سوہنا تے سُلکھنا غزل پراگا لُوں لُوں رچیاں پیڑاں

”لُوں لُوں رچیاں پیڑاں” قیصرمحمود گورایہ دا غزل پراگا اے۔
میاں محمدبخش ہوراں فرمایا سی:
جو شاعر بے پیڑا ہووے سخن وی اوہدے رُکھّے
قیصرمحمود گورایہ پیڑاں دی پنڈچُک کے ”لُوں لُوں رچیاں پیڑاں” دا ہوکا دیندیاں ہویاں اپنا غزل پراگا پنجابی ادب نوں دان کر رہیا اے۔ جنہاں پیڑاں دا اوہ ذکر کردا اے ایہ انفرادی وی نیں تے اجتماعی وی ۔ معاشرے وچ وسن والے ہر منکھ دے نال ایہ پیڑاں سفر کردیاں نیں۔ ایہ پیڑاں اصل وچ منکھ دے سریر دا حصہ نیں تے اوہدیاں ناڑاں وچ اوہدے لہو دے نال نال چلدیاں نیں تے اپنی ہونددا احساس دواندیاں رہندیاں نیں۔ کدرے ایہ محرومی دی صورت وچ، کدرے ہجر دے کرلاٹ بن کے، کدرے ایہ پیڑاں تِکھیاں تے کدرے مٹھیاں مٹھیاں چوبھاں کراندیاں نیں:
سوچ لے قیصر مونہوں کڈھن توں پہلاں
کر لیئے جے گل ویاہنی پیندی اے
قیصر محمود گورایہ پنجابی شاعری دے حوالے نال اپنی نویکلی پچھان رکھدا اے۔ اوہدے ادبی پندھ اُتے جھاتی ماریئے تے سانوں اوہدیاں لکھتاں وچ سادگی تے سہپن دے چاننے لاٹاں ماردے نظریں آئوندے نیں۔ اوہ پنجاب دی سوہنی ستھری تے نرول فضا وچ حیاتی گزارن والا منکھ اے تے اوہدے وچاراں وچ وی خلوص، وفا ، احساس تے پیار دا چاننا لبھدا اے۔ اوہنے جہڑی صنف وچ شعر الیکے اوہدے وچ اپنی رہتل اپنی وسوں تے اپنی ہونددی گل کیتی اے۔ پیار جذبیاں دا ظہار وی اوہ کھل ڈھل کے کردا اے۔ لوک صنف ماہیا ہووے یا نکی نظم، اوہدی فکر دا مہاڑ کھیتاں، کھوہاں، مدھانیاں تے چھنکاراں ول ضرور ہوندا اے، ایہ گل نہیں پئی اوہدی حساس اکھ نھیریاں تے دکھاں ول نہیں پھردی اوہ روشن سینہ رکھدا اے تے انساناں نال ہون والے ظلماں تے جُھردا وی اے۔ اوہ آکھدا اے:
نویں تہذیب کھو لئی سانجھ
نکھیڑے پئے بھراواں وچ

نفرت دے نال جہڑا نفرت کردا اے
اوہدے گل وچ پیار دی گانی پیندی اے

بڑے سال پہلاں گوا کے کسے نوں
اجے تک میں ہتھاں نوں ملدا پیا واں

چلو منیا ترا وچھڑن مرے دل نوں گوارا نہیں
ترے باجھوں میں مر ای جاں میں ایہناں بے سہارا نہیں
قیصر دی غزل وچ رنگارنگی تے تنوع نظریں آئوندا اے جہڑا اوہدے مشاہدے تے مطالعے دی دس پاوندا اے۔ اوہدی غزل وچ سماجی رہتل دے لشکارے وی نمایاں نیں۔ اوہ اپنے وسیب، اپنی مٹی، اپنی اقدار دیاں گلاں اپنی غزل وچ سوہنے رنگ ڈھنگ نال الیک کے ایہدے سہپن نوں ودھان وچ اپنا حصہ پا رہیا اے ۔ قیصر دی غزل دے کجھ شعر ویکھنے آں:
دیوا لج دا بالدی چُنی
شرم حیا نوں پالدی چُنی
دیس پنجاب اچ ساتھن ہوندی
دھی دے اک اک وال دی چُنی

چپ رہواں تے کنس گوانی پیندی اے
سچ بولاں تے جیبھ وڈھانی پیندی اے
قیصر نے اپنی غزل وچ اوہناں موضوعاں نوں وی الیکیا اے جنہاں نال ساڈا اٹوٹ رشتہ اے۔ اوہنے تاریخی حوالے نال وی گلاں ٹورن دی بھرپور کوشش کیتی۔ محاورہ، استعارہ، تلمیحات نال وی اوہنے اپنے شعراں نوں سجایا سنواریا اے۔ قیصر دی غزل وچ ساڈا سماج وی جھلکارے ماردا تے ساڈی تاریخ وی ساہ لیندی اے۔ ایس سوہنی لکھت وچ لیکھک اوہدا آل دوالا، رہن سہن تے ویلے دی سینسی بیلٹی بولدی اے۔ شاعر اپنی تخلیقی قوت نال جہڑے پیکر تراشدا اے اوہ ساڈے وسیب دا منہ مہاندرا نیں۔ دنیا وچ انساناں نال انساناں دے ورتاریاں نیں جہڑا جنگل اگایا اے۔ سازشاں تے سرکشیاں سماجاں تے معاشریاں وچ جہڑا ہنیر ونڈیا اے اوہدے تے وی قیصر دا قلم سوہنے سبھارلڑدا اے، اوہ ظلم نوں نند دا اے تے انصاف دی سویر دا ہوکا دیندا اے۔ اوہدا رشتہ مظلوم کشمیریاں لئی بے لوث اے۔ کجھ شعر ویکھنے آں:
پتھر دی اس دنیا دے وچ رُلدے ویکھے
قیصر لُس لُس کردے ہیرے بے تقصیرے
آزادی لئی مردے پئے جے وچ کشمیر دے
کنیاں بھیناں دے نت ویرے بے تقصیرے
نِت سڑکاں تے ڈاکواں ہتھوں راہی وچارے
لُٹے جاندے بے تدبیرے بے تقصیرے

مٹی گلچھدی اے پئی سونا اساڈے لئی
دھرتی دی حدوں ودھ ایہ عنایت اے قیمتی

قیصر کلی اپنی جان بچاون لئی
ظلماں اگے نسلاں سکنے پئیاں نیں
آزادی دا سورج کسلے چڑھنا اے
وچ کشمیر دے فجراں سکنے پئیاں نیں
دیس پیار اک ایسا جذبہ اے جہدے نال ہر دل سرشار اے۔ ایس دی محبت دا تقاضا اپنی وکھری بہار رکھدا اے، دیس پیار دی محبت نال بھجے ہوئے قیصر دے شعر سوہنی ڈھلک وکھاندے نیں۔ وطناں توں دور وسن والیاں دے وچار تے جنت دھرتی توں نکل کے پردیس وچ جہڑیاں اوکڑاں دا سامنا کرنا پیندا اے ایہدے بار ے وی قیصر بڑی سہان تے سوجھ بوجھ رکھدا اے۔ رشتیاں تے رویاں تے وی بڑی حساسیت نال قلم چُکدا اے تے معاشرتی حقیقتاں تے رشتیاں دے احترام اگے سر نیوندا اے۔
ککھاں ورگی دولت دے لئی وچ پردیساں
لکھاں ورگا دیس گوا کے بیٹھے آں

پردیساں نوں کٹنا اسراں جسراں دوزخ جھلنی
اپنے دیس دا چپہ چپہ جنت ورگا جاپے

ماں دے مونہوں نکلیاں قیصر
جان فضول دعاواں کسراں

قیصر مرا یقین نہیں بلکہ ایہ ایمان اے میرا
اوہنوں کوئی پرواہ نہیں ہوندی جس دے سر تے ماپے
قیصر دی غزل محبت تے پیار دے لطیف جذبیاں تے اُسری اے زندگی دی دھپ چھاں وچ پنگرن والے پیار نوں اوہناں اپنی غزل دا مکھ موضوع رکھیا اے تے ایہدے اندر اپنے پیار دے سارے رنگاں نوں بڑی نویکلتا نال اُلیکیا تے عشق دے رس نال بھر دتا اے۔ بھاویں ہجر ہووے تے بھاویں وصال ہووے اوہناں دوہاں موسماں دیاں لذتاں دا سواد لیا اے تے اوہنوں غزل دی شکل وچ ”لُوں لُوں رچیاںپیڑاں” دے راہیں ساڈے سامنے لیاندا اے۔ کجھ شعراں دا سواد چکھنے آں، ایہناں شعراں وچ سانوں دو نویں موسم ویکھن نوں ملدے نیں:
تکھے نین تے زلفاں چھلے بلّے بلّے
ویکھن والا تاب نہ جھلے بلّے بلّے
دھکو دھکی بنا اجازت سجن ساڈے
دل وچ بہہ گئے مار پتھلے بلّے بلّے
چنگی مندی سینے پا کے بیٹھے آں
بھیت لکا کے بھڑ بنا کے بیٹھے آں
سجناں سرجے ہوندی وگڑی پئی سی کھیڈ
ساڈا فن اے اسی بنا کے بیٹھے آں
جسراں کہ پہلے گل کیتی اے پئی پیار محبت تے عشق قیصر دی غزل دا منہ مہاندرا اے۔ ایس جذبے دے بغیر اوہدی غزل مکمل نہیں ہوندی۔ پیار دی واردات جنہے کیتی یا جہدے نال ہوئی، ایس واردات نال جڑی جہڑی کہانی لکھی جاندی اے اوہدا سواد اوہدی پیڑ، اوہدا حسن تے اوہدی رنگت سبھناں رنگاں توں وکھری تے اچرج ہوندی اے۔ ایس جذبے وچ رچے ہوئے قیصر دے کجھ شعر ویکھنے آں:
کالے دل، مُکھ گلاب ویکھے
کس طرح دے نیں خاب ویکھے
دین آیا نہ اک تسلی
جس دے پچھے عذاب ویکھے
عشق دا ہر سوال اوکھا
عاشقاں نے نصاب ویکھے
اوس ایسراں روایا قیصر
سانوں بٹ بٹ چناب ویکھے

ساتھ روحاں دا ٹٹ دا کدی وی نہیں
پاندے رہاں گے ترے دل چہ پھیرا اسیں

پیار دی ریت نبھاون دا ول
قیصر کولوں سکھ وے ڈھولا
عشق دے نال جے واہ نہ پیندے
جند نوں ایڈے پھاہ نہ پیندے
قیصر دی غزل ”لُوں لُوں رَچیاں پیڑاں” وچ کئی نوری سورج اپنیاں لاٹاں ماردے نظری آئوندے نیں۔ غزل رنگ وچ اوہناں دیاں چمکدیاں کرناں اوہدی نویکلتا دی دس پاندیاں نیں۔ قیصر وی ایس مشینی حیاتی دا پرزہ اے ،اوہ سمجھدا اے پئی لوکاں دا جیون جہڑا اوہ اک سزا وانگ گزاردے پئے نیں، ایہدا سبب معاشرتی ناہمواری تے استحصال اے۔ جہڑا انساناں دا اپنا پیدا کیتا اے۔ دوجیاں دے لہونوں پانی جانن دی ریت جد تک ختم نہیں ہووے گی معاشرے وچ تبدیلی نہیں آوے گی تے دنیا ایس سماجی تے سیاسی جبر پاروں وِلک دی رہوے گی۔
نہ تڑیاں نہ کھابے ہوندے
عہدے دار جے لابے ہوندے
چِیتے نوں پئے بلّی آکھن
چوہے جدوں شرابے ہوندے

مر کے پِدھ مکائی تے بدھو رو پیا
ساڈی واری آئی تے بدھو رو پیا
کنگلا قیصر ساڈے پیٹے پیا رہیا
کیتی جدوں کمائی تے بدھو رو پیا

تری بدنصیبی مری بدنصیبی
اساں رل کے سر تے جری بدنصیبی
نصیباں نوں کھانی کلہنی اے قیصر
خدا نہ وکھاوے کدی بدنصیبی

ادکھتاں ایہ ساریاں ایجاد اساں کیتیاں
دسی اسلام کڈی سہل زندگی
آئون دا نہ پتا کوئی جان دا نہ پتا اے
پیسے وانگوں ہتھاں دی ایہ میل زندگی

ویلے رنگ برنگ دے ویکھے
ناہڈو خاں میں منگ دے ویکھے
گل دے اثر جو ہوندے قیصر
نہیں اوہ توپ تفنگ دے ویکھے
قیصر گورایہ وانگوں پیڑاں دیاں ایہ پنڈاں ہر اک جی نے چاہیا ں ہویاں نیں کدرے ایہ پیڑاں ہنیرے ودھاندیاں نیںتے کتے ایہو ای پیڑاں سچائیاں دے چاننے دی دس پاندیاں نیں۔ کدرے ایہ پیڑاں تن دے پنجرے وچ تڑف تڑف کے اپنے آپ نوں ای زخمی کردیاں رہندیاں نیں۔ کجھ منکھ ایہناں پیڑاں نوں اپنے لئی تے اپنے سفر دی اُٹھان لئی طاقت بنا لیندے نیں تے کجھ منکھ ایہناں پیڑاں دے پَر کٹن وچ اپنی زندگی دا سفر پورا کر دیندے نیں۔ جہڑے منکھ ایہناں پیڑاں توں ہار نہیں من دے تے چھاتی تان کے ایہناں دا مقابلہ کردے نیں کامیابی وی اوہناں دے قدم چمدی اے۔ قیصرگورایہ آکھدا اے :
دل دی پیڑ لکایئے بھاویں
مکدی نہیں کرلایئے بھاویں

ہسن کھیڈن دا ایہ ویلا
لُوں لُوں رچیاں پیڑاں ورگا

کُچھڑ چُک کے تِرا وچھوڑا
جند کنڈیاں تے بھوندی ویکھی

عشق دی مالا گل وچ پاکے
دل دی پیڑ تراٹ نوں پرکھو
حق اقلیتاں دے وی ہوندے
کنک دے نال پگھاٹ نوں پرکھو
چار دناں دی کھیڈ اے دنیا
حشر دیہاڑ دی واٹ نوں پرکھو
قیصر محمودگورایہ دے ایس غزل مجموعے ”لوں لوں رچیاں پیڑاں” وچ جہڑے رویے الیکے گئے نیں اوہناں دا بھرواں اظہار ہو چکیا اے۔ مجموعی طور تے گل کریئے تے میں ایہ آکھن وچ حق بجانب آں پئی قیصر دے اندر پیار جذبیاں دی جہڑی شدت تے تڑپ اے اوہ ای اوہنوں لکھن تے مجبور کردی اے۔ اوہ روشن تے سچے مثالی معاشرے دا آرزومند اے ، اوہ نفرت نال نفرت کرن دا ہوکا لاندا اے۔ اوہ پاک تے پوتر سوچاں رکھن والے ہر منکھ دا سنگی اے۔ تے نفرت دے ہنیرے دور کرن لئی پیار دے مچ بالنا جان دا اے۔ اوہ نعرے بازی نہیں کردا، استحصالی طبقے دے خلاف اوہدی آواز بھرویں تے توانا اے پر اوہدے اندر سختی تے تلخی نہیں۔
قیصر محمود گورایہ ہوراں دے غزل پراگے دا میں ایس لئی وی کھلیں بانہیں استقبال کرناواں پئی پنجابی غزل دے محل وچ اک ڈھلکاں ماردے سوہنے تے جدّت بھرے ہیرے دا وادھا ہویا اے۔ آخر تے کتاب بارے دو شعر :
غزل دا مان ودھاون آئیاں ”لُوں لُوں رَچیاں پیڑاں”
سوہنے رنگ چڑھاون آئیاں ”لُوں لُوں رَچیاں پیڑاں”
نکّی وڈّی بحر اچ لکھیاں غزلاں پیار سمچیاں
سبھ دے دل بھرماون آئیاں ”لُوں لُوں رَچیاں پیڑاں”