عظیم ملاّ دوپیازہ

اقتدار جاوید

اج اوس شخصیت نوں یاد کرنے آں جہدا ناں سن دے ای تے ہونٹھاں تے اوہدا ناں آندے ای اک دبی دبی جہی شرارت تے محبت آمیز مسکراہٹ آ جاندی اے پر پہلے شرارت تے محیط اسماعیل دا اک خوبصورت شعر سن لوو:
اِسی محبت، اِسی شرارت، اِسی ادا سے وصول کرنا
میں ایک بوسہ تمہاری جانب ہوا میں ارسال کر رہا ہوں
ایس لئی ایہ محبت ملاّدوپیازہ لئی اے تے اوہناں دی عظمت دے اعتراف وچ ایہ کالم لکھیا جا رہیا اے۔ اوہناں دے ایس ناں توں کوئی بے ذوق ای ناواقف ہووے گا پر اوہناں دے اصل ناں تے کم دے بارے جانکاری ذرا گھٹ ای سامنے آئی اے نہ ملا دے معروف نام ملادوپیازہ دی ٹھیک وجہ کدھرے لکھی اے تے نہ ای اوہدے اصل ناں تے کسے نوں اتفاق اے۔ پر حیرت دہلوی دی کتاب وچ اوہدا ناں ملا عبدالقادر لکھیا اے۔ ایس کتاب دے مندرجات توں پتہ لگدا اے کہ ملا بنیادی طور تے فلسفی سی تے اوس اسلامی علم دا حد درجہ اثر سی جہدی وجہ نال نہ صرف اپنے باپ دی شفقت سگوں بادشاہواں دا دربار وی ٹھکرا سکدا سی۔ اوہدی عام شہرت اک لطیفہ گو دی اے جو ملا دی وڈی شخصیت نال زیادتی اے تے ساڈی کم علمی تے موقوف اے۔ حقیقت وچ تبحر علم وچ اوہ اپنی مثال آپ سی۔ کیہ زمانہ سی کہ کوئی اپنی ذاتی لیاقت تے شجاعت یاں کسے فن وچ مہارت دی بنیاد تے دنیا دے کسے وی حصے جا کے اپنے آپ نوں منوا سکدا سی۔ جتھے جتھے وڈیاں وڈیاں سلطنتاں قائم سن اوتھے لوک دور دور توں آندے سن۔ کوئی تجارت دی غرض نال آ رہیا اے کسے دے کھیسے وچ بیاض تے شعری خزانہ اے‘ کوئی پنج ہزاری لشکر دا سپہ سالار اے‘ کوئی ماہر تعمیرات اے‘ کوئی میناکار اے تے خوارزم شاہ دے علاقے توں آ کے بغداد جا رہیا اے کوئی اوتھے عرب خطے دے ماڑے حالات توں تنگ آ کے ہندوستان دا رخ کر رہیا اے۔
سنیا اے کہ شاہجہان نے آذربائیجان دے نجیب الطرفین سیداں نوں سد گھلیا سی کہ اوہ کسے عام بندے دی اقتدا وچ نماز پڑھنا وی گوارا نہیں کردا سی تے ایہ وی نہیں چاہندا سی کہ کسے عام بندے یاں غیرسید دی کنڈ بادشاہ سلامت ول ہووے۔ ہندوستان وچ طرح طرح دے علوم دے ماہرین مغل دور دیاں صدیاں تک دشوار گزار راہواں توں ہوندے ایتھے انج اپڑے جیویں پرندیاں دے غول دے غول اتر رہے ہون۔ اوہناں وچ ایہ اک ملا وی اے جو اپنی بیگم دے نال گیلان توں ایتھے آیا۔ اوہدا ویاہ وی اوسے پرانے تے زریں اصول دے تحت ہویا جدوں استاد ہونہار شاگرد دا نکاح اپنی دھی نال پڑھا دیندا سی۔ اک روایت اے کہ اوہ طائف دا رہن والا سی۔ منشی بلاقی داس صاحب مالک کتب خانہ میورپریس دہلی دی فرمائش تے مرزا حیرت دہلوی نے 1916ء وچ اک کتاب لکھی سی جہدے وچ بیربل تے ملادوپیازہ دی زندگی دے حالات بیان کیتے نیں۔ ایہ دوویں اوہناں نورتناں وچ شامل سن جو اکبری دربار نال وابستہ سن ہر اک نوں رکن اکبری کہیا جاندا اے۔ بکرماجیت دے وی نورتن مشہور نیں۔ بکرماجیت نے اجین شہر وچ رہ کے اک بہت وڈی سلطنت قائم کیتی سی ایس کتاب وچ ملادوپیازہ دے بارے چنگی بھلی تفصیل ملدی اے۔ اوہ گلاں وچ مزاح تے ذومعنونیت پیدا کرن دا ملکہ رکھدا سی تے توں مشکل وقت اجہی حاضر جوابی نال جواب دیندا سی کہ دربار اکبری تے اکبربادشاہ آپ وی بڑا خوش ہوندا سی۔ اوہ کوئی مسخرہ نہیں سی جیویں مشہور اے سگوں اوہ ابوالفضل تے فیضی نوں لاجواب کر دیندا سی۔ اوہ اک عالم بندا سی تے اوہنوں علم الکلام تے مکمل دسترس سی تے ایہ اوہدا انفراد تے اختصاص سی۔ اکبر نے اوہنوں صوبہ سندھ دا گورنر وی متھیا سی جہدے نال اوہدی امور مملکت وچ مہارت دا پتہ چلدا اے۔ اوہنے بڑی خوش اسلوبی نال نہ صرف اپنے فرائض نبھائے سگوں اکبر دے آزاد خیالات دی وجہ نال واپس اکبر آباد نہ جان دا ارادہ وی کیتا سی۔
اکبر نے اک واری دربار وچ ملا توں فیضی دے بارے استفسار کیتا تے اوہنے بھرے دربار وچ اوہدے پراگندا تے آزاد خیالات دی وجہ نال کفر دا فتویٰ وی دتا۔ اوہدے کہے دی اینی اہمیت سی اوتھے موجود درباریاں تے سفیراں نے اپنے اپنے ملک وچ اوہدے فتویٰ دی نقل گھلی۔ ملا اک کامیاب کماندار سی لہور دی بغاوت اوہنے تن ہزار سپاہیاں دے نال ختم کیتی سی۔ ملا دوپیازہ اک بہادر آدمی سی۔ اوہنے اکبر نال براہ راست خط و کتابت وچ اوہدے دین الٰہی تے ڈاڈھی تنقید کیتی تے اوہناں خطاں توں ظاہر ہوندا اے کہ اوہ عشق رسولؐ تے کسے قسم دی رعایت دین دے حق وچ نہیں سی۔ کیوں جے فیضی تے ابوالفضل اوس نام نہاد دین دے تھم سمجھے جاندے سن اوہنے اوہناں نوں وی مسلسل اپنے نشانے تے رکھیا۔ اوہنوں سچ کہن وچ ذرا وی جھجھک نہیں سی تے شہنشاہ ہند نوں اسلامی شعائر دے مقابل پرکاہ دی وی اہمیت نہیں سی دیندا۔ جو سچ ہوندا اے اوہنوں بلا کم و کاست ظاہر کر دیندا جدوں اوہ صوبہ سندھ دا گورنر بنیا اودوں اوہنے اپنے چھوٹے بھائی نوں خاص ہدایت کیتی تے اہتمام کیتا کہ اوہنوں روزانہ دی بنیاد تے مذہب دے خلاف کیتی گئی اک اک گل اپڑائی جاوے۔ شہنشاہ نے اوہنوں مذاق وجوں کہیا وی کہ اوہ فیضی تے ابوالفضل دے علم و فضل توں ڈر کے دربار وچ نہیں آ رہیا پر اوہ اپنے عشق رسولؐ دی وجہ نال ایس سارے ماحول توں بیزار ہو چکیا سی۔ اوہنوں فیضی توں ایہو شکایت سی کہ اوہدے خیالات اجہے نیں کہ اوہ مسلمان دی موت نہیں مریا تے اوہدے خیالات قابل اعتراض سن۔ کہیا جاندا اے کہ فیضی نے دم نزع ملا دے سامنے توبہ وی کیتی سی تے اپنے لادین خیالات نال رجوع وی کیتا سی پر ملا نوں اوہدیاں گلاں دا بالکل وی یقین نہیں سی۔ ابوالفضل تے فیضی دوویں بھرا سن تے ملحد خیالات رکھدے سن ملا دا کہنا اے ایہناں دو بھراواں دی وجہ نال اکبر دہریہ ہویا سی۔٭