پاکستان تے دُنیا دا اہم ترین علاقہ برالدو

دنیا دے بلند ترین پہاڑاں تے طویل ترین گلیشئیرز دی موجودگی والا اوه علاقه اے جتهے بنیادی سہولتاں وی موجود نہیں

تحریر:شبیر احمد شگری

انج تے وطن عزیز نوں قدرت نے بیش بہا خوبصورتی تے بیش بہا نعمتاں نال نوازیا اے پر ایس ویلے اسیں، بلند ترین چوٹیاں، دنیا دے طویل ترین گلیشیئرز دی موجودگی والے معدنیات نال بھرپور، قدیم کلچر رکھن والے سیاحت دے لحاظ نال اہم ترین خطے تے ایس دے مسائل اُتے گل کراں گے۔ سب توں پہلے میں حال ای وچ وزیراعظم پاکستان عمران خان دا گلگت بلتستان نوں صوبہ بنان دے حوالے نال کیتے گئے اعلان اُتے اپنی تے ایتھے دی عوام دی طرفوں شکریہ ادا کرنا واں پر ایس گزارش تے امید دے نال کہ ایس اُتے عملی اقدامات کیتے جان گے ۔

نہیں تے اج تیکر ایس علاقے نوں کدی کشمیر تے کدی انڈیا گود لین دی کوشش وچ لگیا رہندا اے جد کہ ایس علاقے دی آزادی خدا دے علاوہ کسے دی مرہون منت نہیں۔ ایس علاقے نوں آپ ایتھے دی غیور عوام نے ڈنڈے دے زور اُتے آزاد کرایا اے تے ایتھے دی قسمت دا فیصلہ وی صرف ایتھے دی عوام دی مرضی نال ہوئے گا۔ گلگت بلتستان دنیا دا اوہ حسین تے منفرد خطہ اے جتھے نہ صرف خوبصورتی اپنی آخری حداں نوں چھو رہی اے بلکہ دنیا دی خوبصورت تے منفرد تہذیباں دا مسکن وی گلگت بلتستان اے۔

خاص طور تے بلتستان نوں سیاحواں دی جنت کہیا جاندا اے، ہر پاسے قدرت دے حسین نظارے کھلرے پئے نیں تے بوہت سارے مقامات دنیا وچ منفرد مقام رکھدے نیں پر افسوس ایس گل دا اے کہ ایس دے باوجود سیاحت دے شعبے توں اسیں اپنی معیشت نوں بہتر نہیں بنا سکے حالاں کے دنیا دے بیشتر ملک، سیاحت نوں معیشت لئی کامیابی دی پوہڑھی بنا چکے نیں۔ بہرحال میرا اصل موضوع اج پاکستان دے انتہائی شمال وچ شکر دا دورافتادہ علاقہ برالدو اے پچھلے دناں برالدو وچ موجود اپنے آبادی پنڈ تستے وزٹ کرن دا موقع ملیا۔ اک لحاظ نال تے میں فخر کر سکنا واں کہ میرے علاقے وچ دنیا دے بلند ترین پہاڑ تے قطبین دے طویل ترین گلیشیئرز موجود نیں پر برالدو دے سفر نال ایس علاقے دی محرومیاں، بنیادی سہولتاں دے فقدان تے سڑک دی حالت ویکھ کے دل خون دے اتھرو روندا اے۔ جے گورنمنٹ ایس علاقے اُتے توجہ دیوے تے صرف ایس علاقے دی نہیں بلکہ ملک دی تقدیر بدل سکدی اے ۔

پچھلے کئی ورھیاں توں بین الاقوامی طور اُتے گلگت بلتستان نوں دنیا دا 8واں بہترین سیاحتی مقام قرار دتا جا رہیا اے تے جس دے 60 فیصد توں ودھ مقامات صرف برالدہ شکر نال تعلق رکھدے نیں۔ دنیا دی دوجی بلند ترین چوٹی کے ٹو برالدو شکر وچ واقع اے۔ برالدو وچ موجود بلتورو گلیشیئر قطبین دے بعد سب توں لمبا گلیشیئر اے ایس دی لمبائی 62 کلومیٹر اے مشہور زمانہ کے ٹو پہاڑ وی ایسے گلیشیئر وچ واقع اے۔ ایسے گلیشیئر توں برالدو دریاء نکلدا اے جیہڑا پاکستان دے طویل ترین دریا، دریائے سندھ دا روپ دھار اے۔ برالدو شگر دی اہمیت دے پیش نظر ایتھے موجود دنیا دے اہم ترین مقامات دے بارے وچ جے میں تہانوں دساں تے تسیں حیران رہ جائو گے۔ ایس کرہ ارض اُتے 8 ہزار میٹر اُچی ٹوٹل چوٹیاں 14 نیں جنہاں وچوں 5 پاکستان وچ نیں، ننگا پربت دے علاوہ باقی 4 چوٹیاں کے ٹو، براڈ پیک، مشہ بروم1، 2 برالدو وچ اک ای سلسلے وچ دنیا دے طویل ترین گلیشیئر بلتورو گلیشیئر اُتے موجود نیں۔پوری دنیا وچ 7 ہزار میٹر توں بلند چوٹیاں دی کل تعداد 135 اے ایہناں وچوں 68 پاکستان وچ جس وچوں 60 توں ودھ چوٹیاں برالدو وچ موجود نیں۔

دنیا دے 2 وڈے راک ٹاورز مشتاق تے ٹرانگو وی ایتھے واقع نیں۔ ایتھے موجود دنیا K-2 مائونٹ ایورسٹ دے بعد دنیا دی دوجی بلند ترین چوٹی اے جس دی بلندی 8611 میٹر اے۔ گاشربرم ون پاکستان دی تیجی تے دنیا دی 11 ویں سب توں اُچی چوٹی اے ایس دی بلندی 8080 میٹر اے۔ بروڈپیک دنیا دی 12 ویں تے پاکستان دی چوتھی سب توں اُچی چوٹی اے، ایس دی بلندی 8047 میٹر اے۔ گاشربرم ٹو دنیا دا 13 واں تے پاکستان دا پنجواں سب توں اُچا پہاڑ اے، ایس دی بلندی 8035 میٹر اے۔ گاشربرم فورنیا دا 17 واں جد کہ پاکستان دا چھیواں اُچا پہاڑ اے جس دی بلندی 7925 میٹر اے۔

بلتورو گلیشیئر قطبین دے بعد سب توں لمبا گلیشیئر اے جیہڑا برالدو وچ واقع اے ایس دی لمبائی 62 کلومیٹر اے تے 39 میل اے مشہور زمانہ کے ٹو پہاڑ وی ایسے گلیشیئر وچ واقع اے ایسے گلیشیئر توں برالدہ دریا نکلدا اے جیہڑا بعد وچ دریائے سندھ وچ ڈگدا اے۔ ہسپر گلیشیئر پاکستان دے شمالی علاقے بلتستان وچ واقع ایہہ گلیشیئر 49 کلو میٹر لمبا اے جیہڑا 5128 میٹر دی بلندی اُتے ہسپر لا دے نیڑے بیافوگلیشیئر نال ملدا اے۔ دریائے ہسپرا ایسے گلیشیئر توں نکلدا اے۔ ٹرینگو سلسلہ کوہ قراقرم پاکستان وچ اک مینار وانگوں اُچی چوٹی دا ناں اے۔ ایس دی بلندی 20469 فٹ اے، ایہہ کے ٹو تے بالتورو گلیشیئردے نیڑے ٹرینگو پہاڑی سلسلے وچ واقع اے۔ مینار وانگوں بناوٹ ایس اُتے چڑھنا بوہت اوکھا کر دیندا اے۔ گوندوگرو گلیشیئریا گودوگ ہورو سلسلہ کوہ قراقرم وچ موجود اک برفانی ریگستان دا ناں اے۔ بیار چڑیگلیشیربلتووگلیشیر دے شمال وچ واقع اے تے بیار چڑی چوٹی وی ایتھے واقع اے۔ البروزی اک گلیشیئراے جیہڑا بلتورو کنگری دے شمال وچ اے ایہہ بلتورو گلیشیئرنال ملدا اے تے کے ٹو دے نیڑے ای واقع اے۔ بلتورو تے بیافو دونویں گلیشیئرز دی موٹائی قطبین دے گلیشیئر توں وی زیادہ اے ایس دے علاوہ مزید 120 توں ودھ نکے وڈے گلیشیئرز ایس علاقے وچ واقع نیں تے ایہہ پانی دا قدرتی طور اُتے دستیاب وڈے ذخائر یعنی بنابنایا ڈیمز نیں۔ پاکستان دا اپنی سرزمین توں نکلن والا سب توں وڈا دریا شگر ایہناں ای گلیشیئر توں نکلدا اے دنیا دے 3 وڈے ٹریکنگ گلیشیڈ روٹس مشتاق گلیشیئر جیہڑا کہ شگر کوشقسکم چائنہ نال ملاندا اے ایس دی لمبائی 30 کلومیٹر توں ودھ اے کاشغرشگر مشرقی سی پیک کورریڈ وراس روٹ اُتے واقع نیں دوجا بیافوہسپر تے غنڈو غوروہ ٹریکنگ روٹس نیں اک نواں مختصر روٹ پچھلے ورھے روسی ٹریکرز نے بلتورو توں ہنزہ نگر لئی دریافت کیتی اے۔ ایس دے علاوہ ایہہ علاقہ جیم سٹون، سونا، یورنیم، آیلمونیم تے دیگر قدرتی معدنیات دے ذخائر نال مالا مال اے تے الحمداللہ اللہ نے علاقہ برالدو نوں ہر نعمت نال نوازیا اے۔

دنیا وچ قیمتی فصل Bukwheat لئی وی ایس خطے دی زمین بوہت سازگار اے۔ وڈی وڈی بین الاقوامی اہمیت دے حامل ایہناں خصوصیات دے نال شگر دا ایہہ علاقہ برالدو پاکستان لئی سونے دا انڈہ دین والی مرضی اے۔ ایہہ بلتستان بھر وچ اوہ اہم علاقہ اے جیہڑا فیڈرل گورنمنٹ نوں سالانہ ا رباں دا ریوینو دیندا اے۔ بیشک ایس علاقے نوں حکومت اک زبردست قسم دی ٹورسٹ انڈسٹری وچ تبدیل کر سکدی اے۔ پر صرف ایس صورت وچ جدوں گورنمنٹ ایس علاقے اُتے خصوصی توجہ دیوے تے توجہ نہ دے سکے تے ایہہ گورنمنٹ دی نااہلی ہوئے گی تے نہ ملک عزیز نوں اللہ پاک نے نعمتاں نال مالا مال کر رکھیا اے تے جے گورنمنٹ ای ایس دے برعکس ایتھے بنیادی سہولتاں ای موجود نہیں میں اینے اہم ترین مقام لئی سہولتاں دی جے مشکلاں دا ذکر کراں تے تسیں حیران رہ جائو گے۔ سب توں اہم ترین مسئلہ ایتھے تعلیم دا اے، کدھرے سکول دی صرف عمارت ای اے تے کدھرے استاداں دا فقدان حتیٰ کہ اک کالج وی نہ ہون دی وجہ نال زمین اُتے بہہ کے پڑھن والے بچے مڈل تے میٹرک دے بعد گھر ای بہہ جاندے نیں۔

برالدو دے آخری پنڈ تستے دی صورت حال تہانوں دساں کہ ایتھے پین دے صاف پانی دا انتظام نہیں۔ اک بجلی گھر ایتھے 10 سال پہلے بنایا گیا سی جس وچ اج تیکر ایہناں ملازماں نوں وی مستقل نہیں کیتا گیا جیہڑے 10ورھے توں رضاکارانہ طور اُتے بجلی گھر نوں چلا رہے سن۔ جس نال برالدو دے اک ودے حصے نوں بجلی فراہم ہو رہی سی۔پر کروڑاں دی مالیت نال بنیا ایہہ بجلی گھر اک سال توںکول دے ٹٹن دی وجہ نال بند پیا اے۔ بجلی دے بل باقاعدگی توں وصول کرن والے محکمے نے 10 ورھے توں ایتھے رضاکارانہ طور اُتے کم کرن والے بندیاں نوں مستقل کرنا تے کجا اک ورھے توں ایس پانی دے چینل نوں بنان دی زحمت گوارا نہیں کیتی گئی پر اک گل خوش آئند اے کہ برالدو دے دورے دے بعد میں ایس بجلی گھر دے بارے وچ اک ویڈیو رپورٹ بنائی جس اُتے فوری ایکشن ہویا تے ہن ایس بجلی گھر دے واٹر چینل لئی پائپ مہیا کیتے گئے نیں جس نال انشاء اللہ جلدی ای ایہہ بجلی گھر کم شروع کر دیوے گا۔ ایس نال صرف تستے نہیں بلکہ برالدو دے اک وسیع علاقے نوں بجلی فراہم ہوئے گی۔ ایس فوری اقدام اُتے میں متعلقہ اداریاں دا شکریہ ادا کرنا واں تے امید کرنا واں کہ جلدی ای ایتھے دے ملازمین نوں وی ایہناں دیاں ملازمتاں اُتے مستقل کیتا جائے گا۔ جیہڑے عرصہ 10 سال توں بغیر تنخواہ دے رضاکارانہ ڈیوٹی انجام دے رہے نیں۔ صحت دے حوالے نال ویکھیا جائے تے پورے برالدو مین داسو توں برالدو تیکر اک ہسپتال وی نہیں۔

حوطو وچ اک برائے نام ڈسپنسری اے۔ جے کوئی حادثہ وغیرہ ہو جائے تے 7 گھنٹے دے لمبے دورانیے والے خطرناک روڈ اُتے سکردو اپڑن تیکر خون وگ جان دی وجہ نال مریض دی موت ہو جاندی اے۔ زچگی دی کوئی مشکل پیش آئے تے دائی تیکر موجود نہیں۔ کجھ ویلے گڈیاں وچ ای بچے پیدا ہو جاندے نیں۔ کئی خواتین ایس دوران مر جاندیاں نیں۔ المیہ اے کہ صحت دے حوالے نال دو یونینز مین اک ہسپتال نہیں۔ بڑے افسوس دے نال ایہہ مسئلے میں تہانوں ایس اہم ترین خطے دے بارے وچ دس رہیا واں جس دی دنیا وچ بوہت اہمیت ودھ گئی اے۔ایتھے مشکلاں وچ گھرے ہوئے صرف لوکل بندیاںای دشوار گزار سفر نہیں کردے بلکہ سیاحت دے شوقین بندے نہ صرف پورے پاکستان توں بلکہ پوری دنیا دے اہم ملکاں توں ایس علاقے دی سیر تے بلند ترین چوٹیاں سر کرن دے خواہشمند بندے ایس علاقے دا دشوار گزار سفر کردے نیں۔ نہ جانے اوہ کیہ سمجھدے ہون گے کہ اینی اہمیت والے ایہہ علاقہ کس زبوں حالی دا شکار اے کہ ایتھے سفر کر ن لئی دنیا دا خطرناک ترین روڈ اے جس لئی شاید ہن تیکر سنجیدگی نال سوچیا وی نہیں گیا ۔ جتھے فقط طاقتور جیپ دے علاوہ سفر کرنا ناممکن اے۔ دنیا نوں کے ٹو تے دوجی بلند ترین چوٹیاں تیکر اپڑان والی ایہہ واحد روڈ اے جس اُتے سفر کرن والا سمجھو ہتھیلی اُتے جان رکھ کے سفر کر رہیا ہ وندا اے۔ برالدو روڈ پرموشن دے مقام اُتے مٹی دے تودے ڈگن نال سڑک بار بار بند ہونا معمول بن چکیا اے تے جس خستہ حال سڑک اُتے لوکاں نوں سفر کرنا ہوندا اے ایس دا تصور صرف ایتھے سفر کرن والا ای کر سکدا اے۔ کئی وار جان اٹک کے حلق وچ آ جاندی اے اکثر لوک جیپاں توں اتر کے بیلچہ پھڑ کے آپ سڑک بنا کے گڈی نوں لنگھان دا موقع فراہم کردے نیں پر کوئی پچھن والا نہیں، سڑک دی بندش نال علاقے وچ غذائی بحران دا خدشہ ہوئے کوئی ایمرجنسی مریض ہوئے یا امریکہ یا جاپان توں کوئی کوہ پیما ایتھے اپڑ کے پھس چکیا ہوئے تے برالدو دا پوری دنیا توں زمینی رابطہ طویل عرصے لئی منعقد ہو گیا ہوئے پر ہر ورھے فیر اوہ ای کہانی۔ محکمہ تعمیرات عامہ اکھاں بند کیتے رہندا اے ایہنوں کوئی پرواہ نہیں ہوندی۔ جان ہتھیلی اُتے رکھ کے لنگھن والے لوکاں نوں موشن دے مقام اُتے ہون والے بلاک دی وجہ نال پورا سال شدید مشکلاں دا ساہمنا کرنا پیندا اے۔ کدی مٹی دے تودے ڈگنا تے کدی پانی دا بہائو زیادہ ہون دی وجہ نال روڈ اُتے جاری رکھنا وی مشکل کم اے پر متعلقہ اداریاں تے حکومت نوں ایس دا مستقل حل لبھنا چاہیدا اے۔ صرف بیلچہ پھڑ کے عارضی طور اُتے روڈ بنا دینا مسئلے دا حل نہیں۔ حالاں کے دریا دے دوجے پاسے والے روڈ دا منصوبہ بہ نسبت ایس روڈ دے بوہت بہتر سی جس توں کئی پنڈ وی متصل سن تے ایہہ روڈ پورے سال بہتر چل سکدا اے۔ ایس گل توں قطع نظٖر کہ عوام تے سیاحواں نوں ایتھے کنہاں مشکلاں ہوندیاں نیں کجھ لوکاں دے مفاد دی خاطر ایسے روڈ نوں فوقیت دتی جاندی رہی اے۔ ہفتیاں یا مہینیاں بند رہن والے ایس روڈ نوں کجھ قلیوں دے رحم و کرم اُتے چھڈ دتا جاندا اے تے متبادل راہ نہ ہون دی وجہ نال برالدو دے عوام محصور ہو کے رہ جاندے نیں۔ ایسے روڈ اُتے تقریباً 23 لوکاں دیاں جاناں ضائع ہو چکیاں نیں۔ ماہر ڈرائیورز لئی وی ایہہ سڑک واقعی چیلنجنگ اے تے گڈی تے ڈرائیور دونواں دی صلاحیت دا حقیقی امتحان اے کیوں جے سڑک موڑ وچ گھم جاندی اے تے پہلے دے نال موڑ مڑ جاندا اے تے کجھ ویلے اوہ اُتوںلٹک جاندا اے سڑک برالدہ گھاٹی توں اسکولی تے تستے تیکر جاندی اے جیہڑی شگر دے آخری پنڈ نیں۔ ایتھوں اگے کوہ پیما زمین دے دوجے سب توں اُچے پہاڑ کے ٹو تے دوجی چوٹیاں دے علاوہ دنیا دے لمبے ترین گلیشیئرلئی اپنی مہم دا آغاز کردے نیں۔ ایس روڈ اُتے ڈرائیور لئی کچھوے توں سست تے مستحکم ریس جیت دی ٹپ لئی جا سکدی اے۔ کیوں جے سطح سمندر توں 3 ہزار میٹر توں ودھ اونچائی والی خطرناک سڑک اُتے کدھرے وی کسے وی ویلے لینڈ سلائیڈنگ ہو سکدی اے بس تہانوں اپنے ڈرائیور دی اکھاں، ہتھاں تے پیراں وچ واضح طور اُتے اپنی زندگی دے نال گھنٹیاں تیکر خوف زدہ رہنا پیندا اے۔ کئی مقامات اُتے لکڑی دے معلق پلاں دے ذریعے دریا نوں پار کرنا ضروری اے۔ پلاں دی حالت توں تہاڈے جسم دے وال کھڑے ہو سکدے نیں۔ جے تسیں اونچائیاں توں ڈردے او تے ایتھے غیر ضروری سفر توں پرہیز کرو۔ میں جنہا ایس سڑک دے بارے وچ تہانوں دساں پر الفاظ سڑک نوں بیان نہیں کر سکدے تے تصویراں یا ویڈیو ایس نال انصاف نہیں کر سکدیاں۔ ایتھے سفر کردے ویلے ایہہ وی یاد رکھو کہ ایتھے سروس کدھرے دستیاب اے تے کدھرے نہیں اوہ وی صرف سویرے 8وجے توں رات 10 وجے تیکر تے انٹرنیٹ دی سروس نوں تے ایتھے تسیں بھل جائو۔جی ہاں جس خستہ حال سڑک دی میں گل کر رہیا واں ایہہ کوئی عام سڑک نہیں اے ایتھے تے پاکستان دے علاوہ دنیا دے بیشتر ملکاں دے سیاح تے پاک فوج دے جوان دن رات لنگھدے نیں۔ ایس سڑک دا ناں تے شاہراہ کے ٹو ہونا چاہیدا سی پر کسے انجانے بندے توں تسیں پچھو تے ایس سڑک دا ناں ڈینجرز پوائنٹ روڈ اے دسے گا۔ حالاں کے ایہہ روڈ تے دنیا دے دوجی نمبر اُتے پہاڑ کے ٹو تے دوجی بلند چوٹیاں تے قطبین دے بعد لمبے گلیشیئرز تیکر جان والیاں نوں لے جاندا اے۔ جے اوہ سلامت اپڑ جان۔ دنیا دی ایہہ بلند ترین چوٹیاں، گلیشیئر تے پہاڑی سلسلے کسے ہور ملک وچ ہوندے تے نہ صرف ایتھے بہترین تے شاندار سڑک تے پل تعمیر ہوندے بلکہ حکومت صرف ایس اک خطے توں معیشت دی تقدیر بدل سکدی اے پر ایس ویلے حکومت پاکستان ایس روڈ تو اربوں کھرباں کما رہی اے پر ایس دے بدلے جتھے رہن والیاں نوں موت ، پریشانی تے زندگی دی بنیادی سہولتاں توں محرومی ملدی اے تے ایہہ ایس ویلے تیکر جاری رہوے گا۔ جدوں تیکر تسیں آپ ایس علاقے دی عوام وچ شعور بیدار نہیں ہوئے گا جدوںتیکر اوہ ایہہ نہیں سمجھن گے کہ ایس علاقے دے کثیر ووٹ دے کسے وی نمائندے دی ہار نوں جت تے جت نوں ہار وچ بدل سکدے نیں۔ جدوں تیکر ایہہ نہیں سمجھن گے کہ کئی ورھے دے دورانیے والے نمائندے ایس علاقے دے مسائل حل نہیں کر رہے تے جدوں تیکر ذاتی مفاد توں بالا تر ہو کے ہیں سوچاں گے تے اپنے ووٹ دا صحیح استعمال نہیں کراں گے اودوں تیکر ایس علاقے دے نمائندے آپس دے ذاتی عناس نوں پس پشت پا کے ایہناں مسئلیاں دے خلاف اپنی حقیقی اواز اُچی نہیں کرن گے۔ اودوں تیکر میرے برالدو دی ایہہ سڑک ایتھے دے بنیادی مسائل، صحت، تعلیم دے مسائل کدی حل نہیں ہون گے۔ ایس لئی بیدار ہو جائو تے من پسند نمائندیاں لئی آپس وچ جھگڑیاں نوں چھڈ کے اپنے حقوق لئی اواز اُچی کرو۔ اپنے ووٹ دا ٹھیک استعمال کرو۔ ووٹ تہاڈا حق اے ایہنوں ضمیر دی اواز اُتے دیو نہ کہ من پسند بندیاں دی خوشی دی خاطر۔ کیوں جے علاقے وچ ترقی آئے گی تے تہاڈے حالات بدلن گے۔