بندہ بندے نوں مارے گا

وسعت اللہ خان

اج توں پنجاہ ورھے پہلاں اقوام عالم نے معدوم حیاتیات و نباتات دے تحفظ دے عالمی کنونشن (سائٹس) تے اتفاق کیتا سی تے ہن اک سو بیاسی ملکاں تے یورپی یونین اوہدے ممبر نیں۔ اوہناں تے لازم اے کہ اوہ جنگلی حیاتیات دے تحفظ لئی نہ صرف بین الاقوامی قنوناں تے عمل کرن سگوں مقامی سطح تے وی موثر قنون سازی کرن۔ آخر سانوں جنگلی حیاتیات و نباتات دے بارے ایناں حساس کیوں ہونا چاہیدا اے‘ جنگلی پودیاں تے جانوراں لئی نہیں سگوں اپنی بقاء لئی‘ جے اسیں ایہناں دا تحفظ نہیں کراں گے تے ایہناں نوں زندہ رہن لئی ضروری رقبہ‘ خوراک تے عدم مداخلت والا ماحول نہیں دیاں گے تے فیر اوہ گھٹدے چلے جان گے تے قدرت نے جو حیاتیاتی دائرہ تخلیق کیتا اے اوہ وی ختم ہو جاوے گا۔
بری خبر ایہہ وے کہ ایہ حیاتیاتی دائرہ ادھے توں ودھ ٹُٹ چکیا اے۔ 1970ء توں ہن تک معلوم جنگلی حیات سٹھ فیصد تک گھٹ چکی اے۔ رفتار ایہو رہی تے اگلے ویہہ ورھیاں وچ ساڈے نواسے نواسیاں اکثر چرند‘ پرند تے بحری مخلوق صرف فوٹواں وچ ای ویکھ پان گے تے ایہ فوٹواں ویکھن والی وی غالباً ایہ آخری نسل ہووے گی پر جیویں ہوندا اے ہر معاہدے تے ہر ادارے وچ شکار تے شکاری نال نال شامل ہوندے نیں۔ سائٹس کنونشن دے تحت پودیاں دی تقریباً تریہہ ہزار تے جانوراں دی چھ ہزار قسماں نوں قنونی تحفظ حاصل اے۔ ایہناں وچوں اکثر دی تجارت منع اے تے کجھ دی مشروط یاں کنٹرولڈ تجارت دی اجازت اے۔ اج ایس سائٹس کنونشن دی تشکیل دے پنجاہ ورھے بعد وی ایہ عالم اے کہ ہر ورھے ڈھائی کروڑ ایکٹر دے مساوی جنگل صاف کیتا جا رہیا اے۔ دنیا دا پھیپھڑا کہے جان والے ایمیزون نوں لالچ دی چھری نال عقل دے انھے جہناں دیاں اکھاں تے منافعے دی پٹی بجھی اے ٹوٹے ٹوٹے کرکے مسلسل ختم کر رہے نیں۔
کانگوبیسن دا استوائی جنگل ایمیزون دے بعد کرہ ارض دا دوجا پھیپھڑا اے تے اوتھے اک دوجے دے خون دی پیاسی مغربی کمپنیاں دی پروردہ مقامی مسلح ملیشیاواں خام معدنیات‘ قیمتی لکڑی تے قیمتی چرند پرند لٹ کے تے شکار کرکے نہ صرف اپنا خرچا پورا کر رہے نیں سگوں ایس خام مال نال چین‘ یورپ تے امریکہ دی فیشن انڈسٹری‘ کنسٹرکشن انڈسٹری‘ الیکٹروانکس‘ ادویہ سازی تے سائنسی لیبارٹریاں دی تجرباتی بھکھ دا منافع خور ڈھڈ بھر رہے نیں تے بھکھ اے کہ مسلسل بھڑکدی جا رہی اے انج دے ای انساناں لئی حضرت علیؓ ہوراں دا قول اے کہ کجھ پیٹ صرف قبر دی مٹی ای بھر سکدی اے جس انھے واہ انداز نال استوائی جنگلات نوں قیمتی لکڑی تے جڑی بوٹیاں توں خالی کیتا جا رہیا اے ایہدے پاروں دنیا دی ادھی آبادی نوں صحت دے ڈاڈھے خطرے لاحق نیں۔
سائٹس نوں بنے پنجاہ ورھے لنگھ چکے نیں۔ ایہناں پنجاہ ورھیاں وچ جنگلی حیاتیات دی غیرقنونی تجارت دا حجم دس توں ترئی ارب ڈالر ورھے وار دسیا جاندا اے۔ منشیات تے ہتھیاراں دی منافع بخش تجارت دے بعد جانوراں دی غیرقنونی تجارت سب توں ودھ منافع بخش جرماں وچ تریجے نمبر اُتے اے۔ ایہدا اندازہ ایس طرح لائو کہ گینڈے دے اک کلو سنگھاں دی عالمی منڈی وچ قیمت اک کلوکوکین‘ اک کلو ہیروئن تے اک کلو سونے دی ویلیو توں وی دونی اے۔ ایسے پاروں افریقہ سفید گینڈے توں خالی ہو چکیا اے تے بھورے گینڈے دی نسل بس کجھ ورھے دی مہمان اے۔ ہاتھی دند نے ہاتھی دی نسل ای ختم ہون دے کنڈھے تے اپڑا دتی۔ ایہدا اندازہ ایس طرح لائو کہ 1979ء وچ افریقہ وچ تیراں لکھ ہاتھی سن اگلے دس ورھیاں وچ 1989 ایہناں دی گنتی چھ لکھ رہ گئی۔ 2010-12 دے درمیان ہور اک لکھ ہاتھی قتل ہوئے۔
بہت سارے جانور صرف ایس لئی مارے جاندے نیں کیوں جے اوہناں دی کھل دی عالمی فیشن انڈسٹری نوں ضرورت اے۔ ایس لالچ وچ شیر‘ چیتے‘ ہرن‘ بارہ سنگھے‘ سیل مچھی‘ فروالے جانور غرض سارے ای ختم ہون دے کنڈھے تے اپڑا دتے گئے۔ مردانہ قوت دیاں دوائیاں دی تیاری وچ کجھ نایاب چرند و پرند دے عضویات دی مانگ کدی گھٹ نہیں ہوندی۔ حالاں کہ سائنسی طور تے ایہ گل ثابت ہو چکی اے کہ ایہناں جانوراں دے لحمیاتی اجزا دے استعمال نال جنسی قوت دی بڑھوتی دا کوئی لینا دینا نہیں۔ اُتوں ہور قیامت ایس ہوس نے ڈھائی اے کہ نایاب جانوراں دا گوشت کھانا اسٹیٹس سمبل اے تے ایہ بذات خود ارباں ڈالر دی مارکیٹ اے۔ مثلاً پوری پوری شارک ایس لئی مار دتی جاندی اے کیوں جے اوہدے بازوئواں نال بنن والا سوپ امیراں دی عیاشی وچ شمار ہوندا اے۔ زیبرے دی کھل جنی مہنگی وکدی اے اوہدے گوشت دی وی اونی ای مانگ اے۔ حالاں کہ زندہ باندراں دا مغز تے زندہ سپ دا لہو وی اک ڈیلیکسی شمار ہوندی اے۔ ایہدا خمیازہ انسان نوں ایبولا‘ برڈفلو تے کرونا دی شکل وچ بھگتنا پے رہیا اے۔ ایہ بیماریاں جانوراں تے انساناں وچکار قائم نیچرل بیریئر توڑن دی سزا اے ۔
٭٭٭