سانجھاں دا پُل۔۔۔۔۔۔۔۔شوکت علی دیاں یاداں

اقبال ماہل

التھا:محمد آصف رضا

کجھ لوک اجہے ہوندے جنہاں نوں تسیں جدوں وی کدے تے جنی وار چاہو مل لوئو، تہانوں جاپدا، جویں اوہ اپنے دلاں دے بند دروازیاں دے پچھوں ای تہاڈے نال اوپریاں جہیاں گلاں کر رہے ہون۔پر کجھ لوکاں نوں تسیں پہلی وار ای ملدے او تاں تہانوں انج لگدا اے جویں اوہ چراں توں تہاڈی اُڈیک وچ اپنے دل دے دروازے کھول کے بیٹھے ہون تے تہاڈے نال اپنے بھیت سانجھے کرن لئی اُتاولے ہون۔
پاکستان دے پنجابی گائک شوکت علی مگرلی قسم دیاں روحاں وچ شامل اے۔ اوہ ملدیاں ہی تہاڈے نال کھُل پیندا اے جویں اوہ بچپن وچ تہاڈے نال بانٹے جاں گلی ڈنڈا کھیڈدا رہیا ہووے اتے ایویں سمے دے سمے لئی وچھڑن پچھوں تہانوں مڑ آملیا ہووے۔
میں شوکت علی نوں پہلی وار جون 1986ء وچ ٹرانٹو ہی ملیا۔ ساڈے لئی دیش ونڈ، واگھے دی لکیر، سیاسی گھٹاواں تے فاصلے ساڈے دوہاں توں لانبھے ہٹ کے کھلو گئے اتے اسیں پنجابی بولی، گیتاں گائکی اتے گائکاں بارے گلاں باتاں وچ گواچ گئے۔

میں ملیا تاں اوس نوں اونی کو واری ہی ہاں جنی واری اوہ کینیڈآیا پر ایہناں گنتی دیاں ملاقاتاں وچ ای اوہ اینا نیڑے ہو گیا کہ جے میں ٹرانٹو توں اوس نوں اواز دیاں تاں مینوں یقین اے کہ اوہ لہور بیٹھا سن لوے گا۔ ایس دا اک کارن ایہہ ای نہیں کہ اوہ میری کو عمر دا اے، ایس دا وڈا کارن ایہہ اے کہ مینوں اوس دی گائکی دے نال نال اوس دی سوچ تے سبھاوی پسند ہن۔ اوہ پنجابی بولی، پنجابی گائکی تے پنجابیت دا شدائی اے۔ اوس دا من کُل دے بھلے دا جذبا اے اتے اپنے ایس جذبے وچوں اوہ ہندوستان نوں باہر نہیں رکھدا۔ ہور پاکستان فنکار ہندوستاں آئوندے جاندے ہن ، ساڈی کھلی ڈُٹھی پراہون چاری نوں ماندے ہن ، اپنی حکومت دیاں ہدائتاں دے الٹ ہندوستانی نوٹ وی اکٹھے کردے ہن پر ایس دے باوجود، ہندوستان دی گل کرن ویلے کوئی نہ کوئی ولیواں ضرور رکھ لیندے ہن۔ شوکت وچ مینوں اجہی کوئی گل نظر نہیں آئی۔ اوہ دلوں چاہواندا اے کہ دوہاں دیشاں وچ نیڑتا ودھے۔ اک وار مینوں کہن لگا ’’ میں اپنے والاں دیا پٹیاں نہیں کردا مینوں دو حصیاں وچ ونڈے وال وی 47 وی ونڈا چیتا دواندے نیں۔‘‘
شوکت نوں اپنے ملک نال وی اونا ای پیار اے جنا کسے ہور نوں، فرق صرف اینا اے کہ اوہ اپنے دیش پیار تے گوانڈھی دیش ہندوستان لئی اپنی نیک خواہشاں وچ کوئی نفرت نہیں ویکھدا۔ ایس لئی جدوں کدے وی اوہ ملدا اے تاں انج جاپدا اے جویں نفرت دے ہمس وچوں کوئی سجرا بلاوگ پیا ہووے۔ اوہ کہندا اے ’’میرے لئی دوویں پنجاب میریاں دوا اکھاں وانگ ہن۔‘‘
درمیانے قد، پہلوانی جسے، نیم پہلوانی مچھاں، گھنے چھتیاں ، چمکدار اکھاں تے کھڑی مسکراہٹ والا شوکت ست بھین بھراواں وچوں سبھ توں چھوٹا اے۔ اوہ ضلع گجرات دے قصبا ملکوال وچ پیدا ہویا۔ اوہ حالے ڈیڈھ کو سال دا ای سی جدوں اوس دے ابا جی میاں فقیر محمد اپنے پروار سنے لہور آ وسے، جتھے اوہ پلیا، پڑھیا تے

گائک بنیا۔
میں پچھیا ’’تہانوں گائون دا گُن کتھوں نصیب ہویا؟‘‘۔؎
اوس نے کہیا ’’ میرے دادکیاں وچ تاں گائون دا شوق کسے نوں نہیں سی۔ البتا میرے نانکے دسدے ہن کہ جدوں جارج پنچم دی تاجپوشی ہوئی سی تاں جنہاں گائکاں نوں اوس موقعے اتے دلی وچ ہوئے جشناں وچ گائون لئی بلایا گیا، اوہناں وچ میرے نابحیاں دے وڈ وڈیرے وی شامل سن ایس لئی میں ایہی کہہ سکناں کہ گائون دا گُن میرے نابحیاںتوں ملیا‘‘۔
شوکت دے والد بمبو رنگی شخصیت دے مالک سن۔ اوہناں دا کِتا ٹیلر ماسٹر سی پر اوہناں نوں شوق پہلوانی دا سی۔ شوکت دو کُوڑ میاں دے دوا اُکاہی وکھو وکھرے کُنا دا انوکھا ملاپ اے۔ اوس کول اواز وی اے تے ایس نویکلی اواز نوں نبھائون لئی لوڑیندا جسمانی طاقت وی۔ جنی اچی اواز وچ اوہ گائوندا اے اوہ پہلوانی کرن نالوں گھٹ نہیں تے پنجابی دی لوک گائکی وچ شوکت نالوں ہیٹھلے گرام والی اواز نال گل نہیں بندی۔ اسیں جاندے ای ہاں کہ ساڈے پنجابی کردار دی خاصیت ای ایہہ اے کہ بھاویں گل گائکی دی ہووے ، عشق دی، ڈانگ سوٹے دی ہووے جاں ہاسے ٹھٹھے دی، اسیں ہر گل کڑاکے دار چاہوندے ہاں۔ شوکت دی اواز ای نہیں اوس دا سٹیج دا پہراواوی چنگا کڑاکے دار ہوندا ا۔ ٹھیٹھ پنجابی ۔
پاکستان دے لو ک گائکاں وچوں عالم لوہار دا اوہ سبھ توں ودھ منن والا اے تے اوسے دی روایت نوں تھوڑا ہور سنوار کے اگے ودھائون دی تمنا رکھدا اے۔

شوکت غزلاں وی گالیندا اے۔ اصل وچ اوس نے اپنی گائکی غزلاں توں ای شروع کیتی سی۔ اوس نے کہیا ’’مینوں کالج دے دناں وچ ای اک فلم وچ گائون دا موقع ملیا تے اوس توں بعد وچ یڈیو لہور توں سلیکٹ ہویا ساں۔ موسیقی وچ میرا پینڈا الٹا سی۔ گریجویشن توں بعد جدوں میں پکے طور پیشا ور گائک بن کے گائون لگا تاں غزل گائکی نوں اچا سمجھیا جاندا سی۔ مینوں ایس گل توں بڑی کھجھ آئوندی سی۔میں سوچدا ساں، غزلاں گائون والیاں دے 36 دند جاں دو زباناں تاں نہیں ہوندیاں، ایس لئی میں غزلاں گائون دا من بنا لیا۔ اردو زبان دی پکیائی لئی، میں اُچیچے کراچی دے اردو کالج وچ وی پڑھیا۔ میرا غزلاں گائون دا اپنا رنگ اے۔ ایہہ 1967 دی گل اے ٹی وی دے سدے اتے اسیں تن فنکاراں نے اک ٹک غزل گائی۔ میتھوں علاوا دوجے دو گلوکار سن غلام علی تے پرویز مہدی۔ میں فیض دی غزل، تیرے غم کو جاں کی تلاش تھی، تیرے جاں نثار چلے گئے، گائی۔ میں ہور وی بوہت ساریاں غزلاں گائیاں تے داد حاصل کیتی۔ میری غزل گائکی وچ پنجاب دا رنگ بھاڑو رہیا ایسے کر کے میری غزل تائکی نویکلی سُر رکھدی اے۔ غزل گاکے میں نام نہاد اُتلی سوسائٹی نوں دس دتا، غزل گائک کسے انوکھی جاں ودھیا مٹی دے نہیں بنے ہوندے۔ ایس دے اُلٹ میرا یقین اے کہ پنجابی گیت، کافیاں جاں ہور پنجابی رچناواں گائونا کتے ودھ اوکھا اے۔‘‘
شوکت نے کہیا ’’میں گائکی دے میدان وچ قدم رکھیا ای ایہہ سوچ کے سی کہ میں اپنی ماں بولی دی خدمت کرنی اے۔ پنجابی مینوں اپنی ماں توں گڑھتی وچ ملی اے اتے کنا وڈا ادبی خزانا ساڈی ایس زبان کول اے۔ مینوں ایس گل دی بے حد تسلی تے خشی اے کہ ساڈے دوہاں پنجاباں نے تے دنیا بھر وچ دسے پنجابی دوستاں نے مینوں پنجابی گائک وجوں قبولیا اے۔ اینی محبت تے شاباش دتی اے جہڑی میں بیان وی نہیں کر سکدا۔‘‘
کجھ چر رُک کے اوس نے کہیا ’’میں دنیا وچ، پنجاب دی اواز، کہائوندا ہاں تے میرے لئی ایس نالوں ودھ فخر دی گل ہور کیہ ہو سکدی اے۔‘‘
میں کہیا ’’شوکت بھائی، کیہ تہاڈا اپنا وی کوئی مشن اے؟‘‘۔
اوہ بولیا ’’تسیں میرے مشن بارے پچھیا اے؟ میرا مشن ایہہ اے کہ اک اجہیا سلسلا چلے کہ میرے پچھوں کوئی ہور شوکت ہووے جیہڑا ساری عمر ایس زبان تے ایس زمین دے گیت گائوندا رہے تے اللہ پاک دے حضور وچ ایہہ عرض گزار دار اے کہ ساری دنیا پیار، امن تے خشی نال دسے۔ میری ایہہ دعا اے کہ میں اگلے جنم وچ فیر ایسے ای دھرتی اتے آواں تے ایسے بولی دے گیت گاواں تے دنیا بھر ل ئی سکھ چین دی دعا منگاں۔‘‘
اوہ مندا اے کہ پچھمی پنجاب وچ اک توں اک ودھ سریلے پنجابی گائک ہو چکے ہن تے ہن وی ہن، پر اوہناں نوں سنن والے زیادا تر پنڈاں دے لوک ای ہوندے سن۔ اوہ اپنی دین ایس گل وچ ویکھدا اے کہ اوس نے پنجابی گائکی نوں شہری سنن ہاراں وچ لیاندا تے اوہناں توں منوایا کہ ’’ساڈی بولی، ایس دا ادب تے ایس دی گائکی کسے ہور بولی نالوں گھٹ رسیلی جاں گھٹ امیر نہیں۔‘‘
شوکت چنگا پڑھیا لکھیا ہون کر کے اردو کیہ انگریزی وی بوہت ودھیا تے بوہت آسانی نال بول لیندا اے پر اوس نے ایہہ دکھاوا اپنے متراں وچ کدے نہیں کیتا اوس نے کہیا ’’اقبال بھائی، فائیو سٹار ہوٹلاں وچ جدوں لوک مونہہ بنا بنا کے اردو بولدے ہن تاں میں پنجابی وچ گل کردا ہاں۔ اک طرحاں نال میں اوہناں نوں دسدا ہاں کہ اپنی ماں بولی نوں چھڈ کے اوہ اپنے آپ نوں اچے ثابت نہیں کر دے سگوں ہو چھے تے نیویں ثابت کردے

ہن۔‘‘
ایہہ مننا پیندا اے کہ پنجابی بولی تے کلچر لئی شوکت دا پیار دکھاوے لئی جاں اپنے آپ نوں نیارا ثابت کرن لئی نہیں اے۔ ایہہ اوس دے ایس یقین دا حصا اے کہ جویں ماں دا احترام ہر انسان دا پہلا فرض اے، اُنج ای ماں بولی دی خدمت کرنا ہر فنکار دا پہلا فرض اے۔
میں شوکت نوں پچھیا ’’شوکت بھائی، ساڈے والے پاسے پنجابی گائک تے پچھمی پنجاب دے پنجابی گائکاں وچ کیہ فرق اے؟‘‘۔
اوہ دو کو منٹ سوچاں وچ پے گیا تے فیر ملکڑے جہے بولیا ’’دراصل کوئی بہتا فرق نہیں، ساڈے والے پاسے پہلا گائونا سکھدے ہن تے بعد وچ گائون لگدے ہن پر پوربی پنجاب وچ گُویے پہلاں بن جاندے ہن تے سنگیت دی تعلیم بعد وچ لین لگدے ہن۔‘‘
بھاویں شوکت دا کہنا اے کہ لہور ریڈیو پنجابی سنگیت لئی بوہت ودھیا کم کر رہیا اے تاں وی اوہ ایس گل نوں اکھوں اولھے نہیں کردا کہ واگھے دے ساڈے پاسے نوجوان پنجابی سنگیت دے کھیتر وچ نویں پورنے پا رہے ہن ۔ ایس سلسلے وچ اوہ گرداس مان، سریندر چھندا، ہنس راج ہنس تے کجھ ہور نوجواناں دے جہڑے پنجابی گائکی نوں اپنے نویں ڈھنگاں نال اگے ودھا رہے ہن ، دے ناں لیندا اے۔
شوکت بولیا ’’ہر ملک وچ جرم کرن والے نوں اوس دے گناہ دی سزا دتی جاندی اے ، پر ویکھ کنا انھیر اے بے سُرے گائون والیاں نوں کوئی سزا نہیں۔ میرا وس چلے تاں میں ضرور کوئی ڈھکویں سزا سناواں‘‘۔
سریندر کور نوں اوہ پنجابی گائکی دا انتلا کنارا سمجھدا اے۔ اوس نے کہیا ’’اوہ پنجابی لوک گائکی دی کتاب دا مکھ بند وی ہن تے مڈھلا واک وی۔ میں تاں اوہناں نوں پوجدا ہاں۔‘‘
شوکت اپنے آپ نوں پچھمی پنجاب دا پہلاں پنجابی لوک گائک سمجھدا اے جس نے اپنی گائکی وچ فاسٹ بیٹ مطلب تیز بیٹ دا استعمال کیتا۔ اوس دی ایس تکھیری گائکی نے وی اوس دی مقبولیت وچ وادھا کیتا۔ ایہہ گل مننی ای پیندی اے کہ تیز رفتار شہری زندگی لئی اجہیا سنگیت لوڑ بن گیا اے جس وچ لہو نوں گردش وچ لیا دین والی روانی ہووے۔ فاسٹ بیٹ دے گیتاں دے باوجود شوکت دی گائکی گھمبیر تاتے تمیز دے گھیرے توں باہر نہیں جاندی۔
شوکت زیادہ تر اپنے لکھے گیت ای گائوندا اے۔ پر جنہاں شاعراں نوں اوہ پسند کردا اے، اوہ وی اوس دی سنجیدا فنکارانا سوچ تے نظریے دی حامی بھردے ہن۔ جتھے پچھمی پنجاب وچ اوس نوں، سیفل ملوک، جس دے لیکھک میاں محمد بخش تے استاد دامن پسند ہن اوتھے پوربی پنجاب وچ شو کمار، پروفیسر موہن سنگھ تے امرتاپریتم چنگے لگدے ہن۔ جے دوہاں دیشاں وچ ادبی مل ورتن ودھے تاں اوس نوں گائون لئی اجہے ان گنت گیت مل سکدے ہن جیہڑے اج دے انسان دے ارماناں تے سپنیاں دی ترجمانی کردے ہون۔ اجہے گیت اوس دی گائکی تے اواز وچ ہور نکھار تے لوچ لیا سکدے ہن۔ او س نوں اجہے گیت پسند ہن جیہڑے حقیقتاں دے نیڑے تے ڈونگھے مُلکھی جذبیاں دا پرگٹائوندے ہون۔ اوہ جو کجھ وی گائوندا اظہار کردے، پوری طرح ڈب کے گائوندا اے۔ جیہڑی گھٹنا اوس نوں ہلون جاوے، اوس نوں اوہ لکھدا وی ولولے تے ویگ نال اے۔ ماواں بارے اپنا اُگھا گیت اوس نے ہے۔ اوس دے والد تاں اوس دے ہوش سنبھالن توں پہلاں ای رب نوں پیارے ہو گئے سن۔ جے اوہ پڑھ لکھ کے وڈا ہویا تے گائکی دے میدان وچ آیا تاں اپنی ماں دے پیار تے اسیساں دے صدقا ای آیا اے۔ جوں اپنی والدہ دی گل کردا اے تاں اوہ بوہت جذباتی ہو جاندا اے۔
پچھلی وار اوہ اگست 1996 وچ ٹرانٹو آیا تاں سبب نال سریندر کور وی آئے ہوئے سن تے میرے گھر ای رہ رہے سن۔ اوس دے پروگرام دے پروموٹر پاکستانی سجن سن۔ پروگرام شہر توں باہر اک بوہت وڈے باگ وچ کیتا جا رہیا سی۔ فیر وی شوکت دا ناں سن کے بہت سارے پوربی پنجاب دے سروتے اپنیاں رنگ برنگیاں دستاراں سجا پہنچے ہوئے سن۔
میں تاں اوس دے پروگرام وچ جانا ای سی، میرے نال میری بیوی، اک متر جوڑا تے بی بی سریندر کور شوکت لئی سرپرائز وجوں سی۔ اسیں حالے مین گیٹ راہیں پارک اندر وڑے ای ساں ساتھوں پچھلی وین وچ شوکت اپنے ساتھی کلاکاراں نال آکھلوتا۔ مینوں تاں ملنا ای سی پر سریندر کور ہوراں نوں ویکھ کے اوس دیاں اکھاں بھر آئیاں اوس نے بڑے ادب نال اوس دے پیر چھوہے۔ سریندر کور نوں مل کے اوس نوں بے انت خشی سی جو اوس دے چہرے توں صاف پڑھی جاندی سی۔ اوہ سانوں اپنے نال ای سٹیج دے پچھلے پاسے اک کمرے وچ لے گیا جتھے باقی ساتھیاں نال جان پہچان کروائی۔ شوکت چاوچ پھلیا نہیں سی سما رہیا۔
پروگرام شروع ہون توں پہلاں اسیں ساہمنے بہ ویکھن لئی جان لگے تاں اوس مینوں اک واری فیر گلوکڑی پائی تے سریندر کور ہوراں دے پیر چھوہے تے کہیا ’’اپنے ایس بچے نوں اج دے پروگرام وچ گائون لئی آشیرباد دیو۔‘‘
سریندر کور نے شوکت نوں بڑے پیار تے اپنایت نال اپنی گلوکڑی وچ لے لیا۔ کلاکاراں وچ اک دوجے لئی ایہہ سین ویکھن جوگ سی۔
گھنٹے کو بعد درشکاں وچ بیٹھی سریندر کور لئی چاء دا کپ خُد اپنے ہتھیں لے کے آیا۔ بندوبستیاں نے شوکت نوں سبھ توں اخیر وچ رات دے 11 وجے سٹیج تے لیاندا۔ شوکت نے سبھ توں پہلاں سریندر کور دی تے میری موجودگی دا اعلان کیتا تے کہیا ’’ساڈے ساریاں لئی کنے خش قسمتی دی گل اے کہ ساڈے وچکار پنجابی دی اوہ مہان کلاکار موجود اے، جتھوں پنجابی گائکی دی شروعات ہوندی اے۔ میری مراد سریندر کور جی توں اے۔‘‘
بھاویں شوکت نوں اپنے ہم وطن سروتیاں توں اپنے چا بھرے اعلان دا اونا جوشیلا ہنکھارا نہیں ملیا، تاں وی اوس دے اپنے چا وچ کوئی فرق نہیں آیا۔ ایسے چا وچ اوس نے اپنا پروگرام اک اجہے گیت نال شروع کیتا جیہڑا ساریاں دھرماں وچلے سانجھ تے نیک خواہشاں دا سنہیا دیندا سی۔ایہہ گیت کینیا دے پنجابی کوی سوہن سنگھ جوش دا سی تے ایس دے بول سن ’’ اللہ اللہ کہو چاہے رام رام کہو …‘‘۔
شوکت نے اجے گیت دے بول بولے ای ہون گے جدوں سروتیاں دی پسری چُپ توں اوہ سمجھ گیا کہ سانجھ تے نیک خواہشاں دے گیت گائون دا اجے ماحول نہیں۔ اوس نوں ایہہ گیت وچے ای چھڈ کے اپنا تیز تال دا گیت ’’کیوں دور دور رہندے ہو حضور میرے کولوں‘‘ شروع کرنا پیا۔ بعد وچ اوس نے ’’جگا‘‘ ، ’’ربا سوہنیاں نوں قید کرا دے ‘‘ توں علاوا کئی ہرمن پیارے گیتاں نال چنگا سماں بنھیا کسے متر دی پسند تے اک غزل وی ’’جب بہار آئی …‘‘ سنائی۔
بھاویں اوس نوں اوس دے سروتیاں ولوں بڑی واہ واہ ملی پر جیہڑا گیت اوس سریندر کور دے مان وچ گائوندا چاہوندا سی، اوس نوں پورا نہ گاسکن دا ہرکھ اوس دے من وچ ضرور قائم رہیا۔ اپنے ایس ہرکھ دا وکھالا اوہ کسے نہ کسے ڈھنگ نال کرنا چاہوندا اے ایہہ وکھالا اوس نے بعد وچ کیتا وی۔
پروگرام ختم ہون اُتے شوکت نے سانوں اپنے ہوٹل جو پروگرام والی جگہ توں نیڑے ای سی چلن دا سدا دتا۔ شوکت دے ساتھی کلاکار ثریا خانم، وغیرہ وی آ بیٹھے ۔اسیں اوس دے کمرے وچ سویر دے چار وجن تک گلاں کردے رہے۔ جدوں ساریاں توں وداعئی لے کے جان لگے تاں شوکت نے کہیا ’’ میں ایتھے اکلیاں کیہ کرنا ایں، میں تہاڈے نال ای ٹر چلدا ہاں، سون نوں تھاں تاں مل ای جائے گی؟‘‘
اوس دے ساڈے نال ایس طرحاں ترپین دا وڈا کارن تاں ایہہ سی کہ اوہ سریندر کور نال بیٹھن تے گلاں باتاں کرن دی خشی لینا چاہوندا سی۔ گھر آ کے کس نے سونا سی؟
گھر آ کے روٹی پانی توں بعد گلاں شروع ہوئیاں تے ایہناں گلاں وچ ای سویر دے ست وج گئے۔
شوکت دی وڈتن ایہہ اے کہ اوہ جو کجھ اندروں اے، اوہ ای کجھ باہروں۔ نہ تاں اوہ اپنے بارے کوئی گل لکوندا اے تے نہ ای اپنے جذبیاں نوں ظاہر وچ کسے جھجک توں کم لیندا اے۔ جے اوس نے اپنا بچپن غریبی وچ کٹیا اے تاں اوہ ایس دا ذکر کردا سنگدا نہیں۔ جے اوہ سمجھدا اے کہ پنجابی بولی دا مستقبل ایس گل وچ اے کہ دوہاں پنجابیاں وچ نیڑتا ودھے تاں اوہ چپ نہیں ہو جاندا، کہ پاکستان دے لوک شاید اجے ایہہ گل سنن نوں تیار نہ ہون۔اوس نے کہیا ’’اللہ تعالیٰ دوہاں پنجابیاں نوں سلامت رکھے۔ جے پنجاب اے تاں اسیں ہاں، سرداریاں سراں نال ای ہوندیاں ہن۔‘‘
اوس نے کہیا، آرٹسٹ تاں سبھ دا سانجھا ہوندا اے۔ سنگیت تاں خشبو وانگ اے۔ کدے خشبو نوں وی تلوار نال کٹیا جا سکدا اے؟
میں کہیا ’’تسیں پنجاب دا اک ورثا لبھن تے سانبھن وچ جیہڑا شاندار کم کیتا اے، اوہ سچ مچ ای سلاہن جوگ اے۔‘‘
اوس نے کہیا ’’جے پنجابی زبان قائم اے تے ودھ پھل رہی اے تاں ایس وچ سبھ توں ودھ حصا سرداراں دا اے۔ پنجابی دی اصلی سرپرستی سرداراں نے ای کیتی اے۔‘‘
سرداراں لئی شوکت دے ایہہ محبت بھرے شبد بڑے ہلاس بھرے ہن پر ایہہ گل بھلنی نہیں چاہیدی کہ ایہہ دھرم نہیں سگوں دھرم اُتے اُسری سیاست سی جس نے پنجابی بولی بارے وتکرے کھڑے کیتے۔ حقیقت ایہہ وے کہ پنجابی بولی اپنی سرجنا تے ودھا لئی جنہاں ہستیاں تے سوجھواناں دی احسان مندی اے اوہناں وچ ہندو، سکھ تے مسلمان وی شامل ہن۔ شوکت ایس گل دی جیوندی جاگدی مثال اے کہ سیاست اپنیاں ساریاں چالاں دے باوجود پنجابیاں نوں اپنی ماں بولی نالوں دور نہیں رکھ سکے گی۔
میں کہیا ’’میری ایہہ تمنا سی کہ جدوں 1997 وچ سریندر جی میرے کول پہلی وار پروگرام کرن آئے سن، اودوں تہانوں دوناں نوں اکٹھیاں پیش کردا۔ مینوں افسوس اے کہ اودوں گل نہ بن سکی۔‘‘
شوکت کہن لگا ’’تسیں مینوں ایہہ گل دسدے تے سہی، میں اپنے خرچے تے آ جانا سی۔ سریندر کور جی نال مل کے گائون دی عزت میرے لئی کسے ملوں مہنگی نہیں سی۔‘‘
شوکت تن بیٹیاں دا باپ اے۔ اوس دا سبھ توں وڈا پتر علی عمران کالج وچ پڑھدا اے تے دو نکے پتر علی عباس تے علی امیر حالے سکول وچ پڑھدے ہن۔
میں پچھیا ’’تہاڈے بیٹیاں وچوں وی کسے نوں گائون دا شوق اے؟‘‘
اوس نے کہیا، شوق تاں ہے تے میں چاہوندا وی ہاں کہ اوہناں وچوں کوئی میری روایت اگے چلائے۔ پر ایہہ گل نرے میرے چاہون اتے منحصر نہیں‘‘۔ شوکت نے کہیا میرا میوزک وچ آئونا تاں اک حادثہ سی۔ میرا اک سپنا پاکستان سول سروس وچ جان دا وی سی پر حالات نے اجازت ای نہ دتی۔
اوس دے بھراواں وچوں سبھ توں وڈا ذاکر نعتاں پڑھدا اے تے اک بھرا عنایت علی لہور ریڈیو تے ہنری وجائوندا اے تے گائوندا وی اے۔
میں کہیا، اج توں پنجاہ سال بعد، سو سال بعد لوک شوکت نوں ضرور یاد کرن گے، ایس لئی کہ اوس نے پنجابی بولی تے پنجابی گائکی دا جھنڈا بلند رکھیا۔
شوکت نے کہیا ’’سہی گل تاں ایہہ وے کہ جے شوکت دا ناں جیوندا رہیا تاں چند اجہے دوستاں دے حوالے نال جیوندا رہے گا، جنہاں وچ اقبال ماہل وی شامل اے۔ ایہہ گل میں ایس لئی نہیں کہہ رہیا ہاں کہ میں ایتھے روٹی کھادی اے۔ ایہہ میں ایس لئی کہہ رہیا ہاں کہ گائکی اپنی تھاں اے پر گائکی دی پرکھ رکھن والیاں دی تھاں کسے گلوں گھٹ نہیں۔‘‘
میں شوکت دا مشکور ہاں کہ اوس نے میرا ناں لینا ضروری سمجھیا حالانکہ اوس دے ناں نوں روشن کرن وچ میرا صرف اینا کو حصا اے کہ ٹرانٹو وچ چلدے میرے ٹی وی پروگرام دے انٹرویو وچ شوکت تے ہور نامور کلاکار نال ہر ہفتے درشن کروادیندا ساں۔
مینوں جس گل اتے سچ مچ مان اے اوہ ایہہ وے کہ میں شوکت تے سریندر کور وچالے ملاپ دا وسیلا بنیا۔ ایہہ دو سنگیت دھاراواں نوں ملائون والی گل سی۔ مینوں ڈاڈھی خشی اے کہ شوکت نے سریندر کور نوں اوہی مان دتا جس دی اوہ پنجابی گائکی دا سروت ہون دے ناطے حقدار اے۔
میں شوکت نوںپچھیا ’’کوئی سنیہا اے جیہڑا تسیں اپنے چاہن والیاں نوں دینا چاہو گے؟‘‘
شوکت نے کہیا ’’میری دلی خواہش اے کہ دنیا وچ پیار، محبت، امن ودھے۔ ایہہ ٹھیک اے کہ کدورتاں دا علاج کسے لقمان حکیم کول نہیں پر شاید فنکار ایہناں دا کوئی علاج لبھ لین۔‘‘
میں کیہا ’’تہاڈی کوئی حسرت؟‘‘
اوس نے کہیا ’’ایس توں سوا ہور کوئی حسرت نہیں کہ میں اپنے دیش وچ ای مراں تے جدوں وی میں مراں تاں میرے دوست ، جتھے جتھے وی ہون، رون ضرور، بھاویں پنج منٹ لئی ای رون۔‘‘
اوس نے گل جاری رکھی ’’پیسا تاں میں چھڈ کے جانا نہیں، انج وی انج لگدا اے۔ جویں پیسے دا تے میرا ویر اے۔ رپر میں اپنے بچیاں نوں دسیا ہویا اے کہ جے تسیں جنگل وچ وی چلے جائوں گا تاں اوتھے وی تہانوں میرے حوالے نال تہاڈا کوئی چاچا، تایا ضرور مل پئے گا۔ ایہی میری اصل کمائی اے۔‘‘
گلاں باتاں وچ رات لنگھ گئی تے سویر دے ست وج گئے۔ میرے کہن اتے اوہ تن کو گھنٹے ستا۔ اُتھ کے نہا دھو کے چاء پانی پی کے جدوں ترن لگا تاں اوس، رنگ سہکدے دل، نے اپنے موڈھے دوالے ولھیٹی ہوئی پشیمنے دی لوئی لاہ کے سریندر کور دے پیراں تے رکھ دتی تے کہن لگا ’’میرا ایہہ ناچیز جہیا نذرانا قبول کرو ، جدوں کدے سردی لگے تاں ایس نوں اپنے پیراں تے رکھ لینا تے اپنے ایس بچے نوں یاد کر لینا ‘‘۔ ایس دیاں اکھاں نم سن تے ایس توں بعد اوہ کجھ نہ بول سکیا۔
ایس دا اک کارن شاید ایہہ وی سی کہ ساڈے نال آ کے اوہ ایس گل دا کفارا ادا کر رہیا سی کہ سانجھ دا جیہڑا گیت اوس نے سریندر کور دے مان وچ گائونا شروع کیتا سی، اوس نوں اوہ پورا نہ کر سکیا۔ اپنے لوکاں دی تھوڑ دلی لئی اوس ولوں افسوس دا ای اک وکھالا سی۔
ایہہ اوہ پل سی جدوں سنگیت سرحداں دے آ ر پار ویہندا محسوس کیتا جا سکدا سی تے انسانی رشتیاں دے پھُل اپنے ہزار رنگاں تے خشبوئیاں نال کھڑدے ہوئے نظر آئوندے سن۔