رواداری

اسیں اوہ تصویر خراب نہیں کرنا چاہندے جہدے وچ سانوں اپنی شکل چنگی لگدی اے

رابعہ رحمان

بھگت کبیر داس تے صوفی شاعر میاں محمد بخش نے سمجھان لئی اوس بھیڑیے دی کہانی سنائی جہڑارات ویلے شیشیاںنال بنی کسے عمارت وچ وڑ گیا۔ سویر ہوئی تے اوہنے ویکھیا کہ اوہ چاروں پاسیوں بھیڑیاں وچ گھر چکیا اے۔ اوہنوں خوف محسوس ہویا تے اوہنے غرا کے اوہناں بھیڑیاں نوں خوفزدہ کرنا چاہیا تے فیر جدوں اوہدی اپنی آواز گونجی تے اوہ سمجھیا کہ سارے بھیڑیے ایہدے اتے غرا رہے نیں۔ ایہدے خوف وچ وادھا ہویا تے اوہنے حملہ کر دتا تے فیر اوہنوں انج لگیا جیویں ساریاں نے ایہدے اتے حملہ کر دتا اے۔ شام ویلے ایس عمارت دا مالک آیا تے اوہنے ویکھیا فرش اتے ہر پاسے بھیڑیے دا لہو پھیلیا ہویا سی یعنی بھیڑیا اپنے عکس نال لڑدا لڑدا مر چکیا سی۔
ایس کہانی توں سانوں پتہ چلدا اے کہ جے اسیں مسئلیاں دے حل دی مہارتاں سکھ وی جائیے‘ رواداری دی اہمیت جان وی لیے لیکن جے اسیں اپنے ویکھن دا ڈھنگ نہ بدلیے تے مسئلے حل نہیں ہو سکدے۔ جدوں تک ساڈے ویکھن دا زاویہ نہیں بدلدا ‘ ساڈی مہارتاں تے علم بے سود اے جدوں تک اسیں دوجیاں نوں اپنے توں وکھ کر کے تے سلجھائو‘ مکالمے تے عدم تشدد دے اصولاں دے چانن وچ رواداری دے رستے اتے چلدے آں تے فیر امن دی منزل پالدے نیں۔ اسیں دنیا وچ زندہ ای ایس لئی آں کہ ایہہ سارے ساڈے نال نیں تے اسیں سارے جین وچ اک دوجے دی کسے اک نسل نوں دوجی نسل توں ممتاز نہیں سمجھدے تے نہ ای کسے اک نسل یا گروہ نوں خالص رکھن لئی نسل کشی دی حمایت کردے آں۔ کسے اک گروہ دا حصہ نہیں بن سکدے جہدا مقصد کسے دوجے گروہ دے خلاف نفرت تے تعصب پھیلانا ہووے۔ اقلیتی گروہواں دے خلاف نفرت پھیلان تے تشدد کرن دا مرتکب نہیںہو سکدے۔ دوجیاں دے مذہبی تے نظری آزادی دے حق نوں تسلیم کردے آں۔ اختلافات نوں مخالفت سمجھن دے بجائے دوجے دا نقطہ نظر سمجھن دی کوشش کردے آں۔ بحث تے مناظرے دے بجائے مکالمے اتے یقین رکھدے آں۔ تنازعہ دی صورت وچ ایسا حل تلاش کرن دی کوشش کردے آں جہدے وچ کسے نوں شکست دا احساس نہ ہوئے تے مسئلے وی حل ہو جان۔ اختلافات نوں سمجھدے ہوئے مشترکات اتے نظر رکھد ااے یعنی ایہدی نظر اوہناں مقاماں نوں تلاش کردی اے جتھوں تعلقات نوں جوڑیا جا سکدا اے۔ بولن دے علاوہ سنن دے فن وچ وی ماہر ہوندا اے۔ مسئلے تے لوکاں نوں وکھ وکھ کر کے ویکھن دی اہلیت رکھدے ہوئے مسئلیاں اتے سختی تے لوکاں اتے نرمی دا تے گفتار تے عمل وچ عدم تشدد دا اصول اپناندا اے۔ دوجیاں نوں مصیبت وچ ویکھ کے مذہب تے عقیدہ تبدیل کرن دی نیت نال نہیں بلکہ خالص دردمندی دے جذبے دے تحت دوجیاں دی مشکلاں دور کرن دی کوشش کردا اے۔
رواداری کجھ مہارتاں‘ علوم تے رویاں دا تقاضا کردی اے۔ روادار انسان دی درج بالا خصوصیات ایہہ وی ظاہر کردیاں نیں کہ رواداری ویکھن‘ جین تے عمل کرن دا اک حیات دوست زاویہ اے‘ اک روادار انسان زندگی‘ معاشرتی تے لوکاں نال تعلقات نوں وسیع تناظر وچ ویکھدا اے۔ لہٰذا رواداری تے تعمیر امن دی ایہہ مہارتاں سکھن توں پہلے زندگی تے زندگی نال جڑے اپنی ضد دی نفی کر کے اوہنال نال گل بات کرنا پسند نہیں کردے تے اوس ویلے تک اسیں اپنے ای عکس نال لڑدے رہندے آں۔ جدوں تک اسیں دوجے فریق نوں دشمن سمجھدے رہنے آں۔ سانوں ہر دم ایہہ خوف رہندا اے کہ اوہ سانوں نقصان پہنچان والا اے۔ انج وی ہوندا اے کہ اسیں مسئلیاں دا حل تلاش کرن دے بجائے محض ایس گل توں خوشی حاصل کرن لگدے آں کہ دوجا غلطی اتے اے۔ اسیں حق اتے آں تے دوجا باطل اے۔ جدوں اسیں دوجے نوں غلط سمجھن توں لطف اٹھان لگدے آں تے تنازعہ ای ساڈا مشغلہ بن جاندا اے۔ ایہہ ساڈے ویلے دا مصرف تے ساڈی شناخت بن جاندا اے۔ اسیں سمجھنے آں کہ اسیں تنازعہ دی وجہ توں پہچانے جانے آں تے جدوں تنازع نہیں رہوے گا تے اسیں وی نہیں رہواں گے۔ ایہہ وی ہوندا اے کہ اسیں ایس انتظار وچ رہنے آں کہ دوجیاں نوں اپنی غلطی دا کدوں احساس ہوئے تے ساڈے توں معافی منگن آ جاوے۔ ایہناں ساری گلاں توں ظاہر ہوندا اے کہ اسیں ایس لئی مسئلے حل نہیں کرنا چاہندے کیوں جے اسیں مسئلیاں توں نفسیاتی لطف اٹھا رہے ہوندے آں۔ ایس صورتحال توں لطف اندوز ہون والیاں دی مثال ایسے بچے دی اے جہڑا کوئی ایسا تیز دھار پتھر چبا رہیا ہووے جہڑا اوہدا منہ زخمی کر رہیا ہووے لیکن اوہ اپنا لہو ایس دھوکے وچ چوسدا رہندا اے کہ پتھر توں رس نکل رہیا اے۔ تنازعیاں توں لطف اندوز ہون دے علاوہ اکثر صورتاں وچ اسیں ایس لئی مسئلیاں اتے سنجیدگی نال غور نہیں کرنا چاہندے کیوںجے اسیں ذمہ واری توں بچنا چاہنے آں اسیں دوجیاں اتے ذمہ واری پا کے اپنے آپ نوں درست سمجھن دی کوشش وچ رہنا چاہندے آں۔ اسیں اوہ تصویر خراب نہیں کرنا چاہندے جہدے وچ سانوں اپنی شکل چنگی لگدی اے۔