‘‘ امین خیال ! پنجابی دا روشن تارا ’’

ڈاکٹر صائمہ بتول

اسیں جاننے آں کہ انسان نہیں جیوندا سگوں اوہدے چنگے عمل تے کم جیوندے نیں تے یادگار بن جاندے نیں ۔ امین خیال ہوریں وی اج ساڈے وچکار اپنے کماں وجہوںموجود نیں ایہو جہیاں ہستیاں بارے ہی میاں وارث شاہ ہوراں فرمایا اے۔
وارث شاہ اوہ سدا ای جیوندے نیں
جنہاں کیتیاں نیک کمائیاں
امین خیال ہوراں نے زبان و ادب دے کھیتر خاص کر پنجابی زبان و ادب دی جو سیوا کیتی اے۔ اوہ نویکلی اُچیچی تے صلاہن جوگ اے۔

گوجرانوالہ دی دھرتی ایس حوالے نال بڑی زرخیز تے بھاگاں والی اے کہ ایس نے بڑے ای مہان تے وڈے مان یوگ ادیباں، شاعراں، سوجھواناں تے پنجابی ادب دے کامیاںنوں جنم دتا۔ جناب امین خیال ہوریں وی ایس دھرتی دے ای سپوت نیں جنہاں پنجابی زبان تے ادب دی چوکھی سیوا کیتی تے صرف پنجابی وچ ای نہیں سگوں اردو زبان وچ وی اوہناں بھرواں کم کیتا۔ جیکر شاعری دے کھیتر تے جھات پائیے تاں پتہ لگدا اے کہ اوہناں شاعری دی لگ بھگ ہر صنف وچ طبع آزمائی کیتی اے۔ جیویں دوجے پنجابی شاعراں وانگ اوہناں حمد تے نعتاں تاں لکھیاں ای نیں پر ایس توں اڈ اوہناں غزل، نظم، قطع، ماہیا ،بولی تے دوہے وی لکھے نیں۔ اوہناں دیاں شاعری دیاں کل یاراںکتاباں چھاپے چڑھیاں نیں جنہاں وچ پھہاراں، چماسے باغاں وچ کوئل بولے، شرلاٹے، سولاں، سرسرداری تے کِن من خاص طور تے اُچیچا مقام رکھدیاں نیں۔ امین خیال ہوریں ادب دے کھیتر وچ اوس خوشبو وانگ نیں جیہڑی اپنے بارے آپ دس پائوندی اے نہ کہ اوہدے بناون والے نوں ایہدے بارے دسنا پوے، امین خیال ہوراں دی ادبی سیوا اوہناں دی ہون دا ثبو ت اے۔
پنجابی ادب اپنی حیثیت وچ اک انملا تے ودھیا ادب اے جیس نوں شنگھارن والیاں وچ امین خیال ہوراں دا وی حصہ اے تے ہن ایہہ گل ہور خوش آئند تے باعث تسلی اے کہ امین خیال ہوراں دیاں وارثاں اوہناں دی ادبی جائیداد نوں وی سانبھن دا چارا کیتا اے تے پنجابی زبان دے ایس اَنملے ہیرے دیاں قیمتی لکھتاں نوں کل کلام دی شکل وچ چھپوا کے نہ صرف اپنے پورکھ نال محبت دا ثبوت دتا اے سگوں پنجابی ماں بولی تے ادب دا وی مان ودھایا اے۔ ایتھے اک ہور مان یوگ ناں اکھوں اوڈھر نہیں کرنا چاہی دا۔ جنہاں امین خیال ہوراں دیاں ساریاں ادبی خدمتاں نوں اک تھاں اکٹھا کر کے آون والے پنجابی پڑھیہاراں تے کھوجکاراں دیاں منزلاں سوکھیاں کیتیاں نیں۔ ڈاکٹر شاہدہ پروین تارڑ ہوراں امین خیال تے پی ایچ ڈی دا مقالہ لکھ کے پنجابی زبان و ادب دے ایس نویکلے کامے دی سیوا نوں سہران دا چارا کیتا اے تے ایہہ ثابت کیتا اے کہ اوہ شخصیت جنہاں تے مقالہ لکھ کے پی ۔ایچ۔ ڈی دی ڈگری لئی گئی اے۔ اوہ آپ پی ۔ ایچ ۔ ڈی نہیں سن پر اوہناں دے نویکلے کم تے ادب لئی اوہناں دی انملی سیوا نے اوہناں نوں ایہہ مان بخشیا کہ اج اوہناں دی اوس ادبی سیوا وجہوں اوہناں تے پی ایچ ڈی دا مقالہ لکھیا گیا اے۔ ایہہ نہ صرف امین خیال ہوراں دے ٹبر لئی سگوں پنجابی ادبی ٹبر لئی وی بڑے مان دی گل اے۔

اردو تے پنجابی زباناں دا ادبی گھیرا جنہاں اُچیاں تے سُچیاں ہستیاں دیاں علمی ادبی خدمتاں نال بھریا پیا اے۔ امین خیال دا ناں وی اوہناں وچ گنیا جاندا اے۔ اوہ اجہی شخصیت نیں جنہاں تے پنجابی زبان تے فن دوہاں نوں مان اے۔ اوہناں دی قلم نال کھلرے موتی پنجابی زبان تے ادب دا انملا خزانہ نیں۔ علمی ادبی سیوا توں اڈ اوہناں تدریسی خدمت دا گویڑایتھوں لایا جا سکدا اے کہ ویلے توں موہرے ریٹائرمنٹ لین توں مگروں اوہناں اپنے پنجابی دے شاگرداں نوں آکھیا کہ اوہ کسے وی ویلے پنجابی تدریس لئی اوہناں کول آ سکدے نیں۔ امین خیال ہوراں دا تعلق کسے ادبی علمی پروار نال نہیں سی اوہ آپ دسدے سن کہ اوہناں دے نا نکیاں وچوں اک ماما تے دادکیاں وچوں اک پھوپھی قرآن پاک پڑھی ہوئی سی جد کہ رسمی یا دنیا وی تعلیم دا اُکاناں وی نہیں سی۔ اوہ دسدے سن کہ نکیاں ہوندیاں پنڈ دے لوکی اوہناں دے مامے کولوں قصے کہانیاں سنن لئی آئوندے سن کیوں کہ اوہ اسلام دیاں کتاباں پڑھے ہوئے سن تے اردو پنجابی پڑھ لیندے سن۔ امین خیال ہوریں جدوں اپنے نانکے جاندے تاں لوکی اوہناں تے اوہناں دے مامے وچکار پڑھن دا مقابلہ کرواندے تے ویکھ کے خوش ہوندے تے ایس موقعے تے امین خیال ہوراں دی ماسی اوہناں دے مامے نال لڑ پیندی کہ بال دا سر کھپائوندے او۔ امین خیال ہوریں اپنے گھر وچ اوہ موہرلے انسان سن جیہڑے نہ صرف پڑھن لئی اگے نکلے سگوں اپنی محنت تے حوصلے نال علمی ادبی دنیا وچ اک وکھرا ناں بنایا۔
لکھاری یاں شاعر سماج دے حساس ترین لوک ہوندے نیں اوہ جو کجھ وی اپنے آل دوالے ویکھدے نیں تے اپنے اندر محسوس کردے نیں اوہناں نوں شبداں دا بانا پوا کے لوکائی دے ساہمنے لکھت دی صورت وچ لے آئوندے نیں۔ امین خیال ہوراں دیاں وکھوکھ لکھتاں شاعری دیاں وکھووکھ صنفاں راہیں نویکلے احساساں، خیالاں تے جذبیاں دی سُتھری ترجمانی کردیاں نیں۔ امین خیال ہوریں کئی لکھتاں دے امین نیں۔ اوہناں دی لکھت “ناراں طلے دیاں تاراں” اپنی تھاں نویکلی اے تے اج دے دور وچ جیہڑی Women Empowermentدی گل ہو رہی اے امین خیال ہوراں ایہہ لکھت خاص زنانی شاعراں تے لکھ کے زنانی دے مقام مرتبے نوں منن دا آہر کیتا اے۔ ایس کتاب وچ اوہناں نہ صرف زنانی شاعراں دا ذکر کر کے اک جاندار تذکرہ ترتیب دتا اے سگوں ایس کتاب دے مڈھ وچ زنانیاں بارے وکھووکھ آرٹیکل لکھ کے زنانی دی ایس دنیا وچ اہمیت نوں تسلیم کیتا اے۔ امین خیال ہوراں دیاں ادبی خدمتاں ڈھیر نیں تے اوہناں دی ہر اک لکھت اپنی تھاں اک مکمل تے بھرواں تاثر رکھدی اے پر جیس کتاب یا شعری صنف نے مینوں ساریاں توں ودھ متاثر کیتا اوہ اوہناں دے دوہیاں دی کتاب کِن مِن اے۔ دوہے ہندی زبان دی مشہور صنف اے ایس شعری صنف وچ ساڈی تہذیب تے ساڈی ثقافت دا رنگ اے ساڈی زمین دی مٹی دی خوشبو اے۔ دوہے لکھناکوئی سوکھا کم نہیں پر امین خیال ہوراں ایس صنف نوں ٹیسی تے اپڑایا اے۔ اوہناں دی نکی جہی کتاب کِن مِن وچ اوہناں دوہے لکھے نیں۔ ایہناں دوہیاں وچ امین خیال ہوراں دی بیان دی سادگی، سلاست ، روانی، جادو بیانی، کلام دی چاشنی تے قادر الکلامی دا جاندار ثبوت لبھدا اے اوہناں دے دوہے جذبات نگاری دا اجہیا مکمل نمونہ نیں کہ پڑھ کے دل عش عش کر اُٹھدا اے تے اک اک شبد اپنے اند رجذبیاں دا ہڑھ سموئی بیٹھا اے جویں لکھدے نیں:
جا ری پُروا بیرنے پُر پُر نہ ترسا
سانول جو نہ آوت ہے تو تُوں مت گِھرگھر آ
کلام وچ صوفی رنگ اندروں پیدا ہوندا اے جے طبیعت تے مزاج وچ تصوف ہووے تاں ای کلام وچ دسد ا اے ایہہ ای کارن اے کہ امین خیال ہوراں دے دوہے الہامی تے صوفیا نہ رنگ نال رنگے پئے نیں مطلبی دنیا چڑھدے نوں پوجنا تے پگاں نوں سلام کرن دی گل اوہناں بڑے من کھچویں ڈھنگ نال اِنج کیتی اے۔
کوئی مرے دُکھ پیڑ میں کوئے گائے ملہار
کون کسوکا سا جنا! سب مطلب کے یار
دنیا دی بے ثباتی ناپائیداری تے عارضی پن بارے ہر صوفی شاعر نے لکھیا اے تے لوکائی نوں ایس عارضی حیاتی وچ ہمیشگی دی زندگی لئی کم کرن لئی پر یریا اے اوہناں دی ایس ریت نوں اگے ٹور دیاں امین خیال ہوراں وی اپنا حصہ پایا اے تے نویکلے ڈھنگ نال اپنے وچاراں دی مالا پروئی اے لکھدے نیں۔
نِرمل نِرمل مکھڑا، کومل کومل روپ
پھُک ویسی اُڑ جائے یہ جوبن کی دھوپ
جیہدا کھائیے اوہدے گیت گائیے ایہہ رنگ خالصتاً صوفیانہ رنگ لگدا اے۔ امین خیال ہوراں وی رب دے ذکر دی تلقین کیتی اے جیویں بابا فرید ہوراں کیتی کہ “جو سر سائیں نہ نیویں سو سر کپ اُتار” امین خیال ہوراں ایس خیال نوں اپنے دوہے راہیں اِنج بیان کیتا اے۔
جس کی ہے تو بانسری گا اُسی کے گیت
جب لگ آخر ٹوٹ نہ جائے سانس کی کچی پیت
سمجھ شعور تے حکمت دانائی دیاں گلاں اِنج کردے نیں کہ اِک نکے جہے دوہڑے وچ وڈے توں وڈا موضوع بیان کر جاندے نیں کہ سمندر کوزے وچ بند ہویا معلوم ہوندا اے۔ تے اپنی میں نوں اپنے نفس نوں تے اپنی انا نوں گواون دی گل انج کردے نیں
شام کے کارن شام کو منوا نہ ترسا
جے تیں پانا شام کو اپنا آپ گوا
نقطہ چینی دوجیاں دے کماں وچوں کیڑے کڈھنا دوجیاں نال آس لائی رکھنا پر اوہناں دے نقطہ نظر نوں نہ سننا سوائے تکلیف دے کجھ نہیں دیندا۔ ایس حوالے نال بڑا ای سوہنا دوہا جس نوں ضرب المثل دا مقام دتا جا سکدا اے جویں۔
غیر کی آنکھ کا تنکا دے دکھائی اسکو تیر
اپنی آنکھ کا نظر نہ آوے مور کھ کو شہتیر
رب دی واحدانیت اوس دی یکتائی تے توحید دا اعتراف ساڈے ایمان دی نیہہ اے ایس نقطے نوں لگ بھگ ہر پنجابی شاعر اپنے ڈھنگ نال بیانن دا چارا لایا اے پر امین خیال ہوراں دے دوہے وچ دوئی دی نفی کردیاں تے اک دی صحیح کردیاں لکھیا اے۔
سجنی ! ہم تم اک ہیں کوئے نہ ہمرے بیچ
ایکت والے اونچ ہیں دوئی راکھیں نیچ
اسیں آکھ سکنیں آں کہ امین خیال ہوراں دے دوہے لافانی خوبیاں نال پروچے ہوئے نیں تے ہر اک دوہا اپنی تھاں اک مکمل مضمون جاپدا اے۔