کتاباں ،ساڈا شاندار اتے مان جوگ وِرثا

پاویں موبایل دے انقلاب نے انسان دے گیان وچ حدوں ودھ وادھا کیتااے
پر کتاباں دا اپنا وکھرا ہی مقام اے

منصور عزمی

جدید دور نے انسان نوں کتاباں توں کوہاں دور کر دتا اے۔ بھاویں موبایل دے انقلاب نے انسان دے گیان وچ حدوں ودھ وادھا کیتااے۔ پر کتاباں دا اپنا وکھرا ہی مقام اے۔ چنگیاں کتاباں انسان دی تقدیر بدل دیندیاں ہن۔کسے کتاب وچ لکھیاں کجھ سطراں تہاڈی سوچ بدل سکدیاں ہن، تہاڈے جذبات، خیال اتے نکتا نظر نوں بدل سکدیاں ہن۔ اک چنگی کتاب کسے انسان دی سچی دوست ثابت ہو سکدی اے۔لارڈ بائرن آکھدا اے کہ ’’سیاہی دا اک قطرا لکھاں لوکاں دی سوچ وچ ہلچل مچا دیندا اے۔‘‘
چیتے رہوے! گھٹیا قسم دا ساہت پڑھن نال انسان گراوٹ والے پاسے جا ڈگدا اے اوہ اجہی ہنیری رات ول دھکیا جاندا اے جس وچ نا چن ہندا اے اتے نا تارے۔ پروفیسر موہن سنگھ دیاں ایہ سطراںاجہی ہنیری رات ول ہی اشارا کردیاں ہن۔
پڑھ پڑھ کتاباں ڈھیر کڑے
میرا ودھدا جائے ہنیر کڑے
٭٭٭٭٭
سچ سُننا چاہو تاں کئی کتاباں تاں اُکا ہی پڑھن جوگ ہی نہیں ہندیاں۔ جنھاں کول کہن لئی کجھ نا ہووے، اوہناں نوں کتاباں لکھن دی تھاں کوئی ہور شوق پالنا چاہیدا اے۔ اجہے لکھاریاں نوں میاں محمد بخش صاحب صلاح دیندے ہن کہ
بہتر چُپ محمد بخشا سخن اجہے نالوں
ایتھے میں اپنا وی اِک تجربا دس دیواں کہ اک واری اک لکھاری دی کتاب تبصرے لئی میرے کول آئی تے میں ساری کتاب پڑھ کے اپنی اک غزل دا بس اک ای شعر تبصرے وچ لکھ دِتا۔
انھے واہے لِکھ لِکھ اکھر کر ناں بے سوادا
جے نا دل دے لہو نال لکھیا آئونی نئیوں چس
٭٭٭٭٭
لکھاری دا رُتبا تاں بہت اُچا اے ۔جناکھنا لکھاری دا درجا نہیں حاصل کر سکدا۔ بابا نانک دیو جی دے اس اشلوک مطابق تاں کوئی کرماں والا ہی کھرا اتردا اے۔
دَھن لیکھاری نانکا جِن نام لکھایا سچ
اجوکی نوجوان پیڑھی تاں بلکل ہی کتاباں توں دور ہندی جا رہی اے۔اوہ کتاباں ہی ہن جہناں دے سر میں اپنی اندرلی ہر چنگیائی دا سہرا بنھدا ہاں۔ میں اپنے ساہتک سفر دے دناں وچ ہی ایہ محسوس کر لیا سی کہ کلا ،لوکاں نالوں زیادا کھُل دلی ہندی اے۔
میں کتاب پریمی ہاں۔ مینوںتاںہر چنگی کتاب اک کرامت جاپدی اے، اتے لکھاری اک ولی ۔ جہڑا کتاباں راہیںزندگی دے اس سفر وچ میری رہنمائی کردا ے۔کتاباں اجہا شاہی خزانا ہن، جنھاں وچ عمل گیان، وچار تے احساسات داخزانا ہندااے۔ موجودا دَور وچ جتھے ٹی وی تے کمپیوٹر ورگیاںشیواں نے انسان دی زندگی وچ تیزی نال تھاں بنا لیا اے۔ اوتھے کتاباں نوں پچھے نہیں چھڈیا جا سکدا۔ اج دی نویں پیڑھی تاں اپنا زیادا ویلا فیس بک، وٹس ایپ اتے انسٹاگرام ورگیاں سوشل سائیٹاںتے ہی بتیت کردی اے۔ اوہ ویلا ہن مُکدا جا رہیا اے۔ جدوں ہر پڑھیا لکھیا بندا گھروچ کتاباں لئی وکھرے طورتے لائبریری بنا کے رکھدا سی۔اج دادَور تکنیک دا دَور اے۔اج اسیں زندگی دے کسے وی شعبے وچ کم کر دے ہاں پر بنا کسے تکنیکی پُرزے توں بغیر اسیں کوئی وی کم ویلے سرپورا نہیں کر سکدے۔
کتاباں گیان نوں سانبھ کے رکھن دا بہت ودھیا ذریعا ہن۔ جہڑی گل کسے کتاب وچوں اسیں پڑھ لئیے اوہ ساہنوںزندگی بھر یاد رہندی اے۔ کِسے عالم دا آکھنا اے کہ کتاباں پڑھن نال ویلا برباد نہیں ہُندا۔اک چنگی کتاب سچے اتے مخلص دوست ورگی ہندی اے۔ کتاب پڑھن نال انسان دا گیان تاں ودھدا ہی اے، سگوں اس دا نظریا وی ودھیک ہو جاندا اے۔ اہ تنگ خیالی اتے تنگ نظری دے گھیرے وچوں نکل کے انسان دوست وچاراں دا علمدار بن جاندا اے۔ ساڈے سماج وچ وڈیاں وڈیاں لائبریریاں بنیاں ہوئیاں ہن۔ کتاباں پڑھن دے چاہواناں لئی لائبریریاں کسے نعمت توں گھٹّ نہیںہن۔ پر اوہ لائبریاں ویران پئیاں ہن۔
کتاباں تہاڈے اندر نوں روشن کردیاں ہن اتے حیاتی تے تہاڈی پکڑ نوں پیڈا کردیاں ہن۔ورجینا یونیورسٹی دے اک پروفیسر سیموئل جانسن مطابق،’’تسیں اودوں تک سیانے نہیں بن سکدے، جد تک تسیں پڑھنا پسند نہیں کردے۔‘‘ مطلب ایہ کہ چنگیاں کتاباں پڑھن نال دماغی اتے ذہنی صلاحیت وچ وادھا ہندا اے۔ دراصل کتاباں راہیں تسیں مہان لوکاں دے رابطے وچ آجاندے او۔
اس سلسلے وچ آر۔ ڈیکارٹس دا کہنااے کہ’’چنگیاں کتاباں پڑھنیاں کسے مہان انسان نال گل کرن دے برابر اے۔‘‘ اس لئی چنگا ساہت پڑھنا عقلمند بنن دا بنیادی طریقا اے۔ چنگی بول چال تے اٹھن بیٹھن دا سلیقاڈھکویں اکھراں دے گیان دی منگ کردا اے۔ کتاباں تہانوں لوڑیندے اکھراں نال بھرپور کردیاں ہن اتے زندگی دے نویں بھید کھولھدیاں ہن۔ اوہ اکھر ہی ہندے ہن جو تہاڈی ماڑی صورت نوں چنگی سیرت وچ بدل دیندے ہن۔
برنارڈ شاء نے ٹھیک ہی کہیا اے کہ ’’پڑھنا تاں اسیں سارے جاندے ہاں، پر کیہ پڑھنا چاہیدا اے ایہ کوئی کوئی ہی جاندا اے؟‘‘ اس لئی کیہ پڑھنا تے کیہ نہیں پڑھنا دا ویروا کرنا چاہیدا اے اتے اس ویروے تے پوری ایمانداری نال عمل کرنا چاہیدا اے۔ شیکسپیئر کہندا اے کہ ‘‘گیان اوہ کھمبھ ہن جس راہیں اسیں سورگ ول اُڈّ سکدے ہاں۔‘‘ اس لئی جے تسیں اچیاں اڈاریاں بھرنا چاہندے ہو تاں چنگیاں کتاباں راہیں گیان حاصل کرو۔ کتاباں ساڈے دماغ نوں ’’سان ‘‘تے لاؤندیاں ہن اتے ستّ سمندروں پار دی خبرسار دندیاں ہن۔ ایہناں گلاں نوں بیان کردا ایملی ڈکنسن دا اک بیان اے کہ’’کتاب ورگا کوئی جہاز نہیں، جو سانوں وکھ وکھ دیساں اتے بر اعظماں توں پار لے جاندا ہووے۔‘‘
اج دے دَوروچ لکھاری نویںنویں مضموناںتے کتاباں لکھ رہے ہن جو ساڈے گیان وچ وادھا تاں کردیاں ہی ہن، سگوں حیاتی نوں ٹھیک اتے سِدھی راہ تے چلائون لئی راہنمائی وی کردیاں ہن۔ ماپیاں نوں چھوٹی عمر دے بالاں اتے سکول وچ اُستاداں نوں پڑھنہاراں نوں کتاباں پڑھن دی عادت پاؤنی چاہیدی اے تاں جو اوہناں دے گیان وچ وادھا ہو سکے۔ چھوٹی توں چھوٹی تے وڈی توں وڈی کتاب ساڈے گیان دا گھیرا ودھاؤندی اے۔ بس لوڑ اس گل دی اے کہ اوہ گیان کدوں تے کس طرحاں حاصل کرنااے؟کتاباں سانوں بیتے ویلیاں بارے وی چاننا پاؤندیاں ہن، جویں پرانے سمیں دیاں جنگاں، یُدھاں، راجیاںمہاراجیاں، شہیداں، دیش بھگتاں دیاںقربانیاں بارے وی بڑے وِستھار نال دسدیاں ہن۔ جنھاں گلاں بارے اسیں نہیں جانندے، اوہناں بارے کتاباں سانوں دسدیاں ہن۔ کتاباں بارے کسے شاعر نے سچ کہیا اے۔
چپ رہ کے وی بولدیاں کتاباں
ورقے زندگی دے کھولھدیاں کتاباں
٭٭٭٭٭
کتاباں پڑھن توں بناں انسان نوں گیان نہیں آئوندا۔ چنگیاں کتاباں پڑھنا، گیان حاصل کرن توں علاوا آنندلین دا وی اک سوہنا ذریعا ہن۔ تاہیؤں کتاباں پڑھن دا شوقین بندا کدے بوریت دی شکایت نہیں کردا۔اوہ تاں لاگن پیئرسن سمتھ وانگ کہندا اے کہ ‘‘مینوں اک بسترا اتے اک کتاب دے دیو۔ بس میں خش ہاں۔‘‘ چنگی کتاب تاں روح نوں سرشار کر دیندی اے۔جے یقین نہیں آؤندا تاں ہیر وارث شاہ پڑھ کے ویکھو جس بارے کہیاجاندا اے۔
’’ وارث شاہ دا پاک کلام پڑھنا ، بُوری مجھّ دی چُنگھنی دھار ہے جی‘‘
بُلھے شاہ ،سلطان باہو، بابا فرید ، میاں محمد بخش، ہاشم شاہ اتے اجہے ولیاں دا کلام اوہ مشعال اے جس نال حیاتی روشن کیتی جا سکدی اے۔ ایہناں دیاں کتاباں روحاں نوں تازا کر دیندیاں ہن ۔گل کیہ چنگی کتاب روح دی خوراک ہندی دی اے۔ سچ تاں ایہ اے کہ چنگی کتاب ورگا ہوئی دوست نہیں۔ تہاڈا ایہ بے غرض دوست، تہاڈے کولوںکسے چیز دی منگ نا کردیاں ہویاں، تہاڈے گیان وچ نِگر وادھا کردا اے۔
کتاباں ساڈا شاندار اتے مان جوگ وِرثا ہن۔ یونان دے بادشاہ سکندر نوں دنیا سکندر اعظم یاں ’’الیگزینڈر دِ ی گریٹ‘‘ کہندی اے۔ سکندر دے مہان بنن اتے اینی کامیابی حاصل کرن وچ سبھ توں وڈا کردار اُسدے اُستاد ارسطو دی دتی ہوئی سکھیا منی جاندی اے۔ کہانی سی ٹرائے دی جنگ دی۔ جس نوں یونانی کوی ہومر نے اپنے اک لمیری نظم ’’الیاڈ ‘‘ وچ بڑی تفصیل نال بیان کیتا اے۔ اصل وچ ارسطو نے سکندر نوں اک کہانی سنائی سی۔ اوہ کہانی کجھ افسانے اتے کجھ حقیقت نال اُنی گئی سی۔ الیاڈ اک اجہی نظم اے جنہے سکندر نوں جت دے جزبے نال بھر دتاسی۔ اُوہنے نے ٹرائے دی جنگ توںیونانی راجیاں دے اکٹھ اتے جنگ دی حکمت عملی دا سبق سکھیا اتے فر دنیا جت لئی۔ اس طرحاں اِس کتاب وچ لکھی کہانی نے سکندر دی دنیا بدل دتی۔
کہانیاں دی قدرصرف کتاباں دے صفحیاں تک ہی نہیں ہُندی سگوں انسانی زندگی وچ وی اوہناں دی وڈی قدر اتے قیمت ہے ۔ اک پوری کتاب وچوں ہو سکدا ہے کہ تہانوں اک دل ٹمبویں فکرے توں بناں ہور کجھ وی نا لبھے۔ پر ہو سکدا اے اوہئی فکرا تہانوں انسان دے ہورنیڑے لے جاوے اتے اک نویں مسکان یاں درد دا بھید کھولھ دیندا ہووے۔اک ہور شعر وچ کِسے نے کتاباں بارے کہیا اے کہ۔۔۔
صدیاں دی تاریخ محفوظ کتاباں وچ
پوری زندگی اے موجود کتاباں وچ
٭٭٭٭٭
کتاباں ساڈے حیاتی دی بُنتر اتے کردار سازی وچ بڑا ہی اہم کردار ادا کردیاں ہن۔ سانوں اوہناں نال دوستی کرنی چاہیدی اے، کیونجے اک سچا دوست جیون وچ درست راہنمائی کرن والا ہندا اے تے کتاباں ساڈے جیون نوں ٹھیک سیدھ دیندیاں ہن۔ کتاباں پڑھنا کوئی ایویں کم نہیں اے۔ اس لئی سانوں اپنی زندگی وچ اوہناں نوں اہمیت دیندیاں ہویاںکتاباں پڑھن دی لوڑ اے۔ گوڑھے گیان واسطے چنگے اُستاداں توں چنگیاں کتاباں بارے جانکاری لئی جاوے تے اوہی کتاباں پڑھیاں جان جہڑیاں علم اتے شعور وچ وادھا کردیاں ہون۔
انسان توں علاوا ہور کسے چیز بارے جانن دی میری کوئی خاہش نہیں اے۔ اس تک پہنچن لئی کتاباں ہی ساڈیاں سچیاں دوست اتے رہنما ہن۔جرمن صحافی الیگزینڈر ۔ایس دے لفظاں وچ ‘‘کتاباں اندر کسے قوم دیاں اَمر یاداں سانبھیاں ہندیاں ہن۔’’ اوہ اَمر یاداں ساڈے اندر اُسارُو سوچ اتے علم دیاں رِشماں پائی رکھدیاں ہن۔ گنگادھر تلک کہیاکردے سن’’میں نرک وچ وی چنگیاں کتاباں دا سواگت کراں گا کیونجے اوہناں وچ اوہ شکتی ہے کہ جتھے وی اوہ ہون گیاں اوتھے ہی سورگ بن جائے گا۔‘‘
کِسے شاعر نے کہیا۔۔۔
کوئی محبوب نہیں سوہنا کتاب ورگا
رنگ پھل نہیں منموہنا کتاب ورگا
کتاباں ہر ویلے ساتھ دیندیاں ہن
کوئی دوست نہیں ہونا کتاب ورگا