پاکستان تے تاجکستان دا تعاون ودھان اُتے اتفاق
تحریر حمید اللہ بھٹی
تاجکستان دے صدر امام علی رحمن دا حالیہ دورہ پاکستان کئی حوالیاں نال منفرد اے مثال دے طور اُتے مہمان صدر دے طیارے دے پاکستانی حدود وچ داخل ہوندے ای پاک فضائیہ دے جے ایف۔ 17 تھنڈر طیاریاں دی اک فارمیشن دا اسکارٹ کرنا میزبان دا مہمان لئی والہانہ جذبات دا عکاس اے حالیہ دورے دی خوش آئند گل ایہہ وے کہ دونواں ملکاں نے صحت، توانائی، دفاع تے تجارتی میدان وچ تعاون دے موقعے دا نہ صرف جائزہ لیا گیا بلکہ مختلف شعبیاں وچ دو طرفہ تعاون ودھان لئی بارہ معاہدیاں تے مفاہمتی یادداشتاں اُتے دستخط وی ہوئے اقوام متحدہ سنے عالمی فورمز وچ دو طرفہ تعاون ودھان اُتے اتفاق دے نال جے تجارت، سرمایہ کاری، توانائی، ثقافت تے تعلیم دے شعبیاں وچ ہون والے معاہدیاں اُتے عملدرآمد وچ کاسا منصوبے جہی غلطیاں نہ دہرائیاں جان تے دو طرفہ قریبی تعاون دی منزل آسان ہو جائے گی کجھ عرصے توں بہتری دے آثار نیں جویں کہ 2000ء وچ دونواں ملکاں دی باہمی تجارت 15 ملین ڈالر تیکر محدود سی پر کجھ اقدامات نال پندرہ ملین ڈالر تیکر محدود تجارت 2014 وچ نوے ملین ڈالر تیکر اپڑ گئی ہن وی حالیہ طے پان والے معاہدیاں اُتے صحیح معنیاں وچ عمل ہوندا اے تے گھٹ مدت وچ دونواں ملکاں دا تجارتی حجم پنج صد ملین ڈالر تیکر اپڑانا مشکل نہیں۔
خطے دے ملکاں نوں خدشہ اے کہ افغانستان توں امریکہ انخلا دے بعد روسی انخلا دے بعد جہی صورتحال دوبارہ پیدا ہو سکدی اے اکثر ماہرین متفق نیں کہ غیر ملکی افواج دے جاندے ای طالبان نکے نکے گروپاں اُتے حاوی ہو جان گے کیوں جے طالبان دی پیشقدمی وچ تیزی آ گئی اے ستم ظریفی ایہہ وے کہ سرکاری فوج دے اہلکار مقابلے اُتے ہتھیار سٹن نوں ترجیح دین لگے نیں طالبان دی فتح نال کشمیریاں وچ حریت پسندانہ جذبات نوں بڑھاوا مل سکدا اے جنہوں روکن لئی بیرونی قوتاں دا پاکستان وچ دہشت گرداں دی سرپرستی دا امکان رد نہیں کیتا جا سکدا جس نال خطے دی تجارتی سرگرمیاں تے معاشی نمو متاثر ہو سکدی اے ایہناں حالات وچ پاکستان تے تاجکستان دا مشترکہ لائحہ عمل اُتے متفق ہونا خطے وچ امن دی کلید بن سکدا اے۔
پاکستان امن لئی کوشاں اے ایس ہفتے نوں سہ ملکی پاکستان، چین تے افغانستان دے وزرائے خارجہ کانفرنس وچ وی افغانستان توں بیرونی افواج دے انخلا دے بعد پیدا ہون والے متوقع حالات اُتے غور و غو ض کیتا گیا ایس تناظر وچ تاجکستان دے صدر امام علی رحمن دا دورہ وی بوہت اہمیت دا حامل اے وسط ایشیائی ملکاں وچوں تاجکستان اک انج دا ملک اے جیہڑا نہ صرف افغانستان دا گوانڈھی اے بلکہ پاکستان دے وی نیڑے ترین اے تے اک حوالے نال گوانڈھی وی کہہ سکنے آں کیوں جے افغانستان دا واخان نامی علاقے نال پاکستان تے تاجکستان دی سرحد دا وچکارلا فاصلہ محض پندرہ کلومیٹر اُتے محیط اے ایسے طرح جے ہوائی سفر دی گل کریئے تے دونواں ملکاں دے دارالحکومت اسلام آباد تے دوشنبے اک گھنٹے دی ہوائی مسافت اُتے نیں ایس توں علاوہ گوادر تے کراچی دی بندرگاہواں تاجکستان لئی سمندری تجارت لئی قریب ترین مراکز اے پر تجارتی سرگرمیاں لئی امن ناگزیر اے جس لئی دونواں ملکاں دی قیادت فکر مند اے تے پیش بندی دے طور اُتے اقدامات وچ مصروف نیں۔
تاجکستان دی آزادی دے نال ای مضبوط و مستحکم دو طرفہ تعلقات ودھان دے نال پاکستان نے برادر اسلامی ملک تاجکستان نوں سمندری تجارت لئی گرم پانی تیکر رسائی دین دی پیشکش کیتی پر دو طرفہ خواہش دے باوجود تعلقات وچ بہتری دی رفتار مایوس کُن رہی دونواں ملکاں دے وچکار توانائی دا اک وڈا منصوبہ کاسا 1000 طے پایا ایہہ منصوبہ 2018ء وچ مکمل ہونا سی پر انج نہیں ہو سکیا تاجکستان ہائیڈرو پاور پیدا کرن والا دنیا دا تیجا وڈا ملک اے تے اضافی توانائی دوجے ملکاں نوں فراہم کرنا چاہندا اے پر پاکستان تے تاجکستان دے وچکار طے پان والا ایہہ پہلا اولین وڈا منصوبہ تکمیل نوں نہیں اپڑ سکیا جس نال دونواں ملکاں وچ گرمجوشی اُتے مبنی تعلقات دی رفتار دا بخوبی اندازہ لایا جا سکدا اے۔ اصل وچ دونواں ملکاں وچ تعاون اُتے اتفاق تے ہے پر عملی طور اُتے ایہہ اتفاق کدھرے نظر نہیں آندا لوڑ ایس امر دی اے کہ دونواں ملکاں دا تعاون ودھان لئی سنجیدگی دا مظاہرہ کریئے۔
پاکستان تے تاجکستان وچ تجارت دے نال شعبہ تعلیم وچ تعاون ودھان دے وسیع موقعے نیں تاجکستان وچ خواندگی دی شرح سو فیصد اے جس دی وجہ سستا تعلیمی نظام اے طلبا نوں حکومت ولوں وظائف ملدے نیں انج محدود اخراجات وچ وی اعلیٰ تعلیم ممکن اے سستے تعلیمی موقعے دی وجہ نال کجھ عرصے توں پاکستانی طلبہ وچ تاجکستان وچ میڈیکل تے انجینئرنگ دی تعلیم حاصل کرن دا رحجان فروغ پا رہیا اے پاکستان وچ اک توں ودھ ادارے داخلہ جہے مراحل وچ مدد فراہم کر رہے نیں پر ایس دوران طلبہ دے لُٹن دے واقعے وی ساہمنے آندے رہندے نیں جدوں پاکستان تے تاجکستان دو طرفہ تعاون ودھان اُتے متفق نیں تے دونوا ں ملکاں نوں انج دا طریقہ کار وضع کرنا چاہیدا اے جس نال تعلیمی تعاون وچ نہ صرف وادھا ہوئے بلکہ فراڈ جہے واقعے دی روک تھام یقینی بنائی جا سکے تاجکستان تے پاکستان دے تعلیمی طریقہ کار وچ بوہت فرق اے تاجکستان وچ تھیوری پڑھان دے نال عملی تجربے اُتے وی توجہ دتی جاندی اے ایہو طریقہ کار معیاری اے تے طلبہ نوں راغب کرن دی وجہ نال دونویں ملک تعلیمی شعبے وچ تعاون ودھا کے مضبوط و مستحکم تعلقات بنان دے نال تجارتی تے سیاحتی سرگرمیاں نوں فروغ دے سکدے نیں۔
چین پوری دنیا وچ سرمایہ کاری وچ مصروف اے ایسے دے تحت پاکستان تے تاجکستان دی سڑکاں وغیرہ تعمیر کر رہیا اے سی پیک دی وجہ نال روس تے وسط ایشیائی ریستاں دی پاکستان نال دلچسپی تے ودھی اے جے غیر ملکی فوجاں دے بعد افغانستان دوبارہ بدامنی دے گڑھے وچ جا ڈگدا اے تے چین تے پاکستان لئی خطے وچ تاجکستان دی اہمیت ودھ جائے گی۔ روس تے وسط ایشیائی ریاستاں لئی گرم پانیاں تیکر رسائی لئی پاکستان وی اہم اے پاکستان تے تاجکستان اک ہو کے روس تے وسط ایشیائی ریاستاں دی قریب ترین تے محفوظ گزر گاہ بنن دے مراکز بن سکدے نیں پر گلاں تیکر محدود رہن نال اگے قدم ودھا کے عملی طور اُتے تعاون ناگزیر اے۔ تاں ای معاشی نمو وچ وادھے دے اہداف حاصل ہو سکدے نیں۔ موجودہ دور وچ ترقی لئی اک دوجے دے وسائل توں فائدہ چُکن دا رحجان اے ۔ صدر امام علی رحمن تے وزیراعظم عمران خان نے اسلاموفوبیا دے ودھدے رحجان دا وی مل کے مقابلہ کرن دا عزم ظاہر کیتا پر سانوں نہیں بھُلنا چاہیدا کہ اسلاموفوبیا دے شکار ملک ترقیافتہ تے دفاعی لحاظ نال بوہت طاقتور نیں تے کمزور و غریب ملک صرف اتحاد نال ای موقف منوا سکدے نیں مسلم ملکاں دے کول وسائل دی کمی نہیں بلکہ وسائل دے استعمال دے ہنر دا فقدان اے تفرقہ ای وکھرا زہر اے خوش آئند گل ایہہ وے کہ کجھ عرصے توں مسلم ملکاں وچ قریبی تعاون فروغ پا رہیا اے ایران تے سعودی عرب وچ وی دوریاں گھٹ ہو رہیاں نیں جس نال مسلم ملکاں وچ ترقی دا اک نوا ں دور شروع ہو سکدا اے پاکستان تے تاجکستان دے ودھدے تعلقات خطے وچ انتشار و افراتفری وچ کمی دا موجب بن سکدے نیں شرط ایہہ وے کہ ودھدے تعلقات عملی طور اُتے وی نظر آن۔
