جرم کسے دا پر سزا ساریاں نوں

لكهت: وسعت الله خان

جدوں وی گرمیاں عروج تے آئوندیاں نیں تے لاڑکانہ‘ دادو‘ جیکب آباد تے سبی زیادہ درجہ حرارت پاروں خبری پٹیاںتے چھا جاندے نیں پر ہن ایہناں شہریاں لئی خش خبری اے کہ ایہناں زیادہ گرم علاقیاں دا اعزاز وی کھسن والا اے۔ دنیا دا نواں دادو‘ جیکب آباد‘ لاڑکانہ‘ کینیڈا‘ امریکہ تے کرہ شمالی ول منتقل ہو رہیا اے۔ اوہ اوہ سنن نوں مل رہیا اے جو کجھ ورھے پہلاں سوچیا وی نہیں سی ہوندا۔ کینیڈا دے مغربی ساحل تے برٹش کولمبیا دے صوبے تے وینکوور شہر وچ جون دے آخری ہفتے وچ درجہ حرارت تقریباً پنجاہ سینٹی گریڈ نوں چھو گیا۔ اک ہفتے وچ تقریباً پنج سو موتاں‘ سرحد پار امریکی ریاست اوریگون دے شہر پورٹ لینڈ وچ وی درجہ حرارت 46سینٹی گریڈ پار کر گیا۔ راہی ایئرکنڈیشنڈ عمارتاں وچ پناہ لین تے مجبور۔ ہسپتالاں وچ ریڈالرٹ‘ انج پہلے نہیں ہویا‘ بھاویں ایس ورھے ہن تک دا سب توں ودھ درجہ حرارت کویت سٹی دے لاگے 53.2 سینٹی گریڈ ریکارڈ کیتا گیا اے پر آن والے کجھ ورھیاں وچ امریکہ یاں شمالی یورپ دا کوئی شہر ریکارڈ وی اپنے ناں کر لوے گا۔ ہن تک ترئی ملکاں وچ درجہ حرارت وکھووکھ اوقات وچ پنجاہ سینٹی گریڈ دا ہندسہ پار کر چکیا اے پر 1913 دا ریکارڈ ٹُٹنا باقی اے جدوں کیلیفورنیا دی ڈیتھ ویلی وچ درجہ حرارت 56.7 سینٹی گریڈ ریکارڈ کیتا گیا۔
1931ء وچ تیونس دے قصبے کبیلی وچ درجہ حرارت 55تک اپڑ گیا۔ 2017ء وچ ایران وچ 54 درجہ حرارت نے ایشیا دا نواں ریکارڈ قائم کر دتا۔ جد کہ پچھلے ورھے انٹارکٹیکا دے جزیرہ سیمور وچ درجہ حرارت 20.7 سینٹی گریڈ نوں چھو گیا۔ پچھلی ادھی صدی وچ انٹارکٹیکا دے درجہ حرارت وچ تن ڈگری وادھا ہویا اے۔ ایہ بالکل وی چنگی خبر نہیں۔ انٹارکٹیکا ایس دنیا دا سب توں وڈا منجمد آبی بینک اے۔ ایہ گیا تے اسیں وی گئے۔ شمالی کرے دے آرکٹک سرکل دے درجہ حرارت وچ وی پچھلے تریہہ ورھے دوران تن ڈگری دا وادھا ویکھن وچ آیا اے۔ ایہدے پاروں ہر دس ورھے وچ شمالی کرے دی اٹھاراں فیصد برف پانی وچ بدل رہی اے۔ ایہدا مطلب اے کہ عالمی سمندراں دی سطح ہور ودھ رہی اے تے سورج دیاں شعاواں سمندری پانی نوں گرم کر رہیاں نیں تے ایس گرمی نال بنن والے بخارات ہور تیزی نال تے وڈی مقدار وچ سوئے آسمان جا رہے نیں تے بے وقتیاں بارشاں دی صورت وچ ساڈے سراں تے برس رہے نیں۔ امریکی خلائی ادارے ناسا دی سجری ماحولیاتی رپورٹ موجب جدوں توں موسمیاتی ریکارڈ درج ہونا شروع ہویا اے اودوں توں کرہ ارض دے گرم ترین ورھے پچھلے ست ورھے نیں۔ 2020ء نے تے سارے ریکارڈ بھن دتے تے قوی امید اے کہ 2021ء ویہہ توں وی بازی لے جاوے گا تے آن والے ویلیاں وچ ہر ورھے نواں ریکارڈ بنے گا۔ ناسا رپورٹ موجب 1951ء توں 2020ء تک دے دورانیے وچ کرہ ارض دے اوسط درجہ حرارت وچ تقریباً دو ڈگری دا وادھا ہویا اے۔ ایہدا سب توں وڈا کارن ترقی دے ناں تے انسان دی بے لگام صنعتی تے زرعی سرگرمیاں نیں جہناں دے نتیجے وچ کاربن ڈائی آکسائیڈ تے میتھین گیس دے اخراج نال سانوں سورج دیاں خام شعاواں توں بچان والی اوزون چھتری دے سوراخ ودھدے ای جا رہے نیں۔
انج تے زمینی قطبین تے کروڑاں ورھے توں جمی برف پگھلن دا عمل ترکھا ہو گیا اے تے موسمیاتی گردش دا دماغی توازن وی چنتاجوگ حد تک گڑبڑا گیا اے۔ ایس لئی گرمی وچ اچانک وادھا‘ بے جگہ دی ٹھنڈ‘ خوامخواہ دے سمندری تے ہوائی طوفان‘ خشک سالی‘ پانی دے تھلے پانی وچ ذحائر دی اتھل پتھل‘ جنگاتی آتش زنی وچ وادھے تے ایہناں سب دے نتیجے وچ جنگلی حیاتیات دی نسل کشی تے بنیادی وسیلے مثلاً خوراک تے پانی دی تلاش وچ انساناں دی غیرمعمولی نقل مکانی ویکھن وچ آ رہی اے۔ ایہ سب محسوس کرن تے ویکھن لئی ماحولیاتی سائنس دان ہونا ضروری نہیں۔ پالتو جانوراں تے پرندیاں نوں وی پتہ لگ چکیا اے کہ انسان نے فطرت نوں لالچ دے ریڑھے تے اپاہج کرکے بٹھا دتا اے تے زندگی دی خیرات منگن لئی نکل کھڑا ہویا اے پر ہن اسمان وی کرہ ارض دے ایس دشمن نوں بھیک دین تو ںانکاری اے۔ پچھلے چار ورھے وچ دو اجیہاں قدرتی آفتاں آئیاں نیں جہناں نے ماحولیات دی کنڈ تے آ خری تنکے ورگا کم کیتا اے۔
پچھلے تے ایس ورھے درجہ حرارت وچ وادھے پاروں آسٹریلیا وچ چھیالی ملین ایکڑ رقبے وچ اگ مچ پئی۔ ارباں جانور تے خیر مرے سو مرے‘ ایہناں جنگلاں چوں اٹھن والے دھوں نے زمین توں اٹھاراں میل اُتے خلاء وچ منجمد شکل اختیار کر لئی۔ ایس طرح اک وڈے علاقے وچ سورج دی روشنی دے زمین تک آن دی راہ ہور تنگ ہو گئی۔ دوجا واقعہ کوویڈ دی شکل وچ ہویا جدوں عالمی صنعتی زندگی تے روزمرہ زندگی کئی مہینے لئی تھم جان نال ماحولیاتی آلودگی وچ تھوڑی جہی کمی واقع ہوئی پر ایہ کمی اینی معمولی اے کہ اوہ کرہ ارض دے مسلسل ودھدے درجہ حرارت دی راہ وچ کجھ مہینے توں ودھ رکاوٹ نہ پا سکی۔ ماحولیاتی تبدیلی بارے اقوام متحدہ دے ماہرین دا پینل ایس ویلے جو مفصل رپورٹ تیار کر رہیا اے اوہ اگلے ورھے فروری وچ سامنے آوے گی۔ پر ایہدا خام مسودہ وی چنتاجوگ خبر دے رہیا اے۔ مطلب ایہہ وے کہ اگلے تریہہ ورھے وچ فیصلہ ہو جاوے گا کہ ایہ کرہ نسل انسانی لئی اگلی صدی وچ وی رہن دے قابل ہووے گا یاں فیر ایسے صدی وچ کم مُکن والا اے۔ موجودہ ماحولیاتی بحران ایس حالت دے مقابلے وچ کجھ وی نہیں جہدا سامنا ساڈے پوتریاں تے دوہتریاں نے کرنا اے۔ گیساں تے آلودگی دی مقدار اینی ودھ چکی اے کہ جنگلات تے سمندر وی ایہناں نوں ہضم کرن توں قاصر نیں۔ ہن تک ایہ سمجھیا جا رہیا سی کہ ایس صدی وچ جے اسیں درجہ حرارت دو ڈگری تک گھٹ کرن وچ کامیاب ہو گئے تے کرہ ارض بچ جاوے گا پر سجرے آنکڑیاں موجب 2026ء تک کرہ ارض دے کجھ علاقیاں دے درجہ حرارت وچ ہور اک ڈگری دا وادھا ہو سکدا اے۔ ایہدا مطلب ناقابل برداشت گرمی تے ایہدے پاروں حیاتیات و نباتات دی موجودہ قسم و نسلاں دی تیز رفتار بربادی اے۔ ایہدے تے مستزاد قطبین دی برف پیراں تھلیوں نکل رہی اے تے گرین لینڈ ورگے علاقے تریخ وچ پہلی واری برف دے وڈے وڈے قطعات توں باہروں تک رہے نیں تے ایہ برف ہمیشہ ہمیشہ لئی پانی بنن جا رہی اے۔ ایس ماحول وچ کروڑاں ایکڑ تے کھلرے جنگلات وچ اگ لگنا اک نواں معمول ہووے گا۔ ایس اگ دے نتیجے وچ پیدا ہون والی آلودگی کرہ ارض دا رہیا سیہا ساہ وی بند کر دیوے گی۔
کجھ ورھے پہلاں تک 90فیصد ماحولیاتی سائنس داناں دا خیال سی کہ حالات نوں سرتوڑ اجتماعی کوششاں نال بحال کیتا جا سکدا اے پر ہن ستر فیصد ماحولیاتی محقق کمیونٹی دا خیال اے کہ ٹرین چھٹ گئی اے ہن جے اسیں پٹڑی نوں پگھلن توں بچا لیے تے بڑی گل ہووے گی۔ ایہدے لئی ہن توں تے اج توں ای سانجھیاں کوششاں دی لوڑ اے نہیں تے اکلے اکلے جے کاربن وچ کمی وی کر لیے تے گرین سونامی ورگے منصوبے وی کامیابی نال مکمل کر لیے فیر وی مجموعی درجہ حرارت وچ کمی ممکن نہیں۔(بشکریہ ایکسپریس)