اندرے ناں پینڈا

ڈاکٹر محمد صغیر خان ہوراںنے ایہہ سفرنامہ اپنی ماں بولی دے پہاڑی رنگ وچ لکھیا ہے

ڈاکٹر عامر ظہیر بھٹی

اندرے ناں پینڈا” ڈاکٹر محمد صغیر خان ہوراں دا سفرنامہ ہے۔ ڈاکٹر صاحب آزاد کشمیر دے شہر راولا کوٹ دے رہن والے نیں۔ اوہناں نے ایہہ سفرنامہ اپنی ماں بولی دے پہاڑی رنگ وچ لکھیا ہے۔ ایس توں پہلاں اوہناں نے پہاڑی وچ لوک گیت، لوک کہانیاں، اکھان، افسانے، ناول تے شاعری دیاں کئی کتاباں لکھیاں نیں۔ ڈاکٹر صاحب راولا کوٹ دے گورنمنٹ سائنس کالج دے پرنسپل نیں تے اِک لمے چِر توں ماں بولی دی سیوا وچ رُجھے ہوئے نیں۔ اوہ کشمیر دھرتی نال بہت پیار کردے نیں تے ایہنوں اپنی ماں آکھدے نیں۔ اوہ کہندے نیں کہ ماں کوئی وکھری ذات نہیں ہوندی۔ ایہو وجہ ہے کہ کشمیر دے اندر کیتے ہوئے وکھ وکھ سفراں نوں اوہناں نے اک تھاں اکٹھا کرکے “اندرے ناں پینڈا” ناں ہیٹھ چھاپے چاڑھیا ہے۔
ایس کتاب وچ پنج وکھرے وکھرے سفراں دا حال درج ہے جو اوہناں وکھ وکھ ویلیاں وچ کیتے۔ پہلا سفر نیلم وادی دا ہے۔ دوجا گلگت دا۔ تیجا سماہنی دا، چوتھے وچ اوہناں پاسوں آزاد کشمیر دے قلعے تے اُجڑے ہوئے مندراں دی سیر دا ذکر ملدا ہے تے پنجواں سفرنامہ بھارتی مقبوضہ کشمیر دے شہر جموں دا ہے۔ 104 صفحیاں دی ایہہ کتاب ممتاز پبلی کیشنز ولوں چھاپ کے ورتائی گئی ہے۔ ایس کتاب وچ سانوں آزاد کشمیر دے پہاڑاں وچ بولی جاندی سوہنی بولی پہاڑی پڑھن نوں ملدی ہے۔ جیویں کشمیر سوہنا ہے اِنج ہی اوتھے بولی جاندی بولی وی ات سوہنی ہے۔ کتاب نوں جدوں میں پڑھیا تاں مینوں لگیا کہ اوہناں نے اپنی ماں بولی دی ٹھیٹھ لفظالی ورتی ہوئی ہے۔ ایہہ لفظالی نِری کشمیر دے پہاڑاں اندر محدود نہیں سگوں پنجاب دے میداناں وچ وی بولی جاندی ہے۔ جیویں: پینڈا، ہٹی، مسیت، ڈاڈھا، گنڈھ، نیندر، چاہ، نِکی، پیو، اگ، بیلی، سواد، بھاویں، اُچا، ٹبر، ڈُونگھا، کُونج، ڈار، سوکھا، اوکھا، ہیٹھ، جد، تد، گڈی، سوہنی، ٹور، ساہ، اوپرا، مال ڈنگر، چنگا مندا وغیرہ۔ کتاب وچ اوہ اپنے سفراں دوران سانوں کشمیر دیاں ڈھیر ساریاں تھاواں وکھاندے نیں تے اوہناں دے ناواں توں جانُو کرواندے نیں۔ نال ہی اوہ وکھ وکھ علاقیاں دے خاص خاص لوکاں بارے وچ چانن پاندے نیں۔ سفر دوران اوہ جیہڑے علاقیاں وچوں لنگھدے نیں اوہناں بارے تے اوتھوں دے رہن والے لوکاں بارے لوک واراں تے لوک گیتاں دے ٹُکڑے دے کے ساڈی جانکاری وچ ہور وادھا وی کردے نیں۔کتاب وچ سانوں اوہناں دے وکھ وکھ سنگیاں بیلیاں بارے وی پتہ چلدا ہے تے کشمیر دے سیاست داناں تے آزادی دے مجاہداں دا وی۔ اوہناں دے زیادہ تر سفراں وچ اوہناں دا گُوڑھا بیلی حمید نِت اوہناں دے سنگ ہوندا ہے۔
صغیر صاحب نے کتاب وچ تھاں تھاں تے کشمیر دے پہاڑ، دریا، جھرنے، نالے، کھیت، فصلاں ، رُکھ، پُھل، بُوٹے تے جنگلاں وغیرہ دے ناواں دا ذکر کیتا ہے۔جیویں مظفر آباد شہر دے نیڑے “مکڑا پہاڑ” بارے لکھدے نیں کہ ایہہ پہاڑ مظفر آباد دی خاص نشانی اے تے ڈاکٹر صابر آفاقی مرحوم نے ایہدے تے نظم وی لکھی اے۔ اوہ اپنے سفراں دوران کشمیر بارے لکھیاں ہوئیاں مشہور کتاباں تے اوہناں دے لکھاریاں دا وی ذکر کردے نیں۔ جدوں نیلم دا پندھ کردے نیں تاں ٹیٹوال قصبے نوں ویکھ کے اوہناں نوں چیتے آؤندا ہے کہ سعادت حسن منٹو تے ممتاز مفتی جیہے لکھاریاں نے اپنیاں کہانیاں اندر ایس نوں بیانیا ہے۔ جتھے لائن آف کنٹرول دی گل کردے نیں تے اوتھے ایس دُکھانت بارے وی دَس پاندے نیں کہ کیویں ایس علاقے وچ رہن والے لوکاں دا جیون زہر بھریا ہو گیا ہے کیوں جے ایتھے روز گولے ڈِگدے نیں، روز لوکی مردے نیں۔ تھاں تھاں تے فوجی چوکیاں تے ملٹری زون دی گل کردیاں اوہ جذباتی ہوجاندے نیں تے کشمیر دے لوکاں دی بے بسی تے غلامی اوہناں دے اکھاں وچوں اتھرو بن کے سامنے آجاندی ہے۔ نیلم دے سفر وچ اوہ سانوں سوہنے سوہنے علاقے وکھاندے نیں جیہناں وچ مظفرآباد، ٹیٹوال، شاردہ، تاؤ بٹ، کنڈل شاہی، اٹھ مقام، کیرن، نیلم گراں، اڑنگ کیل دے من موہنے منظر اپنے پڑھن والیاں نوں وکھاندے نیں۔ 2005ء دے بھونچال دے سٹے وچ اک نویں بنی جھیل دا ذکر کردے ہوئے اک واری فیر جذباتی ہو جاندے نیں تے بھونچال دی تباہی دے منظر اوہناں دی اکھاں سامنے آکھلوندے نیں۔ جیہناں وچ اوہناں دے اپنے راولا کوٹ کالج دی عمارتاں دی تباہی دے منظر وی شامل نیں۔ جدوں ڈاکٹر صاحب نیلم جہلم ہائیڈرل پاور پراجیکٹ دا ذکر کردے نیں تاں اوتھے وی اوہ اپنے جذبات نوں قابو نہیں کر سکدے تے کشمیریاں دے بے بس ہوون دا دکھ محسوس کردے نیں۔
کتاب وچ شاردہ دی سیر دوران سانوں ڈھیر جانکاری ملدی ہے جیویں شاردہ لِپی، بُدھ مت دے آثار تے ایتھوں دی قدیم یونیورسٹی وغیرہ۔ گلگت دےسفر دوران لکھدے نیں کہ گلگت بلتستان نوں جدوں کوئی شمالی علاقہ جات آکھدا ہے تاں کشمیر دے لوکاں نوں چنگا نہیں لگدا کیوں جے اوہ اجے وی ایہنوں کشمیر دا انگ سمجھدے نیں۔ کتاب وچ چھیکڑلا سفر بھارتی مقبوضہ کشمیر دے شہر جموں دا ہے۔ایس سفر لئی اک وفد دے روپ وچ اوہ پہلے لاہور آؤندے نیں۔
ایتھوں واہگہ دی سرحد پار کر کے امرتسر جاندے نیں تے اوتھوں بٹالے تے گورداسپور توں لنگھدے ہوئے راوی دا پُل پار کر کے لکھن پُور ناں دے قصبے توں اک واری فیر جموں و کشمیر وچ داخل ہوندے نیں۔ ایتھے اوہ اک واری فیر جذباتی ہو جاندے نیں ۔ اوہناں نوں اِنج جاپدا ہے کہ اوہ اک واری فیر اپنی دھرتی اُتے نیں۔ اوہ لکھدے نیں: “مہاڑے پیریں ہیٹھ مہاڑی اپنی مٹی سی۔” جموں دا پندھ اصلوں اک کانفرنس وچ رلت کرن لئی کیتا گیا ۔ اوہناں جموں شہر ویکھیا، توی دریا ویکھیا۔
کشمیر دے مہاراجے دا پرانا محل وی ویکھیا جیہڑی ہُن عجائب گھر دا روپ دھارن کر چکیا ہے۔ خان صاحب دی خوش قسمتی سی کہ اوہ سیالے دی رُت وچ ایتھے آئے سن کیوں جے سیالے وچ جموں شہر کشمیر دی راجدھانی بنیا ہویا ہوندا ہے تے سری نگر توں سارے دفتر ایتھے منتقل ہوجاندے نیں۔ سو ایس لئی کشمیر کلچرل اکیڈمی سری نگر والے وی جموں آئے ہوئے سن جیہناں نال ڈاکٹر صاحب دی اک یادگار ملاقات ہو گئی۔ جموں شہر دی کانفرنس دوران ہی اوہناں دی پرلے پاسے دے پہاڑی وچ لکھن والے لکھاریاں تے شاعراں نال ملاقاتاں وی ہوئیاں۔ لکھدے نیں کہ کانفرنس دوران وی ساری گل بات پہاڑی وچ ہی ہوندی رہی تے کدے وی اردو یاں انگریزی دی لوڑ نہیں پئی۔ جموں توں واپسی تے اوہناں نے سانبا شہر ویکھیا جیہڑا کہ جموں توں وکھ ہو کے اک ضلع بن چکیا ہے۔ حیاتی دے پینڈے بارے صغیر خان صاحب لکھدے نیں کہ ایہہ اک لما پینڈا ہے۔ نہ مُکن والا پینڈا۔ اوہ اپنے سفرنامے نوں ایس فقرے تے ختم کردے نیں : “جد پینڈا مُکیا تے فیر بندہ مُکیا۔”