انتخابی نظام وچ بہتری توں اجتناب کیوں؟
پاکستان دے انتخابی عمل دی شفافیت ہمیشہ متنازع رہی اے تے ایہنوں شفاف بنانا جملہ سیاست داناں تے پارلیمانی نمائندگان دی قانونی، سیاسی تے اخلاقی ذمہ داری اے
فواد چوہدری
پاکستان تحریک انصاف حکومت ولوں حال ای وچ سینیٹ متعلق 26 ویں آئینی ترمیم پیش کیتی گئی اے جس دی وجہ نال پارلیمان وچ اک دھواں دار بحث چھڑ گئی۔ حزب اختلاف ولوں ایس ترمیمی بل دی سخت مخالفت کیتی جا رہی اے۔ حزب ختلاف دی مخالفت اک جمہوری عمل اے تے نمائندگان دا جمہوری حق وی پر مخالفت برائے مخالفت دی بجائے جے اپوزیشن ایس ترمیمی بل دا غیر جانبدارانہ جائزہ لوے تے فیر اپنا رد عمل یا اپنی رائے دا اظہار کرے تے ایس توں پارلیمانی نظام مضبوط تے ساڈا انتخابی عمل شفاف ہوئے گا۔
دراصل ایس ترمیم اُتے تفصیلی بحث ایس لئی وی ضروری اے کہ ایس وچ اک پاسے پارلیمان دے انتخابی عمل دی شفافیت تے دوجے پاسے خفیہ رائے شماری دے بنیادی اصول دی از سر نو اصلاح دی کوشش کیتی گئی اے جس نال پاکستان دی مجموعی سیاست اُتے ایس دے مثبت اثرات مرتب ہون گے۔ پارلیمان تے خصوصاً جدید پارلیمانی نظام دی تاریخ اینی پرانی نہیں جنہی خفیہ رائے شماری (Secret Ballot) کیتی اے۔ قدیم روم تے قدیم یونان وچ خفیہ رائے شما ری دا اصول موجود سی۔ جدید پارلیمانی نظام دے وجود وچ آن توں بعد زیادہ تر ملکاں وچ خفیہ رائے شماری نوں جمہوریت دا اہم جزو منیا جاندا سی۔ فرانسیسی آئین دی شق 31، برطانیہ دے Ballot Act, 1872 تے آسٹریلیا دے 1901وچ ملک دے پہلے انتخابات وچ خفیہ رائے شماری دے ای اصول نوں بااختیار کیتا گیا سی۔ مزید براں امریکہ وچ 1891 وچ ریاست کینٹکی وچ پہلی وار سیکرٹ بیلٹ دا عمل اختیار کیتا گیا سی پر پورے امریکہ وچ خفیہ بیلٹنگ نوں انتخابی عمل دا حصہ بنان وچ 56 ورہے لگے۔ 1950 وچ سائوتھ کیرولینا خفیہ رائے شماری اُتے عمل پیرا ہون والی آخری ریاست سی تے انج ہولی ہولی پورے امریکہ وچ سیکرٹ بیلٹنگ دا اصول رائج ہوندا چلا گیا۔ ایس تاریخ اُتے روشن پانا ایس لئی وی مقصود اے کہ اسیں اپنی تاریخ دا جائزہ لے کے اپنے مجموعی نظام یا اپنے انتخابی طریقہ کار دی اپنے سیاسی ماحول تے حالات دے مطابق اصلاح کر سکن۔
پاکستان دے انتخابی عمل دی شفافیت ہمیشہ متنازع رہی اے تے ایہنوں شفاف بنانا جملہ سیاست داناں تے پارلیمانی نمائندگان دی قانونی، سیاسی تے اخلاقی ذمہ داری اے۔ پاکستان وچ ہمیشہ سینیٹ انتخابات دے دوران ارکان دی خرید و فروخت دا بازار مبینہ طور اُتے گرم ہو جاندا اے جنہوں ہارس ٹریڈنگ وی کہندے نیں جدوں 2018 وچ وزیراعظم عمران خان نوں دسیا گیا کہ پی ٹی آئی دے 20 اراکین اسمبلی جنہاں وچ خواتین وی شامل سن، نے بھاری رقماں دے عوض اپنا ووٹ ویچیا اے تے عمران خان نے پاکستان دی جدید سیاسی تاریخ وچ پہلی وار سارے اراکین اسمبلی نوں پارٹی توں بے دخل کر دتا۔
اصل وچ عمران خان 2013 توں سینیٹ انتخابات دے طریقہ کار دی اصلاح کرن دی سعی کر رہے نیں تے ایسے انتخابی خامی نوں دور کرن لئی تحریک انصاف دی حکومت نے 26 واں آئینی ترمیمی بل پیش کیتا تاں جے انتخابات جہے احسن عمل نوں کرپشن نال گندا کیتا جا سکے۔ ہر ملک اپنے انتخابی نظام نوں شفاف توں شفاف تر بنان لئی اک ارتقائی عمل توں لنگھدا اے تے مختلف تجربے کردا اے۔ مثلاً امریکہ دا آئین 1788 وچ منظور ہویا پر 125 سال تیکر امریکہ وچ سینیٹ دے Direct Election دا کوئی طریقہ رائج نہیں سی۔ 1826 وچ پہلی وار سینیٹ وچ ڈائریکٹ الیکشن دی گل ہوئی تے کہیا گیا کہ سینیٹ صرف Millionaire Club بن کے رہ گیا اے۔ سول سال تیکر سینیٹ وچ بیٹھے لوکاں نے ایس ترمیم نوں کول نہیں ہون دتا آخر کار 1912 وچ امریکی آئین دی سترہویں ترمیم دی شکل وچ سینیٹ وچ براہ راست انتخابات نوں آئینی تے قانونی شکل دتی گئی تے ایس اصلاح دا نتیجہ ایہہ نکلیا کہ امریکی سینیٹ وچ انج دے فصیح و بلیغ، تجربہ کار تے دانشوراں دا انتخاب ممکن ہویا کہ اج امریکی سینیٹ دنیا دا طاقتور ترین ایوان بالا اے۔ حتیٰ کہ ہندوستان وی راجیہ سبھا دے انتخابات وچ ایسے طرح دی اصلاحات متعارف کروائی گئیاں تاں جے انتخابات دے عمل نوں شفاف بنایا جا سکے۔ 2010 وچ ہندوستان دے راجیہ سبھا دے انتخابات وچ خفیہ رائے شماری نوں ختم کرن دا فیصلہ ہویا۔
ایس لئی بھارت دے The Representation Act, 1951 وچ ترمیم کیتی گئی۔ ہن ہندوستان وچ ایہہ طریقہ رائج اے کہ ہر جماعت اپنا نمائندہ مقرر کرے گی جیہڑا ووٹ دی تصدیق کرے گا۔ بصورت دیگر ووٹ نوں مسترد منیا جائے گا۔ جدوں پوری دنیا اپنے انتخابی نظام نوں بہتر تے حقیقی جمہوری اقدار اُتے استوار کر رہی اے۔ تے پاکستان وچ انج دی اصلاحات کیوں ممکن نہیں ؟ پاکستان وچ وی جمہوریت پنپ رہی اے جتھے اسیں ہر نظام دی اصلاح کرن دا بیڑا چکے ہونے آں تے فیر اپنے انتخابی نظام دی اصلاح کرن وچ کیوں روگردانی دا مظاہرہ کیتا جائے؟ سینیٹ وچ Open Ballot دے بوہت مثبت اثرات مرتب ہون گے۔ ایس دا سب توں وڈا فائدہ ایہہ ہوئے گا کہ سینیٹ وچ سیاسی لوکاں دا رستہ روکیا جا سکے گا۔ انج دی ترمیم نال سینیٹ حقیقی معنیاں وچ ایوان بالا بن سکے گا۔ بدقسمتی نال جمہوریت دے ٹھیکیدار یعنی اپوزیشن پارٹیز ای ایس انتخابی اصلاح دی راہ وچ وڈی رکاوٹ بن کے کھڑیاں نیں ۔ ن لیگ دا تے میں جمہوریت توں دور دور تیکر کوئی تعلق نہیں سمجھدا پر پیپلز پارٹی دے رہنمائواں دا رویہ ویکھ کے مینوں تاسف ہوندا اے کہ اج ایہناں دی ایہہ جرات کہ شہید بینظیر بھٹو دی جمہوریت لئی خدمات نوں فراموش کر کے اوہ جمہوری عمل دی اصلاح وچ رکاوٹاں کھڑیاں کر رہے نیں۔ انتخابی اصلاحات پاکستان تحریک انصاف دے منشور دا بنیادی حصہ اے تے تحریک انصاف ایہناں جمہوری تے انتخابی اصلاحات نوں پایہ تکمیل تیکر اپڑان لئی ہر ممکن کوشش کرے گی تے ہر رکاوٹ نوں سر کر کے پاکستان وچ حقیقی جمہوری تے پارلیمانی نظام قائم کرے گی۔
