افتخار بھٹہ دے پنجاہ فکری ورھے

لکھت:تنویر ظہور

مہینوال بخارا توں سوہنی دے شہر گجرات آیا تے اوہنے سوہنی نوں ویکھن مگروں کہیا: مینوں تیرا شہر پسند آیا‘ ہے تے چھوٹا جیہا شہر‘ ایناں کھلا شہر میں دہلی توں ایتھوں تک شاید ای ویکھیا ہووے۔ ایسے گجرات شہر دے اک مہان شاعر پیر فضل گجراتی اپنی شاعری راہیں اج وی زندہ پیر نیں۔ اوہناں دا اک شعر اے:
اساں نہ ویکھیا تے لوک ساڈے بعد ویکھن گے
فضل دی اک نہ اک دن دوستو تحریرچمکے گی
ایسے شہر دے اک وسنیک افتخارالدین بھٹہ دی چمکدیاں لکھتاں تے مشتمل کتاب ’’میرے فکری سفر کے 50 سال‘‘ حال ای وچ لہور توں چھپی اے۔ افتخار بھٹہ ترقی پسند دانشور‘ رائٹر‘ کالم نگار تے محقق نیں۔ آپ دا شعبہ بینکاری اے۔ ایس ناطے معیشت تے وی اوہناں دی گہری نظر اے۔ پاکستان دی سیاسی تے ادبی تریخ وچ جہڑے لوک مسلسل جدوجہد کردے نظر آئوندے نیں اوہناں وچ افتخار الدین بھٹہ دا ناں وی نمایاں اے۔ اوہناں نے ہر دور وچ سچ دا علم اُچا کیتا۔ اوکھے حالات وچ وی ایس مرد آہن نے سچائی دی تبلیغ دا جو بیڑا اٹھایا اجے تک اوہدے تے قائم نیں۔ اوہناں دی حیاتی جدوجہد دی اک کہانی ای نہیں پاکستان دی سیاسی تے ادبی تریخ نال وی جڑی ہوئی اے۔ ساری عمر اک آدرش تے کمٹمنٹ نوں سینے نال لائے ہوئے نیں تے اج وی ایس آدرش نوں سینے نال لائے ہوئے نیں۔ ایہ آدرش نہ کسے مذہب دی نہ کسے دین دی نفی اے۔ ایہ سارے انساناں نال محبت دا پیغام اے۔ 50 ورھے دی ایہ داستان اک پورے دور دی کہانی اے۔ ایہ اوہناں دی اک قسم دی یادداشت اے۔ کتاب دے آغاز وچ افتخارالدین بھٹہ دا تفصیلی انٹرویو شامل اے جو محمد اشفاق ایاز نے کیتا اے۔ ایس انٹرویو وچ بھٹہ صاحب نے اپنے افکار دا کھل کے اظہار کیتا اے۔ انٹرویو دے آخر وچ اوہناں نے کہیا کہ المیہ ایہہ وے کہ اج وفاقی تے صوبائی حکومتاں وچ اوہو لوک شامل نیں جو ماضی وچ فوجی آمر جنرل ضیاء الحق‘ جنرل پرویزمشرف تے نوازشریف دیاں حکومتاں وچ اہم عہدیاں تے فائز سن۔ جے اوہ اوس دور وچ تبدیلی نہیں لیا سکے تے اج اوہ مفاد عامہ دے کم کیویں کر سکدے نیں۔ ایہو ساڈا سیاسی المیہ اے کہ ساڈا ووٹر ذات برادری‘ لینڈ کروزر تے اسلحہ برداراں دے پچھے نسدا اے۔ اوہنوں صرف اپنے ذاتی مسئلیاں دا حل چاہیدا ہوندا اے۔ ایہناں حالات وچ سماج کیویں بدل سکدا اے۔ انٹرویو دے بعد محمد اشفاق ایاز دی ای افتخار بھٹہ بارے 15 صفحیاں تے رائے چھپی اے۔ ایہدے وچ تقریباً اوہو گلاں کیتیاں گئیاں نیں جو انٹرویو وچ چھپ چکیاں نیں۔ ایس رائے وچ افتخار بھٹہ دی پہلی کتاب انسان‘ سماج اور معاش توں اقتباسات وی دتے گئے نیں۔
محمد اشفاق ایاز لکھدے نیں: افتخا ربھٹہ معاشرتی بے انصافیاں‘ طبقاتی تفریق‘ محنت کشاں‘ مزدوراں دے استحصال تے دوجیاں محرومیاں دے خلاف اک توانا آواز دی حیثیت رکھدے نیں۔ بنیادی طور تے افتخار بھٹہ دا تعلق ترقی پسند تحریک نال اے۔ اوہ صرف ناں دے ترقی پسند نہیں سگوں اپنے ایس عظیم مشن لئی اوہ عملی جدوجہد وچ مصروف نیں۔ کتاب دے شروع وچ 62 صفحیاں تے مشتمل وکھووکھ شخصیات دی اوہناں دے بارے آراء چھاپی گئی اے۔ آخری صفحے یعنی 276 توں 310 تک اوہناں دی کتاب انسان‘ سماج اور معاش تے اہل قلم دی آراء چھاپیاں گئیاں نیں۔ ایہ کتاب افتخار الدین بھٹہ دے کالماں تے مشتمل اے جو وکھووکھ اخباراں وچ چھپدے رہے۔ زیادہ کالم لوکل اخباراں وچ چھپے۔ بھٹہ صاحب نے اکثر کالم مرحومین دے بارے لکھے۔ مثلاً ڈاکٹر انور سجاد‘ منوبھائی‘ عاصمہ جہانگیر‘ انتظار حسین، شریف کنجاہی، فیدل کاسترو، زہیر کنجاہی، پروفیسر شبیر حسین شاہ، جام ساقی، منشی لطیف گجراتی، کامریڈ عبدالعزیز، آفتاب مفتی وغیرہ ۔ شریف کنجاہی وی ترقی پسند تحریک نال وابستہ رہے۔ کتاب وچ کجھ غلطیاں نیں۔ کجھ شخصیات دے ناں وی ٹھیک نہیں لکھے گئے مثلاً یوسف کامران نوں کامران یوسف‘ فاروق طارق نوں طارق فاروق‘ جنرل پرویز مشرف نوں جنرل مشرف بیگ‘ ارشاد احمد حقانی نوں ارشاد حسین حقانی‘ شفقت تنویر مرزا نوں شفقت محمود مرزا وغیرہ۔ پنجابی زبان تے ساڈی ثقافت دے حوالے نال اوہناں دیاں جو لکھتاں چھپیاں نیں ایہدے وچ پنجابی تحریک بارے کجھ ناں نظرانداز کیتے گئے نیں جہناں وچ اک ناں مشتاق بٹ ایڈووکیٹ دا اے۔ اوہناں نے پنجاب یونیورسٹی وچ شعبہ پنجابی دے اجرا لئی اوہناں مال روڈ تے جلوس کڈھیا جہدے وچ ٹرک‘ کھوتا تے گڈا ریڑھیاں وی شامل سن۔ کتاب وچ جو بھٹہ صاحب دیاں وکھووکھ شخصیات دے نال فوٹواں چھاپیاں گئیاں نیں اوہ واضح نہیں۔ چہرے پچھانے ای نہیں جاندے۔ کیپشن توں پتہ لگدا اے کہ ایہناں وچ کہڑی کہڑی شخصیات اے۔٭٭