پنجابی زبان دے 10 وَڈے لہجے

آصف رضا

پنجابی زبان دا شمار انڈوآریان زباناں وچ ہوندا اے جیہڑی پراکریت زباناں توں وجود وچ آئی۔جیہڑی ایس خطے وچ ستویں سن عیسوی توں پہلے بولی جاندیاں سن تے اج برصغیر پاک و ہند دے نال نال پوری دنیا وچ پنجابی بولن والیاں دی تعداد 20 کروڑ توں اُتے اے۔
پنجابی یعنی پنج دریاواں دی سرزمین وچ جنم لین والی ایہہ زبان پاک و ہند وچ 30 توں ودھ لہجیاں جنہاں نوں بولیاں Dialects کہیا جاندا اے بولی جاندی اے تے ایس آرٹیکل وچ تہاڈا تعارف پنجابی دے 10 وڈے تے مزیدار لہجیاں نال کروایا جا ئے گا تے ایہناں نوں جان کے تسیں وی وڈے بزرگاں وانگوں زبان دا لہجہ سن کے دس دیو گے کہ بندہ پنجاب دے کس شہر توں آیا اے۔
نمبر 1 ماجھی پنجابی
پنجابی دا ایہہ لہجہ سب توں زیادہ بولیا جان والا لہجہ اے جیہڑا خالص پنجابی زبان دے قریب تر اے تے دریائے جہلم تے دریائے بیاس دے وچکار موجودہ علاقیاں وچ بولیا جاندا اے تے ایہناں علاقیاں نوں ماجھا دے علاقے کہندے نیں ۔ ایہناں وچ لہور، شیخوپُورہ، قصور، اوکاڑہ، گوجرانولہ، سیالکوٹ، ناروال، گُجرات تے جہلم دے کجھ علاقیاں دے نال بھارتی پنجاب وچ امرتسر، ترن ترن صاحب، گُرداسپور وغیرہ دے علاقے شامل نیں۔
ماجھی پنجاب کیونکہ اک وڈے خطے اُتے بولی جاندی اے ایس لئی ہر ڈسٹرکٹ وچ ایس دے لہجے وچ تھوڑا فرق پایا جاندا اے جویں لہور دے رہن والے (لِتی اُو، دیتی اُو، ڈیش بازیاں) جہے الفاظ استعمال کردے نیں، سیالکوٹ دے ماجھی لہجے وچ ” ر” نوں” ڑ” بولیا جاندا اے تے ترلے نوں تڑلا بولیا جا ندا اے تے گجرات وچ “سُو” دا استعمال زیادہ ہوندا اے جویں (گیا سُو، آیا سُو) وغیرہ۔
نمبر 2 دوآبہ پنجابی
دوآبہ دریائے ستلُج تے دریائے بیاس دے وچکارلے علاقیاں وچ بولیا جان والا پنجابی لہجہ اے تے ایس لہجے نوں فیصل آبادی تے لائلپوری پنجابی وی کہیا جاندا اے جیہڑ ا فیصل آباد دے علاوہ ٹوبہ ٹیک سنگھ، چنیوٹ، جڑانوالہ وغیرہ تے انڈیا وچ جالندھر، کپور تھالا، ہوشیار پُور دے آس پاس دے علاقیاں وچ بولی جاندی اے۔
دو آبی بولی وچ (کداں، ویرے، بیرے، چنگا، ہیٹاں بہہ جا) جہے الفاظ عام بولے جاندے نیں تے عام طور اُتے جملے دے آخر وچ وا، بولیا جاندا اے جویں ” میں سکول جانا ہُندا وا، صُبح صُبح ناشتہ کرنا ہوندہ وا، گیس چلی جاندی وا” وغیرہ تے دوآبہ بولی ماجھی بولی توں کافی مختلف اے جویں ماجھی وچ بوری نوں تورا تے دوآبہ وچ توڑا ایسے طرح “پھینک دو” نوں ماجھی وچ سُٹ دے، دوآبہ وچ سٹ دے،تے” بہت اچھا ہوا” نوں ماجی وچ بہت ودھیا ہو گیا تے دوآبہ وچ بہت سوہنا ہو گیا تے “دروازہ بند کر دو” نوں ماجھی وچ بُوہا ڈھودے تے دوآبہ وچ بوہا بند کر دے کہیا جاندا اے۔
نمبر 3 مالوی پنجابی
ایہہ لہجہ پاکستانی پنجاب دے کجھ ڈسٹرکٹ جنہاں وچ ویہاڑی، بہاولنگر، بہاولپور، منڈی بہاؤ الدین وغیرہ تے بھارتی پنجاب وچ لُدھیانہ، پٹیالہ، امبالہ، بھڈینڈا تے فیروزپُور دے آس پاس دے علاقیاں وچ بولیا جاندا اے۔
ماجھی تے مالوی وچ الفاظ دا فرق
شوہر تے بیوی نوں ماجی وچ بندہ بُڈھی تے مالوی وچ بندہ جنانی ، پُودینے نوں ماجھی وچ پودینہ تے مالوی وچ پُوتنا، کھڑے ہوجاؤ نوں ماجھی وچ کھڑ جا تے مالوی وچ کھلو جا، دروازہ بند کر دو نوںماجھی وچ بُوہا بند کر دے تے مالوی وچ بر بند کردے، جارہے نوںماجھی وچ جان دیا تے مالوی وچ جارہیا وغیرہ کہیا جاندا اے۔
نمبر 4 پوٹھواری پنجابی
پوٹھواری پنجابی نوں پہاڑی پنجابی وی کہیا جاندا اے جیہڑا پاکستانی نارتھ پنجاب وچ مظفر آباد توں جہلم، گُجر خان،راولپنڈی تے ایس دے آس پاس دے ضلعیاں تے مری دے پہاڑاں وچ تے کشمیر وغیرہ وچ بولی جاندی اے تے ایس زبان وچ فعل نوں ضمیر دے نال ملا کے بولیا جاندا اے جویں ایس نے کہیا کہ ماجھی وچ او ہنے آکھیا تے پوٹھوہاری وچ آکھیاس بولیا جاندا اے۔
اردو دے مشہور افسانہ نگار سعادت حسن منٹو پوٹھواری پنجابی بولدے سن تے ایہناں دا کہنا سی کہ ایہہ پنجابی دی سب توں مِٹھی زبان اے تے جے ایس لہجے وچ تہاڈے نال کوئی خاتون گل کرے تے تہانوں اِنج لگدا اے جویں اوہ تہانوں مِٹھے امب کھوارہی اے۔
نمبر 5 شاہ پُوری پنجابی
شاہ پُوری زبان پاکستان وچ سرگودھا، ڈیرہ چن پیر، خوشاب، میانوالی، اٹک، چکوال، منڈی بہاؤالدین، جھنگ تے فیصل آباد دے کجھ حصیاں وچ بولی جاندی اے۔
شاہ پُوری پنجابی دا اک بوہت پُرانا تے انتہائی مٹھا لہجہ اے تے ایس زبان وچ گائے جان والے ماہیے ایس زبان نوں سمجھن والیاں نوں انتہائی پسند نیں۔
نمبر 6 جھنگوچی پنچابی
ایس لہجے نوں رچناوی ، چنگوی، چیناوری پنجابی وی کہندے نیں تے خانیوال توں جھنگ دے وچکار دے علاقیاں وچ تے دریائے راوی دے کنارے جنہاں وچ ساہیوال، اوکاڑہ وغیرہ شامل نیں وچ بولیا جاندا اے تے ایہہ لہجہ پنجابی دے دُوجیاں لہجاں توں کافی مختلف اے تے ایہہ پنجابی دے اک ہور لہجے جانگلی پنجابی نال سانجھ رکھدا اے۔
نمبر 7 ہندکو پنجابی
ایس زبان نوں ہزاروی لہجہ وی کہیا جاندا اے جیہڑا خیبر پختونخواہ دے ہزارہ ڈویژن وچ بولی جاندی اے جس وچ ایبٹ آباد، ہری پور ہزارہ تے مانسہرہ وغیرہ شامل نیں۔
ہندکو اگرچہ پاکستان دے پشتو بولن والے صوبے دا علاقہ اے پر راجہ رنجیت سنگھ دے دور وچ خیبر پختونخواہ پنجاب دا حصہ سی، ایس لئی ایس علاقے دے اک وڈے حصے وچ ہندکو پنجابی لہجہ بولیا جاندا اے۔
نمبر 8 ڈوگری پنجابی
ڈوگری زبان نوں بوہت سارے لوک پنجابی توں وکھری زبان ثابت کرن دی کوششاں کردے نیں تے جیہڑ ی جموں تے کشمیر وچ بولی جاندی اے پر ایہہ لہجہ وی پنجابی نال کافی ملدا اے تے تقریباً 5.3 ملین لوک ایس لہجے وچ گل بات کردے نیں۔
نمبر 9 دھانی پنجابی
پوٹھار دے علاقے وچ زیادہ تر پوٹھواری لہجہ بولیا جاندا اے پر چکوال دے کجھ علاقیاں تے دھانی دے علاقیاں وچ دھانی پنجابی لہجہ بولیا جاندا اے تے ایہہ لہجہ شاہ پوری لہجے دے کافی نیڑے اے۔
نمبر 10 سرائیکی
ایس لہجے نوں مُلتانی وی کہیا جاندا اے تے ایس نوں پنجابی توں علیحدہ زبان بنائون دِیاں سازشاں وی کیتیاں جا رہیاں نیں۔ ایہہ لہجہ جھنگوچی تے سندھی زبان دے ملاپ نال بنیا اے تے مُلتان، ڈیرہ غازی خان، بھکر، لیہ، خوشاب وغیرہ دے علاقیاں وچ بولیا جاندا اے۔