’’ہرڈسائیکالوجی‘‘ بدلن دی لوڑ

شکیل امجد صادق

کجھ ورھے پہلاں ترکی وچ اک بھیڑ نے پتہ نہیں کیوں پہاڑی توں چھال مار دتی تے اوہدی دیکھا دیکھی پندراں سو ہور بھیڈاں جہڑیاں لائن دی صورت وچ اوہدی پیروی کر رہیاں سن۔ اوہناں نے لوکاں وانگوں بناں دیکھے تے بناں سوچے چھالاں مار دتیاں تے 450 بھیڈاں موت دے ڈھائے چڑھ گئیاں۔ لاشاں دا ڈھیر اچا ہون دی وجہ نال باقی کجھ بچ گئیاں تے کجھ زخمی ہو گئیاں۔ ایس صورتحال نوں علم دی روح نال ہرڈ سائیکالوجی کہندے نیں یعنی ریوڑ دی نفسیات‘ ہرڈ سائیکالوجی نوں عام زبان وچ بھیڑچال کہندے نیں۔
ہرڈ تھیوری دا مطلب کسے انفرادی عمل دا پورے گروپ یاں گروہ دا فالو کرنا یاں عمل کرنا اے تے اوہ وی براہ راست تے بناں ڈائریکشن دے‘ جیویں موجودہ حکومت چل رہی اے ایہ عمل پاکستانی لوکاں وچ عمومی طور تے تے خاص طور تے جانوراں وچ ویکھیا جاندا اے جیویں مچھیاں دا اک سمت ترنا یاں پرندیاں دا اڈنا یاں فیر بھیڈاں دا چلنا پر انساناں وچ وی ایہ عمل ایس ویلے بہت زیادہ ویکھیا جاندا اے جدوں سیاست یاں مذہب دا معاملہ ہووے کیوں جے ایہدے وچ مرکزی یاں بنیادی ہدایات توں انحراف کر لیا جاندا اے تے صرف اک بھیڈچال وچ لوک چلدے نیں تے اپنے تے سماج لئی اوکڑاں پیدا کردے نیں۔ ایس ویلے دنیا دا سب توں وڈا چیلنج ای مذہبی تے سیاسی بھیڑ چال اے تے ایہدی سب توں ودھ لے لمیاں مثالاں پاکستان وچ پائیاں جاندیاں نیں۔ 2018ء دے الیکشن موجودہ وزیراعظم تے پاکستان تحریک انصاف دے چیئرمین عمران خان نے نویں پاکستان دا نعرہ لایا۔ پاکستانی لوکاں دا اک بے ہنگم ہجوم ایس نعرے نوں حرف آخر سمجھ کے اوہدے پچھے ٹر پیا۔ کسے بندے نے وی سوچن دی زحمت نہ کیتی کہ ایس کیپٹن دی ٹیم وچ شاہ محمود قریشی‘ فواد چوہدری‘ فردوس عاشق اعوان تے دوجے بے بہا لیڈراں دی کرپٹ تے نکھٹو ٹیم اے جو پہلے وی کئی واری لوکاں دے جذبات دے نال کھیڈن توں علاوہ لوکاں دیاں امیداں تے پانی پھیر چکی اے۔ پر کیہ ہویا؟ لوکاں دی ہرڈ سائیکالوجی کم کر گئی۔ پاکستان تحریک انصاف جت گئی۔ عمران خان وزیراعظم بن گئے۔ تن ورھیاں وچ نہ نواں پاکستان بنیا نہ ترقی دی راہ پدھری ہوئی۔ نوکریاں ملیاں نہ گھر بنے‘ نہ وزیراعظم سفید شلوار قمیض پا کے‘ سر تے جناح کیپ رکھ کے سائیکل تے دفتر گیا ہور تے ہور گورنر ہائوسز نوں یونیورسٹیاں وچ بدلن دا خواب وی پورا نہ ہویا۔ آخر ایس بیماری دل نے کم تمام کیتا تے غریب نوں روٹی دے لالے پے گئے۔ لالے توں یاد آیا لالہ عطاء اللہ خان عیسیٰ خیلوی نے وی اپنی کوئی کسر نہ چھڈی ہارمونیم چکیا تے جب آئے گا عمران… بنے گا نیا پاکستان ترانہ نما گیت گا کے عمران خان نوں اپنے نیازی ہون دا ثبوت دین دے نال نال لوکاں دی ہرڈ سائیکالوجی جگان وچ بنیادی کردار ادا کیتا۔ ستم ظریفی دی انتہا اوس ویلے ہوئی جدوں عطاء اللہ خان نوں کسے وی تہذیبی تے ثقافتی ادارے دی ذمہ داری تک نہ دتی گئی۔ عطاء اللہ خان عیسیٰ خیلوی ایہناں ساریاں زیادتیاں نوں کنڈ پچھے رکھدے ہوئے اک واری فیر سینٹ دے ٹکٹ لئی اپنی پوریاں توانائیاں ورتدے ہوئے پرائم منسٹر ہائوس دے کئی چکر کٹے پر عمران خان ہر واری ہرجائی پن دا مظاہرہ کیتا تے عطاء اللہ خان قسمت دا لکھیا سمجھ کے ایہو گیت گاندے رہے۔ آئے تے سہی دیکھو تو ذرا ہم کیسے جیئے تیری خاطر تے اپنا ہارمونیم تے طبلہ کڈھ کے اپنے سابق کم وچ مصروف ہو گئے۔
دوستو! ہن تسیں دوجی مثال ویکھو۔ موجودہ وزیراعظم نے ملک نوں ریاست مدینہ ورگی ریاست بنان دا نہ صرف دعویٰ کیتا سگوں کھلا ڈلھا اعلان کیتا مینوں حیرت ایس گل تے اے کہ ایناں وڈا دعویٰ خان نے کہڑے حقائق تے کہڑے حالات نوں سامنے رکھ کے کیتا۔ ریاست مدینہ وچ پیغمبر آخرالزماں خاتم النبیینؐ ہوراں نال حضرت ابوبکرصدیقؓ ورگے سچے‘ حضرت عمرؓ ورگے نڈر‘ بے باک‘ بااصول شخص‘ حضرت علیؓ ورگے بہادر تے حضرت عثمانؓ ورگے غنی لوک موجود سن۔ جہڑے صدق و صفا‘ محبت و وفا‘ پاکباز و باحیا‘ عدل و انصاف دا پیکر‘ قرآن و سنت دی تصویر‘ عمل دا منہ بولدا ثبوت تے دین دا پکر سن۔ ہن تصویر دا دوجا رخ ویکھو۔ پہلی گل تے ایہہ وے کہ جناب آپ توہم پرستی دی چلدی پھردی تصویر نیں۔ ایہدی عملی شکل تہاڈی موجودہ خاتون اول نیں۔ ریاست مدینہ دے علمبرداراں وچ توہم پرستی دا شبہ تک نہیں سی۔ دوجی گل ریاست مدینہ دے اوہ جلیل القدر صحابی جہناں دا ذکر اتلیاں سطراں وچ کیتا گیا اوہ نبیؐ دے دست و بازو سن تے جناب دی کابینہ تے دست و بازو وچ زلفی بخاری‘ شاہ محمود قریشی، فواد چودھری،فردوس عاشق اعوان، جہانگیر ترین، مراد سعید،فیصل واوڈا،عثمان بزدار،چودھری برادران، امین گنڈا پور،اسد عمر،مراد راس،شیریں مزاری، شفقت محمود،راجہ یاسر ہمایوں،علی زیدی، فخر امام، اعظم سواتی،شبلی فراز ورگی کابینہ ہووے گی۔ اوتھے ریاست مدینہ ورگی ریاست دا وجود وچ آنا جوئے شیر لیان دے مترادف ہووے گا۔ ایہ ہرڈ سائیکالوجی دی دوجی وڈی مثال اے۔ ایس طرح 74 ورھیاں دی تریخ ویکھی جاوے تے سانوں ہرڈ سائیکالوجی دیاں سینکڑوں مثالاں ملن گئیاں۔ جہناں پاروں ملک دے نال نال لوکاں نوں وی لہو دے گھٹ پینے پئے تے غربت نے لوکاں نوں آڑے ہتھیں دی تھاں ترچھے ہتھیں لیا۔ ہن ساڈی حالت انج دی ہو چکی اے کہ اسیں نہ ای دین تے نہ ای دنیا دے رہے آں۔ بقول شاعر:
محبت ہوتی ہے یا نہیں ہوتی
تیسرا راستہ نہیں ہوتا
جے اسیں ایسے طرح ہرڈسائیکالوجی دا شکار ہوندے رہے تے اوہ ویلا دور نہیں جدوں اسیں بھکھ دے ہتھوں اینے مجبور ہو جاواں گے کہ اک کوڑی وی ساڈا مول نہیں ہووے گا۔ جہالت دا تے ساڈا چولی دامن دا ساتھ ہووے گا تے گونگے‘ بہرے تے انھے سمجھے جاواں گے بقول پروفیسر رانا غلامی محی الدین:
جسے پایا نہیں تھا، کھو رہا ہوں
محبت! تخلیہ! میں سو رہا ہوں
حسیں ساعت! ذرا تاخیر سے آ
یقینِ وصل! پلکیں دھو رہا ہوں
میں اتنا تھا نہ جتنا ہو چکا تھا
میں ایسا ہوں نہ جیسا ہو رہا ہوں
ابد!تسکین کر فارغ تو ہو لوں
ابھی بارِ امانت ڈھو رہا ہوں
تشکر یاد میں رکھا گیا ہوں
تحیر میں وہاں جا تو رہا ہوں
کہانی مجھ سے استفسار مت کر
تجھے معلوم ہے، میں جو، رہا ہوں
رہے تا تیری بینائی سلامت
زمیں!میں تجھ میں آنکھیں بو رہا ہوں