زبیر احمد دی کہانی کاری !اک ویروا

زبیر احمد اپنی ماں بولی نال مُڈھوں ای نویکلی محبت رکھدے سن

لكهت:ڈاکٹر صائمہ بتول

پنجابی زبان تے ادب دے کھیتر نوں شنگھارن والیاں ہستیاں وچ زبیر احمد ہوراں دا ناں جانیا پہچانیا اے۔اوہ پنجابی کہانی کاری توں اڈاک اُچ پدھر دے پرکھ کار ،ترجمہ کار ،شاعرتے لیکھک وی نیں۔

کوئی وی لکھت اصل وچ لکھاری دی شخصیت دا پرتوں ہوندی اے تے اوس نوں پڑھ کے کسے حد تائیں لکھاری دی شخصیت بارے جانکاری لبھ جاندی اے۔ لکھاری اپنے تے بیتی واپری نوں شبداں دا چوغا پوا کے اپنے تجربے تے احساس پڑھن والیاں نال سانجھے کردا اے کیوں کہ میاں محمد بخش مطابق بناں پیڑاں دے تاثیراں پیدا نہیں کیتیاں جاسکدیاں ۔زبیر احمد ہوراں دیاں لکھتاں نوں پڑھیاں اوہناں دے جذبیاں تے احساساں دی پٹاری کھلی دسدی اے تے نال ای اوہناں دیاں علمی تے ادبی صلاحیتاں دے جلوے وکھالی دیندے نیں۔زبیر احمدہوراں دا بچپن تے جوانی اندرون شہر لاہور وچ لنگھیا اے اوہناں اپنی مُڈھلی پڑھائی وی کرشن نگر توں ای حاصل کیتی ۔فلسفہ پڑھن دی ریجھ رکھدے سن تے فلسفے نال ایہہ لگاء اوہناں دی ہر لکھت وچوں جھلکدا وکھالی دیندا اے۔زبیر احمد اپنی ماں بولی نال مُڈھوں ای نویکلی محبت رکھدے سن تاں ای اوہناں اکتی ورھے انگریزی پڑھائی پر اپنی ماں بولی دی سیوا نال نال کردے رہے ایہہ ای کارن اے کہ اوہناں دیاں کہانیاں وچ ماں بولی نال چاہت نوں نویکلی تھاں ملی ہوئی اے ۔تے پردیس وسن والیاں نوں کنج اپنا دیس اوتھوں دے لوکی تے اپنی بولی بولن والے پیارے لگدے نیںدا ذکر کر کے اپنے دل دی گل کیتی اے۔زبیر احمد ہوراں موہرے اردو وچ لکھن دا چارا کیتا پر ایس کم نوں اگے اپنی ماں بولی وچ ٹوریا۔اوہناں دے وچار نیں کہ لوکاں نال لوکاں دی ای بولی وچ گل کرنی چاہید ی اے۔جیکر اسیں پنجابی ہو کے وی پرائیاں زباناں وچ گل کراں گے تے ساڈی زبان یعنی پنجابی وچ کون بولے گا بس ایس سوچ نیں ای زبیر صاحب کولوں ماں بولی دی سیوا کروائی اے۔اوہ کئی کتاباں دے لکھاری نیں جنہاں وچ دو شعری پراگے ’دم یاد نہ کیتا ۔۔تے، سدّ‘اے ۔اک پرکھ دی کتاب ’وچار لیکھ‘ اے ایہدے وچ کل ست وشے شامل کیتے نیں جیہڑے اوہناں دی فہم و فراست دا مونہہ بولدا ثبوت نیں۔ایس توں اڈاوہناں تن کہانیاں دے مجموعے وی لکھے نیں ۔جیویں’ مینہہ بوہے تے باریاں(2001
ـ’کبوتر بنیرے تے گلیاں‘(2013)تے ’پانی دی کندھ‘) 2013 )
زبیر احمد اک نویکلی شخصیت دے مالک انسان نیں، اوہناں دیاں کہانیاں وچ زنانی ذات نوں خاص طور تے تھاں دتی گئی اے ۔

اوہ حقیقت پسند انسان نیں تے کوئی وی گل کھل کے کر جانا اوہناں دی فطرت اے۔ایہہ ای وجہ اے کہ اوہناں دیاں کہانیاں وچ کوئی وی غیر حقیقی تے ماورائی گل ساہمنے نہیں آوندی اوہ بوہتا کر کے اپنے بالپنے تے جوانی وچ لنگھائے ویلے وچوں کہانیاں کڈھدے نیں پر کدھرے اوہناں دیاں کہانیاں وچ افسانیاں توں اڈ سفر نامے دی جھلک وی پیندی اے پر حقیقت دا جیہڑا رنگ اوہ بھالدے نیں اوہ افسانہ نگاراں کول بوہتا کر کے نہیں لبھدا اوہ اپنیاں کہانیاں وچ سیاسی رنگ تے ماحول دی جھلک وی وکھاوئندے نیں۔اوہناں دیاں کہانیاں افسانیاں تے نکی کہانی دے معیار تے پُورا اُتردیاں نیں کہ بندہ جھٹ وچ پڑھ لیندا اے اوہناں دی اک خاص گل ایہہ وی اے کہ اوہ کہانی پڑھیار دے اگے رکھ کے آپ پیچھے کھلو جاندے نیں۔ اوہ پڑھن والے نوں موقع دیندے نیں کہ اوہ آپ سٹہ کڈھن ۔ایہہ چیز پڑھن ہار نوں سوچن تے مجبور کر دی اے اِنج میں سمجھنی آں کہ سوچن سمجھن دی صلاحیت وچ وادھا ہوندا اے تے چنگی مندی سُن کے اوس توں اپنی رائے بندی اے ۔دوجا ہر پڑھن والے تے مُکدی اے کہ اوہ کس گل دا کیہہ مطلب کڈھدا اے۔کدھرے کدھرے زبیر احمد کول سعادت حسن منٹو والا رنگ وی وکھالی دیندا اے جیہڑا بالکل کھلا تے عیاں اے اوہ فکشن لکھدیاں اوہ گلاں وی لکھ جاندا اے جیہڑیاں عام کر کے لکھنیاں معیوب سمجھیاں جاندیاں نیں۔ زبیر احمددیاں کہانیاں بارے پریم پر کاش اپنے وچار سانجھے کردیاں لکھدے نیں:
،، زبیر احمد دیاں کہانیاں پڑھدیاں مینوں اُردو دے وڈے کہانی کار راجندر سنگھ بیدی دی یاد آجاندی اے ۔ خاص کر کے اوہدی کہانی’ دس منٹ بارش میں‘ دی۔زبیر دے پاتر جاں کہانی کہن والے پاتر مٹھامٹھا دیکھدے تے حرکتاں کردے نیں، مٹھا مٹھا سوچدے نیں تے دھیمی آواز وچ کہانی دے ویروے دیندےنیں۔ ایہہ دھیمیاں والا اوہدا انداز عام زندگی دیاں عام جیہیاں گلاں تے گھٹناواں نوں خاص بنا دیندا اے۔ ایہہ کلا کاری میرے ورگے کئی اسادھارن پاتراں دیاں کہانیاں لکھن والیاں لئی بڑی اوکھی گل اے۔

میں زبیر دیاں دو کہانیاں ،’سویٹر تے میہنہ بوہے تے باریاں‘ ،پڑھ کے ای اوہدا قائل ہو گیا سی ۔اوہ کہانی لبھدا نہیں، کہانی اوہدے آل دوالے آپے بُندی رہندی اے ایہہ ہنر اوس دے حصے آیا اے۔‘‘
زبیر احمد دیاں کہانیاں وچ سماج دی کوہج نوں نگیاں کیتا گیا اے اوہناں دا مڈھلا کہانی پراگہ 2001 وچ ساہمنے آیا ایہدا ناں’ مینہہ بوہے تے باریاں‘ اے جیہدے وچ کُل 17 کہانیاں شامل نیں. ایس کہانی پراگے نیں پنجابی ادب نوں کہانی دے اک نویکلے ڈھنگ نال متعارف کروایا ایس حوالے نال محمود اعوان دس پاوندے نیں:
’’مینہہ ،بوہے تے باریاں ،زبیر احمد دی کہانی دی پہلی کتاب سی اے۔جیہڑی 2001 وچ چھپی
(رُت لیکھا ۔کتاب ترنجن ،لاہور)۔اوس کتاب ساڈے اُتے پنجابی دی نویں کہانی دا بوہا کھولیا ۔ اسیں جیہڑے ماں بولی وچ کارشیامارکیز، میلان،کنڈیراتے مسعود ورگیاں کہانیاں لبھدےپھردے ساں ساڈے اُتے ،مینہہ، بوہے تے باریاں ، چیتر دی سجری تے مٹھی وا وانگر لتھی۔‘‘
زبیر احمد دا دوجا کہانی پراگہ، کبوتر بنیرے تے گلیاں ،اے ایہہ 2013 وچ چھاپے چڑھیا۔
ایس مجموعے وچ کل تیراں کہانیاں شامل کیتیاں گئیاں نیں ایس کتاب تے اوہناںنوں کانگاں( گجرات) ،مسعود کھدر پوش ٹرسٹ ایوارڈ تے ڈھاہاں انٹر نیشنل ا یوارڈمل چکے نیں ۔ایہہ کتاب وی اک جاندار افسانوی کتاب اے تے ایہدیاں کہانیاں حیاتی دیاں جیوندیاں جاگدیاںتصویراں نیں۔ایس کتاب بارے وچار سانجھے کردیاں محمود اعوان لکھدے نیں۔
’’ اوہدیاں کہانیاں وچ جیون دیاں رمزاں وی سن تے ویلے دی یاد دا رنگ وی۔‘‘
زبیر احمد دا تیجا کہانی پراگہ ’’پانی دی کندھ ‘‘اے ایہہ 2019وچ چھاپے چڑھیا ایہہ تیراں کہانیاں تے مشتمل اے تے دوجیاں پراگیاں وانگ حقیقت نگاری دا منہ بولدا ثبوت اے۔خاص کر کہانی امبڑی دیاں سئیاں نرول حقیقی کہانی دی بھاہ ماردی اے۔
ایس مجموعے وچ وی زبیر احمد اپنے نویکلے ڈھنگ نوں مُکھ رکھدیاں ہوئیاں منظر نگاری ،حقیقت نگاری ،بیتیاں ویلیاں دیاں یاداں ،بالکاں دے مسلے ،بالپن نال جڑیاں گلاں ،تے زنانی ذات نوں کہانیاں داوشے بناکے کہانی دے فن نوں نکھارن وچ اپنا حصہ پایا اے۔اخلاقی قدراں دے زوال تے رحم و بھلائی ورگے جذبیاں دی تھوڑ توں پردہ چکیا اے۔اوہ اپنے نویکلے ڈھنگ نال وڈی ساری گل نوں نکی جیہی کہانی راہیں سمجھا جاندے نیں تے کوئی نتیجہ نہ کڈھ کے اپنے تے ار (گل )وی نہیں آون دیندے، اوہ چنگ مند سبھ کھول کے رکھ دیندے نیں ۔اوہناں دیاں کہانیاں نیں کھلیاں تے نگیاں چٹیاں تاں جے پڑھ کے لوکی اوہدے توں سبق لین اوہ کوئی وی گل اوہلے نہیں رہن دیندے کردار اجیہے جاندار چن دے نیں کہ پڑھ کے لگدا اے ایہہ کہانی ساڈے آسے پاسے واپر رہی ہووے ایس حوالے نال عروج فاطمہ لکھدیاں نیں۔
’’کہانی اوس ویلے ای چنگی اکھوائی جاوے گی جدوں اوہدے کردار چنگے ہوون، کرداراں راہیں ای اسیںکہانی دے چنگا ہون دا گویڑ لا سکنے آں۔ زبیر احمد ہوراں کہانیاں وچ اجیہے کردار ورتے نیں جیہڑے ساڈے سماج وچوں ای نیں ۔اوہناں اجکل دے دور وچ ہوون والے واقعات بارے بڑے سوہنے ڈھنگ نال چانن پایا اے۔ِِ‘‘
زنانی توں بناں ایہہ دھرتی بے رنگی تے پھکی اے ایس لئی ای تاں شاعر مشرق حضرت علامہ اقبال ہوراں آکھیا سی کہـ،’ وجود زن سے ہے تصویر کائنات میں رنگ ‘،زنانی نوں رب سوہنے تخلیق دی طاقت دتی اے اوس نوں ماں بنا کے اوہدے پیراں تھلے جنت رکھ دتی اے ۔زبیر احمد ہوریں زنانی دے مقام مرتبے توں چنگی طرح جانوں جاپدے نیں ایہہ ای کارن اے کہ اوہ وکھو وکھ روپاں وچ زنانی نوں اپنی کہانی وچ لیا کے اوس
دے مقام مرتبے دا اعتراف کردے نیں۔ کدیں کرن یا کرنو دے روپ وچ تے کدیں فرانسیسی کڑی دی شکل وچ کدیں دبئی والی دی وڈی کُڑی دے ناں نال تے کدیں نومی دی بڈھی دے طور تے کدیں مچھی دی شکل وچ تے کدیں وینکور والی بدلاں دی گل کرن والی زنانی دے ناں نال تے کدیں دفتر دی صفائی کرن والی کُڑی جمیلہ دیاں اوکڑاں دا نتارا کردے نیں تے کدیں امبڑی دیاں سئیاں ورگی کہانی لکھ کے ماں نال اپنیانملی محبت دا ثبوت پیش کردے نیں۔
جیکر ویکھیا جاوے تے زبیر احمد دی کہانی کاری اپنا آپ مکاوندی نہیں سگوں ہور کہانیاں دے مڈھ بنھ دیندی اے۔جنہاں بارے جانن دی سک پڑھن والے اندر پُنگردی اے تے اوہ زبیر احمد نوں پڑھدا لگا جاندا اے دل کردا اے کہ اوہناں کولوں ایہناں کرداراں بارے پُچھیا جاوے ۔اگلیاں کہانیاں دی منگ کیتی جاوے ایس ای ڈھنگ نوں محسوس کردیاں جاوید بوٹا ہوریں اپنی وچار دھارا سانجھی کردیاں لکھدے نیں۔
،زبیر احمد ہوراں دیاں کہانیاں اک پرت دیاں نہیں کئی پرتاں دیاں ہوندیاں نیں۔
کہانی دے مُڈھلے مُدے دے نال نال جاں کہانی دے اندر کہانی دے پاتراں راہیں وی نکیاں نکیاں کہانیاں اپنا سر چُکدیاں نیں ۔‘
زبیر احمد بھاویں تاں منوں اُٹھا کے کردار آپ گھڑدے نیں تے بھاویں اوہ حقی نیں تے اوہناں اوہ سبھ آپ ہنڈایا اے پر اوہ ہر صورت ایس نوں اصلی تے نویکلا بنا کے پیش کردے نیں۔ایس سدھر دی ای گل کردیاں جاوید بوٹا جی لکھدے نیں۔
’ زبیر دیاں لکھتاں پڑھ کے من وچ اک سدھر اُسل وٹے لیندی اے ۔زبیر ہوریں ،جانکاری نال رجویں رس بھری اپنی ہڈ بیتی تے اپنیاں یاداں کدوں ساڈے نال سانجھیاں کرن گے ؟یاداں تے ہڈ بیتی دے ایہناںموتیاں نوں پروکے ہیر یاں وانگ لشک دی مالا کدوں بناوئن گے ؟‘
زبیر احمد دیاں کہانیاں جذبات نگاری دیاں سچجیاں مثالاں نیں جذبیاں توں سکھنی لکھت پھکی تے بے رنگی لگدی اے تے جذبیاں نال پروچی کہانی نویکلی تے اُچیچی جاپدی اے کجھ تھاواں تے پڑھدیاں پڑھدیاں بندہ اوہناں دیاں کہانیاں وچ گواچ جیہا جاندا اے جیویں اک کہانی وچ لکھدے نیں۔
،، اج لگدا اے جیویں دادا جیو پیا اے۔نیڑھے ای جاپے مینوں ۔سو ورھیاں پچھوں وی جیو پیا اے؟ کیہ ہڈیا ں جیوندیاں نوں اُڈیکدیاں نیں ؟مردا تاں کوئی نہیں بس اکھوں اوہلے ہو جاندا اے۔ یاد گھر وچ سدا واسا کر دی اے،کوئی مردا اوہدوں جدوسر جاندا۔۔۔ـــ‘‘
حوالے؛
زبیر احمد ،امر جیت چندن ،باراں ماہ ،رسالہ ،لاہور:2020
عروج فاطمہ ،مقالہ بی ایس ،زبیر احمد دی کتاب مینہہ بوہے تے باریاں ،،اک ویروا، لاہور؛ لاہور کالج برائے خواتین یونیورسٹی لاہور؛2018
زبیر احمد ،مینہہ بوہے تے باریاں ؛لاہور؛ کتاب ترنجن،2001
زبیر احمد، کبوتر بنیرے تے گلیاں، لاہور : سانجھ ، 2013
زبیر احمد ،پانی دی کندھ،لاہور:کتاب ترنجن ،2019
ٹیلی فونک گل بات؟ تریخ فروری 2021