ٹی بی توں ڈرنا نہیں لڑنا اے

وسعت اللہ خان

پچھلے دیہاڑے تپ دق دا عالمی دیہاڑ منایا گیا۔ ایہ دن 1982ء توں منایا جا رہیا اے کیوں جے اودوں توں سوورھے پہلاں 1882ء اوسے دن جرمن ڈاکٹر رابرٹ کوچ نے اوہ بیکٹیریا دریافت کرن دا اعلان کیتا سی جو ٹی بی دا کارن بن دا اے۔ اودوں تک امریکہ تے یورپ وچ ہر ستویں موت ٹی بی نال ہوندی سی۔ یورپ وچ 1600ء توں 1800ء دے درمیانی دو ورھیاں وچ پنجی فیصد موتاں دا ذمے دار ایہو بیکٹیریا سی جہنوں یورپ وچ سفید طاعون کہیا جاندا سی۔ ٹی بی دا جرثومہ ہزاراں ورھے پہلاں غالباً جانوراں توں انساناں وچ منتقل ہویا۔ امریکہ اک بائسن دے 19 ہزار ورھے پرانے ڈھانچے وچ ٹی بی دے آثار پائے گئے۔ جد کہ مشرقی بحیرہ روم دے علاقے وچ ملن والے اک 9 ہزار ورھے پرانے انسانی ڈھانچے وچ ٹی بی دے آثار ملے نیں۔ اک مخصوص سکن ٹیسٹ (پی پی ڈی) بلڈ ٹیسٹ تے ایکسرے دی مد دنال ٹی بی دی ٹھیک تشخیص ممکن اے۔ 1921ء وچ ٹی بی توں تحفظ دی ویکسین (بی سی جی) تیار کر لئی گئی۔ ایہ عموماً پنج ورھے تک دی عمر دے بچیاں نوں لائی جاندی اے۔ ویکسین لگوان دے باوجود کسے وی شبے دی صورت وچ ٹی بی دے مروجہ ٹیسٹ کروانا زیادہ بہتر اے۔
بھاویں ہن ٹی بی ناقابل علاج نہیں رہی۔ اک زمانے وچ مریضاں نوں کھلی ہوا تے بہتر نگرانی لئی سینی ٹوریمز وچ رکھیا جاندا سی۔ ہن گھر تے وی علاج ممکن اے تے علاج دی مدت وی 9 مہینے توں گھٹ کے چار توں چھ مہینے رہ گئی اے۔ بس ایس دوران قریبی لوکاں نوں مریض نال میل جول وچ ضروری احتیاط ورتنی ہوندی اے۔ موثر علاج دریافت ہون دے باوجود اج وی کرونا دے بعد ٹی بی سب توں تیزی نال پھیلن والا متعدی مرض اے تے عالمی سطح تے تیراں فیصد موتاںدا کارن اے۔ ہر ورھے اک توں سوا کروڑ زن و مرد و طفل ایس بیکٹیریا دی زد وچ آندے نیں۔ پولیو نال دنیا جزوی تے چیچک نال کلی طور تے پاک ہون دا دعویٰ کردی اے پر ٹی بی دے بارے اجیہا دعویٰ کوئی ملک نہیں کر سکدا۔ ہر اک لکھ انساناں وچ ٹی بی دے اوسطاً 135 مریض پائے جاندے نیں۔ ایہناں وچوں تریٹھ فیصد مریض ایشیا تے بحرالکاہل دے علاقے وچ‘ 23فیصد افریقہ‘ اٹھ فیصد مشرقی بحیرہ روم دے ملک‘ تن فیصد براعظم شمالی و جنوبی امریکہ تے 2.2فیصد یورپ وچ نیں۔ تریہہ ملکاں وچ ٹی بی دے مریضاں دی گنتی باقی 165 ملکاں دی نسبت زیادہ اے پر 2021ء وچ دو تہائی توں ودھ مریض جہڑے اٹھ ملکاں وچ پائے گئے اوہناں وچ چھ ایشیائی تے دو افریقی ملک نیں۔
2002 توں 2020ء دے دورانیے وچ 66 ملین بندیاں نوں ٹی بی دے چنگل توں چھڑوایا گیا۔ اقوام متحدہ دا ہدف اے کہ 2030ء تک ٹی بی دے کیس ادھے رہ جان گے پر ایہدے لئی تشخیص و علاج دیاں سہولتاں عام کرن دی مد وچ تقریباً پندراں ارب ڈالر ورھے وار چاہیدے نیں۔ کرونا تے یوکرین روس جنگ دے اثرات توں ادھ موئی معیشاں شاید ایہ ہدف اگلے ست ورھے وچ حاصل نہ کر سکن۔ پر چنگی خبر ایہہ وے کہ 2015ء دے بعدوں ٹی بی دے نویں کیساں وچ سالانہ ڈیڑھ توں دو فیصد کمی ویکھی جا رہی اے۔ اسیں سارے جاننے آں کہ ٹی بی دا جرثومہ پھیپھڑیاں تے حملہ کردا اے تے مریضاں دی کھنگ‘ نچھ یاں تھک پاروں ایہ جرثومہ آل دوالے دے لوکاں نوں لگ سکدا اے۔ ایس اعتبار نال دنیا دی پنجی فیصد آبادی وچ ٹی بی دا جرثومہ پایا جاندا اے پر ایہناں وچوں صرف اٹھ توں دس فیصد نوں ای متحرک ٹی بی دا خطرہ اے۔ باقی آبادی وچ ایہ جرثومہ جسمانی قوت مدافعت پاروں دبیا رہندا اے۔ جہڑے لوک زیادہ خطرے وچ نیں اوہناں وچ ایچ آئی وی نال متاثرہ بندے‘ نکافی غذائیت دے شکار لوک‘ شوگر دے متاثرین تے تماکو نوش شامل نیں۔ ٹی بی دیاں موٹیاں موٹیاں علامتاں کھنگ‘ بلغم وچ کدی کدائیں خون آنا‘ ہلکا بخار‘ سینے وچ درد‘ رات نوں اکثر مڑھکا آنا تے وزن وچ ہولی ہولی کمی شامل اے۔ ابتدائی مہینیاں وچ ایہناں علامتاں دی شدت گھٹ ہوندی اے ایس لئی مریض تے اکثر ڈاکٹر وی تشخیصی عمل وچ تاخیر کر دیندے نیں۔ ایس دوران مریض سال بھر وچ اپنے آل دوالے دے پنج توں پندراں لوکاں وچ ایہ بیکٹیریا منتقل کر سکدا اے۔ جے ویلے سر علاج نہ ہووے تے پنتالی فیصد مریض ٹی بی نال مر سکدے نیں جد کہ ایچ آئی وی نال متاثر لوکاں نوں ٹی بی سوفیصد مار سکدی اے کیوں جے اجہے مریضاں نوں ٹی بی لگن دا خطرہ عام لوکاں دے مقابلے وچ سولاں گنا ودھ اے۔ نکافی غذائیت دے شکار لوکاں نوں ٹی بی دا خطرہ ساڑھے تن گنا ودھ اے بچیاں وچ ٹی بی دیاں علامتاں دیر نال ظاہر ہوندیاں نیں۔
ٹی بی دے علاج وچ چار طرح دی اینٹی مائیکروبل دوائیاں اکٹھیاں اک تربیت یافتہ ہیلتھ ورکر دی نگرانی وچ دتیاں جاندیاں نیں تاں جے بھل چوک توں بچیا جا سکے۔ جے علاج نامکمل رہ جاوے تے فیر ٹی بی دے جرثومے نوں مارن لئی زیادہ طاقتور دوائیاں استعمال کرنیاں پیندیاں نیں جہناں دے اثرات جسمانی مدافعتی نظام تے وی پیندے نیں۔ غفلت پاروں جڑ پھڑن والی مزاحمتی ٹی بی (ایم ڈی آر) دے بیکٹیریا نوں مارن وچ 9 مہینے دی کیموتھراپی تے ویہہ مہینے تک دوائیاں کھانیاں پیندیاں نیں۔ ہن ایہ فیصلہ مریض نوں کرنا اے کہ اوہ ٹی بی دا باقاعدہ علاج چار توں چھ مہینے دوران کروانا چاہندا اے یاں غفلت تے بھول چوک دی قیمت ویہہ مہینے وچ ادا کرنا چاہندا اے۔٭