اک خلیج،جہنوںپار کرناضروری اے

میں سویرے ناشتے دی میز اتے بیٹھیا ہویا سی کہ میرے موبائل دی گھنٹی وجی۔ اک انجانا نمبر سی۔ میں فون چکیا تے دوجے پاسوں جہڑی آواز آئی اوہ مینوں کجھ جانی پہچانی لگی۔ سلام دعا مگروں اوہنے اپنا تعارف حامد دے نام نال کرایا تے دسیا کہ میں تہاڈا شاگرد آں۔ ذہن اتے زور دتا تے کجھ لمحیاں وچ اوہدا چہرہ ذہن وچ آ گیا۔ حامد بولیا سر’ میں تہانوں ملنا چاہنا واں۔
صنعتی اداریاں نوں جس طرح دا ٹیلنٹ چاہیدا اے بدقسمتی نال تعلیمی ادارے اوہ تیار نہیں کر رہے۔ انڈسٹری دے ماہرین دا آکھنا اے کہ یونیورسٹیاں توں آن والے نوجوان ساڈے کم دے نہیں ہوندے۔ کئی سال اک ڈگری اتے لان مگروں وی سانوں اوہناں نوں دوبارہ تربیت دینا پیندی اے۔ اوہدے مگروں اوہ اس مقام اتے پہنچدے نیں کہ انڈسٹری وچ کم کر سکن۔
میں اگلے دن دا وقت دے دتا۔ اوہ میرے دفتر پہنچیا میں اوہدے لئی جوس منگوایا۔ اسیں چونکہ کافی سالاں مگروں مل رہے ساں ایس لئی میں اوہدے کولوں حال احوال پچھن لگیا۔ حامد پی ایچ ڈی لئی جرمنی گیا سی تے کجھ عرصہ پہلاں اوہ کامیاب واپس آیا سی۔ ڈگری دے دوران اوہنوں تھیسز لئی جہڑا موضوع ملیا اوہنے اوہدے اتے ریسرچ شروع کیتی تے دن رات دی محنت مگروں اپنا تھیسز مکمل کیتا۔ اوہنوں پی ایچ ڈی دی ڈگری مل گئی تے اوہ وطن واپس آ گیا۔ دل ای دل وچ اوہ اپنی کامیابی اتے بہت خوش سی تے اوہنوں یقین سی کہ پہلی فرصت وچ ای اوہنوں اک چنگی نوکری مل جاوے گی لیکن کئی انٹرویوز دین مگروں وی اوہنوں نوکری نہ ملی تے اوہ پریشان ہو گیا۔ جدوں ایہہ سلسلہ ودھن لگیا تے اوہ شدید مایوسی دا شکار ہو گیا۔ اوہنے جہڑی محنت نال ڈگری مکمل کیتی سی’ بظاہر اوہ اوہنوں کوئی فیدہ نہیں دے رہی سی تے اوہنوں لگ رہیا سی کہ اوہدی کئی سالاں دی محنت تے پیسہ ضائع ہو گیا۔ سارے حالات سن کے میں اوہدا مسئلہ سمجھ گیا۔
میں اوہنوں دسیا کہ اگرچہ تسیں اعلیٰ تعلیم حاصل کیتی تے اپنی ریسرچ اتے بھرواں محنت کیتی لیکن تہاڈی ریسرچ جرمنی دے حالات دے تناظر وچ سی۔ تسیں اوتھے دے صنعتی تقاصیاں نوں پرکھیا تے ایسے بنیاد اتے اپنی تحقیق مکمل کیتی۔ پاکستان دے حالات توں تسیں ناواقف رہے تے ایہو وجہ اے کہ ڈگری دے باوجود تہانوں تہاڈی پسند دی نوکری نہیں مل رہی۔ میں اوہنوں مشورہ دتا کہ تسیں صفر توں اپنا آغاز کرو۔ کسے چنگی کمپنی وچ انٹرن شپ شروع کر کے ایتھے دے انڈسٹری دے تقاضیاں نوں سمجھ کے اگے ودھو تے تسیں اپنی زندگی وچ کافی ترقی کر سکدے او۔
اوہ مطمئن ہو کے چلا گیا لیکن مینوں اک فکر دے گیا۔ میں اپنی آسے پاسے معاشرہ وچ ویکھیا تے ہزاراں نوجوان ہتھاں وچ ڈگری لیتے نوکری دی لائن وچ کڑے نظر آئے۔میں ایس مسئلے اتے ہور تحقیق کیتی تے جہڑے حقائق سامنے آئے اوہ بڑے تلخ سن۔ ایتھے ڈگری یافتہ جواناں دی اک پوری فوج موجو د سی جہناں دے کول کوئی نوکری نہیں سی تے نہ اوہناں وچ ایہہ حوصلہ سی کہ اپنا کوئی بزنس شروع کرن۔ میں ایس موضوع اتے انڈسٹری دے ماہراں نال گل کیتی تے اوہناں دا آکھنا سی کہ یونیورسٹیاں توں آن والے بچے ساڈے کم دے نہیں ہوندے۔کئی سال اک ڈگری اتے لان مگروں وی سانوں اوہناں نوں دوبارہ توں تربیت دینی پیندی اے تے اوہدے مگروں اوہ اوس مقام اتے پہنچدے نیں کہ انڈسٹری وچ کم کر سکن۔ میں شعبہ تعلیم دا جائزہ لیتا تے اوتھے دے حالات وی مسئلیاں نال بھرویں سن جہناں دی وجہ نال طلبہ نوں اپنا کیرئیر شروع کرن وچ بڑی مشکلاں دا سامنا سی۔
ایس ساری تگ و دو مگروں میں ایس نتیجے اتے پہنچیا کہ انڈسٹری نوں جس طرح دا ٹیلنٹ چاہیدا اے’ بدقسمتی نال تعلیمی ادارے ایس طرح دا ٹیلنٹ تیار نہیں کر رہے تے ایہدی بنیادی وجہ تعلیمی اداریاں تے انڈسٹری دا آپس وچ خلا اے جو ویلے دے نال نال خلیج بندا جا رہیا اے۔ جہدا براہ راست اثر طلبہ اتے پے رہیا اے تے کئی ذہین طلبہ ڈگری تے قابلیت دے باوجود اوہ مقام حاصل نہیں کر سکدے جہڑا اوہناں دا حق اے۔ ایسے وجہ نال پاکستان وچ بے روزگاری دی شرح روز روز ودھ رہی اے تے ساڈے تعلیم یافتہ نوجواناں وچ مایوسی تے اضطراب وی ودھ رہیا اے۔
دونویں پاسے دے سارے مسئلیاں نال واقفیت مگروں مینوں ایہہ وی پتہ چلیا کہ بدقسمتی نال ایس مسئلے دی ذمہ داری چکن نوں نہ انڈسٹری تیار اے تے نہ ا کیڈمیاں۔ انڈسٹری نوں ڈگری دے نال نال قابلیت دی لوڑ ہوندی
اے۔ اوہ آکھدی اے کہ ساڈے کول جہڑے وی طلبہ آئے اوہناں نوں تیار کرنا تے اوہناں نوں انڈسٹری دی معیار اتے لیانا اکیڈمیاں دا کم اے۔انڈسٹری ایہہ وی سمجھدی اے کہ تعلیمی اداریاں دے پروفیسرز طلبہ دے اندر نویں دور دے مسئلیاں تے اوہناں نوں حل کرن دی قابلیت پیدا نہیں کر سکے۔ دوجے پاسے اکیڈمیاں دے اپنے مسائل ایس قدر بوہتے نیں کہ اوہ اوہناں توں نکلن دی جدوجہد کر رہی اے وہدے نال اوہ طلبہ نوں تعلیم دے رہی اے تے سمجھدی اے کہ اسیں اپنی ذمہ د اریاں بہترین انداز وچ نبھا رہے آں۔ایسے سوچ دی وجہ نال انڈسٹری تے اکیڈمیاں اک دوجے توں دور ہوندے چلے گئے۔
ڈگری یافتہ نوجواناں دے اوہناں مسئلیاں نوں حل کرن تے نویں ٹیلنٹ نوں ضائع ہون توں بچان لئی Let`s Payback دے نام نال اک کمپین دا آغاز کیتا گیا۔ جہدے تحت ایس اہم تے دیرینہ مسئلے نوں حل کرن لئی ایہہ ضروری سمجھیا کہ ایہناں دونویں شعبیان دے ماہراں نوں اک پلیٹ فارم اتے اکٹھا کیتا جاوے۔ اوہناںکولوں اوہناں دے مسئلے پچھے جان تے ایہہ گزارش وی کیتی جاوے کہ اخیر ایس مسئلے نوں کیویں حل کیتا جا سکدا اے؟ ایس مقصد لئی اک مکالمہ دا اہتمام کیتا جہدے وچ انڈسٹری تے اکیڈمیاں دی 22معزز شخصیات نوں مدعو کیتا تے اوہناں نوں کھل کے اپنے خیالات دے اظہار دا موقع دتا گیا۔ ایس نشست دے اہم نکات تہاڈے سامنے پیش کیتے جاندے نیں۔
(1)طلبہ دی قابلیت نوں نکھارنا :
پاکستان وچ قابلیت تے ذہانت دی کمی نہیں۔ جے پاکستان دا بنیا ہویا فٹبال ورلڈکپ لئی منتخب ہو سکدا اے تے ایتھے دا فٹبالر کیوں نہیں؟ مسئلہ صرف رہنمائی تے سمت دین دا اے جہدے اتے کم کرنا چاہیدا اے۔ طلبہ نوں کتاب پڑھان دے نال نال اوہناں دی تخلیقی صلاحیتاں نوں نکھارنا ویلے دی اہم ترین لوڑ بن چکیا اے۔ ایس ویلے پوری دنیا وچ اوہو قوم اگے ودھ چکی اے جہڑی اپنی تخلیقی صلاحیت دا بھرواں استعمال کر رہی اے۔ ساڈے ایتھے ایس چیز دا رجحان بہت گھٹ اے تے ایہو وجہ اے کہ ایجادات دی دنیا وچ اسیں 137 ویں نمبر تے آں۔ ساڈی یونیورسٹیاں دی دیواراں اتے وی جہڑی ایجاد ات لگیاں ہوئیاں نیں اوہ کئی زمانے پہلاں دیاں نیں جہدا واضح مطلب ایہو اے کہ اسیں ہن تک کجھ نواں نہیں کر سکے۔
(2)برانڈنگ دا طریقہ:
طلبہ نوں پریزنٹیشن اسکلز دے نال نال برانڈنگ سکھانی چاہیدی اے۔ کیوں جے ساڈے طلبہ نویں چیزاں ایجاد تے کر لیندے نیں لیکن خود نوں برانڈ نہیں کر سکدے تے انج چنگی بھلی قابلیت گمنامی وچ دب جاندی اے تے اسیں دنیا دے سامنے اپنا حقیقی ٹیلنٹ نہیں لیا سکدے۔
(3)قابل انسان کون؟:
طلبہ دے سامنے ایس گل دی وضاحت وی ضروری اے کہ قابل انسان کون ہوندا اے؟ اج دے زمانے وچ جہڑے انسان دے اندر سافٹ اسکلز’ ہارڈ اسکلز تے مڈل اسکلز موجود ہون تے اوہنوں زمانہ ہتھوں ہتھ لیندا اے تے اوہدے پاروں انسان بڑی چھیتی ترقی کر سکدا اے۔
(4)طریقہ تدریس:
ویلا آ گیا اے کہ ہن یونیورسٹی وچ پڑھان والا استاد اپنے پڑھان دا انداز تبدیل کرے۔ نوٹس کاپیاں کران دے بجائے اوہ طلبہ نوں ایس انداز وچ پڑھاوے کہ اوہناں وچ تجسس تے شوق پیدا ہووے۔ استاد خود نوں نویں زمانے دے مطابق اپڈیٹ کرے۔ اپنی پریزنٹیشن سکلز نوں شاندار بناندے ہوئے اوہ اپنے پڑھان وچ انٹرٹینمنٹ تے دلچسپی لے کے آوے۔
(5)ریسرچ وچ رہنمائی :
یونیورسٹی دے استاد اپنے طلبہ دی ریسرچ تے تحقیقی عمل وچ اوہناں دی رہنمائی کرن۔ اوہناں دا حوصلہ ودھان تاں جے اوہ ایس موضوع اتے نویں انداز وچ تحقیق کرن۔ایس گل نوں یقینی بنایا جاوے کہ ریسرچ وچ موجود ڈیٹا درست ہووے تے اوہدے وچ کسی وی طرح دی غلط بیانی نہ ہووے۔ ریسرچ مکمل ہون مگروں اوہنوں الماریاں وچ رکھن دے بجائے چیمبر آف کامرس دی ویب سائٹ اتے اپ لوڈ کرنا چاہیدا اے تاں جے اوہ معاشرے دی بہتری لئی استعمال کیتی جا سکے۔
(6)انڈسٹری ماہرین کولوں استفادہ :
یونیورسٹی نوں چاہیدا اے کہ اوہ انڈسٹری دے ماہرین نوں اپنے بورڈ وچ شامل کرے تے جدوں وی نصاب دے متعلق مشاورت ہووے تے اوہناں ماہرین نوں وی مدعو کرے تے اوہناں دی رائے دے پیش نظر اپنا نصاب ترتیب دیوے تاں جے اوتھے پڑھن والے طلبہ وی انڈسٹری دے تقاضیاں توں ہم آہنگ ہون تے عملی میدان وچ اوہناں نوں کوئی مشکل نہ ہووے۔
(7) امتیازی سلوک:
انڈسٹری ماہرین نوں چاہیدا اے کہ جاب انٹرویو وچ صرف امیدوار دی یونیورسٹی نوں نہ ویکھو بلکہ اوہدے اندر قابلیت نوں ویکھو۔ مڈل کلاس بچیاں وچ جنون بوہتا ہوندا اے اوہناں وچ اگے ودھن دی لگن وے بوہتی ہوندی اے۔ ہو سکتا اے کہا کا مدیوار BیاCکیٹگری یونیورسٹی توں پڑھیا ہووے لیکن جے اوہنوں موقع دتا جاوے تے اوہ سب توں اگے ودھ سکدا اے۔
(8)تکون:
جرمنی وچ انڈسٹری’ اکیڈمیاں تے چیمبر آف کامرس دی آپس وچ اک تکون بنی ہوندی اے۔ انڈسٹری نوں جہڑے موضوع اتے ریسرچ چاہیدی ہوندی اے اوہ طالبعلم کولوں کرواندی اے تے نال اوہنوں فنڈ وی دیندی اے۔ اوہ دو سال تک طالبعلم نوں انڈسٹری وچ رکھدی اے۔ جدوں طالبعلم اپنا کم مکمل کر لیندا اے تے یونیورسٹی اوہنوں ڈگری دے دیندی اے تے انڈسٹری اوہنوں نوکری پاکستان وچ وی ایہہ طریقہ اپنانا چاہیدااے۔
(9)شخصی اخلاقی تربیت:
بچیاں نوں تعلیم تے نوکری دا شعور دین توں ودھ اوہناں دی شخصیت سازی تے اخلاقی تربیت بہت ضروری اے۔ دوجے لوکاں نال گل بات’ ٹیم لیڈر دی حیثیت نال اپنا کردار ادا کرنا تے اپنی ذات دے بجائے دوجیاں لئی سوچن دی ترغیب دینی چاہیدی اے۔ اسیں بچیاں نوں ایہہ تے سکھانے آں کہ نوکری لئی کنی محنت کرنی اے لیکن ایہہ نہیں سکھادے کہ جے نوکری نہ ملی تے کیہ کرنا اے؟ زندگی دے حقائق نوں کیویں تسلیم کرنا اے؟کیوں جے بچہ ٹیکنیکل تعلیم کسی وی یونیورسٹی تے ادارے توں سکھ لوے گا لیکن تربیت ایسی چیز اے جہڑی ہر جگہ نہیں ملدی۔ بحیثیت والدین تے استاد دے سانوں بچیاں دے ایس پہلوں اتے ضرور سوچنا چاہیدا اے۔
(10)پالیسی سازی وچ انڈسٹری ماہرین نوں شامل کرنا
شعبہ تعلیم دا سب توںوڈا ادارہ ہائر ایجوکیشن کمیشن اے۔ ایس ادارے دا وی انڈسٹری نال تعلق بہت کمزور اے۔ ہائر ایجوکیشن دی تعلیمی پالیسیاں ہمیشہ استاد نوں ویکھ کے بنائی جاندیاں نیں طلبہ نوں نہیں۔ ساڈے ہاں چونکہ رٹے دا رواج اے تے نصاب وی ایسے طریقے نال بنایا جاندا اے جد کہ باقی دنیدا دا نصاب ساڈے توں بالکل وکھرا اے تے ایہو اوہ مقام اے جتھے اسیں باقی دنیا توں کٹ جانے آں۔ ہائر ایجوکیشن نوں اپنی پالیسیاں اتے نظرثانی کرنی چاہیدی اے تے اوہدے نال نال سرکاری سطح اتے جدوں وی معاشی پالیسیاں بنائی جان تے اوہدے وچ انڈسٹری دے ماہرین نوں بلایا جاوے تے جہڑے بنیادی مسئلے نیں اوہناں دے حل لئی اقدامات کیتے جان۔
(11)پڑوسی ممالک توں سبق:
بھارت تے چین ساڈے پڑوسی ملک نیں۔ اسیں مغربی قوماں ول تے ویکھنے آں کہ اوہناں نے کہنی ترقی کیتی لیکن اپنے اوہناں پڑوسیاں نوں نہیں ویکھدے جہڑے ترقی ول گامزن نیں۔ بھارت نے سمجھداری ایہہ کیتی کہا نگریزاں کولوں پراڈکٹ لین دے بجائے ٹیکنالوجی لے لیتی تے پورے ملک وچ ٹیکنالوجی دا جال وچھا دتا۔ ایہو وجہ اے کہ اج اوہ آئی ٹی دی دنیا وچ اعلیٰ پوزیشن اتے براجمان اے۔
(12)ڈگری مگروں شارٹ کورس:
انڈسٹری دے ماہرین آکھدے نیں ساڈے کول جہڑے طلبہ آندے نیں اوہ پوری طرح تیار نہیں ہوندے۔ جے یونیورسٹی وچ ایسا کوئی کورس ترتیب دے دتا جاوے جہدے وچ ڈگری مکمل کرن مگروں طلبہ نوں ایہہ سکھایا جاوے کہ تسیں کارپوریٹ کلچر تے انڈسٹری وچ کیویں جانا اے تے اوتھے کم کیویں کرنا اے تے ایہدے توں طلبہ نوں رہنمائی مل جاوے گی تے اوہ انڈسٹری وچ بہترین انداز وچ کم کر سکن گے۔
نشست دے شرکا نے ایس خواہش دا اظہار کیتا کہ قومی سطح اتے اک ایسوسی ایشن بنانی چاہیدی اے تاں جے ایہہ کاوش ایسے طرح جاری رہوے تے اکیڈمیاں تے انڈسٹری نوں اک دوجے دے کول لیا جا سکے۔