جدید طرزِ احساس داشاعر۔۔۔۔۔اکرم کنجاہی

تحریر:صدام ساگر

’’کنجاہ‘‘دا ذکر آندے ای سانوں غنیمت کنجاہی، شریف کنجاہی، زمان کنجاہی، روحی کنجاہی، منیر صابری کنجاہی تے زہیر کنجاہی دے اسمائے گرامی یاد آن لگدے نیں جنہاں دا شمار اردو، پنجابی زبان ادب دی معتبر شخصیات وچ ہوندا اے۔ جنہاں وچ ’’کنجاہ‘‘ دی مٹی تے اک ای پودے تے اُگن والے پھلاں دی مانند تصور کرنا واں۔ میرے نیڑے ایہہ سب پھل کاغذی نہیں تے نہ ای ایہہ پھُل پودے دی شاخ تے مرجھان والے نیں تے نہ ای کسے شاخ توں جدا ہو کے بازار وچ وکن والے نیں۔ایہہ سارے انج دے پھُل نیں جیہڑے خزاں دے آن تے وی نہیں مرجھاندے بلکے اپنی خوشبو نال فضا نوں معطر رکھدے ہوئے ایہناں دیاں گلیاں توں لنگھن والی ہوا وی ایہناں دی دہلیز تے دستک دیندے ہوئے ایہناں دے اشعار دی خوشبو نوں دوجیاں تیکر اپڑا دیندی اے۔اکرم کنجاہی وی ایسے پودے دی شاخ تے کھلن والا اک انج دا پھُل اے۔ جس دا خمیر ’’چناب‘‘دی رومان پرور مٹی توں چکیا اے۔ ایہناں دا آبائی تعلق وی ضلع گجرات دے علمی تے ادبی شہر ’’کنجاہ‘‘ دے کشمیری خاندان نال اے۔ اوہناں نے میٹرک گورنمنٹ پبلک اسکول (کنجاہ) توں پاس کیتا۔ گورنمنٹ زمیندار کالج (گجرات) نال وابستہ ہوئے تے مذکورہ کالج دی ادبی سوسائٹی ’’بزم اقبال‘‘ دے جنرل سیکرٹری رہے۔ دسیا جاندا اے کہ ایس ویلے گجرات وچ بی کام کرن لئی کوئی کالج نہیں سی چناں چے گورنمنٹ ڈگری کالج بھمبر وچ داخل ہو گئے۔ ایس کالم وچ وی ’’بزمِ ادب‘‘ تے ’’کامرس سوسائٹی‘‘ دے صدر رہے۔ بعد وچ آئی بی اے پنجاب یونیورسٹی لہور توں ایم بی اے کیتا۔ یونیورسٹی توں ایف ای ایل کیتا۔ جد کہ اسکول تے کالج وچ بہترین مقرر رہے تے قومی سطح دے بیشتر تقریری مقابلے جتے۔ ایس توں بعد اوہ بسلسلسہ ملازمت 1993ء وچ کراچی چلے آئے تے انسٹیٹیوٹ آف بینکرز توں بینکاری وچ ڈپلومہ حاصل کیتا۔ جس دے بعد آپ ہوری اسٹیٹ بینک آف پاکستان وچ ملازمت کرن لگے۔ ایہناں نوں نیشنل بینک آف پاکستان تے دنیا دے کئی ملکاں وچ ٹیم لیڈر دی حیثیت نال ’’انٹرنیشنل بینک آڈٹ‘‘ دا وسیع تجربہ حاصل کیتا۔ ایس دوران اوہناں نے سنگاپور، ملائشیا، تھائی لینڈ، جنوبی کوریا ، جاپان، امریکا، ازبکستان، ترکمانسان، قزانستان، کرغیزستان ، آزربائیجان، بنگلہ دیش، بحرین تے سعودی عرب دی سیاحت کیتی پر اینا انتھک محنت کرن والا بندا شاعر ول کدوں آیا تے ایس حوالے نال دسدا چلا کہ اوہناں نے شاعری دا آغاز 1984ء توں کالج دے زمانے نال کیتا۔کیوں جے ایہناں نوں کتاباں پڑھن دا اینا شوق سی کہ ایہناں دے مطالعے نے ایہناں نے شعر گوئی ولوں راغب کر دتا۔ شعر و سخن تے اصلاح لئی اوہناں نے برصغیر پاک و ہند دے معروف شاعر حضرت راغب مراد آبادی دی باقاعدہ شاگردی اختیار کیتی۔ ’’کراچی دے اہلِ قلم‘‘ جس دی جلد اول وچ منظر عارفی اپنی تحقیق وچ دسدے نیں کہ ’’ایہناں دے قریبی عزیزاں وچ کوئی شاعر تے ادیب نہیں لنگھیا ‘‘۔ ایہہ گل سچ اے کہ کوئی وی بچہ اپنے ماں دے ڈیڈھ توں سکھ کے نہیں آندا کوئی زمانے دے مصائب ای انسان نوں کیہ توں کیہ بنا دیندے نیں کیوں جے کندن جدوں تیکر بھٹی وچ نہ تپ جائے اودوں تیکر اوہ سونا نہیں بن دا۔ اکرم کنجاہی دے وی شاعر بنن دی وجہ اپنے اردگرد معاشرے وچ پیش آن والے واقعے ای کارن بنے ہون گے۔ کیوں جے جس معاشرے وچ چور بازاری دی سیاست ، ظلم تے بربیت، فساد، انتشار، تباہی تے بربادی، فریب کاری، دھوکہ دہی، مہنگائی، بے روزگاری، رشوت خوری، بدعنوانی، عوام دی بے چارگی، حکومت کوتاہ بینی، لاقانونیت، خود غرضی، انفرادی، اجتماعی تے ریاستی دہشت گردی، مسلماناں دی پامالی، رسوائی تے جدوجہد جہی کیفیات جدوں انسان نوں متاثر کردی اے تے اوہ بوہت دکھی ہو جاندے نیں تے ایسے دُکھ دا مداوا اکرم کنجاہی وی اپنے ’’دامنِ صد چاک‘‘ دی صورت وچ کردے وکھائی دیندے نیں۔
زخم گہرے ہیں یہ سارے رگِ جاں تک میرے
زندگی نوچے گی پر اور کہاں تک میرے
نارسائی کے ہیں ناگفتہ کئی کرب ابھی
لفظ یوں آتے نہیں میری زباں تک میرے
اکرم کنجاہی دا شمار دور حاضر دے جدید لبوں لہجے دے شعرا وچ ہوندا اے۔ ’’دامنِ صد چاک‘‘ ایہناں دا چوتھا شعری مجموعہ اے جیہڑا حمد و نعت، غزلیات تے محبت دی بھولی بسری نظماں تے مشتمل نیں۔ جس دے مطالعے دے دوران مینوں ایہناں دے کلام وچ بوہت سارے رنگ ملے، خاص طور تے نغمگی تے جدت وی ہوئے تے ایس شاعر دی انفرادیت توں کسے نوں انکار نہیں ہو سکدا۔ ایہو گ دور حاضر دے جدید طرز احساس دے شاعر اکرم کنجاہی دے بارے وچ کہی جا سکدی اے۔ ایس حوالے نال ڈاکٹر انور سدید لکھدے نیں کہ اکرم کنجاہی دی شاعری وچ پنڈا دی سادگی، رعنائی تے سچائی اے۔ اوہ افق سخن تے ترقی پسند تحریک دے دورِ زوال وچ نمودار ہوئے۔ ایس لئی ایہناں دے کول اُچی اواز نہیں اٹھدی، نعرہ نہیں ابھردا، چیخدا جنگاڑدا نظریہ حملہ آور نہیں ہوندا پر ایہناں دی شاعری وچ دل دی اواز سرگوشیاں وچ ضرور سنائی دیندی اے۔ انج معلوم ہوندا اے کہ اکرم کنجاہی فطرت توں ہم کلام نیں۔
فطرت نال ہم کلام ہون والا ایہہ شاعر کدی سورج دیاں کرناں توں تے کدی وگدے ہوئے دریائواں دی روانی توں، تے کدی کھلدے ہوئے پھُل تے بسیرا کردیاں ہوئیاں تتلیاں توں،تے کدی رات دے ہنیرے وچ جگمگاندے ستاریاں توں تے کدی ٹمٹماندے جگنوواں توں، تے کدی سحر ہوندے ای گانے گاندے پنچھیاں توں، تے کدی وسدے بدلاں دی رم جھم جہے مناظر توں جدوں ہم کلام ہوندا اے تے اینوں اپنے شہر ’’کنجاہ‘‘ دے اوہ باغ ، اوہ جھولے، اوہ ہواواں ایہہ سارے رنگ جنہاں نوں اوہ ویکھدے ہوئے اپنے آپ نوں خوش نصیب سمجھدے نیں۔
’’کنجاہ‘‘ تیرے باغ، وہ پینگیں، وہ آب جو
لائوں کہاں سے ڈھونڈ کے شہرِ وفا کے رنگ
دیہات کی ملی نہ دوبارہ وہ بود وباش
خوش بخت و خوش نصیب تھے جیون کے پا کے رنگ
انج دے ای بوہت سارے اشعار اکرام کنجاہی دی شاعری دا مطالعہ کرن نال ملدے نیں۔ ایہناں دی شاعری وچ کدھرے خوبصورت الفاظ تے تشبیہات تے استعارات دا لبادہ اوڑھ لیندے نیں تے کدھرے شکستہ دلاں دی صدا بن کے دوجیاں دے دل توں روح وچ اُتر جاندے نیں تے کدھرے حقیقی جذبات دی گہرئای، احساس دی تنوع، خیالات دی رنگینی ایہناں دی شاعری نوں حسن بخشدی اے۔ ’’دامنِ صد چاک‘‘ دے دیباچے وچ ایسے حوالے نال جان کاشمیری لکھدے نیں کہ ،حُسن بذات خود اک صداقت اے تے صداقت بجائے آپ اک حُسن اے دونواں دے ملاپ توں عشق دا خمیر چکیا اے۔شاعرتناں دی نگہداشت دے شانہ بشانہ ایہناں توں اکتساب فیض وی کردا اے۔ شاعر جس قدر چابک دستی نال ایہناں تناں نوں اپنے وجدان تے فکر دا حصہ بناندا اے اوہ اینا ای زہادہ شعری دنیا دا رمز آشنا تے معاملہ فہم منیا جاندا اے۔ ’’دامنِ صد چاک‘‘ دے شاعر نے رمز آشنائی تے معاملہ فہمی دے پس منظر وچ بوہت عمدہ ثبوت فراہم کیتے نیں ایہو وجہ اے کہ ’’دامنِ صد چاک‘‘ دا مطالعہ کردے ہوئے ایہہ امر بار بار سر چکدا اے۔ موصوف دی غزلاں وچ چنگے اشعار دی کوئی کمی نہیں جیہڑا قاری دے دل دا ’’تونبا‘‘ وجان وچ یدِ طولیٰ رکھدے نیں۔ سونے تے سہاگہ دے مصداق کجھ پوری دی پوری غزلاں اینی درد مندی تے اجتماعیت دی انگلی پھڑ کے زینت قرطاس ہوئیاں نیں۔ ایہناں نوں تنہائی وچ گنگان نوں جی چاہندا اے۔ ایہہ غزلاں قلم نال نہیں، دل دھڑکن دی دُھن نوں اگے رکھ کے تخلیق کیتیاں گئیاں نیں ایہناں غزلاں وچ شاعر نے اپنا دل کڈ کے پیش کر دتا اے۔
اکرم کنجاہی دے نیڑے ایہناں دا پہلا عشق تقریر توں سی۔ جس لئی اوہناں نے اردو شاعری دا خوب مطالعہ کیتا۔ ’’دامنِ صد چاک‘‘ وچ اپنے پیش لفظ وچ لکھدے نیں کہ ’’ایس کثرتِ مطالعہ نے شعرگوئی ول راغب کیتا۔ کالج وچ گجرات دے ہر دل عزیز استاد تے ممتاز شاعر پروفیسرسیف الرحمن سیفی توں استفادہ کیتا۔ ایہناں توں شعر گوئی وچ اصلاح تے نہیں لئی پر ایہناں دی علم پور صحبت نے نثر نگاری دی تحریک پیدا کیتی۔
اکرم کنجاہی کئی ورھیاں توں اک معیاری تے کثیر الاشاعت ادبی پرچے ’’غنیمت‘‘ دی ادارت وی کر رہے نیں۔ ایس دوران اوہناں نے ادب دی بوہت معروف شخصیات دے نمبر وی شائع کیتے نیں۔ ’’دامنِ صد چاک‘‘ دے علاوہ ایہناں دی دیگر تصانیف وچ اصول ِ تقریر (کالج/یونیورسٹی دے طالب علم مقررین لئی)، فن خطابت(کالج/یونیورسٹی دے طالب علم لئی)، ہجرکی چتا (شعری مجموعہ)، بُگولے رقص کرتے ہیں (شعرہ مجموعہ)، راغب مراد آبادی چند جہتیں (تاثراتی تنقید)،امن وامان اور قومی یکجہتی(شعری انتخاب)، محبت زمانہ ساز نہیں (شعری مجموعہ)، internal audit in banks (جیہڑا اپنے موضوع دے اعتبار توں کسے وی پاکستانی بینکار دی اکو کوشش) شامل نیں جد کہ حال ای وچ منظر عام تے آن والی دو عدد کتاباں وچ ’’لفظ، زبان اور ادب(تحقیق وتنقید) تے’’ نسائی ادب اور تانیثیت‘‘ شامل نیں۔
ایس توں علاوہ کراچی توں کجھ عرصہ پنجابی ٹی وی چینل ’’اپنا‘‘ تے 2007 تے 2008 وچ ادبی مبصر دی حیثیت نال ’’سولو‘‘ پروگرام وی پیش کیتے۔ ایس نوعیت دا پروگرام پہلے کدی کسے ٹی وی چینل تے نہیں پیش کیتا گیا ہوئے گا۔ ایس پروگرام دی خاصیت بیان کردے ہوئے اکرم کنجاہی لکھدے نیں کہ ایس وچ پنجابی زبان دے پہلے شاعر توں لے کے تاریخ وار تے جدید دور تیکر دے سارے اہم شعرا تے ادبا دے کلام دے موضوعات تے محاسن دا بڑی تفصیل نال جائزہ لیا گیا سی۔ پر ایس پروگرام نوں اوہناں نے اپنی پیشہ ورانہ مصروفیات دی وجہ نال ایس سلسلے نوں ختم کر دتا۔ اکرم کنجاہی جہیا جدید لبوں لہجے دا شاعر تے ایہناں جہیا باہمت بندا صدیاں وچ پیدا ہوندا اے۔ ایہناں دا ساڈے وچکار ہونا یقینا اردو ادب تے صحافت لئی اک اعزاز دی گل اے۔ مینوں قوی یقین اے کہ ایہناں دے کم نوں ہمیشہ تاریخِ ادب تے صحافت وچ سنہرے حرفاں وچ یاد رکھا جائے گا۔ایس حوالے نال شاعر علی شاعر ’’دامنِ صد چاک‘‘ دے فلیپ وچ لکھدے نیں کہ اکرم کنجاہی دے تازہ شعری مجموعے دے مطالعے نال مینوں خوش گوار حیرت ہوئی اے کہ اوہ نہ صرف نویں نسل دے نمائندہ شاعر نیں بلکے ایہناں دی شاعری دا ایہناں دا اپنا پختہ لہجہ موجود اے۔اوہناں نے بنی بنائی راہ تے چلن دی بجائے اپنیاں راہواں وکھری کڈیاں نیں۔ایہناں دی شاعری پڑھ کے احساس ہوندا اے کہ اوہ اردو دی روایت توں آشنا تے جدت توں باخبر نیں۔اوہناں نے اپنی شاعری وچ پاکستان دے سماجی، اقتصادی، معاشیاتی، سیاسی، تعلیمی، معاشرتی تے ادبی ماحول دا جائزہ پیش کیتا اے۔ اپنے معاشرے دے عوام تے ایہناں دے مسلیاں دی نشان دہی کیتی اے تے ایہناں دے مسلیاں دا حل منظوم اظہاریے وچ پیش کیتا اے۔ ایہناں دی شاعری وچ نویں نسل دے تقاضیاں تے ایہناں دی جبلت کابینا وی موجود اے۔ ایہناں ساریاں گلاں نوں مدنظر رکھدے ہوئے اسیں کہہ سکنے آں کہ اکرم کنجاہی دی شاعر ی نہ صرف ایس دور دی تریخ مرتب کر رہی اے بلکے اردو ادب دے دامن نوں جدید غزل دے وسیع سرمائے توں وی مالا مال کر رہی اے۔ ’’آخر وچ جاندے جاندے اپنی گل بات سمیٹدے ہوئے ’’دامنِ صد چاک‘‘ توں کجھ شعر ملاحظہ فرمائو۔

زمیں پر کچھ نہیں، افلاک میں رکھا ہی کیا ہے
ہمارے دامنِ صد چاک میں رکھا ہی کیا ہے
ہُنر مٹی میں کوزہ گر کا ہے جو بولتا ہے
وگرنہ تو ہماری خاک میں رکھا ہی کیا ہے
٭٭٭