’’ میر کارواں‘‘تے جنرل باجوہ

جے تسیں ایس کتاب دا مکمل مطالعہ کیتا ہوئے تے تسیں میری طرح ایہہ محسوس
کرو گے کہ تسیں گویا ایس کتاب دی صورت وچ 82 کتاباں دا مطالعہ کر لیا اے

لكهت:محمد آصف بھلی

علامہ محمد اقبال نے فرمایا سی:
نگہ بلند، سخن دلنواز، جاں پرسوز
یہی ہے رختِ سفر میر کارواں کے لیے
اک معروف مصنف تے ممتاز مورخ میاں محمد افضل نے جدوں قائداعظم دی حیات تے قومی خدمات دے موضوع اُتے اک تحقیقی تے مستند کتاب لکھن دا فیصلہ کیتا تے ایہناں نوں اپنی کتاب لئی جیہڑا ناں سب توں موزوں لگیا اوہ اقبال دے ایسے شعر توں مستعار لیا گیا اے۔ میاں محمد افضل نے ’’میر کارواں‘‘ دے ناں توں جیہڑی کتاب لکھی اے، ایہنوں پڑھ کے مینوں انج محسوس ہویا جویں پاکستانی قوم اُتے قائداعظم دے عظیم احسانات دا مدتاں نال جو قرض واجب سی اوہ اک حد تیکر میاں محمد افضل نے قائداعظم دی ایہہ مستند ترین سوانح عمری لکھ کے ادا کرن دی کوشش کیتی اے۔ میاں صاحب نے ایہہ کتاب قائداعظم دی محبت وچ ڈوب کے لکھی ا ے، پر اپنے ممدوح محمد علی جناح دی تعریف وچ اپنے قلم نوں مصنف نے جھوٹ توں آلودہ نہیں ہون دتا۔ میاں محمد افضل نے ’’میر کارواں‘‘ وچ جو وی لکھیا ایس دی سند تے دلیل وی پیش کیتی۔ قائداعظم دی عظمتِ کردار دا راز وی ایسے حقیقت وچ پوشیدہ اے کہ ایہناں دی عظمت دے بیان لئی جھوٹ دے سہارے دی لوڑ ای نہیں پیندی۔ آپ میاں محمد افضل دا شمار وی جھوٹ نال شدید نفرت کرن والیاں وچ ہوندا اے۔ شاید ایہو وجہ اے کہ میاں محمد افضل نے پاکستانی قوم دی راہنمائی لئی سوانح حیات لکھن دا جدوں ارادہ کیتا تے ایہناں دی نظر انتخاب وچ صرف قائداعظم ای جچے۔ کیوں جے قائداعظم نوں اپنی پوری سیاسی زندگی وچ کدی کسے نے جھوٹ، منافقت تے عیاری دا مظاہرہ کردے ہوئے نہیں ویکھیا۔ قائداعظم دے کول سیاست وچ کامیابی لئی یقین محکم تے عمل پیہم دے نال جو سب توں موثر ہتھیار سی اوہ سچائی ای سی۔
میاں محمد افضل نے ’’میر کارواں‘‘ لکھدے ہوئے قائداعظم دی ذاتی تے سیاسی زندگی دا کوئی پہلو تشنہ نہیں چھڈیا۔ ایس لئی ایہہ کتاب 82ابواب تے 1667 صفحات اُتے مشتمل اے۔ ایس کتاب لئی استعمال کیتے گئے کاغذ دی لمبائی، چوڑائی کتاب دے عام سائز توں دُگنا اے۔ ’’ میر کارواں‘‘نوں کتاب دے عام سائز دے مطابق شائع کیتا جاندا تے فیر ایس دے صفحات لازمی طور اُتے 3334 ہوندے۔
کہن دا مطلب ایہہ وے کہ قائداعظم دی ایہہ سوانح عمری ضخامت دے اعتبار نال بوہت وڈی اے۔ ایہہ اک کتاب نہیں بلکہ کتاب وچ شامل ہر باب ای اک ضیخم مقالہاے۔ جے تسیں ایس کتاب دا مکمل مطالعہ کیتا ہوئے تے تسیں میری طرح ایہہ محسوس کرو گے کہ تسیں گویا ایس کتاب دی صورت وچ 82 کتاباں دا مطالعہ کر لیا اے۔ کتاب دی ضخامت غیر معمولی وڈی ہون دے باوجود ایہہ احساس وی ہوندا اے کہ میاں محمد افضل نے کوئی غیر ضروری گل یا کوئی غیر ضروری واقعہ ایس کتاب وچ بیان نہیں کیتا۔ مصنف نے ایس کتاب وچ اوہ ای لکھیا جیہڑا نہایت ضروری سی۔ کوئی اضافی، فالتو تے بے کار گل ایس کتاب وچ نہیں لکھی گئی۔ جس طرح قائداعظم دی زندگی نظم و ضبط دی بے پناہ پابند سی۔ ایسے طرح دا نظم و ضبط ایس کتاب وچ وی محسوس ہوندا اے۔ مصنف دا قلم کدھرے وی بے قابو وچ ہویا۔ قائداعظم توں بے پناہ محبت دے باوجود مصنف نے قائداعظم دے بدترین مخالفین دے بے بنیاد اعتراضات دا جواب دیندے ہوئے وی غیض و غضب دا مظاہرہ نہیں کیتا بلکہ متانت تے دلیل دے نال قائداعظم تے قیام پاکستان دے مخالفین نوں لاجواب کیتا اے۔
ایہہ کتاب صرف قائداعظم دے سوانح ای نہیں بلکہ ایس وچ تحریک پاکستان دے سارے مرحلے تے جملہ پہلوئوں نوں بڑے جامع انداز وچ بیان کر دتا گیا اے۔ ایس لئی کتاب دی ضخامت دا ودھ جانا اک فطری گل سی۔ پر حیرت انگیز گل ایہہ وے کہ ایہہ لمبی تے ضیخم کتاب پڑھدے ہوئے قاری کدھرے وی بوریت محسوس نہیں کردا تے ایہہ کمال مصنف دے اسلوب بیان تے طرز اظہار دا اے کہ اینی لمبی کتاب پڑھدے ہوئے ہر محلے تے ہر مقام اُتے قاری دی دلچسپی برقرار رہندی اے۔ قائداعظم دی ذاتی تے قومی زندگی اُتے جو کجھ لکھنا تے جو کجھ جاننا ضروری اے اوہ سب ’’ میر کارواں‘‘ وچ موجود اے۔ ایس اک کتاب دا فائدہ ایہہ وی اے کہ تسی قائداعظم اُتے لکھی گئی سینکڑاں کتاباں دے مطالعہ توں مستعفی ہو جان گے جے تسیں میاں محمد افضل دی ایس کلی کتاب نوں پڑھ لوئو گے ۔ حیرت ہوندی اے کہ تنہا میاں محمد افضل نے ایہہ کم مکمل کنج کر لیا اے۔ میاں صاحب نے مینوں دسیا کہ ایہناں نوں ایس کتاب نوں پایہ تکمیل تیکر اپڑان وچ 7سال دا عرصہ لگیا تے ایہناں 7 ورھیاں وچ اوہناں ے ہر دن قائداعظم دے حوالے نال کجھ پڑھیا یا کجھ لکھیا۔ 7سال وچ قائداعظم دے حضور میاں محمد افضل نے اک دن دی وی غیر حاضری نہیں کیتی تاں جا کے ایہہ شاہکار کتاب مکمل ہوئی اے۔ قیام پاکستان دے بعد 71 سال گزر جان دے باوجود وی اینی جامع، اینی معیاری تے اینی مکمل کتاب قائداعظم دے حوالے نال ایہناں اداریاں توں وی تحریر نہ ہو سکی جیہڑے قائداعظم دے ناں اُتے ہر سال کروڑاں روپئے دی سرکاری گرانٹس ہڑپ کر جاندے نیں۔ قائداعظم دے مداح میاں محمد افضل دا پوری قوم نوں ممنون ہونا چاہیدا اے کہ اوہناں نے تن تنہا صرف اپنے وسائل، اپنی دن رات دی محنت، اپنی تن دہی، اپنے اخلا ص تے اپنے نہ ٹُٹن والے عزم و ارادہ توں اک انج دا کارنامہ سرانجام دتا اے کہ جے اوہ ’’میر کارواں ‘‘ نہ لکھدے تے ساڈی آن والی نسلاں وی قائداعظم دے حضور اپنی نالائقی اُتے شرمساری محسوس کردیاں۔
’’میر کارواں ‘‘ جلد اول تے جلد دوم اُتے مشتمل اے۔ میں جدوں ’’میر کارواں ‘‘ دے مصنف نال ملاقات لئی ایہناں دے گھر حاضر ہویا تے اوہناں نے کمال محبت نال ’’میر کارواں‘‘ دی دونواں جلداں اپنے دستخط کر کے مینوں عطا کیتیاں۔ اپنے گھر واپس آ کے جدوں کتاب دی جلد اول نوں ویکھیا تے ایسے اُتے میرا ناں تحریر سی پر جلد دوم اُتے ساڈی فوج دے سپہ سالار جنرل قمر جاوید باجوہ دا ناں میاں محمد افضل دے قلم نال لکھیا گیا سی۔ گویا ’’میر کارواں‘‘ جلد دوم غلط پتے اُتے ارسال کر دتی گئی سی۔ جدوں میں ایہہ ماجرا میاں محمد افضل نال بیان کیتا تے اوہناں ے وضاحت کیتی کہ دراصل ایہہ کتاب جنرل قمر جاوید باجوہ نوں ای ارسال کیتی گئی سی پر پاکستان پوسٹ دے علاوہ کسے پرائیویٹ نوں ریئر کمپنی دے ذریعے گھلی گئی ڈاک جی ایچ کیو وچ وصول نہیں کیتی جاندی ایس لئی کتاب واپس میاں محمد افضل تیکر اپڑ گئی تے انج ’’میر کارواں‘‘ دی جلد دوم جیہڑی جنرل قمر جاوید باجوہ دی نذر کیتی گئی سی اوہ مینوں مل گئی۔
’’ میر کارواں ‘‘ دی جلد دوم دا آخری باب قائداعظم اُتے لکھی گئی ایس عظیم کتاب دی روح تے نچوڑ اے ۔ ایس باب وچ کتاب دے مصنف میاں محمد افضل نے تحریر پاکستان دے حوالے نال چار اہم سوالاں دے جواب دتے نیں۔ ایس باب وچ قیام پاکستان دی مخالف قوتاں ہندو، انگریز تے قوم پرست مسلمان سیاست داناں دے ہر اعتراض دا جواب اینی خوبصورتی تے جامع انداز وچ دتا گیا اے کہ تحریک پاکستان دے اسباب تے مقاصد آپ نوں پوری طرح ازبر ہو جاندے نیں۔ کتاب دے ایس اہم ترین باب دی فوٹو کاپی پاکستان پوسٹ دے ذریعے میں جنرل باجوہ نوں ارسال کر دتی اے۔ جنرل باجوہ نے ’’ میر کارواں‘‘ دے آخری باب دا مطالعہ کر لیا تے میرا ایہہ یقین اے کہ اوہ ایہہ فیصلہ کرن اُتے مجبور ہو جان گے کہ آرمی دے زیر انتظام قائم ہر تعلیمی ادارے، سارے کیڈٹ کالجز تے کاکول اکیڈمی وچ وی ’’میر کارواں ‘‘ دے ایس آخری باب نوں لازمی نصاب دے طور اُتے پڑھایا جائے ۔
قائداعظم دی داستان حیات تے حصول پاکستان لئی ایہناں دی بے مثال جدوجہد دا ہر باب اج وی ساڈی قومی زندگی وچ رہنمائی لئی اینی ای قوت رکھدا اے جس طرح قائداعظم دی دیدہ وری، بصیرت و تدبر تے ناقابل شکست عزم قیام پاکستان دے سارے مراحل وچ ساڈے لئی ناگزیر سی۔
جنرل قمر جاوید باجوہ نوں ایہناں دی مدت ملازمت وچ توسیع ملدی اے یا نہیں۔ ایہہ فیصلہ عدالت یا پارلیمنٹ نے کرنا اے پر میرے کول جیہڑی باجوہ صاحب دی امانت اے میری کوشش ہوئے گی کہ اوہ جلدی ایہناں نوں منتقل ہو جائے تے مینوں ایہہ امید وی اے کہ اوہ آرمی دے سارے تعلیمی اداریاں لئی ’’میر کارواں ‘‘ توں راہنمائی دا اہتمام ضرور کرن گے۔ ایہناں دی ایہہ قومی خدمت ایہناں لئی وی ایہناں دی عسکری زندگی دا سب توں اہم کارنامہ ہوئے گی۔ مدت ملازمت تے مدت حیات تے عارضی ای ہوندی اے۔ یادگار زمانہ اوہ ای لوک ہوندے نیں جیہڑے اپنی قوم تے ملک دی خاطر کوئی اہم سنگ میل عبور کرن ۔ آخر وچ علامہ محمد اقبال دا اک ہور شعر اپنے قارئین دی نذر:
نشانِ راہ دکھاتے تھے جو ستاروں کو
ترس گئے ہیں کسی مرد راہ داں کے لیے
اک مردِ راہ داں سانوں میسر آیا تے ساڈی غلامی دی بدنصیبی ساڈی آزادی دی خوش بختی وچ تبدیل ہو گئی۔ سانوں پاکستان نصیب ہو گیا۔
کاش ! ستاریاں نوں نشان راہ وکھان والا کوئی مرد راہ داں سانوں دوبارہ مل جائے تے ساڈا بخت سنور جائے تے ساڈے ہنیرے اجالیاں وچ بدل جان۔