینٹری تیرے کیتے باقی سارے کماں نوں پچھے سُٹ دیوے گی۔
دوستی دے نال نال مینوں تیرے اِرادے، درڑتا تے وشواس تے وی مان ہے۔
انت وچ میں ایس لیکھ نوں ایتھے ہی ختم کرن توں پہلاںضرور کہاں گا کہ جیہناں دے اِرادے نیک ہوندے ہن جے سچائی نال تسیں کوئی مشن لے کے تُردے ہو تاں دنو دن قافلہ ودھدا رہندا ہے تے تیرے قافلے دی شروعات میں تیرے ساتھ ہاں تے ساتھ ہی رہاں گا۔
ساون کمار ٹاک
ساون کمار جی نال میری پہلی ملاقات ساڈے اکاوٹینٹ راہیں ہوئی سی جدکہ اوہ اپنے کسے کم دے سلسلے وچ مینوں نال لے گیا سی۔ ایہہ پہلی ملاقات صرف اِک وار دی نہ رہِ کے اک دوستی وچ بدل گئی تے دوستی وی اینی ودھی کہ میں جنے دن بمبئی ہونا اوہناں دے ساتھ وچ ہی رہنا تے فلم سنبندھی جیہڑیاں وی مشکلاں آونیاں میں اوہناں نال ڈسکس کرکے صلاح مشورہ لیندے رہنا۔
میری ایہہ خوش قسمتی سی کہ مینوں اوہناں دا اچانک ساتھ مِل گیا سی۔
ساون کمار ٹاک بمبئی فلم انڈسٹری وچ بہت ہی مشہور ناں ہے۔ اوہ صرف اِک کامیاب پروڈیوسر ڈائریکٹر ہی نہیں ہن سگوں بہت ہی ودھیا شاعر، فلم سکرپٹ تے گیت لیکھک وی ہن جو انے سالاں بعد اج وی لگاتار فلماں بنا رہے ہن۔
1956ء وچ اپنی چڑھدی جوانی ویلے اوہ فلماں وچ کم کرن دے سپنے لے کے راجستھان دے پنک سٹی جے پور توں بمبئی اُترے سن۔
پورے دس سال اوہ اِک پروڈیوسر دے در توں دوسرے تک بھٹکدے رہے پر
کسے نے کوئی کم نہ دتا تاں بے حد مایوس ہو گئے۔ گھر والیاں صلاح دتی کہ بہت بھٹک لیا ہے، دس سال دا کوئی تھوڑا سماں نہیں ہوندا۔
گھر واپس آ جا تے کسے کم کار وچ من لگا۔ ساون کمار نے جواب دتا،
“‘میں گھر واپس آون دے سارے رستے بند کر آیا ہاں تے میرے لئی اوہ رستے سدا لئی بند ہن تے بندرہن گے۔”
فیر اِک دن اس دے من وچ خیال آیا کہ جے میں ہیٹھاں توں اُپر چڑھن وچ ناکامیاب ہویا ہاں تاں فیر کیوں نہیں اپرلی پوڑی تے چڑھ کے ہی اپنے سپنے پورے کر لواں۔ ایسے خیال نال اوہناں اپنی پہلی فلم 1965 وچ ‘نوں نہال بچیاں بارے لکھی جس نوں پوری کردیاں تقریباً تن سال لگ گئے۔
بھارت دے پہلے پردھان منتری پنڈت جواہر لال نہرو بچیاں وچ ‘چاچا نہرو دے ناں نال پرچلت سن تے ایسے دور وچ ہی اوہناں دی موت ہو گئی سی۔ ایس سبجیکٹ نوں آدھار بنا کے ہی ساون جی نے
اوس دی سکرپٹ لکھی اتے جد 1966 وچ اندرا گاندھی بھارت دی پردھان منتری بنی تاں ساون جی دی ایہہ ‘نوں نہال تیاری وچ سی۔
1968 وِچ جد فلم بن کے تیار ہو گئی تاں اوہناں سبھ توں پہلاں اندرا گاندھی نوں ایہہ فلم وکھائی جتھوں ساون جی دی کامیابی دی شروعات ہو گئی۔
اس فلم نوں بھارت سرکار نے ‘بیسٹ چلڈرن فلم دا پرسکار دتا۔ سارے بھارت وچ فلم ٹیکس معاف کر دتا گیا۔ دوسریاں صوبہ سرکاراں نے لکھاں ہی روپے انعام وجوں ساون جی دی جھولی وچ پائے۔
اس فلم وچ ہی ساون کمار نے پہلی وار مشہور ایکٹر سنجیو کمار نوں انٹروڈیوز کیتا سی۔ بلراج ساہنی جی وی فلم دے اداکار سن۔
ایس فلم دی کامیابی نال ہی ساون کمار دا پروڈیوسر، ڈائریکٹر تے فلم لیکھک دے طور تے جنم ہو گیا تے فیر سپنے سچ ہونے شروع ہو گئے۔
ایس فلم توں بعد اوہناں اِک ہور فلم ‘گومتی کے کنارے لکھی۔ فلم دی کہانی اس وقت دی مشہور اداکارہ مینا کماری نوں سناون توں بعد جد اس مینا کماری نوں پچھیا،
“‘تہاڈے خیال وچ ڈائریکٹر کس نوں لیا جاوے” تاں مینا جی دا جواب سی” جس نے ایہہ کہانی سنائی ہے میرے خیال وچ اس توں ودھیا کوئی ہور ڈائریکٹر نہیں ہو سکدا۔”

پر افسوس کہ فلم پوری ہون توں تھوڑی دیر بعد ہی مینا کماری ایس دنیا توں تر گئی۔ ساون کمار دا دل ٹٹ گیا۔ ایس ٹٹے دل توں شاعر ساون کمار دا جنم ہویا تے ایس توں بعد اوہناں نے اپنی ہر فلم دے گیت خود ہی لکھنے شروع کر دتے۔
میرا یقین ہے کہ بہت واری جد کسے چیز دی امید رکھدے ہاں، اوہ پوری نہیں ہوندی تاں دل بہت ہی دکھی ہو جاندا ہے جیہڑا کہ نارمل ہے۔ پر کئی واری ایہہ نراشا تہاڈی زندگی وچ اِک نواں موڑ لیا دیندی ہے تے تسیں نویں رستے الیک لیندے ہو جتھوں نویاں کامیابیاں ملنیاں شروع ہو جاندیاں ہن۔
ایسے طرحاں دی اِک گھٹنا مینوں ساون جی نے دسی۔
‘نونہال فلم توں بعد جد اوہناں ‘گومتی کے کنارے بناونی شروع کیتی تاں ایس فلم دے صرف اِک گانے لئی اوہ وقت دے اک مشہور فلمی گانے لکھن والے نوں ملن لئی اِک بلڈنگ دی چوتھی منزل دیاں پوڑیاں چڑھ کے گئے۔ تن گھنٹے دی اڈیک توں بعد جد شاعر صاحب اپنے کمرے وچوں اس نوں ملن لئی ڈرائنگروم وچ آئے تاں ساون کمار نے کیہا،”‘دیکھیے، آپ چاہے ایک گانا لکھوائیں یا پانچ، پیسے تو میں پوری فلم کے ہی لوںگا” شاعر دا جواب سی۔
“‘پر سر میرے پاس اتنے پیسے نہیں ہیں کہ پوری فلم دے گانے آپ سے لکھواوں” ساون جی نے فیر عرضوئی کیتی، “‘تو فیر آپ کسی اور سے یہ گانا لکھوا لو” ایہہ کہہ کے شاعر صاحب کمرے وچوں اٹھ کے چلے گئے۔
ساون جی جد تن گھنٹے دے انتظار توں بعد مایوس ہوئے پوڑیاں توں تھلے اتر رہے سن تاں اوہناں دے دماغ وچ کُجھ ایہہ سطراں آئیاں، “اج توں بعد میں فیر کدے ایہناں پوڑیاں ‘تے نہیں چڑھاں گا”۔
تے ایہناں سطراں توں ہی ساون کمار دا شاعر دے طور ‘تے جنم ہو نکلیا تے ایہہ مشہور گانا اوہناں لکھیا…
‘تیری گلیوں میں نہ رکھیں گے قدم
آج کے بعد
تیرے ملنے کو نہ آئیں گے صنم
آج کے بعد
ہُن تسیں سوچ سکدے ہو کہ اِک مایوسی وی کنی کامیابی دے سکدی ہے کیونکہ ایہہ گانا اوہناں دی فلم ‘ہوس وچ سپر ہٹ ہو گیا سی۔
ایہہ فلم ‘گومتی کے کنارے بناون ویلے ہی ساون جی مینا کماری دے بہت نیڑے آ گئے سن۔
اصل وچ مینا اپنی عمر توں بہت وڈے پتی فلم پروڈیوسر کمال امروہی نال خوش نہیں سن تے دوہاں دی ان بن ہی بنی رہندی سی۔ ایسے موقعے اِک فلم آئی ‘پھول اور پتھر جس وچ دھرمندر ہیرو اتے مینا کماری ہیروئین سی۔ ایس توں پہلاں دھرمندر دیاں جیہڑیء کُجھ فلماں آئیاں سن اوہ زیادہ کامیاب نہیں سن ہوئیاں پر ‘پھول اور پتھر ہٹ ہی نہیں ہوئی سگوں سپر ہٹ ہو کے دھرمندر نوں ‘سٹاربنا دتا سی۔ کیہا جاندا ہے کہ دھرمندر اتے مینا کماری دا عشق بہت دور تک پہنچ گیا سی۔
دھرمندر سخت باہواں والا پنجابی گبھرو، دارو دا شوقین تے پھر اردو شعرو شاعری وی تھوڑی بہت آوندی سی۔ ادھر مینا کماری وی اردو شعرو شاعری وچ خوب مشہور سی تے فیر ایس طرحاں شعرو شاعری دے نال نال ایہہ عشق اگے ودھن لگا۔
پر دھرمندر جد فلم دی کامیابی توں بعد سٹار بن گیا تاں اوہ مینا کماری توں مُونہہ موڑن لگا۔ مینا کماری نوں اسہ صدمہ ہویا اتے ایس صدمے دی سٹ نوں وقتی گھٹاون لئی اوہ شراب دا سہارا لین لگ پئی۔ ایس ودھدی شراب دا اثر اوس دے لور ‘تے پینا ہی سی۔
لور کم کرن توں بند ہو رہیا سی تے شراب ودھ رہی سی۔ ایس موقعے ساون کمار اوس دی زندگی وچ آ گیا جس نوں دھرمندر وانگر ہی شعرو شاعری دا شوق سی تے مینا کماری نوں دھرمندر دے وچھوڑے توں بعد جے کسے نے سہارا دتا تاں اوہ ساون کمار ہی سی۔
ساون کمار نے مینا کماری دے مُونہہ وچوں آوندیاں خون دیاں اُلٹیاں اپنے ہتّھاں وچ لینیاں شروع کر دتیاں۔ مینا کماری، اردو شاعرہ جس دا اصلی ناں ماہ جبیں سی صرف 38 سالاں دی عمر وچ ہی ایس دنیا توں تر گئی۔ انی عمر وچ ہی اس لگ بھگ 92 فلماں وچ کم کرکے ہندی فلم انڈسٹری دی ٹریجڈی کئین دا مقام حاصل کیتا۔
مینا کماری دیاں ایہہ سدا بہار فلماں ہن، ایہناں نوں کون بُھلا سکدا ہے…
‘صاحب بی بی اور غلام، ‘پاکیزہ، ‘میرے آپنے، ‘آرتی، ‘بیجو باورا، ‘پرینیتا، ‘دل اپنا اور پریت پرائی، ‘فُٹ پاتھ، ‘دل ایک مندر اتے ‘کاجل۔
اجّ وی تسیں ایہہ فلماں ویکھ کے اس وقت دے سنہری دور نوں یاد کر سکدے ہو۔
کنی ٹریجڈی ہے فلمی دنیا وچ جدوں تسیں اِک فلم وچ ہیرو ہیروئین دا پارٹ کردے ہوئے اپنی اصل زندگی تباہ کر لیندے ہو۔ فلمی دنیا دیاں دو خوبصورت اداکاراں مدھوبالا تے مینا کماری۔ دوہاں دا جنم ہی 1933 وچ ہویا۔ مدھوبالا صرف 36 سال دی عمر وچ ٹٹے عشق دے غم نال ختم ہو گئی تے مینا کماری 38 سال دی عمر وچ ایسے غم نال تُر گئی۔
آہ!
ساون جی نے بعد وچ بہت ہی کامیاب ہون والے ستاریاں نوں اپنیاں فلماں وچ پہلی بریک دے کے اوہناں دے کیریئر دی شروعات کروائی جیہناں وچ سنجیو کمار توں علاوہ انیل کپور، نیتو سنگھ، پدمنی کولھاپری تے کئی ہور ہن۔
مشہور کیمرامین من موہن سنگھ تے اوہناں دے اسسٹینٹ ہرمیت سنگھ نے وی اپنے کیریئر دی شروعات ساون جی دیاں فلماں توں ہی کیتی سی اتے ایس طرحاں مشہور ڈائریکٹر ڈیوڈ دھون نے فلم ایڈٹنگ دی آرمبھتا وی آپ توں ہی کیتی۔

کیا مشہور گانے لکھے ہن ساون جی نے
٭تیری گلیوں میں نہ رکھیں گے قدم
٭چوڑی مزہ نہ دیگی کنگن مزہ نہ دے گا
٭شاید میری شادی کا خیال دل میں آیا ہے
اسی لیئے ممی نے تجھے چائے پے بلایا ہے
٭ زندگی پیار کا گیت ہے، ایسے ہر دل کو گانا پڑے گا
٭ کہو نہ پیار ہے
٭ یہ جو ہلکا ہلکا سرور ہے
سنیل دت، راجندر کمار، جتندر، راجیش کھنہ اتے ہیروئیناں وچوں سری دیوی، جیا پردا، پدمنی کولھاپری، ٹینا منیم ایہناں دے بہت قریبی دوستاں وچوں ہو گزرے ہن۔
فلم ‘سوتن جس وچ راجیش کھنہ تے ٹینا منیم سن، پہلی ایسی فلم سی جیہڑی کہ بہت ساری ‘موریشیئس وچ شوٹ کیتی گئی سی۔
اج دے دور دے سلمان خان اتے رتک روشن نال وی اوہناں دے گھریلو تعلقات ہن۔ میرے کہن دا مطلب کہ ساون کمار جی بمبئی فلم انڈسٹری وچ بہت ہی مشہور ناں سی تے اوہناں دے نال رہِ کے میرے وی گھریلو تعلقات بن گئے سن۔ اوہناں جد وی لنڈن آونا میرا اوہناں نال ساتھ رہنا۔ ساڈے گھر دیاں پارٹیاں وچ شامل ہونا۔
اک گُوڑھی دوستی ہو گئی سی ساڈی دوہاں دی۔
اجّ تک اوہ تقریباً ویہہ فلماں دا نرمان کر چُکے ہن۔ اوہناں نال دوستی دا مطلب سی کہ جس وی کسے مشہور ستارے دی کوئی پارٹی ہونی میں وی اوہناں دے نال ہی ہوندا ساں۔ سری دیوی تے ریکھا ورگیاں خوبصورت ہیروئیناں دے نال کھڑے ہو کے ودھیا وسکی دے گھٹ بھرنے۔ دو دو نشے، اِک پاسے اوہناں ہیروئیناں دا ساتھ جیہناں نوں ویکھن لئی پروانے ترسدے رہندے سن تے دوسرے ہتھ وچ جام۔ میرا نشہ دگنا ہو جانا۔
اجّ اینے سالاں بعد ایہہ سطراں لکھدیاں میریاں اکھّاں اپنے آپ بند ہو گئیاں ہن۔ اِک شام دی سہانی پارٹی وچ میں کھوہ گیا ہاں۔
گلّ کُجھ ایس طرحاں سی کہ اِک رات میری دو کو وجے بمبئی توں لنڈن واپسی دی فلائٹ سی اتے اسے شام ہی جوہو دے ہولیڈے ان ہوٹل وچ اک فلمی پارٹی سی۔ فلم انڈسٹری دے بہت مشہور ستارے اس پارٹی وچ موج مستی کر رہے سن۔ میں وی ساون جی نال ہتھ وچ پیگ پھڑی ایدھر اودھر گھمدا ہویا ہتھ ملائی جا رہیا ساں۔ ساون جی ہمیشہ ہی میری پہچان لنڈن توں آئے اِک پروڈیوسر دے طور ‘تے کروا دیندے سن جس نال میری ذرا ٹوہر بن جاندی سی۔
“‘دس از مسٹر سگو فرام لنڈن، ویری گڈ فرینڈ آف مائین اینڈ ہی از آلسو میکنگ اے فلم ہیئر ان بومبے… گڈ فلم.”
“‘اوہ نائیس ٹو سی یو”
میں اپنے سجّے ہتھ وچ پھڑیا پیگ کھبے ہتھ وچ شفٹ کیتا تے بڑی ہی گرم جوشی نال سجا ملاوندیاں ایس مشہور ہیروئین دا ہتھ گھٹ لیا
ایہہ نرم گرم ہتھ سری دیوی دا سی۔
“‘آئی وڈ لو ٹو سائین یو فار مائی نیکسٹ فلم” میں ایویں ہی گلاں دا سلسلہ جاری رکھن لئی ایہہ وڈی ساری گپ چھڈ دتی۔
“‘اوہ شیور… ساون جی سے بات کیجیے نہ”
اجے اسیں ایہہ گلاں کر ہی رہے ساں کہ کوئی ہور جانکار اس نال ہتھ ملاون لگ پیا تے مسٹر سگو دا ہتھ ڈھلا پے گیا۔
لنڈن واپسی دی ساری فلائیٹ وچ میں ایسے ہتھ وچ پیگ پھڑ کے نشہ لیندا رہیا۔ دوسرے دن مینوں کم ‘تے تاں جانا ہی پینا سی۔شام دے تقریباً چار وجے میں اپنے شواروم وچ گاہکاں دے بل بنا کے خریدیا سامان کالے بیگاں وچ بند کرکے اوہناں دیاں کاراں وچ رکھدا ہویا سوچ رہیا ساں کہ ایس ویلے بمبئی وچ رات دے نوں وج چکے نیں، کل شام میں ایس وقت ہولیڈے ان ہوٹل وچ ہتھ وچ جام پھڑ کے سری دیوی نال ہتھ ملا رہیا ساں تے ہن اسے ہتھ نال کالا بیگ چکی ڈھوآ ڈھوائی کر رہیا ہاں۔ میں مال رکھ کے فیر اپنے اس ہتھ ول ویکھیا تے کیہا،
“‘واہ اوئے سجیا تیری قسمت تے ہتھ نوں فیر گھٹ کے چم لیا”
بمبئی وچ اوہناں نال بتائی ہر شام ہی سہاونی ہندی سی۔ اوہ ہی پہلی وار مینوں کھنڈالا دے پھائیو سٹار ہوٹل ‘پھریاس وچ لے کے گئے۔ تن شاماں اساں کھنڈالا دیاں پہاڑیاں ‘تے جھرنے ویکھدے گُزاریاں۔
پہاڑیاں توں وگدی ٹھنڈی ہوا تے اوس وچ گھل مل کے چہریاں ‘تے پیندی ٹھنڈی پھہار دلاں نوں نگھ دے رہی سی۔ میرے نگھ نالوں ساون جی نوں کُجھ زیادہ ہی نگھ مل رہیا سی کیونکہ ایس نگھ وچ وادھا کرن لئی اوہناں دے نال اِک گرل فرینڈ وی آئی ہوئی سی۔
کھنڈالا تے لوناوالا دو جڑویں ٹاون ہن جیہڑے کہ بمبئی توں 82 کلومیٹر دی دوری ‘تے ہن۔ جس وقت دی میں گل کر رہیا ہاں ایس وقت پہاڑیاں ‘تے ول کھاندی سڑک راہیں پہنچدیاں تقریباً دو گھنٹے لگ جاندے سن پر اج صرف ڈیڈھ گھنٹے وچ ہی پہنچیا جا سکدا ہے کیونکہ بمبئی توں پونے جاندی موٹروے اتھوں ہی ہو کے لنگھدی ہے۔
بہت ہی رمنیک جگہ ہے ایہہ۔ چار پیسے والے لوک ویک اینڈ گزارن لئی ایتھے آ جاندے ہن۔ بمبئی دی گرمی نالوں ایتھے موسم بہت ہی سہاونا ہوندا ہے۔
بمبئی دے کئی مشہور ستاریاں دے ایتھے بنگلے تے فارم ہاوس ہن جیہناں وچوں اِک دھرمندر جی دے فارم ہاوس وچ جا کے کھان پین دا موقع مینوں وی مل چکیا ہے۔
ایتھے بارے ہی تاں امیر خان دا ایہہ گانا بہت مشہور ہویا سی…
اے کیا بولتی تو
اے کیا میں بولوں
سُن.. سنا
آتی کیا کھنڈالا

کیا کروں، آ کے میں کھنڈالا
گھومیں گے پھریں گے ناچیں گے گائیں گے
عیش کریں گے
اور کیا
آتی ہوں میں کھنڈالا
ساون جی دے نال ہی مینوں شرڈی دے سانئی بابا مندر جا کے درشن کرن دا موقع ملیا۔ میری ایہہ خوش قسمتی سی۔
جیویں میں پہلے دسیا ہے کہ ساون جی دے گھر شام نوں سنگیت دیاں محفلاں وی لگدیاں رہندیاں سن تے ایہناں وچوں اِک یادگاری شام سی کراچی پاکستان توں آئی مشہور سنگر منی بیگم۔ کیا غزل کئین دی محفل سی ایہہ … بہت ہی ودھیا
میں نظر سے پی رہیا ہوں
یہ سماں بدل نہ جائے
نہ جھکاو تم نگاہیں
کہیں رات ڈھل نہ جائے
اگر خدا روٹھ جائے تو سجدے کروں
اور صنم روٹھ جائے تو میں کیا کروں
یار کچھ بھی ہو یار ہوتا ہے
بے وفا سے بھی پیار ہوتا ہے
مُنی بائی جی دی آواز دل نوں نشیا دین والی سی تے پھر محفل وچ خوبصورت چہرے۔ سگو دا سنگل لیا پیگ وی ڈبل ہو جاندا سی۔ ایس شام منی بائی نے مینوں کراچی آون دا سدا اپنے ہتھیں گھر دا ایڈریس لکھ کے دتا۔ پر افسوس کہ میرا جانا ممکن نہ ہو سکیا۔
دل نوں سکون دین والیاں اس دیاں غزلاں ہن، جیہناں نوں شام ڈھلے جام دے نال سن کے اِک وکھری دنیا وچ پہنچیا جا سکدا ہے۔
چلو گلّ ساون جی دی ہو رہی سی۔جیویں کہ میں پہلے لکھ چکیا ہاں کہ فلم بناون توں بعد میں بمبئی دی فلمی دنیا نالوں ناطہ ہی توڑ لیا سی پر ہن جد کہ میں کاروبار توں رٹائرمینٹ ل لئی ہے تاں بھل چکے فلمی دوستاں نال رابطے وچ آون دی پھر چنگ پھٹنی شروع ہو گئی ہے۔
پچھلے سال لگ بھگ پنجھی سال بعد میں ساون جی نوں فیر اوہناں دے دفتر جا کے ملدا ہاں۔ ایہناں پنجھی سالاں وچ بمبئی دے بہت سارے علاقے بدل گئے ہن۔ جتھے کچیاں سڑکاں ‘تے اجاڑ ہوندا سی اج اوتھے وڈے وڈے مال تے پنجھی تیہہ منزلاں عمارتاں بن گئیاں ہن۔
ساون جی وی اپنے پرانے دفتر توں بدل کے نیو لنک روڈ اپر نویں دفتر وچ آ گئے سن۔
مینوں اتے رانی نوں مل کے اوہ بہت خوش ہوئے۔ رات دے کھانے دی دعوت دتی پر کیونکہ رات نوں ساڈی واپسی دی فلائیٹ سی اس لئی ممکن نہ ہو سکیا۔ میں اوہناں نوں اپنیاں کتاباں ناول ‘سچے مارگِ چلدیاںتے کوتاواں والی ‘تاریاں دے انگ سنگ بھیٹ کیتیاں تے پرانیاں یاداں نوں تازہ کردیاں اوہناں نال حسین پل گزارے۔
اج ساون کمار ٹانک جی 84 سال دے ہو گئے ہن پر اجے وی اسے طرحاں ایکٹو ہن۔ میں اوہناں نوں پچھلے دنیں فون کردا ہاں… حال چال پچھدا ہاں۔
کہن لگے، اپنی نویں فلم دی سکرپٹ لکھ رہیا ہاں۔ میں کیہا ‘ساون جی میں کم توں ریٹائر ہو گیا ہاں تے مینوں ہن ایکٹنگ دا بہت شوق ہے، میرے لئی وی اپنی ایس فلم وچ کوئی رول فٹ کر دیو اوہناں ہس کے کیہا، “‘تیرا جس ویلے وی دل کرے آ جاویں… فلم دی سکرپٹ وچ تیرے لئی اِک ودھیا رول لکھ دیاںگا۔”
… تے میں سوچن لگا کہ پنجھی سال پہلاں میں بمبئی وچ اک کامیاب پروڈیوسر تاں بن نہیں ساں سکیا شاید ہن تُردا تُردا ایکٹر ہی بن جاواں…
ایہہ سپنیاں دی دنیا ہے تے کئی واری لئے ہوئے سپنے سچ وی ہو نکلدے ہن۔
محبت دا رشتہ
انل سیکھری تے گیتا سیکھری نال ساڈی اِک پروارک سانجھ پے گئی سی۔ کسے وقت انیل پنجاب دے شاید بٹالا شہر توں اکنامکس دی ڈگری لے کے اپنے اِک انکل کول بمبئی آ گیا سی جو کہ اس وقت بولی وُڈ فلم انڈسٹری وچ بہت سارے ایکٹراں دا کم سنبھال رہیا سی۔ تقریباً پنج چھ سال انیل نے اپنے ایس انکل کول کم کرکے چارٹڈ اکاونٹینٹ دی ڈگری وی کر لئی تے آہستہ آہستہ ایہناں ایکٹراں دا کم آپ ہی سنبھالنا شروع کر دتا۔ انکل ویکھدا رہِ گیا کہ جس بچے نوں اس اپنے کول بلا کے اپنے کاروبار دا اک خاص ممبر بنایا سی، اوہ ہی اِک دن اس دی روزی روٹی لے کے اپنی وکھری اکاونٹینٹ فرم شروع کر لوے گا۔ انکل کر کُجھ نہیں سی سکدا کیونکہ انیل نے ساریاں نال اپنے رشتے مضبوط کرکے انکل نوں چھڈیا سی۔ جس ویلے ساون کمار نے مینوں انیل نال انٹروڈیوز کروایا، اس ویلے اوہ ساون توں علاوہ دھرمندر، سنی دول، مادھوری دکشت، جیکی شراف تے اجے دیوگن دے پارٹنر کمار منگت دا کم کرن توں علاوہ ہور وی کئی فلمی بندیاں دے اکاونٹس کر رہیا سی۔
ایسے طرحاں اِک ہور بڑی وڈی ہستی مشہور آرٹسٹ مقبول فدا حسین دا کم وی سنبھال رہیا سی۔ حسین صاحب مادھوری دکشت ‘تے فدا سن تے ایس چاہت نال اوہناں مادھوری دیاں کئی کینوس بنائیاں تے فیر اِک فلم ‘گز گامنی وی مادھوری نوں ہیروئین لے کے بنا ماری۔ گل کیہ ایم.ایف. حسین صاحب نوں مادھوری نال اِک اجیہا عشق ہو گیا سی کہ جس نوں بیان کرنا مشکل ہے۔ ایس توں ہی متاثر ہو کے مادھوری نے وی حسین صاحب کولوں پیٹنگز بناونیاں سکھنیاں شروع کر دتیاں تے بہت ساریاں پینٹنگز بنائیاں وی پر کیہا جاندا ہے کہ اصل وچ ایہہ پینٹنگز حسین صاحب نے آپ ہی بنائیاں سن پر عشق، محبت کرکے ناں مادھوری دا لکھ ہو رہیا سی۔ حسین صاحب دے سٹوڈیو جان دا مینوں وی دو تن وار موقع انیل جی دے نال ملیا سی جتھے میں مادھوری نال اوہناں نوں اِک کینوس بناوندیاں ویکھیا سی۔

مادھوری نال حسین صاحب دا عشق کس طرحاں دا سی، ایس بارے تاں میں کُجھ کہہ نہیں سکدا پر اینے وڈّے آرٹسٹ دی اِک ہور پرماننٹ گرل فرینڈ ضرور سی، جس دا ناں شاید سلطانہ سی یاں کوئی ہور جو ایس ویلے میری یاداشت وچ نہیں رہی۔
حسین صاحب جد وی انیل سیکھری دے گھر آیا کردے سن تاں ہمیشہ ایہہ گرل فرینڈ بیگم وی اوہناں دے نال ہی ہوندی سی تے میری وی خوش قسمتی سی کہ مینوں وی دو چار وار اوہناں نال بیٹھن دا موقع ملیا تے ایسے طرحاں میری پتنی رانی نوں وی جدکہ اسیں وی انل، گیتا ہراں دے گھر آئے ہوئے ہوندے ساں، ایہہ ساڈی خوش قسمتی ہوندی سی۔
ہندوستان دے ہی نہیں، سگوں دنیا بھر دے ایڈے وڈے آرٹ دے مہاں پرکھ ایم.ایف. حسین اصل زندگی وچ بڑے ہی مست ملنگ سبھاء دے سن۔
ہتھ وچ ہمیشہ اِک چھڑی تے پیر ننگے تے بہت واری جد اوہ انیل دے گھر آوندے تاں فرش ‘تے ہی رجائی سٹ کے سوں جایا کردے سن۔ انیل تے گیتا دے گھر وچ اینی اپنت سی ایس مہان آرٹسٹ دی۔
ایس نیڑتا دا فائدہ تاں ہونا ہی سی انیل نُوں۔ اوس حسین صاحب دیاں کئی پینٹنگز دے ریپرنٹ کروا کے اون لائن ویچن دا کم شروع کر لیا تے ایس طرحاں ہور وی کئی پینٹنگز اپنے لئی بنوا کے رکھ لئیاں تے اِک واری لنڈن دے اِک گرودوارہ صاحب لئی گورو نانک دیو جی دے ہتھاں جاں پیراں دی پینٹنگ وی اوہ آپ بمبئی توں لنڈن لے کے آیا تے بڑی وڈّی ساری مایہ اپنے نال لے کے چلا گیا سی۔
ایہہ گلاّں لکھن دا میرا کارن ایہہ ہی ہے کہ انیل سیکھری بہت ہی ہشیار، چلاک تے کھچرا بندہ ہے جو کہ بندے نوں ویکھ کے تاڑ لیندا ہے کہ ایس بندے کولوں اوس نوں کیہ فائدہ ہو سکدا ہے۔ جے کوئی فائدہ نہ وکھائی دیندا ہووے تاں اوس نال گل کرنی وی اپنی بے عزتی سمجھدا ہے تے مطلب ویلے گدھے نوں وی باپ کہہ دیندا ہے تے مطلب نکلن توں بعد مکھن وچوں وال کڈھن وانگ سٹ دیندا ہے۔
… ایس طرحاں دِناں وچ ہی انیل نے بمبئی توں دور دراڈے اِک فارم ہاوس خرید لیا، بمبئی دے مدھ آئی لینڈ ول اِک وڈّا پلاٹ خرید کیآرام و عشرت لئی بڑا ودھیا بنگلا بنا لیا تے امریکہ گئے اپنے اِک کلاس فیلو تے قریبی دوست دے پیسیاں نال اپنے فلیٹ دے نال والا فلیٹ خرید کروا کے اپنا آفس بنا لیا۔ گھر دے نال ہی دفتر، واہوا موج لگ گئی۔
بعد وچ جد میں کُجھ اپنے پیراں ‘تے دوبارہ کھڑا ہو رہیا ساں تاں اِک دن انیل مینوں کہن لگا،
“‘سگو صاحب فلم وچ لگیا پیسہ تاں ہُن تہانوں واپس آونا نہیں، میری تہانوں اِک صلاح ہے کہ جے تسیں اجے صرف دس لکھ روپیہ فلم انڈسٹری وچ ویاجی لا دیو تاں تہانوں ایس بدلے ویہہ ہزار روپیہ مہینے دا دینا میری گارنٹی ہے۔ کیونکہ میں ایہہ وقت ویکھ چُکا ساں تے ایس بارے مینوں جانکاری سی کہ جدوں کسے فلم دا آخری ویلے کم رُکیا ہووے تاں پروڈیوسر نوں کئی واری چار فیصد مہینے دی ویاج در ‘تے وی پیسہ مجبوری لینا پیندا ہے۔ اسیں وی اوکھے ویلے ایہہ لے چکے ساں۔ جد میرے دن کُجھ ہور اچھے آ گئے تاں میں سوچیا کہ کیوں نہ میں تیہہ چالی لکھ روپیہ فلم انڈسٹری وچ انیل دے راہیں لا دیاں۔ جیہناں پروڈیوسراں نوں پیسہ اوس دینا ہے، اوہ تقریباً سارے ہی اوس دے کلاینٹس ہی ہوندے سن۔
رُڑھیا پیسہ کوَر کرن دے لالچ نال میں فگرز کاونٹ کرن لگا کہ جے میں چالھی لکھ اوکھے سوکھے ہو کے ویاجی لا دیواں تاں اِک مہینے دا چار فیصد دے در نال اِک لکھ سٹھ ہزار روپئے آ جاوے گا، جس نال میرے حصے تن فیصد دے حساب نال اِک لکھ ویہہ ہزار آ جاوے گا تے باقی جو ہوویگا، اوہ انیل اپنی کمیشن لے لیا کرے گا۔ اِک لکھ ویہہ ہزار روپے مہینے دا، کم سے کم ایس نال لنڈن وچلے گھر دی مورگیج دینی سکھالی ہو جاوے گی۔
میں ایس بارے رانی نال گل کیتی تاں اوہ کہن لگی،
“تہاڈا دماغ تاں ٹھیک ہے؟”
دماغ میرا واقعہ ہی ٹھیک نہیں سی۔ بڑی مشکل نال کم نوں دوبارہ سیٹ کر رہیا ساں تے فیر ایس نویں چکر وچ پھسن لئی سوچن لگ پیا ساں۔ انیل دی جیبوں کیہ جانا سی، پیسہ میرا اس اگے ویاجی دینا سی تے کمیشن اس آپ کھا جانی سی بغیر اِک پیسہ انویسٹمنٹ کیتیاں۔
اِک دن فیر اوہ مینوں کہن لگا،
“‘سگو صاحب گھبراو نہ میرے وی پنجاہ سٹھاہ لکھ ایس انڈسٹری وچ لگے ہوئے ہن، میں اکاونٹینٹ ہاں تے جو وی پیسہ اگیّ دیندا ہاں چنگی طرحاں پیپرز وغیرہ بنا کے بندے دی سکیورٹی رکھ کے ہی دیندا ہاں تے تہاڈا لگایا پیسہ ڈُبن نہیں دیاںگا، باقی تسیں ہُن دو تن مہینے بعد تاں بمبے آ ہی جاندے ہو، جدوں وی آیا کرو اپنا ویاج میرے کولوں لے جایا کریو، نالے ایسے بہانے اپنا مِلنا جُلنا وی چلدا رہے گا۔”
میں فیر رانی نال گل کیتی تاں اوہ کہن لگی کہ جے تہاڈے سِر ‘تے انیل تے گیتا دا اینا ہی بھوت سوار ہے تاں فیر تسیں اپنی مرضی نال تن چارن لکھ دے کے ویکھ لوو پر فیر وی میں ایس وچ راضی نہیں۔ جیویں کہ دسیا ہے کہ انیل تے گیتا نال بہت ہی گُوڑھا رشتہ قایم ہو گیا سی، اکٹھیاں ہی گھمن پھرن جانا، کھاناپینا، چُھٹیاں جانا۔ گیتا دا ہسّن کھیڈن والا سبھاء ، بول چال تے اپنت نے مینوں کِیل لیا سی، اوہناں دے ساتھ لئی میں ترسدا رہندا، دوویں جد ساڈے کول سیر کرن لئی آئے، میں اوہناں نوں سر ‘تے چک لیا، ہاسیاں نال بھرپور گیتا میری لئی اِک غزل بن گئی سی، کوتا بن گئی سی تے میرے کولوں کوتاواں لِکھا رہی سی۔

ایس دا نتیجہ ہی ایہہ نکلیا کہ 1998 وچ میری کوتاواں دی پہلی کتاب “‘محبت” آ گئی ورنہ شاید کوتاواں ول میں نہ ہی مُڑدا۔
محبت وچوں کُجھ سطراں حاضر ہن:
تیری صورت لئی
اینا کافی نہیں کہہ لینا
سویرے باغاں وچ
کلیاں دی مسکان۔
کسے سہانی شام نوں
چنّ دا ویکھ لینا۔
کدھرے پہاڑی جا کے
وگدے جھرنے نوں تک لینا۔
برفاں لدی دودھ چٹی چوٹی ‘تے جا کے
ٹھنڈیاں ہواواں دا نگھ مان لینا۔
بسنت رُتے
پُنگھردے پُھلاں نوں تکنا۔
صبح سویرے
چڑیاں دے الاپ سُن لینے۔
ہنیری رات وچ تاریاں نوں تک
اِک نشہ جیہا لے لینا
تیری صورت لئی
اینا کافی نہیں کہہ لینا
تے فیر کُجھ ہور کوتاواں…
دُور دراڈے
پورب ولے
پنیاں ورگی
اِک کُڑی ہے رہندی
میرا ناں ہے محبت
جد وی پُچھاں
ایہہ ہی کہندی
دور دراڈے پورب ولے…
سرگھی دیاں
کِرناں دے وانگر
ٹھنڈی ٹھنڈی، تپدی تپدی
ہسّدی ہسّدی، نچدی نچدی
ٹپدی ٹپدی، مچدی مچدی
اکھّاں دیاں
مدھوشیاں اندر
بُلھاں دیاں
شوخیاں اندر
پتہ نہیں، کیہ کجھ
کہندی رہندی
دُور دراڈے
پُورب ولے
پُنیا ورگی
اِک کُڑی ہے رہندی
تے ایسے طرحاں اِک ہور کوتا…
چاندنی راتے
چندن پتے
لِکھیا جو تیرا ناں
پُھلاں دا رنگ
گوڑھا ہو گیا
گوڑھی ہو گئی چھاں
چاندنی راتے
چندن پتے
لِکھیا جو تیرا ناں
ایہہ پیار دا فلسفہ میں گُربخش سنگھ پریت لڑی توں لیا سی جو کہندے سن…
“‘پیار قبضہ نہیں، پہچان ہے”
گیتا میرے کولوں کوتاواں لِکھا رہی سی، میرے لئی ایہہ ہی کافی سی… پیار قبضہ نہیں، پہچان ہے۔ گربخش سنگھ پریت لڑی دا ایہہ لیکھ میں فیر پڑھیا۔
“‘پیار وچ جیہڑی گل گنجھلاں پیدا کردی ہے، اوہ قبضے دی رُچی ہے، جس نوں اچھل عشق دی پدوی دے کے دنیا دے ہونہار عاشقاں نوں گمراہ کیتا گیا ہے۔ پر پیار دی سنپورنتا قبضے توں رہت ہونا ہے۔ ساری دنیا نال اسے گرم جوشی نال پیار کیتا جا سکدا ہے جس طرحاں اِک پریمی پریتم نوں کردا ہے۔
پیار وفا منگدا ہے، صرف اِک نال نہیں، سمچی زندگی نال، اِک نال وی اونی وفا لوڑیندی ہے جنی سدیوتا نال۔ اِک توں ساری دنیا واری نہیں جا سکدی۔ ساری دنیا وچ اس دا اِک پرویش لبھنا ہی پیار دی سنپورنتا ہے۔”
“‘ایس ملک وچ میرے ایس پیار اتے بُہتیاں نوں وشواس نہیں پر میرا دعویٰ ہے کہ ایس پیار نے کدے کسے جیون وچ کھلبلی نہیں پائی کسے جوڑے نوں نکھیڑیاں نہیں، سگوں دور جاندیاں کئیاں نوں نیڑے لیاندا ہے… ایہہ پیار ہور کُجھ نہیں، زندگی تے منکھ نال وفاداری دا اقرار ہے۔”
(گُربخش سنگھ پریت لڑی ‘انوکھے تے اکلیّ وِچوں)
چشمِ چراغ جیہناں دے دیدے، اوہ کاہنوں بالن دیوے
عشق جیہناں دی ہڈیں رچیا، اوہ باجھ شرابوں کھیوے
سو، ایہہ پیار فلسفہ سی جو میرے توں کوتاواں لکھا رہیا سی تے گیتا تاں مینوں آپ نصیحتاں کر رہی سی،
“‘سیانے بیانے ہو تسیں، تہاڈا پریوار ہے، بیوی بچے نے، مرن مراون دیاں گلاں چنگیاں لگدیاں تہانوں… ایہہ تہاڈا اپنا گھر ہے۔”
پر ایس پیار فلسفے نوں اوہناں دی جانے بلا
“‘پیار قبضہ نہیں پہچان ہے” اوہ تاں شاید ایہہ سوچ رہے سی،
“پیسہ قبضہ ہے پہچان نہیں”
کوئی وی بندہ اینا سیانا نہیں ہوندا کہ اوہ کسے دے دل دی گلّ نوں سمجھ سکے کہ ساہمنے والے دے دل دماغ وچ کیہ چل رہیا ہے، جے سانوں اینی سمجھ آ جاوے تاں زندگی وچ کدے وی رشتے ٹُٹن نہ، کدے وی رشتیاں وچ تریڑاں نہ پین۔ اِک وشواس نال ہی دنیا تردی آئی ہے تے تردی رہے گی۔
بمبئی وچ مینوں ایہہ گھر اپنا لگدا سی۔ اِک اپنت دا احساس ہوندا سی۔ دوستی وچ وشواس گھات کرن بارے سوچنا وی رب دی ایس پراکرتی توں انکار کرن وانگ سی۔
انیل تے گیتا دی جوڑی محبت کرن والی اِک جوڑی سی، بالکل ایسے طرحاں جیویں میری اتے رانی دی محبت کرن والی جوڑی۔ صرف پتی پتنیاں والی جوڑی نہیں، ‘دو پیار کرن والیاں دی جوڑی…

محبت کرن والیاں دی جوڑی۔
ایس وچ کوئی شک نہیں کہ میں بہت ہی جذباتی ہاں، بہت ایموشنل جیو ہاں جو دوسریاں دیاں گلاّں ‘تے جھٹ یقین کردا آیا ہاں تے کر رہیا ہاں۔ انیل نُوں میں بہت قریب توں جانیا سی، اوہ میرا صرف دِلی دوست ہی نہیں سی، سگوں میرے اوکھے وقت دا سہارا وی بنیا سی۔
پر میں اوس دی سوچ نُوں سمجھ نہ سکیا تے اِک وشواس نال اوس نال تُردا رہیا۔
کسے جنون توں ایہہ گھٹ نہیں سی اوہنیں دنیں… میں ہر پلّ اوہناں دے ساتھ لئی ترسدا تے مال خریدن لئی بمبئی اُڈ جاندا۔ پر ایہہ جنون آخر مینوں مہنگا پیا، مہنگا تاں پینا ہی سی کیونکہ کسے کولوں کس طرحاں پیسے بٹورنے ہن، ایہہ کئی گھراں دی بمبئی ورگے شہراں وچ عادت بن جاندی ہے تے میرے ورگے بُدھو شاعر ایس جال وچ پھس جاندے ہن۔
انیل نے آخر میرا دس لکھ روپیہ ویاجی چاڑھ دتا۔ جدوں پہلی وار مینوں اوس دو مہینیاں دا ویاج سٹھ ہزار روپیہ دتا تاں میں اینا خوش ہویا کہ شام نوں دوناں نوں اِک ودھیا ریسٹورینٹ وچ ڈنر ‘تے لے گیا۔ ایس توں بعد شاید تن جاں چار وار ہور ویاج ملیا تے باقی دا ویاج اج پنجھی سال بعد وی اُڈیک رہیا ہاں۔ ویاج تاں کیہ مِلنا سی، دس لکھ مُول وی گیا… کوتاواں لکھن… ‘محبت لکھن دا ایہہ مُل مینوں تارنا پیا۔
پنج کُو سال تاں میں ایہہ پیسے واپس منگدا رہیا تے انیل دا بہانہ ایہہ ہی ہوندا کہ اوس میرے ایہہ پیسے اِک ہور پروڈیوسر پارتھو گھوش نوں دِتے ہن تے لگدا نہیں کہ ایہہ پیسے ہُن واپس مل سکن۔
تے اج تک پیسے واپس نہ آئے
پیسہ گیا
دوستی گئی
محبت گئی
ایتھے ایہہ دَسدا جاواں کہ اج انیل سیکھری اکاونٹیسی دی اک بڑی وڈّی فرم چلا رہیا ہے پر اوس میرے لگوائے پیسے نہیں دِتے…پیسہ وی گیا، دوستی وی گئی… ہُن پچھلے پندراں سالاں توں سبھ بند ہو گیا ہے… کوتاواں… تیری صورت لئی اینا کافی نہیں کہہ لینا، چاندنی راتے چندن پتّے لکھیا جو تیرا ناں، دور دراڈے پورب ولے،
پنیا ورگی اِک کُڑی ہے رہندی، اِک سُپنا بن گئے ہن، ہنیری رات دے سپنے جو سورج چڑھدیاں ہی ختم ہو جاندے ہن پر ایہہ تاں سپنا نہیں سی اِک حقیقت سی جو اج وی میرے زخماں نوں کئی واری رِسدا کر دیندی ہے۔
جیویں کہ میں پہلے لکھیا ہے کہ انیل سیکھری بڑا ہی شیطان تے باز اکھ والا اکاونٹینٹ ہے تے ایسے لئی اوہ بمبئی فلم انڈسٹری وچ اینا کامیاب ہویا ہے۔ دراصل، انڈیا دے اکاونٹنٹس دا ساڈے پچھمی ملکاں نالوں بالکل وکھرا کم ہے۔ ایدھر سانوں ایہہ بالکل پتہ نہیں ہوندا کہ تہاڈی انکم ٹیکس رٹرن کون ویکھ رہیا ہے پر بمبئی فلم انڈسٹری دیاں رٹرناں ویکھن والے انکم ٹیکس افسراں دی جانکاری ایس فیلڈ وچ کم کرن والے اکاونٹینٹس نوں پوری طرحاں ہوندی ہے۔ ایہناں انکم ٹیکس افسراں نوں فلماں والے پارٹیاں ‘تے سددے ہن، اوہناں دے بمبئی ویکھن آئے رشتے داراں نوں فلماں دی شوٹنگ وکھاون دا پربندھ کردے ہن، فلم ریلیز ہون توں پہلاں سپیشل پریویو شو وکھاوندے ہن تے انکم ٹیکس دی رقم دی سیٹلمینٹ دا فیصلہ کرواوندے ہن۔کِنّے پیسے وچ سیٹلمینٹ کرنی ہے ایہہ کم ہے ایہناں دا، اِک طرحاں سمجھو کہ تہاڈا اکاونٹینٹ تہاڈی رٹرن ‘تے لگے ٹیکس وچ دلالی دا کم کردا ہے۔ ایہہ میں ایس لئی لکھ رہیا ہاں کہ ایس طرحاں دے کم میں اپنی اکھیں ہوندے ویکھے سن تے کئی واری انیل نال بمبئی انکم ٹیکس دی بڑی وڈّی بلڈنگ وچ اوس دے نال جاندا رہیا ساں۔ ایس کیتی سیٹلمینٹ وچ کیہ دتا تے کیہ کمایا ایہہ اکاونٹینٹ نوں ہی پتہ ہوندا ہے… کروڑپتی تاں اکاونٹینٹ بن ہی جاندا ہے۔
بڑا کُجھ چلدا ہے ایس فلم انڈسٹری وچ، صرف فلم انڈسٹری وچ ہی نہیں، بلکہ کئی واری دوسریاں جگہ ‘تے وی چلدا ہے کہ جے تہاڈا کم نہ ہو رہیا ہووے اتے تہاڈی بیوی خوبصورت ہووے تاں اوہ کم کرواون لئی اوس نوں اگے کر دیندا ہے۔
انیل سیکھری دا اِک وڈّا بھرا انوپ تے ماتا لدھیانے اپنے گھر رہندے سن۔ جائداد کرکے جھگڑا چلدا رہندا سی کیونکہ بھرا دی ذہنی حالت ٹھیک نہیں سی تے انیل ایس دا فائدہ اُٹھاونا چاہندا سی۔ انیل نے ایس بھرا نُوں تے ماں نوں اپنے کول بمبئی سدّ لیا ہویا سی۔ میرے نال دوواں ماں پُتراں دی بڑی ہی سانجھ سی تے اوہ میرے نال انیل تے گیتا دے ویہار بارے دل دیاں گلاّں سانجھیاں کردے رہندے سن۔
انوپ بڑا ہی سدھا سادہ تے چھوٹا بھرا آسمان ‘تے چڑھیا ہویا سی۔ وڈے لوکاں نال اُٹھنا بیٹھنا، وڈے لوکاں دی سنگت۔ دوویں ماں پُتر انیل دے اُپرلے فلیٹ وچ رہندے سن تے جد کدی کسے وڈے بندے نے انیل گھر کھان پین لئی آونا ہووے تاں اوہناں نوں تھلے آون دی مناہی ہندی سی۔ میاں بیوی نے پہلے ہی دوہاں ماں پُتراں نوں کھانا کھوا کے اُپر بھیج دینا۔ مینوں ایہہ سبھ کُجھ ویکھ کے دُکھ ہونا، ماں نے میرے کول پُتر تے نونہہ دی شکایت کرنی، اپنے دکھ سانجھے کرنے تے کہنا،”‘کاش! اج میرا خاوند جیوندا ہوندا تاں مینوں ایہہ دن نہ ویکھنے پیندے۔ خاوند دے ہوندیاں میں اپنے گھر دی رانی ہندی ساں، تجوری دیاں چابیاں، کُھلا پیسہ پر اوہناں دے چلے جان نال میں تے میرا ایہہ بیمار پت بھکھاری جیہے بن گئے ہاں، سانوں تھلے جان دی مناہی ہوندی ہے تے جو وقت سانوں روٹی کھان لئی دیندے ہن، اسیں اوسے وقت ہی جانا ہوندا ہے تے جے کسے کارن وقتوں بے وقت ہو جائیے۔

تاں فیر ساڈے نال دُر ویہار ہونا شروع ہو جاندا ہے۔
اوہناں دوناں نوں میرے نال دل سانجھیاں کرکے سکون جیہا مِل جاندا سی، من ہلکا ہو جاندا سی۔ انیل دی ماں نوں میں حوصلہ دینا تے کئی واری کہنا کہ تسیں ساڈے کول لنڈن آ جاوو اسیں تہاڈی دیکھ بھال کراںگے۔ ماں تاں ماں ہی ہوندی ہے، اوہ مینوں وی اپنے پُتر وانگ سمجھدی سی، اوس دیاں اکھّاں وچوں ہنجو آ جانے، میں اوس نوں اپنی جپھی وچ گُھٹ لینا۔ ذہنی بیماری دا شکار انوپ جس کولوں انیل نے اوس دی بیوی تے بچّے چھڈوا کے بمبئی لے آندا سی… علاج کرواون دے بہانے، لدھیانے والی جائداد بارے چل رہے کیس دے بہانے۔ لدھیانے اپنے بڑے وڈّے گھر وچوں نکل کے اوہ بمبئی دی اِک اُچی بلڈنگ دی ستویں فلور دے دو کمریاں والے فلیٹ وچ بند ہو گئے سن۔
پر افسوس کہ کُجھ سالاں بعد ہی دوویں ماں پُتر ایس گھٹویں ماحول وچوں نکل سدا لئی تُر گئے، کسے انجان دنیا وچ جتھے نونہہ پُتر دا ڈر نہیں سی۔ دوہاں دی موت دا سُن کے میرا دل رو اُٹھیا جیویں میری ماں دے تُر جان نال ہویا سی۔ کتھے چلے جاندے نے لوک جتھوں کدے کوئی واپس نہیں مڑیا۔
ایہہ گلاّں یاد کرکے اجّ وی میری اکھّ وچوں ہنجو ٹپکدا ہے۔
انیل سیکھری دا چیپٹر ختم کرن توں پہلاں اِک چھوٹی جیہی گھٹنا دا ہور ذکر کرنا چاہواں گا کیونکہ کسے دی مجبوری وچ بندے دی سوچ کیویں بدل جاندی ہے، بندہ بھاویں کِنّا وی وڈے رُتبے والا کیوں نہ ہووے۔
وڈّے بھرا انوپ دی اچانک موت ہو گئی سی تے انوپ دی لدھیانے رہندی بیوی نے پولیس کول شکایت کر دتی سی کہ ایہہ موت قدرتی نہیں، سگوں قتل ہویا ہے۔ پولیس نے کاروائی تاں کرنی ہی سی سو اوہناں انیل نوں چک کے حوالات اندر ڈک لیا۔ ہُن گیتا دے ہتھیں پیریں پے گئی، کس دی سفارش لیاوے تاں جو ضمانت کروا کے اوس نوں باہر کڈھوایا جا سکے پر کیونکہ انیل قتل دے الزام دی شکایت کرکے اندر کیتا گیا سی، ایس لئی ضمانت وی کوئی وڈّی شخصیت دی ہی چاہیدی سی اوہ کرے تاں کیہ کرے، کوئی وی مدد لئی نہیں سی اگیّ آ رہیا۔
پرکاش جھاء بمبئی فلم انڈسٹری وچ بہت وڈّا ناں ہے۔ اودوں وی سی تے اجّ وی ہے۔ کئی ہِٹ فلماں اوس دتیاں ہن، سمپل بندہ تے سیاست وچ وی اس دے کئی وڈے لوکاں نال سدھے سبندھ سن۔ انیل دا اوہ کُجھ قریبی سی تے ضمانت لئی شاید اوہ کُجھ مدد کر سکدا سی۔ انیل نے گیتا نوں کیہا کہ اوہ اوس نوں ٹیلی فون کرے، اوس نوں ملے تاں جو اوہ اپنے کُجھ سیاسی کنکشناں نال اوس دی ضمانت دا بندوبست کر سکے، سیاسی اثر رسوخ والا اوہ ہی بندہ ہے جو ایس وقت اوہناں دے کم آ سکدا ہے۔
گیتا نے مینوں بعد وچ دسیا کہ جد اوس پرکاش جھاء نوں انیل دے اندر ہون بارے دسیا تاں اوہ کُجھ دیر لئی چُپ ہو گیا۔ پرکاش جھاء وی انیل دے گھر تے دفتر آوندا جاندا رہندا سی تے اوس کئی واری گیتا نوں ویکھیا وی سی۔ اِک اکاونٹینٹ تے کلائنٹ دے طور ‘تے اچھے تعلقات سن اوہناں دے۔
کجھ دیر چُپ رہن توں بعد پرکاش نے گیتا نوں کیہا کہ چلو آپاں مِل لیندے ہاں،مِل کے ڈسکس کر لیندے ہاں کہ ضمانت لئی کیہ کیتا جا سکدا ہے۔
گیتا نوں کُجھ حوصلہ ہو گیا تے اوہ اوس دا شکریہ کرن ہی لگی سی کہ مشہور رائیٹر، پروڈیوسر ڈائریکٹر فلمساز اوس نوں کہن لگا کہ اوہ شام نوں اوس نوں ملن لئی آ جاوے پر اکلی آوے، کسے نوں وی اپنے نال نہ لیاوے۔
گیتا دے دماغ دی گھنٹی وجی کہ پرکاش سر ایہہ کیوں کہہ رہیا ہے کہ شام نوں آوے تے اکلیّ آوے؟ گیتا نے دسیا کہ اوہ پرکاش سر نوں ملن گئی پر اکلی نہیں سگوں اپنے نال ہی رہ رہی انوپ دی چھوٹی بچیّ نوں لے گئی سی۔ چھوٹی بچیّ نوں ویکھ کے پرکاش صاحب دی کیہ حالت ہوئی ہووے گی ایہہ تاں پتہ نہیں پر ایہہ ضرور پتہ لگا ہے کہ عورت دی اکھّ بڑی تیز ہوندی ہے کہ ساہمنے والے دے دماغ وچ کیہ چل رہیا ہے، اوس دی سوچ کدھر جا رہی ہے۔ ارادے نیک ہن یاں غلط…اوہ ایس ویلے مجبور سی، کسے دی وی اُنگل پھڑن لئی تیار سی جو اس اوکھے وقت اوس دی زندگی وچ آئے بھچال نوں روک کے میاں بیوی نوں صحیح سلامت باہر کڈھ سکے۔ پر فیر پرکاش سر اس اکلیّ نوں کیوں سدّ رہیا ہے؟ کیوں اوہ مجبور کر رہیا ہے اوس نوں اکلیاں آون لئی؟ اوہ تاں اوس دی مدد چاہندی ہے تے اوہ شاید اِک شام لئی اوس دا ساتھ؟ اوہ اوس دی عزت کردی سی تے ایسے عزت نوں بچاون لئی ہی اوہ اپنے نال اِک ساتھ لے گئی سی۔ پرکاش سر بارے اوس دی سوچ غلط وی ہو سکدی سی، صحیح سی یاں غلط ایس بارے کوئی کُجھ نہیں جان سکدا… صرف تے صرف پرکاش جھاء ہی جان سکدا سی۔ پر ایہہ فلمی نگری ہے فلمی نگری دا اِک سِین۔
گیتا نے جیویں مینوں ایس گھٹنا بارے دسیا میں بالکل اسے طرحاں ہی ذکر کیتا ہے۔ ایس توں اگے کیہ کہانی ہوئی ایس بارے مینوں کوئی جانکاری نہیں کیونکہ انیل ضمانت کروا کے باہر آ گیا سی۔
کئی سین ہُن ایس نگری دے۔ بمبئی دے ایس سفر وچ کئی ڈرامے ہوندے ویکھے ہن میں، جیہناں نوں ویکھ کے کمبنی چِھڑ جاندی رہی ہے۔
دو جوان دوست، دوویں ہی ہسّدے وسدے خوشی نال ویاہے ہوئے، دوناں دیاں سُندر بیویاں پر دوویں دوست اِک دوسرے دیاں بیویاں نوں چاہ رہے سن کیہ کُجھ نہیں ہوندا ایس نگری وچ۔ فلمی شو، فلمی پارٹیاں، فلمی پٹاکے تے پٹاکیاں دی ادلا بدلی۔
انیل سیکھری تے گیتا سیکھری دی کہانی ایس کرکے ایتھے میں لکھنی ضروری سمجھی ہے کہ ایہناں دی کہانی وچوں رشتیاں دیاں تریڑاں وچوں وگ رہیا خون نظر آوندا ہے۔

اپنی عزت دا وکھاوا کرن لئی کوئی کیویں اپنی ماں تے بیمار بھرا نوں پِچھے سُٹ جاندا ہے… ماں اپنے خاوند دی ہوند نوں ترسدی ہے، ذہنی بیماری نال تڑپ رہیا وڈا بھرا اپنی بیوی تے چھوٹے بچّے توں وچھڑ گیا ہے تے چھوٹا جائداد ہڑپ کرن دی کوشش کر رہیا ہے، اپنی شہرت تے کامیابی حاصل کرن لئی سبھ دوستیاں رشتیاں نوں پچھے سٹ سکدا ہے۔ پیسیاں دے لالچ نال اپنے رتبے توں چھوٹے لوکاں دی عزت رول سکدا ہے، کسے دے خون پسینے دی کمائی نال اپنے محل منارے کھڑے کر لیندا ہے کُجھ لوکاں نوں صرف اج ہی نظر آوندا ہے کل دا آون والا سماں نہیں۔
اجّ ایہہ سطراں میں اُپرلیاں گھٹناواں توں لگ بھگ پنجھی سال بعد لکھ رہیا ہاں پر ہر گھٹنا دا اِک اک منٹ مینوں کل وانگ یاد ہے، منگھڑت بنائیاں گلاں زندگی وچوں بھل جاندیاں ہن پر حقیقت کدے نہیں بھلائی جا سکدی۔ ایسے کرکے ہی مینوں ایہناں گھٹناواں نوں بناں یاد کیتیاں لکھ سکیا ہاں…۔
ہاں تے ایہہ سطراں لکھدیاں اسیں کرونا وائرس دے دکھ بھرے دور وچوں لنگھ رہے ہاں۔ اجّ سن 2020 آخری پلاّں ‘تے ہے، ساری دنیا گھراں وچ بند ہے۔ ایئرپورٹ بند ورگے ہن، ہزاراں ہی ہوائی جہاز انجن بند کرکے کھڑے ہن۔ ساری دنیا دی آواجائی بند ہو گئی ہے۔ سبھ پاسے ہاہاکار مچی ہوئی ہے۔ ایس وائرس نال دنیا بھر وچ کوئی اٹھائی لکھ لوک مر چکے ہن تے لگ بھگ پندراں کروڑ لوک دنیا دے 212 دیساں وچ ایس بیماری دا شکار ہوئے ہن۔ دس لکھ توں اُپر اکلے یورپ تے امریکہ وچ ہی مر چکے ہن۔ دُکاناں بند، تفریحاں والیاں جگہ بند، سبھ سپورٹس بند، سبھ بزنس ادارے بند۔ اسیں برطانیہ وچ پچھلے کئی مہینیاں توں گھراں وچ بند ورگے ہاں، باہر گھمنا پھرنا بند ہو چکا ہے۔ گل کیہ سبھ نوں موت دا ڈر کھائی جا رہیا ہے، کیہ بنے گا اس آون والے وقت وچ۔ ساری دنیا ایس وائرس نے کھڑی کر دتی ہے، اجے ایس وائرس نال کنے ہزار لکھاں لوکاں دی ہور موت ہونی ہے، اس بارے اج اندازہ لاونا وی مشکل ہے۔
اُپرلے انکڑے چھپن توںبعد اج جد سن 2021 وی اپنے اخیری پلاّں ول ودھ رہیا ہے تاں کِنا ڈراونا سچ ہے کہ اگست دے مہینے ت پوری دنیا وِچ لگ بھگ 45 لکھ لوک مر چُکے ہن۔ اِکلے امریکہ، یورپ تے یو کے وچ 15 لکھ لوکیں ایس نا مراد بیماری نال ایس دُنیا توں جا چُکے ہن۔ دُنیا دے لگ بھگ 220 دیشاں وچ 21 کروڑ لوک ایس بماری دا شکار ہوئے ہن اتے پتا نہیں کِنے لکھ لوک ایس بیماری نے لے لینے نیں۔
انڈیا دی جو گنتی ساڈے ساہمنے سرکار دس رہی ہے اوس اُپر یقین نہیں کیتا جا سکدا۔ سرکاری انکڑے موتاں دی گنتی 4 لکھ دس رہے سن، پر سچائی مطابق ایہہ انکڑے 40 لکھ توں گھٹ نہیں۔
اجّ توں صرف کُجھ مہینے پہلاں کدے کسے سوچیا تک نہیں سی کہ ساڈے ویکھدیاں ہی ویکھدیاں دنیا کھڑی ہو جاوے گی۔ کیہ کسے جیوتشی نے ایہو جیہی پیشین گوئی کیتی سی؟ چرچ، مندر، مسجداں، گردوارے بند پئے ہن۔ کتھے ہے ربّ؟ اجّ ہر مذہب دے پوجن یوگ استھان وی بند پئے ہن… کتھے گئیاں زیارتاں، کتھے گئیاں سنگتاں؟
پر افسوس کہ اسیں اپنے کل دے مستقبل بارے سوچدے ہوئے کئیاں دے ہردے ولوندھر دیندے ہاں۔ اپنی جے جے کار کرواون لئی، اپنی شوہرت ودھاون لئی کسے دی انتھک محنت نال کمائی دی نہ قدر کردے ہوئے اپنا اگا سنوار لیندے ہاں… اگا جو کسے نے ویکھیا نہیں… اگا جو کوئی وی نہیں ویکھ سکدا۔ کاش کہ اج اسیں کرونا وائرس توں کُجھ سبق سکھ سکیے… غلط تر رہے ہو تاں رستے بدلیئے، محبتاں دے رشتیاں ‘تے چلیے… اپنیاں بُھلاں ‘تے افسوس کریئے تے اگے توں دوستاں متراں، رشتے داراں بچیّاں نال زندگی دے خوش حال دن گزاریئے۔
زندگی وچ رشتے بناونے بڑے اوکھے ہوندے ہن تے اوہناں رشتیاں نوں نبھاونا ایس توں وی اوکھا۔ جد ایہناں رشتیاں وچ مطلب دی گل آ جاندی ہے تاں فیر ایہناں وچ تریڑاں آونیاں سبب بن جاندیاں ہن۔ جیویں کہ کیہا جاندا ہے کہ رشتے تہانوں بنے بنائے ملدے ہن پر دوستیاں تسیں آپ چندے ہو، ایہہ چنیاں ہوئیاں دوستیاں ہی تہاڈی زندگی بناوندیاں ہن، زندگی وچ دکھ درد تے خوش حالی لے کے آوندیاں ہن۔
جیویں میں پہلے لکھیا ہے کہ بمبئی دے ایس سفر دوران مینوں بہت محبتاں ملیاں تے نال نال تلخیاں وی۔ اج میں اپنے اپنے نوں بڑا ہی خوش قسمت سمجھدا ہاں کہ میریاں محبتاں نے مینوں زندہ رکھیا ہے، محبتاں دوستاں دیاں میرے لئی ہمیشہ اِک ٹونک دا کم کردیاں رہیاں ہن تے کر رہیاں ہن…
میرے لئی…
دور دُراڈے
پُورب ولے
پُنیا ورگی
اِک کُڑی ہے رہندی
تے…
چاندنی راتے
چندن پتّے
لکھیا جو تیرا ناں
پُھلاں دا رنگ
گُوڑھا ہو گیا
گُوڑھی ہو گئی چھاں
دا سفر بہت دور رہ گیا ہے پر یاداں وچ فیر وی بدلاں وچوں نکل رہی دھپ چھاں وانگ کدے کدے اوہ صورت وکھائی دین لگدی ہے تے فیر اچانک بارش شروع ہو جاندی ہے… موسلادھار بارش، بجلی لشکدی ہے کڑکدی ہے رُکدی ہے تے ٹھنڈی ٹھنڈی ہوا نال سترنگی دسن لگدی ہے اوہ سترنگی جیہڑی میرے گھر دے ویڑھے وچ پچھلے بونجا سال توں رنگ بکھیردی آ رہی ہے۔
ویڑھے وچ ہولی دے رنگ بھردی آ رہی ہے… گھر دے اندر باہر رنگولی بنی رہندی ہے…
اکو اِک میری محبت
میری ہم سفر
میری دوست
میری روح
راؔنی
٭٭٭