او دن جدوں میرے آ باؤ اجداد نے اپنا آبائ گھر چھڈیا

لکھت:پروفیسرڈاکٹرترنجیت سنگھ بوتالیہ

میں شمال بھارت دےوچ پروان چڑھدا اک بچہ اودوں پر جوش ہو جاندا سی جدوں میرے والدین باہر جاندے سن اور میری کمزور تے عمر رسیدہ دادی مینوں مکمل توجہ دیندے سن۔ او میرے تے انی گہری نظر رکھدے سن کہ میں کچھ وی غلط نہیں کر سکدا سی اور میری پین کچھ سہی نہیں کر سکدی سی۔میں اپنی دادی دی کڑی نظر وچ ہر چیز کرن دی آ زاد ی دا مزا لیا۔ جیویں ہی میں بچے توں جوان ہویا مینوں نا صرف انہاں دا بے انتہا پیار شدت نال یاد اے بلکہ انہاں دیاں دسیاں ہویاں کہانیاں وی یاد نیں۔ّ میں تہاڈے نال اک ایسی سچی کہانی سانجھ کرنا کہ جیدا میرے تے بہت گہرا اثر وے اور اے اس دن دی اے جدوں میرے دادکیاں نے کچھ چنگے واسطے اپنا آبائ گھر چھڈیا۔
1800 عیسوی دے شروع تک میرے آ باؤ اجداد 42 جاگیراں(عنایت کیتیاں جاگیراں) دے مالک سن اور اس چیز نے اناں نوں پنجاب اور جنوبی ایشیا دے جاگیر داراں وچوں اک وڈا جاگیر دار بڑا دتا۔ بتالی پنجابی دے وچ 42 نوں کہندے نیں اس واسطے ساڈے خاندانی پنڈ نوں بوتالہ کہندے نیں جیہڑا کہ ہن گجرانوالہ، پاکستان توں 15 میل دور واقع ہے۔ تاں کر کے ساڈا خاندانی نام بوتالیہ یا بتالیہ مشہور ہے۔
15 اگست 1947 آ پہنچی جدوں انڈیا تے پاکستان دی ونڈ ہوئ۔ گاندھی دے نان وائیلنس دے فلسفے دے باوجود تقریباً 15 ملین لوکاں دی مزہبی بنیاداں تے ونڈ ہو گئ۔ تقریباً ادھے ملین لوگ انتقام دے وچ اس ویلے مارے گئے جدوں سکھاں تے ہندواں نے پاکستان توں انڈیا ہجرت کیتی تے انڈیا توں مسلماناں نے پاکستان دی طرف ہجرت کیتی۔لٹ مار دوواں طرف خوفناک سی۔ میری دادی کہندے سن کہ اے او دن سی جدوں اسی ساریاں انسانیت کھو دتی سی۔
جدوں انڈیا اور پاکستان دی ونڈ ہونی ظاہر ہو گئی۔ خاندان دے کچھ لوگ (خاص طور میرے والد اور انہاں دے دو بھائی) بو تالہ پنڈ توں انڈیا دے پنجاب نوں چلے گئے۔ 1947 دے شروع وچ ساڈے پنڈ دے مقامی مسلماناں نے سانوں حفاظت دا پک کرایا- تاں کر کے میرے سکھ دادا دادی نے دو نوجواناں دے نال اپنے آ بائ گھر رہن دا فیصلہ کیتا۔ ستمبر 1947وچ ساڈے آ بائ گھر نوں اک ہجوم نے اگ لا دتی لیکن مقامی مسلماناں نے گھر تے زندگیاں بچائیاں۔
ستمبر دے آخر وچ انہاں مسلماناں نے دسیا کہ اسی تہاڈی ہور حفاظت نہیں کر سکدے۔ میرے دادا دادی انڈین پنجاب نوں روانہ ہون لئی پنڈ چھڈن لگے۔ جس دن او نکلن لگے، اک مسلمان نوجوان جس دے دادکے اس خاندان دی نوکری کر دے رہے سن، سا منے آیا اور مطالبہ کیتا کہ اپنے مونڈھے دے کپڑیاں توں علاوہ سب کچھ ایتھے چھڈ جاؤ۔ اس لمحے میرے دادا دادی ہریندر کور اور کیپٹن اجیت سنگھ (ریٹائرڈ) نے محسوس کیتا کہ او کدی وی اپنے آبائی گھر واپس نئ آ سکن گے جتھے ساڈا خاندان نسل در نسل رہندا رہا۔
میرے دادا نے اک مسلمان دی طرح گول پگڑی پائ تے میری دادی نے برقعہ پایا۔ تن ماہ دے پتر سر بجیت سنگھ نوں دادی نے اپنے ہتھاں وچ اور 2 سال دے نریندر جیت سنگھ نوں اک گدھے تے بٹھا کے بوتالہ سرداراں نے پیدل اپنا آبائ گھر اچھائ واسطے چھڈیا۔ او بہت دناں تک گجرانوالہ دے نزدیک پناہ گزین کیمپ واسطے ٹردے رہے۔ جدوں او پہنچے اتھوں دے برطانوی انچارج افسر نوں پتہ لگیا کہ اجیت سنگھ نے فوج دے وچ سروس کیتی سی۔ اس نے انہاں نوں سرحد پار کران دی سہولت دی زمہ داری خود لئ۔ کیمپ توں سرحد جاندے ہوئے مسلماناں دے اک ہجوم نے گڈی نوں روکیا تے اس خاندان نوں حوالے کرن دا مطالبہ کیتا۔ انہاں دے وچ کچھ مسلماناں نے اجیت سنگھ نوں پہچان لیا تے ہجوم نوں قائل کیتا کہ اس خاندان نوں لاہور پہنچا ک اتھے رہائش دیو۔ اک خطرناک ہجوم جیڑھا کہ بعد وچ پناہ دیندا اے، اس وچ دلاں دی تبدیلی نا قابل یقین سی۔ بہت ہفتے او اک مسلمان خاندان دے گھر رہندے رہے جنہاں نے انہاں نوں خوراک بشمول غیر حلال گوشت اور کپڑے مہیاء کیتے۔ اکتوبر 1947 دے آخر وچ انہاں نوں سرحد تے چھڈ دتا گیا۔ میں ہن وی کئ وار اس واقعے دے نال جڑی ہوئ اپنی دادی دی اچانک آواز نوں بار بار یاد کرداں، جیڑھی کہ واضح تفصیلات وچ ہے۔ کئ دفع سخت سوچ دے نال روکنا پیندا اے کہ اے سب کچھ کداں تے کیویں ہویا۔ میں اک دفعہ ہمت کر کے دادی توں پچھ لیا کہ کیا انہاں نوں اس نوجوان مسلمان دے دھوکے تے برا محسوس ہویا کہ جنے انہاں نوں پنڈ چھڈن ویلے روک لیا سی۔ میں حیران رہ گیا جدوں انہاں نے کہیا کہ بہت لوگ انے وی خوش قسمت نہیں سن”. اوہ اس نوجوان دی شکر گزار سن جنے انہاں نوں جان دتا حالانکہ انہاں نوں اپنا سب سامان اتھے چھڈنا پیا۔ اوہ خاص طور تے اس مسلمان خاندان دی شکر گزار ہن جنہاں نے اپنی جان خطرے وچ پا کے انہاں نوں گھر دے وچ چھپایا۔ اگر اے لب جاندے تے انہاں نوں برے حالات بھگتنے پیندے۔ اک سانحے دے وچ مہربانی دا اے سبق ہن تک میری حوصلہ افزائی کردا اے۔ زندگی بھر پور چل رہی اے۔ فیس بک دی مدد دے نال میں ہن اپنے آ بائ پنڈ دے بہت سارے رہائشیاں دا دوست بن گیاں۔ کچھ عرصہ پہلے انہاں وچوں اک نے مینوں دسیا کہ ساڈا آبائی گھر لڑکیاں دا اسلامی سکول بن گیا اے۔میں اپنڑے آبائ گھر دے دروازے دی تصویر لئ جیدے وچوں میرے دادا دادی کدی واپس نہ آن واسطے لنگ کے گئے۔ میں امید کرداں کہ میں وی کسی دن بوتالہ واپس آ واں اور ایدے وچوں زندگی دا اک چکر مکمل کرن واسطے لنگاں جیڑا کہ میری دادی امید تے مہربانی دے نال چھڈ کے گئی حالانکہ اس ویلے او درد اور مصیبت وچ سن۔