پاکستان دا معجزانہ قیام

اللہ تعالیٰ دا ایہہ قانون اے کہ جے کوئی قوم وعدہ کرے کہ اے اللہ ! سانوں آزادی دے دے،
اسیں تیرے دین دا بول بالا کراں گے، تے اللہ تعالیٰ ایہنوں ضرور آزادی دیندا اے

ڈاکٹر اسرار احمد

پاکستان دا قیام اصل وچ اللہ تعالیٰ دی حکمت عملی تے تدبیر نال ہویا اے۔ اللہ تعالیٰ دا ایہہ قانون اے کہ جے کوئی قوم وعدہ کرے کہ اے اللہ ! سانوں آزادی دے دے، اسیں تیرے دین دا بول بالا کراں گے، تے اللہ تعالیٰ ایہنوں ضرور آزادی دیندا اے۔
آغاز خطاب وچ جیہڑی دو آیتاں تلاوت کیتیاں گئیاں اوہ مسلم لیگ تے تحریک پاکستان اُتے کافی حد تیکر منطبق ہوندیاںنیں۔اک آیت سورۃ الانفال دی اے: ’’یاد کرو اوہ ویلا جد تسیں تعداد وچ گھٹ سی، زمین وچ تہانوں دبا لیا گیا سی ‘‘… ہندوستان وچ مسلماناں دی ایہو کیفیت سی کہ ہندو مسلمان نوں کمزور سمجھدے ہوئے ایہناں اُتے غالب آ رہیا سی، ’’تسیں ڈردے رہندے سی کہ کدھرے لوک تہانوں مٹا نہ دین ‘‘… ہندوستان وچ مسلماناں نوں ایہو خوف لاحق سی کہ جے ہندوستان ’’ایک فرد ایک ووٹ‘‘ دے اصول اُتے آزاد ہو گیا تے ہندو ایہناں نوں مٹا دیوے گا تے ختم کر دیوے گا۔ ’’تے اللہ نے تہانوں جائے پناہ مہیا کر دتی تے اپنی مدد نال تہاڈے ہتھ مضبوط کیتے تے تہانوں پاکیزہ رزق اپڑایا تاکہ تسیں شکر کرو‘‘۔ تے شکر دا تقاضا اے کہ ایس ملک خداداد وچ اللہ دا دین قائم کرو، جس دا تسیں وعدہ کیتا سی، جس لئی دعاواں کیتیاں سن۔
دوجی آیت سورۃ الاعراف دی اے بنی اسرائیل نے حضرت موسیٰ علیہ السلام نال شکایت کیتی سی کہ اے موسیٰ! تہاڈے آن توں پہلے وی فرعونی ساڈے اُتے ظلم ڈھا رہے سن تے تہاڈے آن دے بعد و ی ساڈی تقدیر وچ کوئی تبدیلی نہیں ہوئی تے حضرت موسیٰ علیہ السلام نے جواب دتا( نیڑے وے اوہ ویلا کہ تہاڈا رب تہاڈے دشمن نوں ہلاک کر دیوے تے تہانوں زمین اُتے خلیفہ بنائے فیر اوہ ویکھے گا کہ تسیں لوک کنج عمل کردے او) پاکستان دا معرض وجود وچ آ جانا وی اک طرح ہندوواں دی ہلاکت سی۔ مہاتما گاندھی کجھ مہینے پہلے کہہ چکیا سی کہ پاکستان صرف میری لاش اُتے بن سکدا اے۔

ایس سب دے باوجود پاکستان کنج معرض وجود وچ آ گیا؟ ایہہ اللہ تعالیٰ ولوں اک معجزہ سی، نہیں تے کسے حساب کتاب دے ذریعے وی پاکستان دا وجود وچ آنا ممکن نہیں سی۔ ایس لئی کہ ہندو عددی اعتبار نال وی مسلماناں توں 3 گنا سن۔ اوہ مسلماناں توں تعلیم، تنظیم، پیسہ، تجارت، صنعت غرض ہر لحاظ نال اگے سن۔ ایس توں ودھ کے ایہہ کہ آپ مسلماناں دے نہایت موثر حلقے پاکستان دے قیام دے خلاف سن۔ ابوالاکلام آزاد جہیا نابغہ (genious) بندا برہمو سماج دے زیر اثر آ گیا سی۔ جنہوں گاندھی آپ کہندا اے کہ میں راجہ موہن رائے دا چیال واں تے اوہ مارگروہ اے، ایسے طرح مولانا ابوالکلام آزاد وی ایس دے سحر توں متاثر ہو گئے سن۔ جمعیت علماء ہند جیہڑی بوہت وڈی جماعت تے بوہت وڈی طاقت سی، قیام پاکستان دے خلاف تے وطنی قومیت دی حامی سی، چنانچہ علامہ اقبال نوں ایہہ کہنا پیا:
عجم ہنوز نداند رموز دیں ورنہ
زدیو بند حسین احمد ایں چہ بوالعجبی است!
سرود برسر منبر کہ ملت از وطن است
چہ بے خبر ز مقام محمدؐ عربی است
بمصطفیؐ برساں خویش راکہ دیں ہمہ اوست
اگر بہ اونر سیدی تمام بولہبی است!
پنجاب وچ ’’احرار‘‘ اک بوہت وڈی عوامی طاقت سی، جویں مقرر ین تے خطیب ایس نے پیدا کیتے اج تیکر کسے ہور جماعت نے پیدا نہیں کیتے۔ اوہ وی قیام پاکستان دے خلاف سی۔ سرحد وچ سرحدی گاندھی دی خدائی خدمت گار تحریک جہیڑی وڈی عوامی تحریک سی، پاکستان دی دشمن سی۔ سب توں ودھ کے ایہہ کہ قیام پاکستان دے ویلے انگلستان وچ لیبر پارٹی دی حکومت سی جیہڑی اکھنڈ ہندوستان دی حامی سی۔ وزیراعظم لارڈ اٹیلی قائداعظم توں شدید نفرت کردا سی تے وائسرائے لارڈ مائونٹ بیٹن گاندھی دا چیلا سی۔ ایس سب دے باوجود پاکستان دا وجود وچ آنا اللہ تعالیٰ دی خاص حکمت دا نتیجہ سی تے ایہہ بوہت اہم نکتہ اے۔
میرے نیڑے ایس دی آخری دلیل ایہہ وے کہ 1946 وچ قائداعظم نے کیبنٹ مشن پلان قبول کر لیا سی۔ اوہ پلان ایہہ سی کہ ہندوستان اک وحدت دی حیثیت نال آزاد ہوئے گا، مرکز ی حکومت اک ہوئے گی پر تن زون ہون گے۔ 10سال دے بعد جے کوئی زون وکھرا ہونا چاہے تے ایہنوں ایس دا اختیار ہوئے گا۔ قائداعظم نے ایہنوں من لیا تے پورے ہندو پریس وچ مذاق اڑایا گیا کہ بس پاکستان دا مطالبہ ختم ہویا۔ ایہہ مسلم لیگ تے قائداعظم لئی بوہت ای نازک ویلا سی پر قائداعظم دے ایس پلان نوں تسلیم کر لین دا اصل سبب ایہہ سی کہ اوہ جان دے سن کہ ہن انگریز ہندوستان توں ہر قیمت اُتے جائے گا ایس لئی کہ دوجی عالمی جنگ دے بعد

انگریزی حکومت اینی کمزور ہو چکی سی کہ اوہ اپنی دور دراز دی نو آبادیاں نوں کنٹرول نہیں کر سکدی سی۔ چنانچہ انگریز 1948 وچ ہندوستان چھڈ دین دا پروگرام بنا چکیا سی۔ ہن 1946 وچ جدوں کیبنٹ مشن پلان آیا تے قائداعظم نوں محسوس ہویا کہ جے اسیں ایس ویلے ایس پلان نوں نہ منیا تے عین ممکن اے کہ انگریزی حکومت کانگریس نوں یکطرفہ طور اُتے اقتدار منتقل کر کے رخصت ہو جائے۔
ایس صورت وچ اک وار مرکزی حکومت جے ہندوواں دے ہتھ وچ آ گئی تے فیر پاکستان دے قیام دا کوئی امکان باقی نہیں رہوے گا۔ تاں قائداعظم نے سوچیا کہ کیبنٹ مشن پلان وچ 10 سال دے بعد تے پاکستان دا خاکہ موجود اے کہ کوئی زون جے وکھرا ہونا چاہے تے ہو سکدا اے تاں ایہنوں قبول کر لیا جائے پر ایس معاملے وچ اللہ تعالیٰ دی خصوصی مداخلت (Divine intervention) دی بنا اُتے کانگریس دے صدر پنٹ جواہرلال نہرو دے منہ توں سچی گل نکل گئی کہ اک وار ہندوستان اک وحدت دی شکل وچ آزاد ہو جائے تے مرکزی حکومت قائم ہو جائے تے فیر کیہڑا کسے نوں علیحدہ ہون دینا اے ! حدیث شریف وچ الفاظ آئے نیں کہ سارے انساناں دے دل اللہ تعالیٰ دی دو انگلیاں دے وچکار نیں، اوہ ایہناں نوں جدھر چاہندا اے پھیر دیندا اے چنانچہ پنڈت نہرو دے منہ توں سچی گل نکل گئی:
نکل جاتی ہے جس کے منہ سے سچی بات مستی میں
فقیہہ مصلحت بیں سے وہ رند بادہ خوار اچھا!
ایس اُتے قائداعظم نے ایس مشن نوں فوراً رد کر دتا کہ جے تہاڈی نیتاں ایہو نیں تے فیر اسیں ایہنوں ہر گز تسلیم نہیں کردے۔ ایس دے نتیجے وچ پاکستان بنن دی راہ ہموار ہوئی تے پاکستان بن گیا۔ بالفاظ دیگر ایہہ کہیا جا سکدا اے کہ جے ایس موقعے اُتے نہرو چپ رہ جاندا تے مرکزی حکومت بنن دی صورت وچ پاکستان کدی وجود وچ نہ آندا۔ 70 ورہے لنگھن دے باوجود وی اوہناں نے سانوں کشمیر دا اک انچ نہیں دتا تے زون دی شکل وچ پورا ملک کنج دے دیندے ؟ ایہہ ناممکنا ت وچوں سی۔ پنڈت جواہر لعل نہرو اپنی نیت دا کھوٹ دل وچ نہ رکھ سکیا تے بول پیا جس دے نتیجے وچ پورا نقشہ تبدیل ہو گیا تے پاکستان دے ناں توں کرئہ ارض اُتے اک ریاست وجود وچ آ گئی۔ مولانا ابوالکلام آزاد نے اپنی کتابIndia Wins Freedomوچ اپنے سیاسی کیریئر دی بس اک ای غلطی تسلیم کیتی اے کہ میرا کانگریس دی صدارت توں استعفیٰ دینا اک غلطی سی۔ یعنی اوس ویلے کانگریس دا صدر پنڈت جواہر لعل نہرو دے بجائے جے میں ہوندا تے ہندوستان ’’کیبنٹ مشن پلان‘‘ دے تحت آزاد ہوندا تے پاکستان وجود وچ نہ آندا۔ اصل وچ ایہہ پلان ابوالکلام آزاد ای دے ذہن دی پیداوار سی۔ بہرحال پاکستان دا وجود اللہ تعالیٰ دی خاص مشیت سی تے اللہ تعالیٰ دا ایہہ قانون اے کہ جدوں کجھ لوک ایس توں ایس دی بندگی لئی آزادی منگدے نیں تے اللہ ایہناں نوں آزادی دے کے آزماندا اے کہ ہن تسیں کیہ کردے او۔

قائد اعظم ؒ دا تصور پاکستان
1937ء توں 1947ء تیکر قائداعظم نے اسلام دے حوالے نال جہڑی گل بات کیتی ایس اُتے ایہناں دے 100 اقتباسات موجود نیں۔ ایہناں 10 ورھیاں دے دوران اوہناں نے اپنی تقریراں وچ برملا کہیا کہ ساڈا قانون، ساڈا نظام بلکہ ساڈی ہر شے اسلام دے مطابق ہوئے گی۔ ایہناں دے علاوہ ایہناں دی تقریراں دے 40 اقتباسات ہور وی نیں جیہڑے ایہناں دی پاکستان بنن دے بعد دی تقریراں توں ماخوذ نیں جنہاں وچ اوہناں نے اسلام ای دی گل کیتی اے۔ میں ایتھے قائداعظم دی تقریراں دے صرف دو حوالے دیواں گا، 11 جنوری 1938 نوں گیاریلوے اسٹیشن (بہار) اُتے اک بوہت وڈے مجمع عام نال خطاب کردے ہوئے قائداعظم نے مسلم لیگ دا جھنڈا لہرا کے فرمایا، اج ایس عظیم الشان اجتماع وچ آپ نے مینوں مسلم لیگ دا جھنڈا لہران دا اعزاز بخشیا اے۔ ایہہ جھنڈا حقیقت وچ اسلام دا جھنڈ ااے کیوں جے آپ مسلم لیگ نوں اسلام توں وکھرا نہیں کر سکدے۔ بوہت سارے لوک خاص طور تے ساڈے ہندو دوست سانوں غلط سمجھدے نیں۔ جدوں اسیں اسلام دی گل کرنے آں یا جدوں اسیں کہنے آں کہ ایہہ جھنڈا اسلام دا جھنڈا اے تے اوہ خیال کردے نیں کہ اسیں مذہب نوں سیاست وچ گھسیٹ رہے آں حالانکہ ایہہ اک انج دی حقیقت اے جس اُتے اسیں فخر کرنے آں۔ اسلام سانوں مکمل ضابطہ حیات دیندا اے ایہہ نہ صرف اک مذہب اے بلکہ ایس وچ قوانین، فلسفہ تے سیاست سب کجھ اے۔ حقیقت وچ ایس وچ اوہ سب کجھ موجود اے جس دی اک بندے نوں سویر توں رات تیکر لوڑ ہوندی اے۔ جدوں اسیں اسلام دا ناں لینے آں تے اسیں ایہنوں اک کامل لفظ دی حیثیت نال لینے آں۔ ساڈا کوئی غلط مقصد نہیں بلکہ ساڈے اسلامی ضابطہ دی بنیاد آزادی ، عدل و مساوات تے اخوت اے۔
ایس توں بعد آپ 6 مارچ 1946 نوں فرماندے نیں، سانوں قرآن پاک، حدیث شریف تے اسلامی روایات ول رجوع کرنا ہوئے گا جنہاں وچ ساڈے لئی مکمل رہنمائی اے، جے اسیں ایہناں دی صحیح ترجمانی کریئے تے قرآن پاک اُتے عمل پیرا ہوئیے۔

قائداعظم نے اقلیتاں نوں وی کجھ یقین دہانیاں کرائیاں کہ ایہناں نوں ڈر نہیں ہونا چاہیدا ایہناں دے نال پاکستان وچ فراخ دلانہ سلوک کیتا جائے گا۔ ایس ضمن وچ ایہناں دی 29 مارچ 1944 دی تقریر سول اینڈ ملٹری گزٹ لہور وچ شائع ہوئی جس دا اک اقتباس پیش خدمت اے۔ قائداعظم نے غیر مسلم اقلیتاں نوں یقین دلوایا کہ جے پاکستان قائم ہو گیا تے ایہناں دے نال رواداری، انصاف تے فیاض دا سلوک کیتا جائے گا، اقلیتاں نوں ایہہ حقوق قرآن نے دتے نیں تے مسلماناں دی تاریخ ایہناں نوں ایہو سبق سکھاندی اے، البتہ کجھ استثنائی صورتاں وچ ممکن اے کہ کجھ بندیاں نے بدسلوکی کیتی ہوئے۔ ‘‘
25جنوری 1948ء نوں کراچی بار ایسوسی ایشن نال خطاب کردے ہوئے قائداعظم نے دو ٹوک انداز وچ فرمایا سی، اسلامی اصول اج وی ساڈی زندگی لئی ایس طرح قابل عمل نیں جس طرح 1300 سال پہلے قابل عمل سن، اوہ ایہہ نہیں سمجھ سکے کہ لوکاں دا اک گروہ جان بوجھ کے فتنہ اندازی نال ایہہ گل کیوں پھیلانا چاہندا اے کہ پاکستان دا آئین شریعت دی بنیاد اُتے مدون نہیں کیتا جائے گا۔ کتاب ’’ علامہ اقبال ، قائد اعظم ؒ اور نظریۂ پاکستان ‘‘توںاقتباس