غزوہ بدر !تریخ اسلام دی اہم جنگ

جنگ بدر جہڑی 17رمضان المبارک 6ہجری نوںلڑی گئی‘ تریخ اسلام دی اک اہم ترین جنگاں وچ شمار ہوندی اے

پروفیسر حکیم سید عمران فیاض

جنگ بدر جہڑی 17رمضان المبارک 6ہجری نوںلڑی گئی‘ تریخ اسلام دی اک اہم ترین جنگاں وچ شمار ہوندی اے۔ ایہہ حق تے باطل‘ انھیرے چانن دا معرکہ سی۔ حق نے فتح پائی تے باطل نے شکست کھادی۔ انھیرا چھٹ گیا تے چانن ہر پاسے چھا گیا۔
غزوہ بدر بطور اک فوجی معرکے دے کنا ای غیر اہم سہی لیکن ایس غزوہ نے محمدؐ دی دنیاوی طاقت تے حکومت دا سنگ بنیاد رکھ دتا۔ اسلام نے اپنی پہلی تے فیصلہ کن فتح حاصل کر لیتی سی تے ایہہ فتح نویں مذہب لئی خدائی تائید و تصدیق تصور کیتی گئی سی۔ اسلام دے ایسے پہلے مسلح تصادم وچ جہڑے جذبہ نظم و ضبط تے موت توں جہڑی حقارت تے بے پرواہی دا مظاہرہ کیتا گیا اوہ اسلام دی ساری آئندہ عظیم تر فتوحات وچ اوہدا اک امتیازی وصف ثابت ہویا اے (از فلپ دے پٹی امریکی مورخ’’ہسٹری آف دی عرطس‘‘)
عہد حاضر دا اک فاضل انگریز مصنف لیفٹیننٹ جنرل سرجان گلب رقمطراز اے کہ بدرفتح اسلام دی ابتدائی تریخ وچ اک سنگ میل دی حیثیت رکھدی سی (عرباں دی عظیم فتح) جنگ دی اجازت دیندیاں ہوئیاں نبیؐ نے فرمایا سی ’’خدا نوں ایہناں مظلوماں دی نصرت اتے قدرت اے‘‘ ایہو وجہ اے کہ قرآن پاک وچ ایسے جنگ دا نام ’’یوم الفرقان‘‘ اے کیوں جے اہل کتاب تے اہل اسلام نوں ایہناں پیش گوئیاںدی وجہ نال اسلام دی صداقت اتے اک عمدہ دلیل مل گئی سی۔ اللہ تعالیٰ وحدہ لا شریک نے ایس واقعہ دا ذکر قرآن مجید فرقان حمیدوچ ایہناں لفظاں وچ فرمایا اے ’’خدا نے بدر وچ تہاڈی مدد کیتی جدوں تسیں کمزور سی۔ ہن اللہ دے تقویٰ دا اختیار کرو تاں جے ایہدے شکر گزار بنو‘‘ (آل عمران)
مسلسل 13ورھیاں توں آپؐ توہین تے اذیتاں برداشت کردے رہے سی تے ایہدا انعام ہور تحقیر تے ہور اذیتاں تے تکلیفاں سن۔ مدینہ آ جان دے باوجود آپؐ جاندے سن کہ کجھ مہینیاں تک آپ دے دشمن فیر آپ دے تعاقب وچ نکل کھڑے ہون گے۔ 13ورھیاں تک ظلم سہن تے مصیبتاں جھیلن مگروں ہن آپؐ نے یکلخت فیصلہ کر لیتا کہ ہن ہور برداشت نال کن نہ لین گے تے اٹ دا جواب پتھر نال دین گے۔ ایہہ گل بالکل روز روشن وانگوں عیاں سی کہ ایہہ قریش ای سن جہناں دی ہٹ دھرمی پاروں اوہ بے یارومددگار بن کے رہ گئے سن تے ایس صورتحال نال نبٹن لئی صرف اک رستہ سی تے اوہ ایہہ کہ ہن قریش نوں اپنی حد توں نہ ودھن دتا جاوے۔
حضرت محمدؐ دے طاقت استعمال کرن دا اک کارن خود قریش سن۔ آپؐ دے خلاف ابوجہل دی دشمنی دے جنون وچ کوئی فرق نہیں آیا سی۔ اوہ مسلسل حملہ آور جماعتاں بھیج رہیا سی جہڑی مسلماناں دی چھوٹی تے بکھری ہوئی جماعتاں اتے لک کے حملے کردے رہندے سن تے اوہنے کجھ اک حملے مدینے دے قرب و جوار وچ وی کیتے تے کھیتاں تے باغاں نوں نقصان پہنچایا۔ اوہدا مقصد حضرت محمدؐ اتے واضح کر دینا سی کہ آپؐ دے متعلق اوہدے خیال وچ کوئی تبدیلی نہیں آئی سی تے دونویں فریقین دی نظر وچ ایہدا اک ای حل سی کہ لڑ کے فیصلہ کیتا جاوے۔ ایہہ فیصلہ کر کے حضرت محمدؐ اک ایسا اصول وضع کر رہے سن جہڑا آئندہ چل کے دین اسلام دا اک باضابطہ عقیدہ بن گیا۔ یعنی جہاز یا مذہبی جنگ جہڑی اگرچہ مذہبی طور تے فرق نہیں سی لیکن ایسے جذبہ نے آئندہ زمانے وچ اسلام نوں دنیا دے گوشہ گوشہ تک لے جان وچ کم کیتا جو کسی ہور ذریعہ توں نہیں ہو سکدا سی۔
حضرت محمدؐ اتے جہاد دی تعلیم دین دے سلسلے وچ بڑے اعتراضات لیتے گئے نیں۔ خصوصاً ایہناں سوانح نگاراں نے جہڑے آپؐ نوں (نعوذ باللہ) جھوٹا ای خیال کردے نیں۔ آپؐ اتے بڑے حملے کیتے نیں تے انج ظاہر کیتا اے کہ گویا مذہبی جنگ دی تبلیغ پہلے پہل آپؐ نے کیتی۔ غالباً اوہ لوک ایہہ بھل جاندے نیں کہ
بہت قدیم زمانے توں ودھ لڑائیاں دا محرک اصل یا ثانوی مذہب ای رہیا اے۔ حقیقت وچ جنگ حضرت محمدؐ لئی ناگزیر تی مصلحت دا تقاضا سی جو بعد وچ سود مند ثابت ہوئی لیکن آپؐ اوہناں عرب حملہ آوراں وانگوں نہیں سن۔ خون بہانہ جہناں دی عادت تاثیر بن چکی سی تے جے قریش آپؐ نوں اپنے دین دی پرسکون تبلیغ لئی تھوڑا جیا وی موقع دے دیندے تے لڑائی دا خیال وی آپؐ دی دل وچ نہیں آندا۔
جنگ بدر دی اک خاص گل وچ ایتھے بیان کردا چلاں کہ ایسے جنگ وچ اصحاب رسول اللہؐ نے جس ایثار و جانثاری دا مظاہرہ کیتا اوہ اپنی مثال آپ اے تے ایہدے وچ کوئی شک نہیں کہ دنیا دے کسی وی پیغمبر نوں ایسے جاں نثار ساتھی نصیب نہ ہوئے۔ ذیل دے واقعہ توں ایس حقیقت دا بخوبی ادنازہ ہو جاوے گا۔
جدوں قریش دی پیش قدمی دی خبراں رسول اللہؐ نوں پہنچی تے آپ نے اپنے رفقا نوں مشاورت لئی طلب فرمایا۔سب توں پہلاں حضرت ابوبکر صدیقؓ تے حضرت عمر فاروقؓ نے اپنی رائے پیش کیتی تے رسول اللہؐ نوں اختیار دتا کہ اوہ جیویں مناسب سمجھن کرن۔ اوہناں مگروں حضرت مقداد بن عمرؓ سن تے بڑے موثر انداز وچ ایس طرح گویا ہوئے ’’اے اللہ دے رسولؐ! آپ اوہو کجھ کرو جو آپ دے رب نے آپ نوں سمجھایا اے۔ اسیں خدا دی قسم آپ دے نال آں تے جے آپ سانوں یمن دی آخری پہاڑی بزل انعقاد تک وی لے جائو تے اسیں آپ دے نال چلاں گے تے پچھے نہیں رہواں گے‘‘ (ابن الہق‘ بن الہشام‘ ابن معدوغیرہ)
صحیح بخاری دے مطابق جناب حضرت مقداد بن عمرؓ نے کہیا سی کہ اسیں آپؐ نوں اوہ جواب نہیں دیاں گے جہڑا موسیٰ دی قوم نے موسیٰ نوں دتا سی۔ اسیں آپ نوں نہیں کہواں گے کہ آپؐ دا خدا جانو دے دشمناں نال لڑاں گے تے آپ دے سجے کھبے وی لڑاں گے تے پچھے وی لڑاں گے۔ حضرت مقداد بن عمرؓ دے ایہناں لفظاں توں رسول اللہؐ دا چہرہ مبارک دمک اٹھیا تے آپ نوں بہت خوشی ہوئی۔
رسول خداؐ دا مقصد صرف رائے معلوم کرنا نہیں سی۔ آپؐ تے انصار دی رائے معلوم کرنا چاہندے سن تے ایسے لئی آپؐ نے انصار ول اشارہ کیتا۔ مورخین لکھدے نیں کہ جدوں انصار نوں محسوس ہویا کہ رسول خداؐ دا اشارہ ساڈے ول اے تے اوہناں دے لشکر دے علمبردار سعد بن معاذ انصاری نے پیش ہو کے عرض کیتا کہ جناب دا اشارہ ساڈے ول اے؟فرمایا میرا اشارہ تہاڈے ول ایاے۔ ایہہ سندے ای سعد بن معاذؓ نے اپنے جذبات تے احساسات دا اظہار ایس طرحاں کیتا ’’یارسول اللہؐ!اسیں آپ دی رسالت پار ایمان لیائے۔ تسیں آپؐ دی تصدیق وچ سبقت کیتی۔ اسیں قرآن دی توثیق کیتی۔ آپؐ دی اطاعت اتے عہد مواثق کیتا۔ پکا عہد کیتا۔خدارا آپؐ احکام خداوندی دی تعمیل وچ ساڈے ولوں کوئی خدشہ دل وچ نہ لیان۔ خدائے یکتا دی قسم جہنے آپ نوں مبعوث فرمایا جے آپ سمندر وچ قدم رکھو تے اسیں ایہدے وچ کود پوواں گے تے ساڈے وچوں کوئی فرد پچھے نہیں رہوے گا۔ نہ اسیں دشمن دا مقابلہ کرن وچ کوئی دیر کراں گے۔ اسیں لڑائی دے میدان وچ صابر تے مابلہ دے موقع تے ثابت قدم رہواں گے۔ امید اے ساڈی وجہ نال اللہ تعالیٰ آپ دے دل نوں ٹھنڈا رکھے۔ بہتر ایہہ اے کہ آپ دشمن نوں گھیرن لئی چھیتی کوچ فرمائو۔ سعدؓ دی تقریر جاری سی کہ رسول اللہؐ دے چہرہ مبارک تے خوشی دے آثار نمودار ہوئے تے فرمایا ہن ایتھوں کوچ کرو‘ خدا ولوں فتح دی بشارت اے۔ بخدا مکہ والیاں وچوں اک اک دا مقتل میری اکھاں دے سامنے اے تے ایس طرحاںمسلمان منزل طے کردیاں ہوئیاں بدر دے کول جا پہنچے۔ایہدے مگروں جو کجھ ہویا اوہ ساری دنیا دے سامنے کھلی کتاب وانگوں عیاں اے۔ 313 نیم مسلح مجاہداں نے پوری مسلح تے جنگی سازوسامان نال آراستہ اک ہزار دے لشکر نوں بہت بھیڑی طرحاں ماریا تے اک ایسی عظیم الشان فتح حاصل کیتی تے جنگی سازوسامان نال آراستہ اک ہزار دے لشکر نوں بڑے بھیڑی طرحاں ماریا تے اک ایسی عظیم الشان فتح حاصل کیتی جہنے تریخ دا رخ ای بدل دتا۔ بقول شاعر
جو راہِ حق میں بسر زندگی نہیں کرتے
وہ ایسے دیپ ہیں جو روشنی نہیں کرتے