سیرت رسول ﷺتوں راہنمائی تے قائداعظم

اسلام دے نال قائداعظم دی محبت تے شیفتگی اک قدرتی گل سی۔ کیوں جے اوہ اول و آخر اک مسلمان سن

آصف بھلی

اسلام دے نال قائداعظم دی محبت تے شیفتگی اک قدرتی گل سی۔ کیوں جے اوہ اول و آخر اک مسلمان سن۔ قائداعظم دی بھین محترمہ فاطمہ جناح اپنے قابل فخر بھراں محمد علی جناح بارے فرماندیاں نیں۔ ’’قائداعظم دے مخالف ہمیشہ اوہناں نوں مغربی تہذیب دا دلدادہ سمجھدے سن۔ اوہناں دی خوش پوشی تے روانی نال انگریزی بولن دی مہارت توں غلط اندازے لاندے سن لیکن بہت گھٹ لوک جاندے نیں کہ قائداعظم اک راسخ العقیدہ مسلمان سن تے اوہناں نوں اپنے مذہب نال والہانہ عقیدت سی‘‘۔
قائداعظم دی ایہو خوبی سی کہ انگریز حکومت تے دوجی کوئی سیاسی طاقت وی نہ تے اوہناں نوں خرید سکی تے نہ ای اوہناں دے نظریات بدل سکی۔
اسلام تے نبی کریمؐ دی ذات نال قائداعظم دی بے پناہ محبت تے گہری عقیدت دا ایس توں ودھ کے ہور کیہ ثبوت ہو سکدا اے کہ جدوں طالبعلم محمد علی جناح نے بیرسٹری دی تعلیم لئی مختلف اداریاں وچوں کسی اک برطانوی ادارے دا انتخاب کرنا سی تے اوہانں نے Lincoln`s Im وچ داخلہ لین دا فیصلہ صرف ایس وجہ نال کیتا سی کیوں جے ایس ادارے دی اک دیوار اتے دنیا دے عظیم قنون دین والیاں دے نام تحریر سن تے اوہناں وچوں سرفہرست حضرت محمدؐ دا نام سی۔ قائداعظم نے کراچی وچ بطور گورنر جنرل پاکستان وکلا دی اک تقریب نال خطاب کردیاں خود ایہہ واقعہ بیان کیتا سی کہ ’’اک مسلمان دی حیثیت نال میرے دل وچ رسول اکرمؐ دی بے پناہ عزت سی۔ اک دن وچ اتفاق نال ’’لکنزان‘‘ گیا تے میں ایس ادارے دی اک دیوار اتے پیغمبر اسلامؐ دا نام مبارک لکھیا ہویا ویکھیا۔ عظیم قنون سازاں وچ ساڈے نبی کریمؐ دا نام سب توں نمایاں سی ایس لئی میں ’’لنکنز ان‘‘ وچ داخلے دا ارادہ کر لیتا۔
قائداعظم اک مسلمان دی حیثیت نال حضور نبی کریمؐ دی پاکیزہ سیرت و کردار تے اخلاق حسنہ توں بڑی متاثر سن۔ انج تے نبی پاکؐ دی سیرت دا ہر پہلو ای بے مثل تے قابل تقلید اے مگر قائداعظم دی زندگی دا جے مطالعہ کیتا جاوے تے انج محسوس ہوندا اے کہ قائداعظم نے اپنے پیارے رسولؐ دے اوہناں اوصاف توں بہت زیادہ اثر قبول کیتا سی کہ حضرت محمدؐ دی زبان توں کدی جھوٹی گل نہیں نکلی سی۔ حضور نبی اکرمؐ دے منہ توں کدی کسی نے غیر مہذب تے ناپسندیدہ الفاظ نہیں سنے سن تے نہ ای کدی کسی ناپسندیدہ مجلس وچ محمد مصطفیؐ بیٹھے سن۔ قائداعظم دے نزدیک آنحضرتؐ اک ای وقت وچ مصلح اعظم‘ کمانڈر انچیف‘ حکمران‘ منصف تے قوماں دی زندگی وچ انقلاب پیدا کرن والے سن۔
قائداعظم وی علامہ اقبال وانگوں دین تے سیاست نوں الگ الگ نہیں سمجھدے سن کیوں جے رسول کریمؐ دی ذات اوہناں لئی رول ماڈل سی۔ قائداعظم دے مختلف ارشادات دی روح ایہہ اے کہ اوہ سیاست‘ اقتصادیات تے سماجی شعبیاں وچ حضور نبی کریمؐ دی تعلیمات نوں انقلاب آفرین تے اپنے لئے کامل رہنما سمجھدے سن۔ قائداعظم نے اپنی اک تقریر وچ فرمایا سی کہ ’’حضور رحمۃ اللعالمینؐ دی تعلیم پکار پکار کے اپنے ول بلا رہی اے۔ کاش کہ اسیں ایس آواز نوں سن سکن‘‘۔عقیدۂ ختم نبوت اسلام دی اساس اے۔ حضور نبی کریمؐ محسن انسانیت سن تے سارے بنی نوع انسان لئی اللہ تعالیٰ ول آخری نجات دہندہ سن۔ قائداعظم نوں وی عقیدۂ ختم نبوت دا پوری طرح ادراک سی۔ چنانچہ اوہناں نے اپنی اک تقریر وچ فرمایا کہ ’’حضورؐ دی بعثت توں پہلاں دنیا دے مختلف حصیاں تے مختلف وقتاں لئی انبیا کرام تشریف لیاندے رہے۔ اوہناں دی تعلیم عالمگیر نہیں سی تے عالمگیر ہو وی کیویں سکدی سی جد کہ انسانیت نوں ارتقائی منزلاں طے کرن وچ اجے بہت وقت درکار سی۔ بالآخر ساڈے ہادی عالمؐ دا ورود مقدس اوس ویلے ہویا جدوں دنیا اک ایسی منزل تک پہنچ چکی سی جتھے اوہ حقائق و معارف دے سارے امور نوں سمجھن دی صلاحیت رکھدی سی۔ ایسے لئی ساڈے پیغمبر آخر الزمانؐ نوں رحمۃ اللعالمینؐ دے معزز لقب توں خالق اکبر نے سرفراز فرمایا‘‘۔
قائداعظم مسئلہ ختم نبوت اتے اینا واضح موقف رکھدے سن کہ اسلام دے ایس اساسی اصول نوں جو تسلیم نہیں کردا سی۔ قائداعظم اوہنوں مسلمان نہیں سمجھدے سن۔ میں ایتھے ایہہ واضح کر دیواں کہ قادیانیاں نوں 1974 وچ پارلیمنٹ نے جو متفقہ طور تے غیر مسلم قرار دتا سی۔ ایہدا ایہہ مطلب نہیں کہ قادیانیاں بارے ایس توں پہلاں مسلمان قوم دی رائے وکھری سی۔ قرآن و سنت دے چانن وچ سارے مسلمان امت دا پچھلے 1439 ورھیاں توں ایہو عقیدہ اے کہ ساڈے نبی کریمؐ‘ حضور سرور عالمؐ مگروں دعویٰ نبوت کرن والا کوئی وی شخص ہووے اوہ کاذب‘ کافر تے دایرۂ اسلام توں خارج اے۔ قادیانی گروہ چونکہ اک جھوٹے مدعیٔ نبوت مرزا غلام احمد قادیانی نوں اپنا نبی تسلیم کردا اے۔ ایس لئی سارے عالم اسلام قادیانیاں نوں دایرۂ اسلام توں خارج سمجھدا اے۔ قیام پاکستان توں پہلے وی کوئی قادیانی آل انڈیا مسلم لیگ دا رکن نہیں بن سکدا سی۔ مسلم لیگ دے ترجمان انگریزی اخبار ’’ڈان‘‘ وچ 11جون 1944ء نوں قائداعظم دے حسب ذیل بیان شائع ہویا سی۔ ’’میں ویکھیا اے کہ اخباراں دے بعض حلقیاں وچ اکبر علی ایم ایل اے دے نال میری ملاقات دے ضمن وچ بہت سارے الجھائو پیدا کیتے جا رہے نیں تے غلط ترجمان ہو رہی اے۔ میں اپنی ملاقات وچ اوہناں اتے واضح کر دتا سی کہ جتھے تک آل انڈیا مسلم لیگ دا تعلق اے۔ اسیں اپنے دستور دے تابع نیں۔ مسلم لیگ دے دستور دے مطابق اوہدی پرائمری شاخ لئی رکنیت دے امیدوار دا مسلمان ہونا ضروری اے۔ ایہدا انڈیا دا باشندہ ہونا تے 18 سال عمر ہونا وی لازمی شرط اے۔
ایہہ بالکل غلط اے کہ میں ناظر امور عامہ خارجہ قادیان دے خط موصول ہون مگروں کسی ایسی گل توں اتفاق کیتا اے کہ پارٹی دستور توں انحراف کرنا میرے اختیار وچ اے۔ میں تے اپنے 5مئی 1944ء دے خط وچ اپنے موقف دی وضاحت کردتی سی‘‘۔
قائداعظم جے مسلماناں دی کتاب مقدس قرآن مجید تے احادیث رسولؐ وچ موجود تعلیمات توں مکمل طور تے آگاہ نہ ہوندے تے اوہ مسلم لیگ دے دستور دے مطابق کدی ایہہ وضاحت نہ کردے کہ قادیانی مسلم لیگ دا ممبر نہیں ہو سکدا کیوں جے مسلم لیگ دی رکنیت لئی مسلمان ہونا ضروری سی۔ قائداعظم نے اپنی تقریراں وچ بڑی واری قرآن و سنت توں رہنمائی لین دی گل کیتی سی۔ رسول کریمؐ اتے نازل ہون والی اللہ دی آخری کتاب نوں قائداعظم اک مکمل ضابطۂ حیات سمجھدے سن۔ دین اسلام نوں کامل و اکمل سمجھنا تے قرآن مجید نوں مکمل ضابطۂ حیات تسلیم کرنا مسلمان ہون دی لازمی شرط اے تے ایہہ شرط عقیدۂ ختم نبوت اتے ایمان لیان نال ای پوری ہوندی اے۔ جے کوئی شخص عقیدۂ ختم نبوت نوں نہیں مندا تے اوہ فیر اسلام نوں مکمل دین تے قرآن کریم نوں مکمل ضابطۂ حیات وی نہیں مندا۔ جتھوں تک قائداعظم دا تعلق اے اوہناں دا ذہن تے تصور قرآن کریم دے مکمل ضابطۂ حیات ہون دی نسبت بالکل واضح سی۔ دینی امور ہون یا سیاسی‘ معاشی تے معاشرتی معاملات‘ قائداعظم قرآن کریم نوں مسلماناں لئی مکمل ضابطۂ حیات سمجھدے سن۔ قائداعظم نے اپنی اک تقریر وچ رسول اکرمؐ دے ایس فرمان دا وی حوالہ دتا سی کہ ’’ہر مسلمان دے کول قرآن کریم دا اک نسخہ ہونا چاہیدا اے تاں جے اوہ اوہدی روشنی خود اپنی رہنمائی کر سکے‘‘۔
تحریک پاکستان دی کامیابی لئی مسلماناں وچ جوش و جذبہ پیدا کرنا بہت ضروری سی تے قائداعظم ایس مقصد لئی سیرت رسولؐ دا حوالہ دیندے سن۔ قائداعظم دی اک تقریر دا اردو مفہوم ملاحظہ فرمان۔ ’’تیرہ سو سال پہلے ساڈے رسولؐ نے جدوں دین اسلام دی تبلیغ دا آغاز کیتا تے ایس ویلے اک وی مسلمان نہیں سی۔ 20سال وچ رسول اکرمؐ نے نہ صرف اسلام نوں عرب‘ مصر تے یورپ تک پھیلا دتا بلکہ ایہناں علاقیاں اتے مسلماناں دی حکومت قائم ہو گئی۔ جے اک واحد مسلمان ایہہ کر سکدا اے تے 9کروڑ مسلمان کیہ کجھ نہیں کر سکدے۔ جدوں کدی مسلماناں نوں نقصان پہنچیا تے اوہ دوجے مسلماناں توں پہنچیا۔ چنانچہ میں ایہہ کہنا واں کہ جے تسیں متحد ہو جان تے دنیا وچ کوئی طاقت مسلماناں نوں نہیں دبا سکدی‘‘۔
قائداعظم نے اپنی اک ہور تقریر وچ وی اتحاد دا درس دیندے ہوئے ایہہ فرمایا سی کہ ’’ایس ویلے میدان سیاست وچ ہندو تے مسلماناں دی جنگ ہو رہی اے۔ لوک پچھدے نیں کہ کون فتح یاب ہووے گا۔ غیب دا علم خدا نوں اے لیکن میں اک مسلمان دی حیثیت نال ایہہ کہہ سکنا واں کہ جے تسیں قرآن مجید نوں اپنا قطعی تے آخری رہنما تسلیم کر کے صبر ورضا دا مظاہرہ کرن تے ایس ارشاد خداوندی نوں کدی فراموش نہ کرن کہ سارے مسلمان بھراں بھراں نیں تے سانوں دنیا دی کوئی طاقت بلکہ کئی طاقتاں دا مجموعہ وی مغلوب نہیں کر سکدا‘‘۔
’’سارے مسلمان بھراں بھراں نیں‘‘۔ ایہہ تعلیمات محمدیؐ دی روح اے۔ علامہ اقبال نے وی سانوں حرم دی پاسبانی لئی نیل دے ساحل توں لے کے کاشغر دی سرزمین تک اک ہون دی دعوت دتی سی۔ قائداعظم جدوں ہندستان وچ مقیم مسلماناں تے اوہناں دی قوم دے حقوق دے تحفظ دی گل کردے سن تے اوہ ثقافت اسلامی تے تعلیمات محمدیؐ دے احیا اتے زور دیندے سن۔
ایہناں دناں بعض سیاستدان بالخصوص پیپلز پارٹی دے چیئرمین بلاول بھٹو زرداری ولوں مذہب تے سیاست دے گٹھ جوڑ اتے بڑی سخت تنقید ہو رہیا ے۔ بلاول بھٹو زرداری نوں اجے تک کسی جلسے وچ زبانی تقریر کردے ہوئے کم از کم میں نہیں ویکھیا۔ دین اسلام تے سیاست دا آپس وچ جو رشتہ و پیوند اے اوہدا گہرائی نال مطالعہ تے اک پاسے رہیا۔ میرے خیال وچ بلاول بھٹو زرداری دا ایس حوالے سطحی جیا مطالعہ وی نہیں ہووے گا جو کجھ بلاول دے سیاسی اتالیق اوہناں دے ہتھ وچ تھما دیندے نیں۔ بلاول اوہو تقریر کردیندے نیں۔ بلاول نوں قیام پاکستان تے ایہدے پس منظر دا مطالعہ ضرور کرنا چاہیدا اے۔ قائداعظم تے علامہ اقبال دے افکار و خیالات دا اوہناں نوں علم ہونا چاہیدا اے۔ اوہدے مگروں جہڑی پارٹی دے اوہ چیئرمین نیں۔ ایس جماعت دے بانی تے اپنے نانا ذوالفقار علی بھٹو دے دوراقتدار وچ 1973 وچ پاکستان دا جو دستور ترتیب دتا گیا تے منظور کیتا گیا سی۔ اوہدا مطالعہ وی بلاول نوں بار بار کرنا چاہیدا اے۔ بلاول آئندہ الیکشن وچ وی قومی اسمبلی لئی امیدوار ہون گے۔ اوہ وزارت عظمیٰ تک دا وی سفنا ویکھ رہے ہون گے۔ قومی اسمبلی دے رکن نوں منتخب ہون مگروں ایہہ حلف وی دینا ہوندا اے کہ اوہ اسلامی نظریے دا تحفظ کرے گا جو پاکستان دی بنیاد اے۔ قرارداد مقاصد دستور پاکستان دا مستقل حصہ اے۔ کیہ بلاول نے اوہ قرارداد مقاصد پڑھی اے۔ پاکستان وچ جمہور دے منتخب نمائندیاں نوں اپنے اختیارات نوں اللہ تعالیٰ دی مقرر کردہ حدود دے اندر رہ کے استعمال کرنا اے۔ حکمران طبقے دی ایہہ آئینی ذمہ واری اے کہ اوہ جمہوریت‘ مساوات تے معاشرتی عدل دے اصولاں اتے اسلام دی تشریح دے مطابق عمل کرن۔ حکومت دی ایہہ وی دستوری ذمہ واری اے کہ سملماناں دے انفرادی تے اجتماعی حلقہ ہائے عمل نوں ایس قابل بنایا جاوے کہ مسلمان اپنی زندگی نوں اسلامی تعلیمات دے مطابق ترتیب دے سکن۔ جدوں مسلمانان پاکستان دی انفرادی تے اجتماعی زندگی وچ قرآن حکیم تے سنت رسولؐ اتے عمل کیتا جاوے گا تے کیہ اوہنوں سیاست تے دین دا گٹھ جوڑ کہیا جاوے گا۔ سیاست تے اسلام دا اک جزو اے۔ جے امور سلنطت تے کاروبار حکومت قرآن و سنت دے احکامات دے تابع کردتا جاوے تے اوہدے اتے اک مسلمان نوں کیہ اعتراض ہو سکدا اے۔ اسلام نے حکومت کرن دا جو لائحہ عمل دتا اے۔ایس توں بہتر لائحہ عمل تے کیہ ہو سکدا اے۔