پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال کویں جوڑیا جا سکدا اے؟

ورلڈپنجابی فورم ، روزن ادبی فورم تے جگت پنجابی سبھا دی چھتر چھاویں اک سروے دا پربندھ کیتا گیا جہدے وچ پنجابی سوجھواناں نیں ودھ چڑھ کے حصہ لیاتے اپنے اپنے وچار سانجھے کیتے،سروے دا سرناواں’’پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال کویںجوڑیا جا سکدا اے ؟‘‘سی۔اس وچ ڈاکٹرخان محمد ساجد (ملتان)، ڈاکٹر صغرا صدف (لاہور)،محترمہ رفعت وحید(راولپنڈی)،فرخ سہیل گوئندی(لاہور)،سلیم طاہر(لاہور)،فاخرہ اعجاز(لاہور)،گلفام نقوی (فیصل آباد) ، ڈاکٹر اکبر علی غازی(سیالکوٹ)،شیخ اسلم شاہد (ناروے)، محمد افضال ملہی (گجرات)، حیدرعلی حیدر (تاندلیانوالہ)،ڈاکٹرمیاں ظفرمقبول (لاہور)،ڈاکٹر ناصر رانا (لاہور)،ڈاکٹرعامرظہیر بھٹی(اسلام آباد)،نویدانجم فاروقی(منڈی بہائوالدین)، قاضی فاروق (جہلم)،بشارت لودھی (گجرات)، کلیم احسان بٹ (جلالپورجٹاں)، عاشق علی فیصل(فیصل آباد)،ناز اوکاڑوی(لاہور)،علی بابر(کنگن پور)،نبیل نابر(کنگن پور)،امین فاروقی( سرائے عالمگیر)، ڈاکٹرنوید شہزاد (لاہور) ، عاصم عاصی(گجرات)،ندیم افضل( صفدر آباد ضلع شیخوپورہ)،محمد ساجد(کاہنہ،پانڈوکی)،محمد سخی خان(میانوالی)، سحرش افتخار (گوجرانوالہ)، ڈاکٹرمحمد ریاض انجم (قصور) ، جمشید مسرور (ناروے)،میاں محمد ارشدقادری (جہلم)،اکرم کُنجاہی (کراچی)، ڈاکٹرراحیلہ عنبرین (گجرات)، پروفیسرصفدر علی شاہ (جھنگ)، الیاس گھْمن(لاہور)، حسنین اکبر (شیخوپورہ)، ڈاکٹرنبیلہ رحمن(لاہور)، محمد سلمان باسط (گوجرانوالہ) ، رُباب وِرک (لاہور)، ڈاکٹرخالد محمود (وزیرآباد) ، ڈاکٹررزاق شاہد (لاہور)، محمد زبیر صابر(لاہور)،اتفاق بٹ (گکھڑ)،طبیب قاضی قمر الاسلام قریشی (ہریہ والا ،گجرات)،انور ندیم علوی(راولپنڈی)،محمد صدیق حیرت(تاندلیانوالہ،فیصل آباد)،ڈاکٹر انوار احمد اعجاز (گوجرانوالہ)،پروفیسر غازی علم الدین(میرپور آزادکشمیر)سید طاہر شیرازی( جھنگ )، ڈاکٹر سیدہ کلثوم اختر (گجرات) ، سعیداحمد (راولپنڈی)، صابر سودائی (فروکہ،سرگودھا)،ڈاکٹر نگہت خورشید(ننکانہ صاحب)،ایہہ سروے اسیں کیوں کر رہئے آں،صرف اس لئی کہ پنجابیاں نوں جگایا جائے کہ ساڈا ورثہ بڑا قیمتی اے ،اس دی حفاظت اساں آپ کرنی اے کسے دوجے نیں آکے ساہنوں ہتھ نئیں پوانالہذا اسیں آپ اس نوں زندہ رکھن لئی جو کر سکنے آں او کرئیے تے اپنے نال دوجیاں نوں وی جوڑئیے،اک اک یاراں تے اک ہو ملائیے تے اک سو یاراں ہو جاندے نیں ،سروے وچ کجھ متراں نیں کھل کے لکھیا اے ،اسیں اخبار دی ضرورت دے مطابق اونہاں دے وچار شامل کراں گے تے باقی ـ’’تماہی کانگاں‘‘دی زینت بناواں گے ،آئو مل کے سروے نوں پڑھنے آں تے اس دی چس ماننے آں۔
ڈاکٹرخان محمد ساجد(ملتان)پنجابیاں نوں پنجابی نال جوڑن واسطے پنجابی قوم پرستی دی لوڑ ہے۔ جہڑی ایس وقت وجود نہیں رکھدی۔ پنجاب دے سیاستدان پنجابیاں سندھیاں تے پٹھاناں دے زیادہ وفادار نیں۔ موجودہ دور دی مثال نواز شریف عمران خان قمر الزمان کائرہ تے اعتزاز احسن جہے لوگ نیں۔ ذولفقار علی بھٹو دے پنجاب دے لوگ بہت عقیدت مند نیں۔ پر اوہ ایہہ گل بھل جاندے نیں کہ اوہدا اپنا کزن اوہدے دور وچ سندھی قوم پرستی نوں مضبوط کر رہیا سی۔ پنجابی قوم پرستی نوں پہلی ضرب اوس وقت لگی جدوں پنجاب دا بٹوارہ ہویا۔ سکھاں تے مسلماناں نے اک دوسرے نوں رج کے قتل کیتا۔ پنجاب دے ٹوٹے پنجابیاں نے آپ ہی کیتے سن۔ کیا ایہہ گل بھلائی جا سکدی اے کیہ اوس وقت دی پنجابی پارلیمنٹ نے ہی پنجاب دی تقسیم دی قرارداد منظور کیتی۔ مسلم پنجاب نے سکھ دشمنی دی وجہ نال پنجابی توں اجنبیت اختیار کیتی۔ پاکستان دے وزیراعظم عمران خان تسلیم کردے نیں کہ اونہاں دا خاندان پنج سو سال توں پنجاب اچ رہ رہیا اے۔ لیکن اوہ بڑے فخر نال اپنے آپ نوں پشتون آکھ دے نیں۔ جنوبی پنجاب اچ کل سرائکی قومیت دی تحریک اپنے عروج تے ہے۔سرائیکی اپنے آپ نوں پنجابیاں تو الگ قوم آکھدے نیں۔ اونہاں دی زبان بڑی تیزی نال ترقی کر رہی اے۔ سرائیکی وزیراعلی سرائیکستان دے منصوبے نوں اگے ودھا رہیا اے تے چوہدری پرویز الٰہی جہے پنجابی لیڈر اونہاں دی تابعداری کر رہے نیں۔ فردوس عاشق اعوان جو قلابازیاں کھاندی رہی اے۔ سب دے سامنے نیں۔ جنی ذلت ایس عورت نے اٹھائی اے سب جاندے نیں۔ پنجاب نے ایہو جہے سیاستدان پیدا کیتے نیں۔ پنجاب دے کئی ٹوٹے کرن دے منصوبے بن رہے نیں تے پنجابی اونہاں دیاں کوششاں نوں بڑھاوا دے رہے نیں۔ جہڑے اپنے دیس توں ہی بیگانے نیں۔ اوہ دیس دی زبان توں بیگانے نیں تے کوئی حیرانی والی گل نہیں۔میں فیر اکھاں گا کہ پنجابیاں نوں پہلاں آپنا سیاسی قبلہ درست کرن دی لوڑ ہے۔
ڈاکٹرصغراصدف(لاہور)سب توں پہلاں پنجابیاں نوں پنجاب دھرتی تے پنجابی لوکائی دا آدر کردیاں گروپ بندی مکانی چاہیدی اے۔۔ ماں بولی تے دھرتی دی بولی دا جیون وچ کیہ کردار ہندا، سمجھن دی لوڑ اے۔۔ پنجاب دے ہزار سالہ ادبی ورثہ ول جھات پا کے اپنے پچھوکڑ ول دھیان کرنا چاہی دااے۔۔۔سبھ توں ضروری دھرتی تے بولی نوں اپنانا تے پنجابی ہون تے فخر کرنا اے۔اپنے طاقتور ورثے دی پگ بنھ کے مان نال ٹرنا۔۔۔۔۔پنجابی لئی عملی کم پنجابی بول کے کرنا۔اپنے بالاں نال پنجابی وچ گل کرنا۔ سماج وچ کسے وی پروگرام ،محفل یا اکٹھ وچ جتھے بول سکو اوتھے پنجابی بولنا یا کسے کارن ایس حوالے نال کوئی گل ضرور کرنی چاہیدی اے۔۔جدوں اسیں پنجابی نوں اپنا لاں گے تاں سرکار وی اینوں لاگو کرن بارے ضرور سوچے گی۔
محترمہ رفعت وحید(راولپنڈی)پنجابی نوں پنجابی زبان دے نیڑے کرن لئی سانوں پنجابی وچ گل وات کرنی پئے گی ،دفتر وچ وی پنجابی زبان دا ورتارہ ضروری اے جدوں تیکر اسیں پنجابی زبان زیادہ نہ بولاں گے ادودں تیکر کسے وی پنجابی نوں نیڑے نہیں کر سکاں گے،مثال دے طور تے جے کسے کولوں کوئی مطلب کڈھنا ہووے اوس نال روز ملنا پوندا تے روز اوہدے نال گل وات کرنی پوندی اے،ایتھے وی ایہو جہیا کرن دی لوڑ اے پنجابی نوں بچاون لئی تے پنجابی نوں پنجابی نیڑے کرن لئی پنجابی زبان وچ گل کرنا بہت اہم ہو گیا اے۔
سلیم طاہر(لاہور)پنجاابیاں نوں پْچھ لوو…تہاڈے…ماں پِیْو تے پنجابی سن…ساری عمر پنجابی بولدے رئے…تہاڈی پرورش اونہاں دے ہتھاں وچ ہوئی…پنجابی کلچر تہاڈے ہڈّاں وچ رچیا ہویا اے…تہاڈیاں رگاں وچ دوڑ دے لہْو وچ شامل اے…پنجابی بولن لگیاں کاہدی شرم آندی اے…پنجابی تے اظہار دا ذریعہ اے…گْونگے وی تے اپنی گل اشاریاں نال سمجھا لیندے نیں…اوہ تے شرم محسوس نئیں کر دے…تہاڈا مسئلہ کجھ ہور اے…تسی اندروں چھوٹے او…تہاڈی برین واشنگ ہونی چاہی دی اے…میں جدوں کِسے سِکھ نوں پنجابی بول دا ویکھنا…اونہوں پْر اعتماد ویکھناں…شرمندگی!…تہانوں تد محسوس ہووے،جے تسی اپنی گل سمجھا نہ سکو۔
فاخرہ اعجاز(لاہور)سبھ توں پہلاں والدین بچیاں نال پنجابی بولن،جے پنجابی میڈیم ممکن نئیں تے پنجابی لازمی مضمون دے طور پڑھائی جانی چاہی دی اے۔

گلفام نقوی (فیصل آباد)میرے کول ایہو جہے کجھ وچار ہے نیں جنہاں تے عمل کرکے لوکاں نوں پنجابی دے لاگے کیتا جاسکدا اے۔(ا) اپنے گھراں وچ پنجابی بولن دا سربند ھ کیتا جاوے(ب)اپنے بچیاں نوں پنجابی کتاباں پڑھن دی عادت پائی جاوے تے پنجابی رسالے خرید کے گھراں وچ لیاندے جاون (پ) گھروں باہر جدوں کوئی تہاڈے نال غیر زبان وچ گل کرے تے تْسی اوہدے نال پنجابی وچ گل کرو(ت) قومی سطح تے پنجابی دے ودھا واسطے اک اعلیٰ تحریک چلا کے حکومت اگّے مطالبے رکھے جاون(ٹ)ایہو جئے پنجابی ٹی وی چینل قائم کیتے جاون جہڑے ماں بولی دے ودھا واسطے کم کرن تے بچیاں نوں اوہ چینل ویکھن دی عادت پائی جاوے(ج)قومی سطح تے پنجابی اخباراں دا اجرا کیتا جاوے تے اپنے گھراں وچ اوہو اخبار ای منگوائے جاون(ح)سکولاں کالجاں تے یونیورسٹیاں دے وچ سٹڈی سرکل لاون دا سلسلہ شروع کیتا جائے جہدے وچ مختلف دانشور حضرات ایہو جئی تقریراں کرن…اسیں اپنے دشمن آپ ای ھوئے جاندے ہاں اپنے بچیاں نوں انگریزی سکولاں اچ تے انگریزی اردو بولنے آں سوال جواب اپنی مادری زبان اچ کریئے تے بولنا سکھاواں گے تے مسلہ حل ہووے گا انگریزی اردو پڑھنا ضروری اے پر پنجابی زبان نوں نال نال رکھنا چاہی دا اے۔
ڈاکٹراکبر علی غازی(سیالکوٹ)ایہہ اک وڈا تے سوچن دا سدا دین والا مسئلہ اے۔ ایہدے کئی طریقے ہو سکدے نیں جنھاں وچوں دو طریقیاں بارے عرض کراں گا۔پہلا رستہ اختیار کیتا جا چکیا اے پر رفتار مٹھی اے۔ میرا خیال اے پئی ایہہ ای رستہ ساڈے ہتھ وچ اے تے سفر وی نبڑ رہیا اے۔ مطلب پنجابی نوں عام بول چال وچ لیاندا جائے۔ اپنے گھراں وچ، اپنے نکیاں وڈیاں، مرداں عورتاں ،کڑیاں منڈیاں تے نوکراں مالکاں نال پنجابی بول کے پنجابیاں دا پنجابی نال موہ ودھایا جا سکدا اے تے پنجابیاں نوں پنجابی نال جوڑن دا کم کیتا جا سک دا اے۔دوجا راہ سوکھا تے ترکھا اے پر ایہدے وچ سیاستداناں وچ ماں بولی نال پیار جگانا پوے گا تاں جے مڈھلی پڑھائی وچ پنجابی شامل کروائی جا سکے یا مڈھلی پڑھائی پنجابی وچ کروائی جا سکے۔ جدوں پنجابی پڑھنی پوے گی، امتحان دینا پوے گا تے فیر ماواں وی گلابی اردو چھڈ کے پنجابی ول آن گیاں۔ جے پنجابی پڑھن نال نوکریاں ملن لگ پین تے فیر ایہہ جوڑ چھیتی تے پیڈا ہو کے جڑ سک دا اے۔
شیخ اسلم شاہد(ناروے)پنجابیاں نوں پنجابی نال جوڑن دا پہلا حل تے ایہہ اے کہ اسی گھٹو گھٹ اپنے گھر وچ تے اپنے بالاں نال پنجابی وچ گل بات وی کر لیا کریئے،بے شک اردو ، انگریزی سکول دی سرکاری زبان اے ، پر ماں بولی دا وی کوئی حق ہوندا اے۔ پرانے وقتاں وچ پاکستان ٹیلیویڑن وچ پنجابی ڈرامے تے شو وی وکھائے جاندے سن ، جنہاں وچ دلدار پرویز بھٹی ہوراں دا پروگرام ٹاکرا ، پنجند اتے پنجابی ڈرامے پناہ ، مٹی دی خوشبو ، مٹی دا مان ، ککر کنڈے ، چانن ، تے سانجھ وغیرہ بڑے شوق نال ویکھے جاندے سن۔لیکن اج کل شاید ایس پاسے کوئی خاص توجہ نئیں دتی جاندی۔۔اج دے دور وچ میڈیا کسے وی زبان نوں عام لوکاں تک پچان وا سب توں کامیاب طریقہ اے۔۔کوشش کرن نال شاید ایس طرف لوکاں دا رجحان ہو جاوے۔۔ہر اک بندے نوں اپنا کردار ادا کرنا چاہی دا اے۔اپنی ماں بولی نوں زندہ سلامت رکھن واسطے۔
محمد افضال ملہی(گجرات)پنجابی زبان دے فروغ لئی تے نویاں نسلاں دے سامنے اس دی اہمیت اجاگر کرنے لئی تعلیمی اداریاں وچ پنجابی نوں لازمی مضمون دی حثییت نال پڑھایا جائے بچہ اپنے ادارے دے زریعے پنجابی نال جڑیا رووے دا۔پنجاب دے باقی عوام نوں وی پنجابی دیاں تحریکاں دے زریعے تحریک دتی جاوے۔پنجابی دیاں مجلساں دا گاہے بگاہے مختلف علاقیاں وچ شروع کیتیاں جاوں جدے وچ پنجابی لکھاریاں دے زریعے پنجابی نوں زیادہ فروغ دین لئی لوکاں نوں دعوت دے کے دلچسپی پیدا کرن دی کوشش کیتی جائے۔حکومتی سطح تے وی پنجابی زبان دے لکھاریاں دی عزت افزائی لئی اعزازات نال نوازیا جائے اس طرح دوجے لوکاں وچ وی پنجابی دی قربت اور اہمیت لئی تحریک پیدا ہووے دی۔جنہاں ملکاں تے علاقیاں وچ پنجابی دا راج اے اوناں دے لوکاں تے خاص کر لکھاریاں نے ملی بھگت کرکے تے پنجابی لکھاریاں دی عزت افزائی کرکے پنجابی نوں فروغ دتا اے۔کوئی وی علاقائی یا مادری زبان زندہ رکھن لئی اس علاقے دے لوکاں دا خاص کردار شامل ہوندا اے سانوں پنجاب والیاں نوں وی اپنی مادری زبان زندہ رکھن لئی اپنا کردار ادا کرنا چاہی دا اے۔

حیدرعلی حیدر(تاندلیانوالہ)’’پنجابی نوں پنجابی زبان دے نیڑے کرن لئی ضروری اے اوہدے نال پنجابی دے آسان لفظاں وچ گل کیتی جاوے ،ٹھیٹھ قسم دے لفظ نہ بولے جاون،سوکھے سوکھے اکھراں دا استعمال کیتا جاوے عام لوکائی وچ جہڑے لفظ ورتے جاندے نیں اوہناں دا استعمال ضروری اے”مثال دے طور تے تسیں کسے نال گل کر رہے او اوس گل وچ تہاڈے مشکل اکھر نیں تے اوہنوں تہاڈی گل دی سر نہیں لگے گی اوہ سمجھے گا کہ جناب اردو دا سہارا لے رہیا اے اپنا علم میرے تے جھاڑ رہیا اے ،اوسے بندے نال سوکھے اکھر بولے جاون جہڑے اوہدی فہم دے مطابق ہوون تے اوہنوں تہاڈی گل چھیتی سمجھ آ جاوے گی تے تہاڈے نال اوہ اوہدی بولی وچ بولن لگ جاوے گا،پنجابی نوں پنجابی دے نیڑے کرن دا اک ہور وی طریقا اے کہ جہڑا جیس لہجے دا بولن والا ہووے کوشش کرو تے اوہدے نال اوسے لہجے وچ گل کرو ۔مثال دے طور تے جے کوئی جھنگوچی لہجا بولدا اے تے اوہدے نال جھنگوچی لہجے وچ گل کرو تاکہ اوہنوں اپنے لہجے وچ چھیتی گل پلے پئے جاوے
ڈاکٹرمیاں ظفرمقبول(لاہور)سب توں وڈا فارمولا ایس نوں روٹی ٹک نال جوڑنے دی لوڑ اے،ایس نوں ایہدی عزت توں ودھ عزت دین دی لوڑ اے جیویں سکول ماسٹراں نوں ایم اے یاں ڈاکٹری دی بنیاد تے کوئی اضافی گریڈ یاں ایہناں نوں بی ایڈ نہ کرن دی رعایت دتی جاو ے، اضافی انکریمنٹ ،عام ملازماں نوں اضافی انکریمنٹ غرض کوئی انج دا عمل کرن دی لوڑ اے جیہدے نال لوکاں دا ایدھر رجحان ودھے۔
ڈاکٹر ناصر رانا (لاہور)روزگار نال جوڑ کے۔
ڈاکٹرعامرظہیر بھٹی(اسلام آباد)سبھ توں پہلاں سامراج ولوں پنجابی بولی خلاف لوکائی وچ پیدا کیتے گئے بھرم بھلیکھے دور کرن دی لوڑ ہے۔ ایہدے لئی تھاں تھاں نکے نکے اکٹھ رکھے جاون۔ اچیچ کر کے پڑھی لکھی لوکائی نوں اپنی بولی دے حقاں بارے دسیا جاوے۔ اکٹھاں وچ ایہہ گل دسی جاوے کہ پاکستان دے دوجے صوبیاں دے بال اپنی ماں بولی نوں سکولاں وچ لکھدے وی ہن، پڑھدے وی ہن تے بولدے وی ہن۔ اوہناں صوبیاں دیاں سرکاراں نے آپنیاں آپنیاں زباناں وچ نصابی کتاباں چھاپیاں ہوئیاں ہن، پر پنجاب واسیاں نے ایہہ حق سرکار کولوں اجے لینا ہے۔ لوکائی دے ذہناں وچوں ایہہ گلاں صاف کیتیاں جاون کہ اوہناں دی بولی گھٹیا ہے۔ ایس کم لئی ٹیکنالوجی دی ورتوں کیتی جاوے۔ پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال نویں ٹیکنالوجی راہیں ہی جوڑیا جا سکدا ھے۔ سوشل میڈیا راہیں اتے یوٹیوب چینلاں راہیں اپنی بولی تے سلیکھ دی امیری دا پرچار کیتا جاوے۔ وکھ وکھ کھیتراں وچ ملاں مارن والے مشہور پنجاب واسیاں دے پنجابی وچ انٹرویو ویڈیو روپ وچ ریکارڈ کر کے کھلارے جاون۔ ضروری ہے کہ لکھتاں نالوں ودھ ویڈیوز بنائیاں جاون۔ پنجابی دیاں لکھتاں صرف تھوڑے جیہے ہتھاں تیکر پہنچدیاں ہن جدوں کہ ویڈیوز پڑھے لکھے تے ان پڑھ سبھ لوکاں تک ہزاراں نہیں سگوں لکھاں دی گنتری تک پہنچ جاندیاں ہن۔ ایس توں وکھ پنجابی سکھن سکھاون لئی موبائل ایپلی کیشنز بنوائیاں جاون، جیہناں وچ پنجابی لفظالی، پنجابی گرامر، پنجابی ڈکشنریاں وغیرہ شامل ہون۔ پنجابی وچ اجیہے نیوز چینلاں دی وی ڈاہڈی لوڑ ہے جیہناں وچ ہر علاقے دی خبر اوتھوں دا رپورٹر مقامی پنجابی لہجے وچ دیوے۔ بالاں لئی پہلاں توں بنے ہوئے کارٹوناں دی پنجابی ڈبنگ کر کے یوٹیوب چینلاں راہیں کھلاریا جاوے۔ پنجاب دیاں ادبی تنظیماں نوں چاہیدا ہے کہ اوہ پنجابی موبائل ایپلی کیشناں بناؤن دے مقابلے کروان تے جتن والیاں نوں انعام ونڈن۔ ایس توں وکھ زیادہ ویکھے جاون والے پنجابی یوٹیوب چینلاں دے مالکاں نوں وی انعام دتے جاون۔
نویدانجم فاروقی(منڈی بہائوالدین)پنجابی بڑی مٹھی تے ودھیرے علاقے وچ بولی جان والی زبان اے۔ ایہہ بڑی زرخیز بولی اے جدھے وچ بڑا ادب لکھیا جا چکیا اے۔ ساڈے صوفیاں نے اپنی شاعری وچ لوکائی نوں دِین دا سنیہا دین واسطے وی اِیس زبان نوں ورتا اے تے بڑے سوہنے ڈھنگ نال اپنا پیغام لوکاں تیک اپڑایا اے، جنہوں خلقت ہن وی اپنے میلے ٹھیلے تے ویاہ شادیاں نالے عرساں اْتے گا کے روحانی سواد لیندی اے۔ اَسی ایہنوں اپنی بدنصیبی ای آکھاں گے پئی ساڈی نویں نسل نوں اپنی ماں بولی توں دور کرکے انگریزی دے مغر لا دتا گیا اے تے اْردو نوں قومی زبان ہون کارن بوہتی اہمیت دتی جا رہی اے۔ دوجیاں صوبیاں وچ پرائمری دی تعلیم اپنی مادری زبان وچ دتی جاندی اے پر ساڈے مغربی پنجاب وچ ایہدا پربند نئیں کیتا گیا سگوں پہلی جماعت توں ای بچیاں نوں انگریزی تے اردو ول لا کے اپنی ماں بولی توں دور کر دتا گیا اے۔پنجابیاں نوں پنجابی بولی دے نیڑے لیان لئی ضروری اے پئی اَسی پنجابی وسنیک ایہنوں اپنا مان بنائیے تے ایہنوں بولن لگیاں ناں سنگیئے سگوں مان جانیئے۔ گھراں وچ بچیاں نال پنجابی وچ گل کریئے تے پنجاب حکومت اْتے رَل مل کے زور پائیے جے اوہ پنجابی نوں سکولاں وچ پڑھان دا پربند کرن۔ جدوں تیک اَسی آپ پنجابی نوں گل نئیں لاواں گے کوئی ہور ساڈے واسطے ایہہ پہاڑ نئی چڑھے گا۔ اَسی ویکھدے آں پئی 1980 ء توں بعد گھراں وچ یا کم از کم بچیاں نال اْردو بولنے دا ’’ٹھرک‘‘ ودھیا تے اَسی پنجابیاں نے اپنے پیراں اْتے آپ کلہاڑا ماریا، اَنج اسی اپنی نویں نسل نوں آپ ای ماں بولی توں دور کر دِتا۔ پڑھائی وچ ایف اے تے بی اے کردے پڑھاکو پنجابی نوں ایس لئی پڑھدے رہے کہ ایہہ نمبر چنگے دے دیندی اے پر ایس توں اگے ایہنوں نال لے کے نئیں ٹرے۔ کچھ پنجاب دی دھرتی تے ماں بولی نال پیار کرن والے ایسے پڑھاکو وی ہے سن جنہاں نے پنجابی وچ ایم اے کرن دا اْچیچ کیتا پر اَگے اْنھوں نوں کدھرے نوکری دا سبب نہ لبھا۔ کالجاں یونیورسٹیاں وچوں ایم اے پنجابی دیاں اسامیاں ای مکا دتیاں گئیاں تے اَنج منڈیکا ایس مضمون توں دور ہندا لگا گیا۔ جے کر حکومتی پدھرتے پنجابی نوں اِک مضمون دے طور تے اہمیت دتی جاوے، سکولاں، کالجاں تے یونیورسٹیاں دے وچ استاد، لیکچرر تے پروفیسر دی ملازمت ہووے تے پنجابی دا شوق ودھ سکدا ہے۔ ساڈے ادبی اثاثے تے صوفیانہ شاعری نوں تعلیمی اداریاں وچ پڑھایا جائے تاں جے لوکاں تک ایہدے وچ موجود پیغام پہنچے تے اوہ ایس اْتے عمل کر کے اپنے معاشرے نوں ودھیا کرن دی کوشش کرن۔ ہیر وارث شاہ بارے آکھیا جاندا اے پئی اْوہدے وچ وارث شاہ ہوراں ایڈے تفصیل نال پنجاب دی رہتل بیان کیتی اے پئی جے کر(رب نہ کرے) ساڈا پنجاب کسے حادثے وچ ختم وی ہو جائے تے ہیر دا کوئی نسخہ بچ جاوے تے اْوہنوں پڑھ کے سگواں پنجاب وسایا جا سکدا اے۔ آکھن دا مطلب ایہہ اے پئی ساڈے شاعراں تے ادیباں نے بڑی محنت نال اپنی ماں بولی وچ کم کیتا اے ہن ساڈا فرض اے پئی اْوہنوں سینے نال لا کے رکھیئے تے اگلیاں نسلاں تیک وی پہنچایئے۔

قاضی فاروق (جہلم):
اللہ کریم نے جتنے وی نبی تے رسول لوکاں دی اصلاح لئی گھلے اوہناں ول اپنا پیغام اوس وقت دی بولی جان والی بولی وچ گھلے۔ ایہدا کیہ مقصد سی, صاف ظاہر اے کہ اوہ پیغام نوں چنگی طرح سمجھ سکن تے اوہناں کول ایہ بہانہ نہ ہووے کہ سانوں سمجھ نہیں آئی۔ اجکل دفتری زبان انگریزی اے اور ایہ انگریز دی لاگو کیتی گئی اے۔ اج وی کوئی انکوائری ہووے تے اوہدے آخر وچ ہر گواہ تے مجرم دے بیان دے اخیر تے ایہ فقرہ لکھیا ہوندا اے ” The above statement has bee read over to the witness in the language he understands” یعنی ایہ گل تے بیان اس بندے نوں اوس زبان وچ سمجھا دتا گیا اے جہڑی زبان دا ایہ جانو اے۔اوبھڑ زباناں بے شک زمانے دی چال دے نال سکھن دی ضرورت ہوندی اے لیکن سو وچوں اک بندہ وی اجیہا نہیں ہوندا جہڑا اپنا مافی الضمیر اوبھڑ زبان وچ بیان کر سکے۔ اج وی کئیں سکالر اگے پچھے دیاں کہانیاں اپنی علمیت دسن لئی اوبھڑ زبان وچ سنا تے دیندے نیں پر جدوں لوکاں ول دھیان ماردے نیں تے اوہناں دے چہریاں توں صاف نظر آ رہیا ہوندا اے کہ سنن والیاں نوں گھٹا وی سمجھ نہیں آئی تے فیر اوہ بے شرماں وانگوں ماڑا جہا ہس کے کہندے نیں “اوہ جیویں پنجابی وچ کہندے نیں” فیر اوتھے صرف ماں بولی ہی سنن تے سنان والے دی لج رکھدی اے۔میں ایتھے کئیں اجہے مولویاں دے ناں لے سکدا ہاں جہڑے علمی اعتبار نال کئیاں مولویاں توں گھٹ نیں لیکن اوہناں دی چرچا تے مانگ دوجیاں مولویاں توں صرف ایس لئی وہد اے کہ اوہ اپنی ماں بولی وچ گل کردے نیں۔ ایتھے صرف مثال لئی علامہ خادم حسین رضوی دی گل کرناں کہ اوہ جدوں اقبال دے فارسی کلام دا ترجمہ پنجابی وچ کردے سن تے پنڈاں دے بابے وی سبحان اللہ سبحان اللہ کردے سن۔ایس توں علاوہ جتنے صوفی شاعر ہو گزرے نیں اوہناں لوکاں نوں تبلیغ کرن دا سب توں آسان تے موثر حل ماں بولی وچ کلام کرن ہی سمجھیا۔ بابا فرید دے اشلوک اس دی عمدہ مثال نیں۔رہ گئی گل کہ پنجابی نال کیویں جوڑیا جا سکدا اے, تے اوہ صرف ماپے تے استاد ہی کر سکدے نیں کیوں جے پڑھے لکھے بلکہ بہتے پڑھے لکھ تے پنجابی وچ گل کرنا اپنی توہین سمجھدے نیں۔پلاک نوں چاہیدا اے کہ اوہ لہوروں باہر وی نکل کے ایہ جہے خاکے ڈرامے تے ایونٹ بنا کے پیش کرن جدھے وچ لوکاں نوں پنجابی نال محبت ہو جاوے۔ خالی نچن کدن تے گاون دے ٹوپی ڈرامے کر کے ثقافت نہ ظاہر کرن۔جتنیاں تنظیماں جہڑیاں سرکار توں پیسے لے کے ڈکار رہیاں نیں اوہ اپنے اپنے علاقے دے سکولاں وچ جا کے ماں بولی دا باقاعدہ مہینے وار پروگرام کرن اور ایس چیز دی اجازت وی پلاک راہیں سرکار کولوں حاصل کرن۔۔۔۔۔
بشارت لودھی (گجرات):
جہڑی چیز توں لوک کنارا کر لیندے نیں اوس دا تذکرہ ہو نا چاہی دا اے،تھاں تھاں تے اوہدے بارے پروگرام کیتے جان ،ساڈے ایتھے زیادہ تر مخولیہ پنجابی پروگرام ہوندے نیں پر ساہنوں چاہی دا اے کہ جنہاں بارے اسیں پروگرام کرنا چاہنے آں اونہاں وچ دلچسپی دیاں گلاں ہونیاں چاہی دیاں نیں نکے نکے اکٹھ کرو ،بیٹھکاں سجائو تے اوتھے ایناں وشیاں بارے گلاں کیتیاں نالے دسیاں جان۔

کلیم احسان بٹ(جلالپورجٹاں):
کسے وی زبان نوںزندہ رکھن تے اودھے ودھا واسطے اوس زبان وچ زیادہ توں زیادہ ادب لکھنا چاہی دااے۔ پنجابی کلاسیک شاعراں نے ایہہ کم کیتا اے تے اج وی زندہ نیں پر ہون لکھن توں زیادہ پنجابی نوں اوہو طریقے مسلط کرن دے طریقے لبھے جا رئے نیں جس طریقے اردو تے انگریزی لوکاں تے مسلط کیتی گئی اے۔
عاشق علی فیصل(فیصل آباد):
پہلی گل تاں ایہ کہ تہاڈا سوال ای غلط اے۔ پنجابیاں دی اپنی زبان نال جڑْئت بڑی پکیری اے۔ پنجابی اپنی زبان، رہتل، وسیب تے ثقافت نال انتاں دا پیار وی کردے نیں تے عشق وی۔ بس پنجابیاں دے راہ وچ کچے گھڑے کسے نے چک لئے نیں تے کچے رکھ دتے نیں۔ ہن سانوں سیہان وی ہے تے پچھان وی۔ سانوں کچیاں دے کچ دا پک وی ہے تے گیان وی۔ اج وی وڈے وڈے لوک اردو انگریجی بول بول کے جدوں تھک جاندے ہن تاں پنجابی بول۔کے اپنے بلھاں نوں، اپنے من نوں تے اپنے دل نوں دلاسا دیندے ہن۔ معافی چاہنا اسیں کجھ لوک جہڑے پنجابی بولی دے جھجھارو آں۔ ساڈے وچوں ا وچوں بہت سارے پنجابی صرف اقرار باللسان دے مانی نیں تصدیق بالقلب والا کھاتا گول اے۔ باہر پنجابی پنجابی دا ورد کردے نیں جد کہ گھراں چ اپنے بالاں نال اردو دی جگالی کردے نیں۔ گل دور نکل گئی۔ اصل وچ سوال ایہ ہے کہ ـ’’ پنجابیاں دی پنجابی زبان نال ٹْٹدی سانجھ دا کارن کیہ ہے تے اس نوں کیویں روکیا جا سکدا اے؟”ہن ایس سوال دا جواب ایہ ہے کہ زبان نوں روٹی روزی نال جوڑیا جاوے۔ زبان نوں مذہب نال جوڑیا جاوے۔پنجاب وچ کم کر رہیاں مذہبی جتھے بندیاں پنجابیاں دی پنجابی نالوں سانجھ نوں توڑن وچ اگیرے نیں۔دعوت اسلامی والے اردو توں وکھ سندھی لوکاں واسطے سندھی وچ تاں کتاباں چھاپ لیندے نیں پر پنجاب وچ اردو لٹریچر ای ونڈدے نیں۔ میری لائبریری وچ جماعت اسلامی پاکستان دا اردو اتے سندھی وچ چھپیا دستور تاں ہے۔ پر پنجابی لوکاں دی زبان وچ نہیں۔ایہی حال تبلیغی جماعت والیاں دا اے۔ فضائل اعمال پنجاب دے پنڈا ں پنڈاں وچ بہت ساریاں مسیتاں وچ پڑھی پڑھائی جاندی اے۔ تے مبلغین اردو زبان وچ تبلیغ کرنا فرض سمجھدے نیں۔ مکدی گل ایہ کہ پنجاب وچ پنجابی نوں سجے دھڑے ولوں مار پے رہی اے تے کھبھے دھڑے دے کجھ سوجھواناں دی حمایت پاروں ایہنوں کھبھے دھڑے دی بولی متھ لیا گیا اے۔ ایس پاسے دھیان کرن دی لوڑ اے۔

ناز اوکاڑوی(لاہور):
پہلی گل تے ایہ وے پئی کسے وی پودے نوں لؤن لئی بی دی ضرورت ہوندی اے بی پایا پودا پنگریا پھیر اوہدی دیکھ بھال کیتی تے درخت بنیا پھل نکلے پھل لگے تے پھیر چل سو چل ساڈی بد قسمتی پودا لگیا لگیا ملیا دیکھ بھال وی نہ کیتی پھل وی کھاہدا اگانہ نویں پھل آئے تے ویہڑے لگے پھل نوں بھل ای نہی گئیے سگوں اودے ول دھیان وی نہی۔اج سانوں اس رکھ ول تے اوہدے پھل ول دھیا دوان لئیاپنے بالاں نوں کچھ کے اگے لیا پئے گا۔اج وی کجھ پڑھیار ڈگری لیں یا نمبراں چ وادھے لئی پنجابی مضمون پڑھدے نیں۔سانوں بالاں نو مڈھلوں تعلیم دینی پئے گی نالے اس بوٹے نو مڑ ہرا کرن لئی کھاد پانی دی لوڑ ودھؤنی پئے گی۔سرکار ولوں پنجابی ڈگری لیں والاں نو نوکریاں دینیاں چاہء دیاں نیں تاں جے اوہ اپنے ٹبر دی سانبھ کر سکے۔نالے جدوں بچہ اپنی ماں بولی وچ پڑھے گا اک تے اوہدے لئی سمجھن سکھالا ہو وے گا تے اہنوں اگھے ودھن چ اوکڑ نہی ہو وے گی۔اچ پدھرے پنجابی پڑھیاراں کولوں کتاباں لکھائیاں جان۔جے جرمنی روس۔جاپان۔چین۔کوریا اپنی زبانا راہیں ترقی کر سکدیاں نیں تے اسیں کیوں نہ۔اس ول دھیان کرن دی جنی اج لوڑ اے کدی وی نہی سی۔سبھ تو پیہلوں اپنے گھروں پہل کرنی چاہء دی اے۔آخر تے سرکار ولوں ایہ قانون بنیں پئی ہر اخبار پنجابی دے دو رفحے ضرور چھاپے تے ہر چینل گھٹ و گھٹ دو گھنٹے دا پروگرام خبراں تے حالات تے گل بات پنجابی چ ضرور کرن۔انج تے ہور راہواں وی نے۔جے اینے تے عمل ہو جائے تے اگے جا کے باقیاں تے وی عمل ہو سکدا اے۔
علی بابر(کنگن پور):
پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال جوڑنا تھوڑا اوکھا کم تے ہے ای پر ناممکن نہیں۔ سب توں پہلاں پنجابیاں وچوں احساسِ کمتری نوں جڑوں پٹ کے کِتے دور س?ٹنا پوے گا۔ ایس توں اڈ، پنجاب دے بنیادی تعلیمی اداریاں توں لے کے ڈگری کلاساں تیک پنجابی نوں لازمی وِشے دے طور تے پڑھایا جائے۔ سندھ، خیبر پختونخوا تے بلوچستان دے وسنیک اپنیاں زباناں بولدے ہویاں شرم تے احساسِ کمتری کدی وی نہیں محسوس کردے۔ ایس دا کارن ایہ ہی اے پئی اوہ تعلیم راہیں اپنیاں زباناں نال جْڑے ہوئے نیں۔ پنجابیاں دا پنجابی نال ناں جْڑن دا اک کارن ایہ وی اے پئی اسیں اج تائیں پنجابی زبان نوں روزگار نال نہیں جوڑیا۔ جو زبان روزگار نال جْڑ جاندی اے اوس نوں ترقی کرن توں کوئی وی مائی دا لعل نہیں روک سکدا تے عام لوکائی وی ایس نوں بولدے ہویاں شرم محسوس نہیں کردی۔ ایس لئی پنجاب سرکار اگے عرضوئی اے پئی پنجابی نوں پنجاب دے پرائمری تے اعلٰی تعلیمی اداریاں وچ کم ازکم لازمی مغمون دے طور تے پڑھانا شروع کیتا جاوے تے پنجابی دشمن پالیسیاں نوں ختم کر کے پنجابی زبان نوں روزگار نال جوڑ کے ایس دا مستقبل محفوظ کیتا جاوے۔
نبیل نابر(کنگن پور):
جدوں تک پنجابی نوں مڈھلی تعلیم دا حصہ نہیں بنایا جاوے گا اودوں تک پنجابی زبان نال پنجابیاں دی جڑت مضبوط نہیں ہو سکدی۔ پنجابیاں نوں ایہ گل سمجھان لئی کجھ سیمنار کروائے جان کہ ساڈی ماں بولی ، ساڈی پنجابی دنیا دی سْچی تے مِٹھی ترین زبان اے۔ گھراں وچ ماں پیو تے باقی گھر والیاں نوں چاہیدا اے کہ اپنے بالاں نال پنجابی بولن تاکہ بالاں نوں ایہ احساس ہووے کے ساڈی زبان وچ کوملتا وی ہے اور مٹھاس وی۔ بچیاں نوں باقی زباناں تے وی عبور ہونا چاہیدا اے پر پنجابی نوں نصاب وچ وی شامل کرنا پئے گا۔سکول ،کالج، یونیورسٹی لیول تے جسراں انگریزی تے اْردو تقرریاں دا مقابلہ کروایا جاندا اے ایسراں پنجابی وچ وی ایسراں دے مقابلہ جات ہونے چاہیدے نیں۔ کیوں کہ کسے وی قوم دا اْس ویلے زوال شروع ہوندا اے جسلے اوہ اپنی زبان بھل جاندی اے۔پنجابی نوں پرموٹ کرن لئی ٹی-وی چینلز نوں وی اپنا مثبت کردار ادا کرن دی لوڑ اے کیونکہ اے اج دے دور وچ کوئی وی پیغام پہچان دا ایہ اک طاقتور ذریعہ اے۔
امین فاروقی( سرائے عالمگیر):
پنجاب وچ رہن آلے پنجابی بولدے تے سندے سمجھدے نیں لیکن پنجابی پڑھن تے لکھن توں چکدے نے۔کسے وی۔زبان دی ترقی اوہدے بولن والے تے لکھن والیا تے ہوندی ہے پنجابی شاعری نے زبان نال رلت دا بہت وڈا کردار ادا کیتا اے۔جدوں تک نصاب وچ پنجابی۔زبان دی رلت نئیں ہوندی۔اودوں تک پنجابی آنڑ والی نسل پنجابی زبان نال جڑ نئیں۔سکدی۔کلچر کسے وی معاشرے وچ بالا دست ہوندا ہے لیکن حیرانگی اے پنجابی کلچر سر چڑھ کے بول۔رہیا اے لیکن فیر وی پنجابی اپنڑی مادری زبان نال اوس طرح جڑیا نئیں جدی امید کیتی جاندی ہے۔پنجابی نوں ماں۔بولی نے جوڑن لئی نصابی تے صحافتی سطح تے چوکھا کم کرن دی لوڑ اے۔میں حیران ہونا اسی پنجابی روانی نال بولدے ہاں سندے ہاں لیکن پنجابی لکھن تے پڑھن توں بیزار کیوں ہوندے آں۔لکھاریاں دی ذمہ داری اے او تعصب دی عینک اتار کے پنجابی زبان تے نوکیلا کم۔کرن تے زبان دے ابلاغ لئی۔آسانیاں پیدا کرن۔پنجابی لء پنجابی پڑھنی اوکھی اے تے غیر پنجابی تے اس پاسے آ ای نئیں سکدی۔سانوں پنجابی نوں پڑھن تے لکھن لئی اینا کوں آسان کرنے دی ضرورت اے کہ آونڑ آلیاں نسلاں کسے وی مشکل۔دے بغیر پنجابی زبان نے رل پون۔
ڈاکٹرنوید شہزاد(لاہور):
زباناں دے حوالے نال پنجابیاں دیاں ترجیحات، انتخاب،احساسِ برتری، احساسِ کمتری، دلچسپی، مائنڈ سیٹ نوں مکھ رکھدیاں پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال جوڑن دی اکو صورت اے کہ : پنجابی کماؤْ زبانBread) Winning Language) بن جاوے یا بنا دتی جاوے
عاصم عاصی(گجرات):
اپنی مادری زبان پنجابی نال اپنے آپ نوں جوڑن لئی ایس طرح دے کْجھ کم کرنے چاہی دے نے کہ ناں چاہندیاں ہویاں وی بندہ ناں سکے جسراں کہ ہر ضلع وچ اک پنجابی اخبار چھپنی چاہی دی اے لوکاں دا رجحان پنجابی ول ودھے اے سمجھو پہلا قدم اے. پنجابی اپنی تہذیب اپنے رہن سہن توں دور ایسے وجہ نال ہویا اے. سکول دفتر گھر کِدرھے وی اینوں پنجابی لکھن پڑھن نوں نئیں لبدی جس واسطے پنجابی اپنی ای زبان توں دور ہو گیا اے. نالے ہولی ہولی میدان کْھلیاں تھاواں بوٹیا دیاں چھاواں وی مْکدیاں گیاں. مِل بیٹھن دے مواقے ختم ہو گئے کھیڈاں لئی میدان ناں رئے. پرائیویٹ سکول چھوٹی چھوٹیاں عمارتاں وچ بنھ گئے. بچے گھر دے کمرے وِچوں نکلدے نے تے سکول دے کمرے وچ بہہ کے گھر واپس آ جاندے نے. ایس لئی سانوں چای دا اے کہ جِدے کول وی محلے گلی وچ اپنی تھوڑی بہت جگہ ہے تے اوتھے بچیاں دے کھیڈن لئی تے بزرگاں دے بین لئی بندوبست کرے بْوٹے لاوے جْھولے لاوے گل بولی دے نال اپنیاں روایات وی ضروری نے . اے بنیادی گلاں نے. پنجابی گل بولی نوں اپنے آپ اْتے لاگو کرن لئی اینوں اپنا مقام دین لئی ہر پنجابی نوں بھانوے او اسمبلی وچ اے تے بھانوے ہل چلا ریہا اے محنت تے ہمت کرنی اے…. اے وے ساڈی جنت عاصی……ساڈا مان تران پنجاب اے
ندیم افضل( صفدر آباد ضلع شیخوپورہ):
اج توں تن، چار صدیاں پہلے لوکائی دیاں کوئی بہتیاں رجھاں نہیں سن وائی بیجی توں اڈ اوہ پنڈ دے چوک یا کھوھ تے حقہ پا کے بہہ جاندے سی اک دوجے کولوں گلاں باتاں سن دے سی پنجاب دے عشقیہ قصے یا فر جنگاں دے واقعات جو شعراں دی شکل چہ گائے وی جاندے سی اے سارے قصے کہانیاں جنگاں اوہ اپنی ماں بولی چہ بیان دے سن ،ہن دور واوا بدل گیا اے چوکاں دی تھاں موبائیل لے کے بہنا ہسند کرنے آں کوئی بندہ اپنا اک پہر وی ضائع نہیں کرنا چاؤندا دنیا راتو رات ترقی دیاں آخری منزلاں تے اپڑنا چاہ رئی اے ، دنیا تے دو ہی رسم الخط تے جنہاں وچ پنجابی لکھی جا رہی ایتے ایدھر اجے تیک گوگل گرمکھی تے شاہ مکھی دا التھا ٹھیک نہیں کر رئیا،سانوں پنجابی زبان لئی ہر تھاں تے مڈھلیاں لوڑاں پوریاں کرن دی لوڑ اے ، جس طراں اک مارکیٹ چہ بندہ اپنی دوکان تے گاہکاں واسطے سو طرح دیاں سہولتاں دیندا کہ میری دوکان تے سودا سستا تے معیاری ملے گا دوکان پر سکون اے وغیرہ وغیرہ ، تاں ہی باقی دوکاناں چھڈ کے لوک اوس دکان تے آؤن گے ایسے طراں سانوں پنجابیاں نوں پنجابی لکھن بولن تے پڑھن لئی جوڑن واسطے پرنٹ ، الیکٹرانک، تے سوشل میڈیا تے پنجابی دی پکڑ بہت مضبوط کرن دی لوڑ اے ایس توں اڈ معاشی طور تے پنجابی بولن ، لکھن ، تے پڑھن والیاں نوں فائدے دیون دی لوڑ اے خاص کر کے ایس وشے تے کم کرن دی چوکھی لوڑ اے۔

محمد ساجد(کاہنہ،پانڈوکی):
میں ایہ سمجھنا واں پنجابیوں نوں پنجابی نال جوڑن واسطے اہم گل اے وے کہ پنجاب دیاں پڑھیا لکھیاں دھیاں اپنے بھین بھراواں نال ماں بولی پنجابی وچ گل بات کرن ،دوجی گل اے وے پئی پنجابی ماواں اپنے بال بچیاں نال ماں بولی پنجابی وچ ناں صرف گل کرن سگوں اوہناں دا حوصلہ وی ودھان۔پنجابی دے وادھے واسطے کم کرن والیاں تنظیماں سرکاری سکولاں تے غیر سرکاری سکولاں دے بالاں وچ کار پنجابی زبان وچ تقریری مقابلے ،مباحثے تے مزاکریکروان تے اوہناں نوں انعام دین تاں جے بالاں نوں پنجابی زبان نال جوڑیا جا سکے۔ سانوں پنجابی نال پیار کرن والیا نوں چاہیدا اے پئی ایساں سرکار کولوں بی۔اے پنجابی تے ایم۔ اے پنجابی پڑھیاراں واسطے نوکریاں دی منگ کریئے تاں جے پنجابی پڑھیار پنجابی دی تعلیم حاصل کرکے ویلہ ناں پھرے سگوں روز گار نال جوڑ جائے۔ایس سمعے اندر پنجابی سلیکھ نوں وی عام کرن دی بوہت لوڑ اے۔ پنجابی پیارے، عمل نال اے ثابت کرن پئی اوہناں نوں ماں بولی نال کناں پیار اے۔ میرے خیال مطابق ایس طرحاں دے اقدامات اٹھان نال گل بن سکدی اے۔
محمد سخی خان(میانوالی):
پنجابی زبان بولدیاں شرمانا نئیں چاہیدا بلکہ پنجابی بولدیاں فخر کرنا چاہیدا اے کہ اسی غلاماں دی طراں کسے آقا دی زبان نئیں بول رہے۔پنجابی بولن توں وی ودھ مسئلہ پنجابی پڑھن لکھن دا اے۔ ساڈے لوکاں نوں پنجابی لکھت پڑھن اوکھا لگدا اے۔ سرکار نوں پرائمری سکولاں وچ پنجابی نافذ کرنی چاہیدی اے پر جے حکومت دیر کر رہی اے تے ساڈے لکھاری اپنا کردار ادا کرن۔ بالاں لئی نکیاں نکیاں دلچسپ کہانیاں لکھ کے سستے بھا کتاباں دیاں ہٹیاں تے رکھوان فایدہ مند ہووے گا۔ نویں نسل نوں پنجابی لکھت پڑھن دا عادی بنان لئی بال ادب زیادہ توں زیادہ تخلیق کرن دی لوڑ اے۔دوجھی صلاح ایہ وے کہ دفتراں وچ پنجابی بولن دا رواج عام کیتا جاوے۔ سوال کرن والا جس وی زبان وچ سوال کرے سانوں جواب پنجابی وچ ای دینا چاہیدا اے۔ ایس نال ان شاء اللہ تیجھا سوال پنجابی وچ ای آوے گا۔
محترمہ سحرش افتخارلیکچرار(گوجرانوالہ):
سب توں وڈی گل ای پنجابی اپنی تہذیب تے ثقافت نوں بھل گیا۔جھتے تہذیباں تے ثقافتاں دا زوال ہو جاوے اوتھے زبان سبھ توں پہلاں اثر انداز ہوندی اے۔اجکل دا بنجابی آپ سوٹ بوٹ پا کے اپنے بالاں نوں دوجیاں زباناں خصوصا انگریزی سکولاں وچ پاندا تاں ای اسی پنجابی زبان دے وڈے دشمن بن گئے آں۔اسیں آپ پنجابی بولن توں گھبرانے آں کسے نال گل بات نہیں کردے۔۔۔۔گل ایہہ وے پئی گھر نوں اگ ہمیشہ گھراں دے چراغاں توں ای لگدی اے اوہ بد قسمت چراغ اسی آپ آں۔۔۔
ڈاکٹرمحمد ریاض انجم(قصور):
پنجابی اپنی زبان نال جڑے ہوئے نیں۔قصور توں نہ صرف اٹک،سگوں صادق آ باد تیکر پنجابی ہی بولی تے سمجھی جاندی اے۔ہن سوال ایہ اٹھدا اے پئی انگریزی یاں اردو بولن والے کنے فی صد نیں۔گوہ کیتیا ں سب نتر جاوے گا۔مفاد پرستی دا دور دورہ اے تے سونامی سرکار دی مہنگائی نے لوکا ئی دا جینا اوکھا کیتا ہویا اے۔فیر وی پنجابی زبان وچ جتھے وی لوکا ئی نوں مفاد نظر آ ؤ ندا اے،اوتھے ای اوہ پنجابی نال جڑ جاندے نیں ، جیویں کہ کنے ای ودیارتھی گھنے نمبر اں خاطر پنجابی رکھ دے(پڑھدینہیں) نیں۔ ایتھوں تیک کہ سی ایس ایس کرن والے وی پنجابی ای رکھدے نیں،ایویں ای چھیویں توں پی ایچ ڈی تیکر پنجابی ودیارتھی مل جاندے نیں۔اہناں وچوں کجھ ترقی تے کجھ نمراں دے چاہیوان ہوندے نیں۔انج ای کالجاں تے یونیورسٹییاں وچ پنجابی نال جڑ ے استادوی مل جاندے نیں۔ایس توں ودھ پنجابی نال لوکا ئی نوں جوڑن لئی ات ضرور ی اے کہ؛(۱)خط لہراں،سویر،پنچم تے کئی ہور اپنے بنائے ہوئے خطاں توں جان چھڑا کے ایک رسم الخط چلایا جاوے۔(۲)انٹری ٹیسٹ تیاین ٹی ایس (NTS)ٹیسٹ پنجابی زبان وچ لئے جان داپربندھ کیتا جاوے۔ (۳)کالج دے استاداں توں اڈ ہور شعبیاں وچ وی پنجابی زبان نال جڑیاں نوکریاں پیدا کیتیاں جان۔مکدی گل ایہ وے کہ پنجابی زبان نال لوکا ئی دا مفاد جوڑ یاجاوے،تاں اوہ آ پوں پنجابی نال جڑ جاون گئے۔
جمشیدمسرور(ناروے):
پنجابیاں دے دلاں چوں گھٹیا ہون دا وہم کڈھ دیو(۲) پنجابی بولی نوں سکولاں وچ پڑھن تے لکھن دا رواج پواؤ(۳)پنڈاں تھانواں تک دے لوکاں نال گل بات کرو تو ہاسا لیان والی اردو بولن لگ پیندے نیں۔۔۔ انہاں دے دلاں وچ اپنی ماں بولی دی عزت قیم کرو(۴) پنجابیاں نوں سمجھاؤ کہ پنجابی بولیاں بے عزتی نئیں ہوندی(۵) پنجابی گھراں وچ بولنی شروع کرو۔
میاں محمد ارشدقادری (جہلم):
صوفی شاعراں دی تہرتی پنجاب جتھے بابا فرید وارث شاہ میاں محمد بخش میاں ملک محمد قادری ہاشم شاہ قادر یار مولوی غلام رسولؒ شعر و سخن راہیں پنجاب دی تہرتی دیوسنیکاں نوں اپنے مذہب اپنی تہذیب و ثقافت رہتل نال جڑے رہن دا درس دتا ،ماپیاں نوں چاہیدا اے کے آپنیاںبالاں نوں دسن پنجابی زبان ساڈی مادری زبان ہون دے نال ساڈے صوفی شاعراں دی تہرتی اے اپنیاں کہراں وچہ بالاں نال پنجابی چ گل بات کرن ،سرکار اگے میری بنتی اے پنجابی نوں پہلی جماعت توںلاگوں کرن دے نال نال ہر کالج سکول دفتراں وچ دے سیمینار کروایء￿ تاں کہ ساڈی مادری زبان پنجابی آگے ودھے جہڑیاں قوماں آپنی پچھوکڑ چھڈ کے ہور راہ ٹردیاں نیں اوہ راہوں کراہ رہندیاں نیں -اللہ تعالی سا ڈے تے رحم و کرم کرے آمین

ورلڈپنجابی فورم ، روزن ادبی فورم تے جگت پنجابی سبھا دی چھتر چھاویں اک سروے دا پربندھ کیتا گیا جہدے وچ پنجابی سوجھواناں نیں ودھ چڑھ کے حصہ لیاتے اپنے اپنے وچار سانجھے کیتے،سروے دا سرناواں’’پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال کویںجوڑیا جا سکدا اے ؟ایس سروے وچ ملک بھر توں شاعراں، لکھاریاں تے سوجھواناں رلت کیتی جنہاں وچوں کافی لوکاں دی رائے پچھلیاں لڑیاں وچ چھپ چکی اے تے اگلیاں لوکاں دی رائے تہاڈی خدمت وچ حاضر اے۔ جھات پائو ۔۔۔

پنجابیاں نوں پنجابی زبان تے ادب نال جوڑن لئی عوام، حکومت، اداریاں تے کھوج کاراں دے رویے بدلن دی لوڑ اے ۔ایناں ساریاں نیں رل مل کے پنجابی زبان نوں بولی بنا چھڈیا اے۔ عوام نوں احساس دلان دی لوڑ اے جے پنجابی غریباں دی زبان نئیں۔ اے کم تر نئیں پاکستان دے وچ سب توں بوہتی بولی جان والی زبان اے۔حالا ں کہ پنجابی ادب دے وچ بے حسابے معرفت دے موتی ملدے نیں ،اسیں پنجابی سمجھے بنا پنجابی تاریخ، تہذیب،تمدن تے ثقافت نوں کس طرحاں سمجھ سکدے آں ، ایہہ زبان چنگے نمبر لین واسطے مقابلے دے امتحاناں وچ پڑھے لکھے لوک رکھ لیندے نیں پر وڈے افسر بن کے ایسے زبان توں دور دور رہندے نیں ۔عوام نوں سمجھان دی لوڑ اے جے پنجابی دی نندیا اپنی ذات اپنی خودی تے انا دی نفی اے، اپنی تہذیب تے ثقافت دی نفی اے، اپنے ادبی تے تاریخی ورثے دی نفی اے۔ میں پچھلے اٹھائی ورہیاں توں کراچی وچ آں۔ مینوں پنجاب توں پنجابی بہن بھرا فون کردے نیں تے میں انہاں نال پنجابی وچ گل بات شروع کرناں پر دوجے پاسیوں اللہ دے بندے اُردو بولنا شروع کر دیندے نیں ۔پنجاب صوبے دی حکومت نیں کدی وی پنجابی نوں مڈھلی تعلیم وچ لاگو کرن دا آہر نئیں کیتا۔ پنجاب او کلا صوبہ اے جہیدے وچ مڈھلی تعلیم وچ وی پنجابی لاگو نئیں۔ سندھ وچ بچیاں نوں میٹرک تک سندھی پڑھنا پیندی اے۔ فیر ساڈے او ادارے جہیڑے پنجابی نوں پروموٹ کرن واتے بنائے گئے نیں انہاں نیں وی ایس نوں صرف شاعراں ادیباں تیک محدود کر دتا اے۔ پنجابی زبان دے مصنفاں تے کھوج کاراں نیں ایس زبان نوں اُردو دے نیڑے لیاؤن دی تے زبان دی لغت نوں وسعت دین دا کوئی آہر کدی نئیں کیتا۔ کجھ عرصہ پہلاں لاہور دی عالمی پنجابی کانفرنس وچ فلمی اداکارہ بہار بیگم نوں بولن دا موقع دتا گیا۔ انہاں نیں بڑی سوہنی گل کیتی ’’ تسی سارے ساڈے تے الزام لاندے او جے اساں فلماں وچ گنڈاسا کلچر متعارف کروا دتا اے۔ تسی سانوں ایس گل دا کریڈٹ تے دیو جے پنجابی فلماں تے گیتاں نیں پنجابی نوں زندہ رکھیا ہویا اے‘‘ ۔حقی تے سچی گل اے جے کہ سکھ پنجابی دی بڑی خدمت کر رہے نیں۔ سانوں وی چاہیدا اے جے پنجابی نوں بولی ناں بنائیے تے ایہنوں علمی زبان بنائیے۔ تعلیمی اداریاں وچ نہ صرف مڈھلی تعلیم پنجابی وچ دتی جائے تے میٹرک تیک پنجابی لازمی مضمون دے طور تے پڑھائی جائے سگوں سکولاں تے کالجاں وچ پنجابی تقریری مقابلے تے کوئز پروگرام کروائے جان۔ مصوری دے مقابلے وچ پنجابی دی مہان شخصیتاں تے انہاں دے کم نوں اجاگر کیتا جائے۔ تے انہاں مقابلیاں وچ جتن والیاں نوں سوہنے سوہنے انعام تے میڈل دتے جان۔جہیڑا اجہیڑا طالب علم اپنے فارم وچ اپنی مادری زبان پنجابی لکھے انہوں ڈگری ؍سند دین لگیاں ویکھیا جائے کہ او پنجابی روانی نال لکھ پڑھ سکدا اے؟ ۔ ایتھے پرائیویٹ تعلیم اداریاں دا پنجابی بارے رویہ سبھ جاندے نیں۔ پچھلے ورہے کجھ پرائیوٹ سکولاں نیں سرکلر دے ذریعے طالب علماں نوں پنجابی بولن توں منع کر دتا سی۔ ٹیلی وژن اتے سارے وڈے چینل پنجابی پروگراماں نوں مناسب وقت دین ۔ پرائم ٹائم وچ پنجابی وچ ٹاک شو کروائے جان۔ اجے صورت حال ایہہ وے جے ٹیلی وژن تے پنجابی چینل وی اُردو وچ پروگرام کر رہے نیں یاں فیر انگریزی ڈرامے تے فلماں لائی رکھ دے نیں۔صرف ٹیلی وژن چینل اے تہیا کر لین تے پنجابی نال پنجابیاں نوں جوڑنا کوئی اوکھا کن نئیں۔ انج لگدا اے جے پنجابی زبان صرف اوس لیکچرار دا مسٗلہ اے جہیڑا پنجابی پڑھا کے بچیاں لئی رزق روٹی کما رہیا اے۔سوشل میڈیا حدوں ودھ اہم اے۔ صوبائی حکومت دا کم اے جے زبان تے ادب نوں فروغ دین واسطے مختلف طرحاں دی ایپ بنوائے ۔ ایہہ سبھ کجھ کرن لئی عوام، صوبائی حکومت، اداریاں تے لکھاریاں دے رویے بدلن دی لوڑ اے۔

پنجابی زبان آہنی قدیم اے جنا قدیم انسان دا وجود اے۔اریاواں دے برصغیر توں آون توں پہلاں جہڑی زبان پنجاب وچ بولی جاندی سی اوہ پنجابی سی۔ پنجاب مختلف حملہ آوراں دی زد وچ رہیا تے اوہناں دیاں زباناں دے اثرات پنجابی تے پے تے کء نویں لفظ ایدھے وچ شامل ہوے جہڑے کسے زبان دے ڑندہ ہون دی نشانی اے۔پنجابی نوں پنجابی زبان نال کیویں جوڑیا جا سکدا اے۔ پہلی گل ایہ اے کہ پنجابی زبان نوں سرکاری طور تے پذیرائی ملنی چاہیدی اے۔ پنجابی زبان نوں پنجاب وچ نصاب دا حصہّ بنانا چاہیدا اے پرائمری توں پنجابی شاملِ نصاب ہونی چا ہیدی اے۔ ایس توں علاوہ ملازمت وچ پنجابی پڑھیاں لء الگ کوٹہ مقرر کرنا چاہیدا اے۔ تاں جے لوکاں دا پنجابی پڑھن تے بولن ول رحجان ودھے۔پنجابی نوں پنجابی زبان نال جوڑن لء ہر سطح تے بچیاں تے وڈیاں وچ مضمون نویسی، کہانی تے نظم دے مقابلے منعقد کرا کے انعامات دینے چاہیدے نیں تاں جے سب وچ پنجابی زبان پڑھن تے بولن دا شوق پیدا ہووے۔پنجاب وچ پنجابی نوں دفتری زبان دا درجہ دے کے پنجابیاں نوں ایہدے نال جوڑیا جا سکدا اے۔ایس توں علاوہ سوشل میڈیا دا کردار وی بڑا اہم اے۔ پنجابی زبان وچ نشر واشاعت تے ڈرامے پیش کرنے چاہپدے نیں تاں جے لوکاں دے دل وچ پنجابی زبان دا شوق پیدا ہووے۔

تساں وچار سانجھے کرن دا حکم لایا ہائی۔کجھ اکھر لکھے ہن:’’ جدوں دا پنجابی اپنی تہذیب، ثقافت،رسم،رواج توں وکھ ہو کے پرائی چمک نوں دل تے دماغ نال چمکا بیٹھا اے اودوں دا نا صرف آپ بلکہ اپنی اگلی پیڑھی نوں وی دور کر دتا اے۔فیر جد دا ساڈا کلچر اجڑیا اے اودوں دا پنجابی تے ناں جوگا ای رہ گیا اے-ماواں دیاں لوریاں چروکنیاں مک گئیاں ہن تے انج پنجابی نے زبان تو مکھ موڑ لیا اے۔ماں بولی اچ تے ماں دے ددھ دی خشبو آندی ہائی پر ہن تے ڈبے دا ددھ پیون آلے کدوں سدھی راہ تے آ سکدے ہن۔۔ شہر تے کجا دیہاتاں اچ وی اوہ مہکاں نئیں رہیاں- فیر دین توں دور ہونا تے تصوف راہیں صوفی شعراء￿ نال سانگا نا جوڑن پاروں مہر تے محبتاں دا وی گھاٹا پئے گیا اے۔اگہاں دی بھاجڑ ٹھیک اے پر پچھلی حیاتی نوں چوڑ تے نئیں کرنا چاہیدا۔جد تیکر گھر دے وڈے گھر تے باہر پنجابی زبان نئیں بولن گے، پنجابی کلچر نوں وادھا نئیں دین گے، عارفانہ تے صوفیانہ کلام عام نئیں کرن گے، پنجابی زبان نوں لازمی مضمون تے ذریعہ تعلیم نئیں بناندے تے اپنی بولی نوں عام خاص کٹھ اچ بولن توں نئیں شرماندے اودوں تیکر ایہہ خواب حقیقت نئیں بن سکدا- پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال جوڑن تے نیڑے لیاون دا ایہو حل نظرآندا اے۔ ماں،کلچر تے نصاب ای ایہناں اوکھیاں راہواں نوں سوکھیاں کر سکدن۔

پنجابیاں نوں پنجابی نال جوڑن دے کْجھ ڈھنگ طریقے،پوند ایہ نکھیڑا کرنا ضروری اے کہ پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال جوڑنا کِہدی ذمے واری اے؟ پنجابی بولی دی ہوند ساڈے اصل وِرثے , تواریخ , رہتل , پْرکھاں ایتھوں تیکر ماں مِٹی نال جوڑن دا وڈا وسیلا اے. ہر اوہ جی جِہڑا ماں بولی دی ایس اْچیچتا نوں سمجھدا اے اوہی ایہنوں بچان تے ودھان دا ذمے وار اے. پنجابی وچ شاعری کرنا ,نثر لکھنا , اخبار رسالے چھاپنا , مشاعرے تے اکٹھ کرنا , پنجابی دے استاد ہونا تے جلسے جلوس کڈھنا ایس لہر دا اک حصا تے ہو سکدا اے پر پوری تحریک صرف اینی نہیں. ایہدے لئی پنجابی سیوکاں نوں پنجابی زبان نال ہوئی ورتی نوں پوری ڈونگھیائی نال پہلوں آپ سمجھنا تے فیر ایہدی بندی تھاں دوان لئی ماں بولی دا چوّی گھنٹے باراں مہینے دا پرچارک بننا پوے گا. اپنی سوکھ موجب اک دو کم کر کے مطمئن ہو جان نال ایس مسئلے دا حل مْمکن نہیں. مسلسل جْہداں کرنا تیاپنے ہر عمل نال ایہدے وچ سِیر سانجھ پاؤنا ضروری اے. اپنی ذات وچ آپ پنجابی تحریک بننا پوے گا.پنجابی زبان نال پنجابیاں نوں جوڑن دے ٹیچے لئی نویں پْرانے سبھ ڈھنگ طریقے حیاتی دے ہر پِڑ وچ ورتنے چاہیدے نیں. کْجھ ونگیاں ویکھو:(۱) کِسے ہور نوں پنجابی نال جوڑن توں پہلاں اپنے آپ نوں پنجابی نال پورا جوڑنا ضروری اے. ایہدے لئی گھر , دفتر , عدالت , تعلیمی تے مذھبی ادارے, گلی بازار, دْکان , بس, ریل, ریڈیو ٹی وی, سوشل میڈیا, عام خاص اکٹھ, بحث مباحٹے, پارک, مسیت ہر تھاں تہانوں انجھک پنجابی بولنی تے پنجابی زبان دے حق وچ بولنا یووے گا. پنجابی بولن تے تہاڈا اینا پکا ہونا کئی ہور پنجابیاں وچ وی ایہی رِیس پا سکدا اے.(۲) پنجابی لِکھن پڑھن نال اپنے آپ نوں تے لوکاں نوں جوڑنا اگلا عملی کم اے. ایس حوالے نال کم کر رہے ہور لوکاں تے اداریاں نال سانجھ بنا کے پنجابی لوکائی نوں پنجابی نال جوڑن دی لہر نوں وڈے پدّھر تے ٹوریا جا سکدا اے.(۳) اپنی اولاد نوں پنجابی بولنا تے پڑھنا لکھنا سکھاؤ تے ہورناں لوکاں نوں وی اپنی اگلی پیڑھی نوں ماں بولی نال جوڑن دا پرچار کرنا چاہیدا اے.(۴)سرکاری تے غیر سرکاری اداریاں نوں زبانی تے لِکھتی شکایت کرنی چاہیدی اے تے اوہناں دی انتظامیا نوں مل کے ایہ صلاح دینی چاہیدی اے کہ اوہناں دے اہلکار پنجابی وچ گل کرن. ریلوے سٹیشن, ہوائی اڈے , ہسپتال , ٹیلی فون , موبائل فون دے اعلان تے سیواواں بابت جانکاری پنجابی وچ دتی جاوے.(۵) سرکار دا فرض بندا اے کہ اوہ پنجابی نوں پنجاب دی سرکاری, دفتری, عدالتی , تیتعلیمی زبان دا درجا دیوے. ایس پکھوں چل لئی لہر دا پورا پورا آپ وی ساتھ دیوو تے لوکاں نوں وی ایہدے وچ رلاؤ.(۶) پنجابی صوفی شاعراں دے موہ پیار دے سْنیہے نوں لوکاں وچ عام کرن لئی اوہناں دے حوالے نال اکٹھ تے ہر روپ وچ پروگرام کیتے جان.(۷)شہراں قصبیاں دیاں گلیاں سڑکاں تے تعلیمی اداریاں دے ناں مہان پنجابی لکھیاراں, پنجابی سورمیاں تے پنجابی سوجھواناں دے ناواں تے رکھے جاون تاں جے عام پنجابی دی نظر وچ اوہناں دا آدر مان ودھے تے اوہ وی پنجابی سیوا ول آون.(۸)پنجابی اخبار رسالے کتاباں چھاپن والے اداریاں تے پنجابی میڈیا چینلاں نال مالی تے ذاتی سانجھ سِیر بنایا جاوے تے یورناں لوکاں نوں وی وڈی گنتی وچ اوہناں نال جوڑیا جاوے.(۹) پنجابی دنیا دیاں سبھ توں ودھ مہذب زباناں وچوں اک اے. لوکاں دے دِلاں پنجابی بولی دا آدر مان ودھان لئی چنگا پنجابی ادب رچیا جاوے , ودھیا پنجابی ناٹک , فلماں تے موسیقی پیش کیتی جاوے.(۱۰) ہر نویں پرانے کھیتر وچ پنجابی زبان دی ملّ ہونی چاہیدی اے. ساجھرے پنجابی وچ سلام دْعا کرن توں شروع ہوجاؤ. آہمو ساہمنے ہووو یاں کسے وی الیکٹرونی چج نال خیر سْکھ پْچھنا بھیجنا ہووے نِری پنجابی ورتو.۔پنجابی دے سیوک وی جے اک دوجے نوں گْڈ مارننگ تے صبح بخیر آکھ رہے ہون گے تے ایہ عمل ای تْہانوں اپنے نشانے توں دْراڈے کر دیوے گا. جے تْسیں آپ پنجابی سلام دْعا نہیں بنا سکدے تے تہانوں وٹس ایپ تے ہور الیکٹرونی وسیلیاں توں ایہدے ڈھیراں دے ڈھیر سوہنے سْنکھّے روپ بنے بنائے لبھ جاون گے. ایس پکّھوں کوئی وی وِیر بھین “پنجابی وِرثا پاکستان ” کولوں مْفت پنجابی وچ خیر سْکھ پْچھن دے نمونے وٹس اہپ کروا سکدا اے.(۱۱) میڈیکل , انجنیئرنگ , قانون , سیاست , معیشت سمیت جہان دے ہر علم نوں پنجابی وچ منتقل کرنا چاہیدا اے.(۱۲)پنجابی زبان نوں روزگار نال جوڑیا جاوے.۔

پنجابی زبان لئی ساڈے سکولاں دے نصاب وچ شامل ھونا چاہیدا اے دیہات دی سطح توں لے کے انٹرنیشنل سطح تک ثقافتی پروگرام ھونے چاہیدے نے خاص طور تے ھر سکول وچ صوفیاء دے کلام پنجابی دا استاد ھونا چاہیدا اے سانوں گھراں وچ اپنے بالاں نال پنجابی وچ گل بات کرنی چاہیدی اے ضلعی سطح تے پنجابی دے پرچار لئی ادارے بننے چاہیدے نے تے ایم اے پنجابی کرن والے استاداں نوں دوجے مضموناں نال برابر دا حق ملنا چاہیدا اے پنجابی شاعری تے پنجابی وچ تقریراں دے مقابلے ھونے چاہیدے نے ھر پنڈ تے ھر شہر وچ ماں بولی پنجابی دے سیوکاں نوں پگ دا رواج تے دھوتی کڑتے دا رواج عام کرنا چاہیدا اے خاص خاص تھاواں تے پنجابی بارے بورڈ لگنے چاہیدے نے تے مہینے وچ اک پروگرام اجیہا ھونا چاہیدا اے جہدے وچ میڈیا بھرویں انداز وچ شامل شامل ھووے ایناں سارے کماں لئی ساڈا تنظیمی نٹ ورک بہت مضبوط ھونا چاہیدا اے سیاسی تے غیر سیاسی لوکاں دا تعاون وی لینا چاہیدا اے

مٹی نوں مٹی نال جوڑن لئی مٹی ہی چاہی دی ہوندی اے.. وسیب دی سوجھ نوں وڈیاؤ, مٹی تے مان ودھاؤ , اکدوجے نوں نندن چھڈ کے اپنے کوجھاں ول نظر پاؤ.جویں رب نال محبت اوہدیاں حسین کاریگرہاں,نعمتاں تے اوہدی قدرت نوں ویکھ ہوندی اے انجے پنجابی زبان نال محبت ایہدے ادبی سرمائے دی اصل صورت وچ سمجھاونی تے دنیاوی علماں نوں اس زبان راہیں سمجھا کے ودھائی جا سکدی اے. مٹی دا مان اتے مٹی اْتے مان دا فرق ماں بولی سمجھاوندی اے. …

29 مارچ 1849 نوں پنجاب تے مل مارن بعدوں انگریزاں نے پنجاب دے سارے باسیاں نوں انہاں دی مادری زبان وچ مڈھلی تعلیم نہ دین دا پک کیتا کہ گورے حاکماں دا ٹیچا ایہہ سی کہ پنجابیاں نوں انہاں دے زبان، بولی توں وانجھیاں کریندے ہوئے اصلوں انہاں نوں آپدی رہتل اتے تواریخ توں کٹ دتا جائے۔ ایہہ پالیسی پاکستان بنن بعدوں کاٹھے انگریزاں جاری رکھی کہ ایہو کارن ہے کہ اج دے پنجابی جوان آپدی دھرتی بارے نہ کجھ جاندے جے تے نہ ہی پنجابی لکھ پڑھ سکدے جے۔ سگوں انہاں وچ وں بہوں سارے تے پنجابی بولن نوں وی ہک ہینا ول سمجھدے نیں۔ایس گھاٹے نوں مکاون لئی اج لوڑی دا ہے کہ پہلے 5 ورہے، پنجابی زبان نوں 5ویں کلاس تیک پڑھایا جائے اتے پھیر 5 سالاں بعد ایس نوں 10ویں تیک لایا جائے تانجے پنجاب تے پنجابی وچ جڑت پیدا ہو سکے۔ جے ایہہ نہ ہویا تے دنیا دی ایہہ قدیم تے پردھان قوم ”گواچی گاں” بن جائے گی۔ چیتے رہے کہ آپدی دھرتی نال جڑن پاروں ہی ہینے ہوون دے گھاٹے نوں پاٹیا جا سکدا ہے کہ جس نال پنجابی اگانہہ ودھو ریاست بناون لئی آپدا حصہ پاون جوگے ہوون گے۔

ورلڈپنجابی فورم ، روزن ادبی فورم تے جگت پنجابی سبھا دی چھتر چھاویں اک سروے دا پربندھ کیتا گیا جہدے وچ پنجابی سوجھواناں نیں ودھ چڑھ کے حصہ لیاتے اپنے اپنے وچار سانجھے کیتے،سروے دا سرناواں’’پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال کویںجوڑیا جا سکدا اے ؟ایس سروے وچ ملک بھر توں شاعراں، لکھاریاں تے سوجھواناں رلت کیتی جنہاں وچوں کافی لوکاں دی رائے پچھلیاں لڑیاں وچ چھپ چکی اے تے اگلیاں لوکاں دی رائے تہاڈی خدمت وچ حاضر اے۔ جھات پائو ۔۔۔

زبان تے کلچر کسے وی قوم دا سب تو قیمتی سرمایہ ہوندے نیں ایس دھرتی تے جدوں وی کسے تہذیب نے کسے مخالف تہذیب نوں پچھاڑیا اے، اوس سب توں پہلے اوہدی زبان تے کلچر تے حملہ کیتا اے۔ پنجاب نال وی ایہدے مخالفاں نے ایہو کجھ کیتا تے اجے تیک کردے پئے نیں۔ میرے تائیں پنجاب نوں درپیش ایہناں مسئلیاں دا حل دو دھراں دے کول اے۔(۱) پنجاب دی ماں(۲)پنجاب دا اْستاد۔بچے دی سب توں پہلی درسگاہ ماں دی کْکھ ہوندی اے کوئی وی بال اپنے بال پْنے دے وچ جو کجھ وی ایتھوں سکھ لیندا اے اوہ مردے دم تیک اوہدی زندگی تے اثر انداز ہوندا اے۔ ایہہ اک تلخ حقیقت اے کہ پنجاب دیاں پڑھیاں لکھیاں عورتاں جہڑیاں پنجاب دے ترقی یافتہ شہراں وچ رہندیاں (میری مراد پنجاب دیاں تمام عورتاں نہیں پر زیادہ دی سوچ ایہو ای اے) نیں اوہ اپنے بالاں نوں پنجابی بولن توں ٹوکدیاں نیں تے اوہناں نوں انگریزی تے اردو والے پاسے لاندیاں نیں میں قطعی طور تے انگریزی یا اردو دا مخالف نہیں آں دونویں زباناں سکھنیاں چاہی دیاں نیں بلکہ زباناں تے جنیاں وی آندیاں ہون اونی ہی چنگی گل اے پر ہر بالک نوں دوجیاں زباناں دے نال نال سب توں زیادہ دسترس اپنی ماں بولی تے ہونی چاہی دی اے جدوں بچے اپنے بال پْنے وچ ماں بولی دی بجائے دوجیاں زباناں نال متعارف ہون گے تے اوہناں نوں اپنی زبان دی شناخت کویں ہووے گی۔ میرے مخاطب پنجاب دے اوہ پڑھے لکھے لوک نیں جو ماں بولی نوں کمتر جان دے نیں میں اوہناں نوں ایہہ دسنا چاہناں واں کہ اوہناں دا انٹلیکٹ لیول یونیسکو ورگے عالمی شہرت یافتہ ادارے دے ریسرچرز توں ودھ نہیں ایں اگر اوہناں نوں اپنے علم تے آگاہی تے ایناں ای مان ایں تے فیر اوہ یونیسکو توں وی واقف ہون گے یونیسکو دی اک سروے رپورٹ موجب ایہہ پتا لگدا اے کہ کسے وی بچے دا انٹلیکٹ لیول اودوں تیک ودھ نہیں سکدا جدوں تیک اوہنوں اوہدی مدر لینگویج (ماں بولی) وچ نہ پڑھایا جائے۔ میری پنجاب دیاں دھیاں، ماواں تے بھیناں تو ایہہ درخواست اے کہ اوہ ایس مسئلے نوں سنجیدگی نال لین ایہہ ساڈی تہذیب نوں مکان دی سازش اے تے ایس ویلے پنجاب دی قسمت پنجاب دی عورت دے ہتھ وچ اے۔ اپنی بولی تے مان کرو تے اپنے بالاں نوں اپنی زبان سکھاؤ۔کسے وی انسان دا سب توں وڈا محسن اوہدا استاد ہوندا اے۔ استاد دے ہتھ وچ آون والی نسل دی واگ ہوندی اے اوہ جہڑے پاسے چاہے اوس واگ نوں پھیر دیوے پنجابی استاد دے موڈھیاں تے جو بھار سی اوہ اوہنے نہیں چْکیا (میری مراد سارے پنجابی استاد نہیں پر زیادہ دی تعداد انج دی ہی اے) تاں ای اج پنجابی قوم دی ایہہ حالت اے انتہائی افسوس دا مقام ایہہ وے کہ پنجابی استاد نوں خود نہیں پتا کہ اوہدا کلچر کیہ اے؟ تے اوہدی زبان کہڑی اے؟ اوہ اپنے موڈھیاں تے پرائی تہذیباں دا بھار چْکی پھردا اے تے اپنی قوم تے پڑھیاراں نوں اغیاراں دے رسم و رواج دی تعلیم دیندا پھردا اے۔ میں ایس گل نوں چنگی طرح سمجھدا تے جاننا واں کہ تعلیم و تربیت دا جہڑا نصاب سانوں سٹیٹ ولوں دتا جاندا اے اسی اوس توں ہٹ کے واعظ نہیں کر سکدے پر ایہدے باوجود اسیں پنجاب دے سب توں پْرانے، وڈّے تے معتبر ادارے “جامعہ پنجاب” وچ استاداں نوں مغربی نظامِ تعلیم تے حکومت و معاشرت دے وارے وارے جاندیاں ویکھیا تے سْنیا ایں۔ ایہہ کم وی تے اوہ اپنی مرضی نال ہی کردے نیں ریاست تے اوہناں نوں مغربی نظام دیاں وڈیایاں بیان کرن دا حکم نہیں دیندی، تے جے اوہ ایہہ کم اپنی مرضی نال کر لیندے نیں تے اوہ پنجابیت دی گل وی تے کر ہی سکدے نیں۔ میری پنجاب دے اساتذہ اگے عاجزانہ درخواست اے، اسیں اے نہیں کہندے کہ تسیں ریاست دے بیانیے دے مخالف جاؤ پر بالاں نوں اوہناں دے شاندار ماضی تے زبان و کلچر توں تے روشناس کرواؤ تے نالے ماں بولی نوں وی عزت دیو۔اج توں ہی اے عزم کر لوو کے پڑھاراں نو اوہناں دی اصل نال روشناس کروانا ایں جے تساں ایہہ کر لیا تے پنجاب فیر بلھیشاہ، وارثشاہ، ہاشمشاہ تے فقیرمحمد ورگے مان جوگ شاگرد پیدا کرے گا تے فیر پنجاب دے استاد، شاہ عنایت قادری، پیر مخدوم، استاد حاجی محمد شریف تے استاد ابراھیم عادل ورگے عظیم ناواں نال پچھانے جان گے تے لازوال عزتاں پان گے۔ ان شاء اللہ۔

پنجابی نوں پنجابی زبان نال ٹیکنالوجی راہیں جوڑیا جا سکدا حکومت پنجابی زبان نوں تھا دیوے اوس وچ نوکریاں دتیاں جاں اوہدے وچ کم کیتا جاوے اوہدے سوفٹ وئیر بنایے جاون تاں کہ بندہ اپنی زبان وچ کم کر سکے ہن ایہہ ایک غور کر کتا جاوے پئی آج تک شاہ مکھی زبان دا سافٹ وئیر نہیں بنایا گیا۔۔۔ایتھے تک کہ ساڈی قومی زبان اردو پر ڈاڈا سارا دفتری کم لکھت پڑھت انگریزی وچ ہوندی ایتھے تک کے دفاتر وچ ورتے جان والے تمام سافٹ وئیر انگریزی وچ نیں۔۔۔ اسیں اپنی قومی زبان نوں وی آن کرنا ضروری نہیں سمجھدے جس کر کہ پنجابی توں کیویں ان کراں گے اوہ تے فیر ماں بولی اے۔۔۔ایس توں اڈ اسیں اپنے بچیاں نوں پنجابی بولنے آج نہیں دیندے گھر وچ وی نہیں۔۔۔۔ ایہہ ساڈی ذمے واری اے کہ اسیں آپ اپنی ماں بولی نوں مان دینا اے حکومت تے بعد وچ جگہ دے گی پہلوں اسیں ایینوں گھراں وچ تے تھا دئے کہ ساڈے بال کانفیڈینس نال اپنی ماں بولی نوں بول سکن اوہدے تے فخر کر سکن ایہدے لئی سانوں اپنی بچیاں نوں پنجابی پڑھانی چاہیدی اے سکھانی چاہیدی اے تا کہ اسیں عمل راہیں اپنی ماں بولی دا حق ادا کر سکئیے تے پنجابی نوں پنجابی نال جوڑ سکئیے۔

سب توں پہلاں میں ایہہ عرض کراں گا کہ پنجاب وچ وسن والے ہن سارے ای پنجابی نے چاہے اونہاں دے گھراں وچ اونہاں دی مادری زبان ای بولی جاندی ہووے پر گھروں باہر پیر رکھ دیاں ہی اونہاں نوں پنجابی زبان ای بولنی پیندی اے۔ کیونکہ گلیاں ومحلیاں دفتراں تے عام تھاواں تے پنجابی ای بولنی پیندی اے تے ایس واسطے پنجابی ای سب توں زیادہ بولی جاندی اے۔ تے ایس طرح پنجابی زبان پنجاب وچ رابطے دی سب توں وڈی زبان اے۔ ایہدے توں منہ نئیں پھیریا جا سکدا۔ تے ہن پنجاب وچ وسن والے پنجابی نیں تے اونہاں اپنے گھراں وچ پنجابی بولن توں شرم نئیں آنی چاہی دی اے۔ بلکہ اپنے بالاں نوں پجنابی زبان بولن تے اونہاں دی حوصلہ افزائی کرنی چاہی دی اے۔دوسری گل اے وے کہ پنجابیاں نوں پنجابی نال ایس طرح جوڑیا جا سکدا کہ سب توں پہلاں سکولاں وچ پنجابی نوں بطور اک لازمی مضمون تے زبان دے دسویں جماعت تک پڑھایا جانا چاہی دا اے۔ تمام دستاویزات پنجابی زبان وچ تحریر کرن دا آپ آپشن موجود ہونا چاہی دا۔ سائن بورڈ تے اسٹیشناں دے ناں پنجابی وچ وی لکھے ہونے چاہی دے نیں۔ سکولاں وچ زریعہ تعلیم پنجابی وچ ہونا چاہی دا اے۔اس طرح ہور بہت سارے معاملات نیں۔ پنجابیاں نو جدوں ہر تھاں پنجابی بولنی، لکھنی پووے گی تے آپ ہی پنجابی نال جڑدے جان گے۔

سروے دا سوال۔’’پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال کویں جوڑیا جا سکدا اے۔مثالاں دے کے وچار سانجھے کرو”جواب:پہلے تے اوہناں عوامل نوں گوہ گوچرا کرنا ہووے گا جیہناں پاروں پنجابیاں نوں پنجابی توں دور کیتا گیا۔انگریزی عہد وچ اک باقاعدہ سازش تحت پنجابی نوں سکھاں دی زبان قرار دتا گیا۔مسلماناں دی زبان اردو قرار دتی گئی۔ جیہنوں بد قسمتی نال مذہبی جنون وچ مسلماناں من وی لیا۔ حالاں کہ اردو پنجاب دے کسے وی حصے دی زبان نہیں سی نہ ای ہن ہے۔ مسلماناں نے ہندی دے بغض وچ اردو نوں اپنایا۔ اگوں انگریزی عہد وچ تعلیم دا میڈیم انگریزی سی۔ لوکاں سرکاری نوکریاں دے حصول لئی انگریزی سکھ کے انگریز سرکار دی نوکری نوں ترجیع دتی۔ جیہناں سرکاری نوکری قبول کیتی اوہ دوجیاں دے مقابلے تے زیادہ خوش حال ہو گئے۔ مغلاں، سکھاں تے انگریزاں دے مراعات یافتہ وڈیریاں نیں اپنیاں اولاداں نوں ایچیسن ورگے اداریاں وچوں تعلیم دوائی۔ایتھوں انگریزی تعلیم حاصل کرن دا سدھا مطلب حکمرانی وچ حصے داری سمجھیا گیا۔ ایہدی دیکھا دیکھی انگریزی میڈیم ادارے کھنبیاں (مشروماں) وانگ بنے۔ جس نے پنجابیاں نوں پنجابی توں دور کیتا۔ اک تے تعلیم نوں نوکری توں وکھ کرنا ہووے گا۔پنجابی دی پڑھائی ول توجہ دینی ہووے گی۔ آپسی گل بات پنجابی وچ کرنی ہووے گی۔ سوشل میڈیا تے پنجابی تے صرف پنجابی زبان وچ پوسٹاں لانیاں تے اوہدے تے کمنٹس کرنے چاہی دے نیں۔ پنجابی اخبار رسالیاں دی سرپرستی کرنی چاہی دی اے۔مثال دے طور تے کالجاں وچ پنجابی استاداں نوں چاہی دا اے اوہ آپ وی رسالے کتاباں خریدن تے طالب علماں نوں وی ایس گل لئی پریرن۔پنجابی لئی کم کرن والے اداریاں نوں چاہیدا اے کہ اوہ انگریزی تے اردو وچ ورتیندے فارسی عربی دے اوکھے اکھراں دے سوکھے پنجابی متبادل لبھن تے اوہناں نوں رواج دین۔ تاں جے پنجابی بول چال نوں رواج دتا جائے۔

پنجابی دے وادھے لئی پنڈاں تھاواں تے چھوٹے چھوٹے سیمینار یاں بیٹھک کیتی جائے ۲۔ ہرصورت بچیاں نال پنجابی بولی جائے تے گھر وچ پنجابی ٹی وی چینل لائے جان، پنجابی گانے،پنجابی یوٹیوب چینل ، یوٹیوب توں بچیاں واسطے پنجابی کارٹون ڈاؤنلوڈ کیتے جان۔ ۳۔ سرکاری دفتر، اداریاں دی ہیلپ لائن تے پنجابی ہی بولی جائیشاپنگ مالز تے ہر تھاں پنجابی بولی جائے۔۴۔ پنجاب دی زنانی دا پنجابی ول آؤناضروری اے، زنانیاں ہی پنجابی چھڈ رہیاں نیں، زنانیاں نوں’’سٹارپلس‘‘ یاں دوجے ہندی چینل دی تھاں زی پنجاب یاںہور پنجابی ڈرامیاں دے چینل گھر وچ لا کے دِتے جان۔۵۔ گھر وچ اک نکی جہی لائبریری بنائی جائے جیہدے وچ وی پنجابی کتاباں تے رسالے ای رکھے جان، بال رسالا’’پکھیرو‘‘ بچیاں وچ ونڈیا جائے۔

اپنے سگمے ’’مامے‘‘ مشتاق بٹ نوں لے کے اج دے پنجابی پیاریاں دے لاڑے تے ماں بولی دے مہان، چنہاں دے کنڈھے بیٹھے افضل راز ہوراں تک آواں تے واج دے کئی لاہجے اتوں لنگھ کے اگے ودھنا پیندا اے فیر اک پاسے مینوں ڈھول ڈھمکے، لاچے کُرتے، پگاں کُھسے تے بھنگڑے ٹھیلیاں دی قیادت کردا مشتاق بٹ یاد پیندا اے جدی ہمت پاروں پنجابی نوں ایم اے تک پہنچایا تے اپنی اواز نوں گونگے تے بولے وڈھیریاں اگے رکھیا۔ مینوں وی گڑتی اوسے ’’مامے‘‘ مشتاق بٹ دی اے تے ہمیشہ اونہاں دے پورنیاں تے لکھ کے اونہاں دے قدماں دے نشاناں نوں پڑھن دی کوشش کرناں۔ اگلے پاسے ماں بولی دا اک شکلوں معصوم تے قلم ولوں اتھرا تے نہ دَلیا جان والا آگُو جہدا اک اک اَکھر ماں بولی دے مریضاں لئی مرہم تے ٹکور دا کم کر رہیا اے اوہ افضل راز ہوری نیں تے اج تک واج میری زندگی دی پنجابی نال جڑے 25 ورھیاں وچ جہڑی قلمی کاوش پنجابی لئی کانگاں تے افضل رازنے کیتی اے۔ 1971 ء نوں پنجابی زباناں لئی تحریکاں، کانفرنساں، میلے تے ادبی منڈلیاں افضل راز دے سر تے نیں۔ اج پوری پنجابی تاریخ دار ویروا کر لؤو۔ کھوج کر لؤو اوتھے تہانوں افضل دا ناں اچ کلا تے ہر ویلے کم وچ رجھیا نظر آوے گا۔ ست سلام جے!پنجابی نوں پنجابیاں نال کنویں جوڑیا جا سکدا اے ،تے میرے ویرو، مترو، پنجابی پیاریو شروع دن توں لے کے اسیں اج تک اپنی پنجابی بولی نوں ماں بولی، ماں بولی کہہ کہہ کے ہفے بیٹھے آں۔دوجے پاسے حالت ایہہ وے کہ پاکستان تے پاکستان توں باہر وسن والے لوگ پنجابی تو ں دور کیوں نیں۔پنجابی بولن والی جہڑی کُڑی ، دھی دس جماعتاں پڑھ لیندی اے اوہ اردو دی ڈائن دے قابو آجاندی اے تے اوہ اپنے بندے تے بعد وچ اپنے بچیاں نال اُردو تے انگریزی وچ گل کرنا چنگا سمجھدی اے۔ایس دا مطلب ایہہ نئیں کہ کڑیاں نوں پڑھن تے ڈکا لایئے بلکہ اونہاں نوں ایہہ گل دسیئے کہ دھی پُترو ساڈے پچھیاں ساڈی بولی ایہہوے تے بچیاں نال ایہو بولی بولو۔ فیر جیہڑے لوکاں دی ماں بولی پنجابی نیں۔او فیر وی پنجابی نال پیار کردے نیں تے پنجابی کلام سُن دے نیں تے پڑھدے نیں اونہاں نوں وی نال جوڑ کے رکھنا پئے گا۔ماں بولی والا نعرہ ہن بَو چھڈ گیا اے تسی وی چھڈ دیو ایہنوں۔بُلھے شاہ، وارث شاہ، شاہ حسین، میاں محمد بخش دی بولی دے طور تے پیش کرو تے زیادہ چنگا تے سوکھلا کم اے تے ایس نال لوک زیادہ جڑن گے تے پیار کرن گے۔

وٹس ایپ کھولیا تے پیارے راز ہوراں دا گھلیا ہویا سرناواں ’’پنجابی نوں پنجابی زبان نال کیویں جوڑیا جا سکدا اے‘‘ پڑھیا۔ نال ای اوہناں دا حکم وی پڑھیا جے اتلے سرناویں تے کجھ لکھیا جاوے، ذہن پہلاں ای سرناویں نوں سوچدا رہندا اے جے ساڈے پنجابیاں نوں کیہ ہو گیا اے جیہڑا دَس جماعتاں پاس کر لیندا اے اوہ بولن واتے انگریزی زبان دے اکھر ڈھونڈن لگ پوندا اے۔ ماں بولی وچ کتھے انگریزی دا حرف لاواں تے بندیاں وچ بیٹھیاں میری وی ٹور نئیں تے لوکی آکھن جے ایہہ وی پڑھیا لکھیا اے۔ پڑھیا لکھیا ثابت کردیاں کردیاں ماں بولی وی سوہنے انداز وچ بولنا بُھل جاندے نیں۔جد کہ ماں بو لی و چ سوہنے تے اچویں اکھر موجود نیں جنہاں نوں لوکاں نال بیٹھکاں چ بول کے اپنی عزت ودھائی جا سکدی اے۔ اپنی ماں بولی ایڈی مٹھی تے سُچی اے جے ایہدے بولن نال ای پنجابی تیری عزت تے شان اے۔ انگریزی لفظ بولن آلے دے انگریزی حرف دی پنجابی نوں سمجھ نہ آوے تے انگریزی صرف بولن والا دوجے نوں ان پڑھ سمجھ لگ پوندا اے۔ ایہہ پنجاب دے پنجابی نال زیادتی اے۔ پنجابی زبان دی محفل وچ گل پنجابی ماں بولی دی ودھارت دی ہووے تے اوتھے انگریزی اکھراں دا سہارا ضرور لیا جاندااے۔ ہر بندا جنہیں کجھ اکھر پڑھے نیں اوہ دوجے بندے نال گل کردیاں انگریزی اکھراں دا سہارا ضرور لیندا اے۔ ایس پاروںمیں سِکھ برادری نوں داد دتیوں بغیر نئیں رہ سکدا جے اوہ اپنی ماں بولی نال سچے تے کھرے نیں۔ اوہناں دی پنجابی سنیئے تے پتہ لگدا اے جے ہر لفظ کھلا تے سادہ ہوندا اے۔ ساڈے موجودہ پنجابی نغمیاں نوں سنیئے تے اوہناں وچ عموماً انگریزی دا سہارا لے کے تے شعراں نوں مکمل کیتا جاندا ۔جیویں ’’ڈھولا ساڈا رب نیں دتا…کوئی کیتا گوگل توں ڈاؤن لوڈ نئیں‘‘میرے پنجاب دے بزرگ شعراء جنہاں وچ انور مسعود، شریف کنجاہی، میاں محمد بخش، وغیرہ شامل نیں ایہناں دی شاعری وچ کدھرے وی پنجابی ماں بولی توں علاوہ کوئی ہور بولی دا انگ وی نئیں دِسدا۔ کیوں جے اونہاں نیں ماں بولی نال پیار کیتا اے تے اوہدے انگ انگ توں واقف سَن۔ اج دے دور وچ ایتھے ماں بولی نال پیار کرن آلے لوکاں دی یاد اودوں آوندی اے جدوں افضل راز ہوراں کول بہہ جاؤ تے سوہنی پنجابی سُنن نوں آوندی اے۔ تے رب سچے دا شکر اے جے اج وی پنجابی زبان دا ادب کرن آلے جیوندے نیں تے پائیندہ رہین۔ ساڈے گجرات دے لاگے پنڈ جھیرانوالی تے پنجابی شاعر لیاقت گڈگور ہوراں دی ساری شاعری نوں پڑھئیے تے اک لفظ ماں بولی توں باہر نئیں لبھدا۔ اونہاں دی عام بولی وچ وی انگریزی دا حرف سُنن نوں نئیں لبھدا۔ساڈے معاشرے چ اک بڑی وڈی مار ایہہ وے جے بال ذرا ہوش سنبھالدا اے تے اسی اودھے نال اردوچ گل کرنی شروع کر دینے آںتے جے ساڈے بال نال کوئی پنجابی چ گل کرے تے اسی غصہ کرنیں آں تے آکھنے آں جے ساڈے بال نال اردو چ گل کرو تاں جے اوہ معاشرے دا اُچا فرد بن سکے۔ جدوں کہ ساڈی پنجابی وچ ایسے اکھر موجود نیں جنہاں نوں ماں بولی وچ بول کے تے ماں بولی دی عزت تے تکریم ودھا سکنے آں۔ میرا جہڑے گھراں وچ وی جان دا اتفاق ہویا اے جہڑے انگریزی وی پوری طرح نئیں بول سکدے پر اپنے بچیاں نال ٹُٹی پُھٹی انگریزی بول کے تے فخر محسوس کردے نیں۔ جدھا نقصان ایہہ ہوندا جے اونہاں دے بال نہ صحیح انگریزی بول سکدے نیں ، نہ اردو تے ، نہ پنجابی۔ اونہاں دے بال اک بھلیکھے وچ ای رہندے نیں ۔ میرے خیال دے مطابق ایہہ جئے لوک پنجابی نہ اکھوان تے خورے کی اکھوان۔ مینوں ایسے رویئے دی سمجھ نئیں آئی سوائے ایس دے کہ پنجابی پنجابی زبان نال جُڑنا نئیں چاہندا۔کئی وار جیہے لوکاں نوں وی مِلن دا موقع ملیا جنہاں نال ماں بولی دے سوہنے تے اُچے اکھراں وچ گل کرو تے آندے نیں خورے کی پئے بولدے او۔ روٹی نوں ٹکرآکھ لیا وے تے اوہ ٹھٹھا اَڈاند ے جے ،روٹی نوں ٹکر کیوں آکھیا اے۔اذان نوں بانگ آکھیا اے تے اوہ پریشان ہو جان دے جے پنجابی چ بانگ کیوں آکھیا اے حالانکہ بانگ وی فارسی دا لفظ اے پر پریشان ہون والے پریشان ہو جاندے نیں۔میرا تعلق عدلیہ نال اے۔ گجرات چ اک جج تعینات ہویا تے اوہدا پنجابی نال پیار ایناں سی جے اوس بندے نیں سدا اپنے بچیاں نال اپنے علاقے تحصیل پھالیہ دی بولی بولی۔ تے اج اوہدا اک پتر گورنمنٹ کالج لاہور چ پڑھدا پیاوے۔ تے اوس دا آکھناسی جے اوہدا اپنے گھر وچ پنجابی زبان ماں بولی نال ایناں پیار اے جے سارے گھر والے اپنی پھالیہ دی زبان وچ گل بات کردے سن۔ساڈے معاشرے دا بڑا وڈا تھم عدلیہ اے۔ جتھے مقدمیاں دیاں بحثاں اردو یا انگریزی وچ ہوندیاں نیں۔ حالانکہ پورے پنجاب چ پنجابی جج تعینات نیں۔ تاں جے اوہ پنجابیاں دی گل نوں سُن کے تے سوکھی طرحاں فیصلہ دے سکن، ساڈی وکلاء برادری نوں چاہیدا اے جے اوہ عدالتاں وچ پنجابی ماں بولی بحثاں کرن تے پنجابی نوں پنجابی زبان نال جوڑن دا حق ادا کرن۔ مینوں یاد اے جے سینئر دیوانی دے وکلاء صاحبان کئی کئی گھنٹے پنجابی چ بحث کردے سن جدھے نال عدالت دا ماحول خوشگوار وی رہندا سی تے اوتھے کھلوتا ہر بندہ گل نوں سمجھ وی رہیا ہوندا سی۔ جج صاحبان وی کئی کئی گھنٹے بیٹھے بحث سندے رہندے سن۔محکمہ تعلیم دی حالت وی کجھ اجہئی اے جے استاد جماعت وچ وڑدا اے تے اُردو یا انگریزی چ گل کردا اے۔ استاد دی ایہہ مجبوری اے جے اوہ بچیاں نال پنجابی چ گل نہیں کردا کیوں جے والدین نے بچیاں نوں انگریزی چ اُٹھن بیٹھن واسطے اوہناں سکولاں چ داخل کروایا ہویا جتھے استاد انگریزی چ اٹھنا بیٹھنا گل کرنا سکھاوے تے فیر پنجابی پنجابی زبان نال کیویں جڑ سکدے نیں۔محکمہ صحت نوں لے لئو،کسے وی ہسپتال وچ جاؤ تے پنجاب دے میڈیکل کالجاں دے پڑھے ہوئے ڈاکٹر مریض نال پنجابی چ گل کرن توںسنگدے نہیں۔ تاں جے ان پڑھ مریض تے رُعب پے جاوے۔ جے ڈاکٹر اگوں بولنا نہیں۔ ڈاکٹر مریض کوئی مرض دی تاریخ پنجابی زبان وچ پُچھے ساری مرض دی پرچوں پنجابی زبان وچ کرے تے مریض وی سوکھا تے ڈاکٹر وی سوکھا۔ مریض کھلا ڈھلا دسے جے اوہنوں ایتھے پیڑ اے تے ایتھے بھار محسوس ہوندا اے۔ کئی واری سنیا اے جے مریض معالج کولوں ہو کے واپس اوندا اے تے کہندا اے جے معالج نیں میری پنجابی چ پوری گل نئیں سنی تے دوا لکھ دتی سو۔ مریض نال پنجابی چ گل کرن دا ایہہ فائدہ ہووے دا جے مریض بغیر ترٹھیوں اپنا پورا روگ معالج نوں دس کے تے دوائی لئے دا۔ ساڈے پتہ نئیں کیوں پڑھیا لکھیا طبقہ پنجابی بولن توں سنگدا اے۔ ایسے لئی پنجابی پنجابی ماں بولی توں دور ہوندا جاندا اے پیا۔ اوہ قوماں ہمیشہ عزت پاندیاں نیں جہڑیاں اپنی ماں بولی نال پیار کردیاں ہویاں اپنی عام بول چال وچ بولدیاں نیں۔کدی دارے آباد سن جتھے بہہ کے بزرگ لوک داستاناں سناندے سن۔ تے پنجابی زبان نال پیار دا حق ادا کردے سن۔ ہون کسے نوں دسو میں ایم اے پنجابی کیتا ہویا اے تے اوہ کَھچ مار سڑدا اے جے اوہنوں آکھو پنجابی صحیح بول تے فیر وی اوکھا بول کے آندا اے جے پنجابی دا کی ہوندا اے۔ ہر بندا کم چلان تے بیٹھا ہویا اے۔کدی شادی ہونی تے پنڈ دیاں، تے رشتے دار کڑیاں نے ڈھولکی تے پنجابی گوؤن گا ونیں ۔ اج دے دور چ ایہہ پنجابی دا پنجابی زبان توں دوری دا نتیجہ اے جے شادیاں تے چنگے اوچی وازآلے ڈیک تے سپیکر لا دتے جاندے نیں جنہاں تے انگریزی دی الائش آلے گانے لا دتے جاندے نیں۔پنجاب دی دھرتی دیاں کڑیاں دا پیو مردا سی تے اوہ پنجابی چ وین پاندیاں سن جنہاں نوں سن کے تے دھرتی دے وی اتھرو نکل پوندے سن تے کلیجے اگ بھر جاندی سی۔ اج دھیاں وی کجھ اتھرو وگا کے چپ کر جاندیاں نیں۔ تے مکانی آون والے لوکاں نال ادھی انگریزی تے ادھی اردو تے تھوڑی پنجابی بول کے اپنا جدید ہونا ثابت کردیاں نیں۔آؤ سارے پنجابی پنجابی بول کے، لکھ کے تے پڑھ کے ایہنوں گلیاں نسلاں تک پہنچاویئے تاں جے پنجابی دی بیڑی ڈبدی ڈبدی ڈب نہ جاوے تے آون والے لوکی کہن جے ایس خطے وچ پنجابی بولی جاندی سی۔ پنجابی نوں پنجابی زبان نال جوڑن دا بہترین طریقہ ایہہ وے جے اسی بغیر سنگیوں اک دوجے نال پنجابی بول کے تے پنجاب دی شان ودھایئے۔

پنجابی لوک تے پنجابی زبان(۱) سب تو پہلاں تے پنجابی زبان واسطے حروفِ تہجی تے اکٹھ بہت ضروری اے۔ مثال دے طور تے لفظ ’’پانی‘‘ کوئی ’’پاٹنی‘‘ کوئی ’’پانٹر‘‘ تے کوئی پانی لکھدا اے۔ بی اے۔ ایم اے والے وی پہلی واراں پنجابی پڑھن تے نہیں پڑھ سکدے۔(۲) پنجابی الف۔ ب۔ پ تے اکٹھ توں بعد ہر ڈویژن دے ہیڈ کوارٹر توں پنجابی زبان وچ۔ روزانہ یا ہفتہ وار ’’ چار ورقا‘‘ چھپنا چاہیدا اے۔ جیہڑا گھٹوگھٹ ہر تحصیل دی سطح تے دوجیاں اخباراں نال مل سکے۔ (۳) روزانہ پنجابی اخبار پورے پنجاب وچ ملنا چاہیدا اے۔(۴) تہانوں ایہیہ سُن کے حیرانی ہووے گی سگوں پریشانی ہووے گی پئی سندھ وچ خالص سندھیاں دی آبادی ۳ کروڑ دے نیڑے ہے۔ جدوں کہ سندھ وچ ۲۳ توں ودّھ روزانا اخبار سندھی زبان وچ شائع ہو رہے نیں۔ ہفت روزے تے مہینہ وار ایس توں اڈّ نیں۔(۵) باراں(۱۲) کروڑ توں ودھ پنجابی بھرا آپنی ماں بولی واسطے کیوں پنجابی اخبار تے رسالے نئیں جاری کردے؟(۶) ہاں جے پنجابی ’’مترئی ماں بولی‘‘ اے تے فیر اسیں کجھ نہیں کہندے۔

1960-61 ء دا واقعہ اے پرائمری تک میں ضلع خیرپور دے اک سکول وچ تعلیم حاصل کیتی اوس سکول دے آس پاس اکثریت پنجابیاں دی ہون پاروں سارے بچے پنجابیاں دے تے استاد وی پنجابی ایہدے باوجود کسے نوں کلاس دے وچ پنجابی بولن دی اجازت نہیں سی۔ آپس وچ سندھی بولو، سندھی پڑھو جے کوئی پنجابی اچ گل کردا سنیا جاندا تے سزا ملدی ایس لئی کہ حکومت ولوں سختی نال عمل کرایا جاندا سی ۔ انگریزی چھیویں جماعت وچ رائج سی جدوں کہ پنجاب دے سکولاں وچ شروع توں ہی پنجابی بولن تے پڑھن نوں جرم دی حیثیت دیتی جاندی اے ایتھوں تک کہ ایسے بچے نوں سکول وچوں خارج کرن دیاں دھمکیاں ملدیاں نے۔ میرے خیال دے مطابق جویں ساڈیاں تنظیماں ماشاء اللہ کوشش کر رہیاں نیں اللہ پاک کامیاب کرے تاں ایہہ مسئلہ حل ہو سکدا ئے۔ پنجابی نصاب پرائمری توں لاگو ہووے اور حکومت پنجاب دی سخی سپورٹ ہووے۔ پنجابی بولن تے پڑھن تے زور دتا جاوے تے اج دا ہر پڑھا لکھیاشخص ایہہ نہ کوے گا کہ مینوں پنجابی لکھنی تے پڑھنی مشکل اے بلکہ شوق نال پڑھے تے بولے گا۔

ورلڈپنجابی فورم ، روزن ادبی فورم تے جگت پنجابی سبھا دی چھتر چھاویں اک سروے دا پربندھ کیتا گیا جہدے وچ پنجابی سوجھواناں نیں ودھ چڑھ کے حصہ لیاتے اپنے اپنے وچار سانجھے کیتے،سروے دا سرناواں’’پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال کویںجوڑیا جا سکدا اے ؟ایس سروے وچ ملک بھر توں شاعراں، لکھاریاں تے سوجھواناں رلت کیتی جنہاں وچوں کافی لوکاں دی رائے پچھلیاں لڑیاں وچ چھپ چکی اے تے اگلیاں لوکاں دی رائے تہاڈی خدمت وچ حاضر اے۔ جھات پائو ۔۔۔

پنجابی زبان اصل وچ اللہ والیاں دی زبان اے۔ ایہدے مُڈھ توں اَج توڑی جیوندے کلاسیک نوں تک لوڈ تہانوں بابا فرید توں خواجہ غلام فرید تک ربی معرفت دے بلدے دیویاں نال ہر پاسے چاننا ملے گا۔ لوک قصیاں دی ریت وچ پیلو، حافظ برخوردار، وارث شاہ، فضل شاہ، ہاشم شاہ، علی حیدر، میاں محمد بخش تے دائم اقبال دے ناں ہمیشہ جیوندی پیار دی ریت دے ڈلھکاں مردے تاں نیں۔ سوچن والی گل اے کہ جے پچھلے ہزار ورہے توں ایہہ زبان اپنی زبان دی امیرتا پاروں دنیا دی ہر وڈی زبان دے سامنے پورے ست بل نال کھلوتی اپنے ہون دا بھرواں یقین دواندی اے تے فیر اج دے پنجابی۔ پنجابی وچ گل کیوں نہیں کردے۔ تے ایہناں نوں پنجابی زبان نال کیویں جوڑیا جا سکدا اے۔اصل وچ کوئی وی زبان اپنے علمی سرمائے دے سر تے اگلے زمانیاں وچ اپڑدی تے اپنے علمی تہذیبی، ثقافتی روپ دیاں نویاں لِشکاں نال اپنا پینڈا اگے ول کردی اے۔ انگریز دے دور وچ چھاپے خانے آن نال پنجابی دا سارا کلاسیک چھاپے چڑھ کے پنجاب دی ہر ہر گلی قصبے تے پینڈ وچ اپڑیا تے لکھاں دلاں توں لے کر مُلکاں تیک پڑھیا سنیا تے الایا گیا۔ پاکستان بنن مگروں ونڈ وچ پنجابی نے پنجابی نوں ای وڈھیا ٹکیا، تے اِج پنجاب دے وسنیکاں وچ امار پار دی کندھاں اُسریاں۔پنجابی زبان نوں اوس سمے وچ ان پڑھاں، ڈھگیاں تے جاہلاں دی زبان آکھ کے کنفیوژن دی نیہہ رکھی گئی۔ باقی صوبیاں وچ اپنی بولی نال پیار تے اوہدے وچ بولن پڑھن لکھن تے سمجھن دی ریت اگا نہ ودھی پر پنجاب وچ ایہہ ریت پنجابی نال نفرت تے ایہدے بولن والیاں نوں ان پڑھ منن، سمجھن دی کندھ تھلے آگئی۔ایہہ گل بڑی پکی اے کہ کوئی وی زبان جدوں تیک مُڈھلی جماعتاں توں بالاں نوں نہ پڑھائی جاوے اوہدے وچ بال دے بولن ،پڑھن، سمجھن تے اوہدے علمی سرمائے نال اگا نہ ودھن دا معاملہ ٹھپیا جاندا اے۔ بد قسمتی نال پنجابی نوں مڈھلی جماعتاں توں لاگو کران دی تھاں ایہنوں یونیورسٹی سطح توں لاگو کرایا گیا۔ فیر لوڑ دے تحت اختیاری مضمون دے روپ وچ ایف اے تے بی اے وچ لوایا گیا اور نصاب جہڑا 70 دی دہائی وچ ایف اے، بی اے دا بنیا اج وی اوہو ای اختیاری نصاب وانگوں موجود اے ۔ ایناں کسے تبدیلی دے… ایہدے تے بڑا گوہ کرن دی لوڑ اے۔جدوں بال دے کن وچ ماں دی پنجابی وچ وی آواز نہ آوے تے سانوں ایہہ بُھلیکھا کڈھ دینا چاہی دا اے کہ اوہ ایس گل نوں منے گا کہ اوہدی ماں بولی پنجابی اے۔ فیر جوان ہون مگروں اوہ پنجابی نوں ماں بولی دا آدر دے گا ایہدا تے سوا ای نہیں پیدا ہوندا۔دوجی گل ساڈے سکولوں وچ ایم اے پنجابی دے ناں تے دو ترقیاں والے ماسٹر تے موجود نہیں پر چھیویں توں دسویں تیک پنجابی پڑھن، پڑھان نال مترئی ماں والا سلوک سانوں جو کجھ آکھدا اے اوہدے تے بس افسوس ای کیتا جا سکدا اے۔ چھیویں توں دسویں تیک دا پنجابی سلیبس وی اختیاری مضمون اے۔ پڑھن والا وی لبھنا پیندا اے تے پڑھان والا وی نصیباں نال ای لبھے گا۔ سوچن والی گل اے کیہ اردو تے انگریزی پڑھان والے پنجاب وچ کروڑاں دی گنتی وچ نہیں؟ باقی صوبیاں وچ پہلی توں دسویں تیک ماں بولی دی تعلیم لازمی اے۔ ہر پڑھیار نوں لازمی ماں بولی پڑھنی اے تے پڑھان والا وی ہر سکول وچ اک دو تِن نہیں سگوں کئی تعداد تے گھٹ توں گھٹ پنج دی گنتی وچ موجود اے۔ دسویں تیک ہر بال لازمی ماں بولی وچ پڑھے گا۔ایس سلسلے وچ سب توں پہلی منگ تے پنجاب حکومت توں کرنی چاہی دی اے کہ پہلی توں دسویں تیک پنجابی لازمی کیتی جاوے۔ تے پنجابی پڑھان والے استاداں دی بھرتی کیتی جاوے۔ ایتھے ایہہ گل میں ضرور آکھاں گا کہ ایہہ استاد پنجابی وچ ایم فل تے پی ایچ ڈی نہیں ہونے چاہی دے کیوں جے ایہہ آپنے آپ نوں لیکچرار وی نیں فل پروفیسر آکھدے نیں تے پنجابی زبان دے پڑھن پڑھان ایہناں نوں کوئی دلچسپی نہیں ہوندی…دوجی منگ ایہہ ہونی چاہی دی اے کہ ہر کالج وچ بی ایس پنجابی جدوں تک نہ ہووے اوتھے گورنمنٹ نوں کسے ہور بی ایس دی اجازت نہیں دینی چاہی دی۔ جدوں تیک پنجابی وچ بال نوںپڑھن دا موقع نہیں ملے گا اوہ پنجابی نال کدے نہیں جُڑے گا۔ تیجی منگ ایہہ ہونی چاہی دی اے کہ ہر سکول، کالج ، دفتر وچ ہر بندا پنجابیوچ گل کرے گا۔ کسے ہور زبان وچ گل کرن دی لوڑ نہیں اے… اردو یا انگریزی بولن نال بندے دی کوئی بڑی عزت نہیں ودھ جاندی۔دفتری ڈاک یا معاملے اک ہور معاملہ نہیں بولن پڑھن دا رواج جدوں تیک نہیں پووے گا پنجابی وچ لکھن دی منزل نہیں آونی۔ٹی وی چینلز پنجابی وچ پروگرام، خبراں تے ڈرامے دی ریت نوں اودوں ای اپنان گے جدوں گورنمنٹ پنجابی دے کچھ پروگرام اینہاں لئی لازمی کر دیوے گی۔ (ڈرامیاں دے ناں تے لچر تے بے ہودہ نچن تے چکراں والے ڈرامے میری مراد نہیں این)۔ جدوں ہر ٹی وی چینل تے پنجابی وچ علمی، مذہبی، تہذیبی تے ثقافتی پروگرام چلن گے اودوں لوکی پنجابی سنن، سمجھن تے بولن ول ضرور ودھن گے۔سرکاری ملازمت لئی پنجابی زبان وچ لکھن، پڑھن تے بولن سمجھن نوں جدوں تیک لازمی نہ قرار دتا جاوے گا۔ اودوں تیک روزی، روٹی دے سارے کم اردو ، انگریزی نے ای سانبھی رکھنے نیں۔ پنجاب گورنمنٹ دے پربندھ ہیٹھاں کم از کم دو اخبار پنجابی دے لازمی ہونے چاہی دے نیں۔ جہڑے کہ ہر سرکاری ادارے، کالج ، یونیورسٹی، سکول، دفتر وچ لازمی لگے ہونے چاہی دے نیں۔ ایہناں اخباراں وچ سرکاری اشتہار اردو، انگریزی اخباراں نالوں زیادہ ہونے چاہی دے نیں تاں جے ہر بندا پنجابی اخبار مُل لے کے وی پڑھے تے اوہنوں دفتر وچ وی ایہہ اخبار ای پڑھن نوں لبھے۔

اج کل سارے جگ وچ ای تہذیباں تے زباناں اتھل پتھل دا شکار نیں۔ ساڈیاں پاکستانی زباناں نال وی ایہو کُجھ ہو ریا اے۔ اِس دے کئی سارے عوامل تے سبب نیں جِنّھاں دی تفصیل میں کِسے ہور موقع لئی چھڈ ریاں۔ اپنی ماں بولی پنجابی نال گُوہڑا تے سچا پیار، ایس دی بڑھوتری واسطے ہمّت تے کوشش کرنا ساڈے ساریاں تے واجب ای نئیں سگوں فرض بروزن قرض اے۔تہاڈا سوال اے کہ پنجابی نال ماں بولی پنجابی نُوں کس طرح جوڑ یا جائے۔ سِدّھی جئی گل اے کہ ایس کم لئی خالی خُولی نعرے تے رولا رپّا کُجھ نہیں کر سکدا۔ سانوں چاہیدا اے کہ اسیں اپنی ماں بولی پنجابی وچ چنگا تے سُچجّا ادب تخلیق کریئے۔ اوہ ادب ایس درجے دا ہووے کہ عام پڑھے لکھے، اعلیٰ تعلیم یافتہ تے اَن پڑھاں ساریاں لئی قابلِ قول تے من پسند ہووے تے اونہاں دی ادبی تے لسانی ضرورت وی پوری کرے۔ کلاسیکل ادب دی تفہیم وی آسان تے سوکھی کیتی جاوے۔ماں بولی پنجابی دا اصل سرمایہ ساڈے اوہ لوک نیں جہڑے پنجابی دے سوا کوئی ہور تے دوسری زبان بول تے سمجھ ای نئیں سکدے۔ اسیں مسلسل او تھاں نوں نظرانداز کردے پے آں۔ اونھاں تیکر پنجابی دا مقدمہ لے کے جاؤ۔ اونھاں نون پُرانا تے نواں ادب سوکھا کر کے پیش کرو۔او سچی مُچی صدقے واری جاون گے۔ باقی رہیا مسئلہ تہاڈے اج کل دے پنجابی پڑھے لکھے، ایم اے، ایم فل، پی ایچ ڈی، یونیورسٹیاں تے کالجاں دے پروفیسر، پنجابی اداریاں دے ڈائریکٹرجان دیو رازؔ جی میرا مُونھ کیوں کھلواندے او ۔ اینہاں وچ مخلص گھٹ منافق زیادہ نیں جہڑے روٹی تے شہرت دے طالب نیں۔

سائیکی! جے کر پنجابی نُوں پروموٹ کیتا گیا تے پنجابی سکھ مت پھیلن کا خطرہ ہے۔‘‘پنجابی زبان نال نفرت یا لا تعلقی دے بیج پاکستان بنن توں بہت پہلاں انگریزاں دے پنجاب اُتے قبضہ کرن دے بعد بھیجے گئے۔ پنجابی مسلماناں دا اپنی زبان نال رشتہ نہ بنن وِچ انگریز قبضہ گیراں دی لسانی تے تعلیمی پالیسی سی۔ لکھاں پنجابیاں دے لئی خالصہ سکول، کالج ، ہندوواں دے لئی آریہ سماج سکول و کالج تے مسلمان پنجابیاںدے سمجھتے ۔ گورمکھی پڑھائی، لکھائی جاندی تے سکھ دے لٹریچر نوں پڑھایا جاندا، ہندو پنجابیاں نوں دیوناگری تے ہندی زبان تے عالم پنجابی لئی پئی کردے سن دی تراں انجمن حمایت اسلام جہدا گڑھ ۔ اُردو تے اسلام پڑھایا جاندا۔ دائریاں وچ بیٹھ کے پنجابی زبان ساریاں نویں پنڈاں وچ ہیر وارث ، میاں صاحب پڑھن تے سنن تے لادتا۔سکولاں ، کالجاں وچ تاں سرکار نے اوہو پالیسی رکھنی اے۔ جس دی بنیاد انگریز رکھ گئے ۔پنجابی مسلماناں نوں مذہب دے لاگے رکھن لئی اردو زبان جہدی ہندی نال کشمکش سی والے پاسے دِھک دِتا گیا۔ اردو ، ہندی دے جھیڑے لوک ای بنیاد بنا کے ایک وکھرا مُللک دھرم دی بنیاد اُتے بنایا گیا۔ پنجابیاں دی قوم پرستی نوں دبا کے مذہب والے اوس واڑ دائر وچ دُوریں دِھک دتا گیا ۔ جتھے اُردو لازمی سی۔تے اسلام دے لٹریچر نوں اردو وچ دھڑا دھڑ چھاپیا گیا۔ایس دوران میاں محمد بخش نے اپنی ماں بولی پنجابی دے نال کمٹمنٹ بناؤندیاں ستاراں کتاباں پنجابی وچ لکھیاں جنہاں چوں سب توں ودھ مشہور کتاب سیف الملوک ہے۔ جو اَج پنجاب وِچ سب توں وَدھ شائع ہوون والی کتاب ہے۔ مارچ 1983وچ میں پنجابی زبان لئی لکھی۔ مسٹر چاروں پاسے بند گلی چوں پھنسے ۔

پنجاں پانیاں دی دھرتی پنجاب اتے اس دے واسی پنجابی صدیاں توں دھاڑواں تے حملہ آوراں دے نشانے تے رہے۔ ہر باہروں آون آلے حملہ آور یا دھاڑو بھاویں جس روپ وچ آئے اُنہاں نے آکے پنجاب دی اِٹ نال اِٹ وجائی۔ پنجاب واسیاں دیاں عزتاں وی لُٹیاں تے مال وی ۔ ایسے وجاں توں پنجاب دے واسی ہر دور وچ احساس محرومی دا شکار بنے۔ پنجاب تے پنجابیاں توں اونہاں دی تہذیب اتے زبان دا استحصال کیا گیا۔ پنجاب دی زبان پنجابی نوں جانگلیاں دی بولی آکھیا گیا اتے پنجابی بولی بولن آلے جیاں نوں جانگلی تے اُجڈ ۔ ایہہ گل سوچن جوگ اے۔ہُن تاں اخیر ہو گئی اے پنجابی دے گھر جمن آلا جس دی ماں بولی پنجابی اے اُوہ وی اُس نال نفرت کردا اے۔ اوہ وی اُردو تے انگریزی زبان بول کے اپنے آپ نوں تہذیب یافتہ تصور کریندا اے۔ اس توں وڈی بُڈھ مرن آلی ہور کہڑی گل اے۔

پنجابیان نوں پنجابی نال جوڑن دے کئی طریقے نیں۔ اسی ایہنوں مختلف گروہاں وچ ونڈ سکنے آں۔ جویں سرکاری ادارے۔ سرکار نوں سب توں پہلاں ایہہ چاہیدا اے کہ پارلیمنٹ یعنی اسمبلی دی زبان پنجابی قرار دتی جاوے۔ ساری کاررائی پنجابی وچ ہووے۔دوجی گل جنہے وی پنجابی رسالے نکل رہے نیں یا پنجابی اخبار نکل رہے نیں سرکار اوہناں دی جے مالی مدد نہیں کر سکدی تے سرکار اوہناں نوں سرکاری اشتہار دتے جاون تاں جے اوہ زیادہ توں زیادہ چھپن۔تیجی گل سرکار جے پنجابی نوں ذریعہ تعلیم نہیں بنا سکدی تے کم از کم ہر کلاس وچ پنجابی سبجیکٹ لازمی پڑھایا جائے۔ ایہدے وچ صرف سرکاری ادرے ای نہیں بلکہ پرائیویٹ اداریاں نوں وی شامل کیتا جاوے تے عام تعلیم توں علاوہ سائنس، کامرس، زراعت، میڈیکل، نان میڈیکل غرض جنہے وی سبجیکٹ پاکستان وچ پڑھائے جاندے نیں اوہناں وچ اک پنجابی دا ہر کلاس نوں اک مضمون لازمی پڑھایا جائے۔ انج کرن نال اسی پنجابی نوں پنجابیاں نال جوڑ سکنے آں۔چوتھی گل عام گھراں وچ ، بازاراں وچ تے ہور سرکاری اداریاں وچ جدوں وی کوئی کم واسطے جاوے تے اوتھے آپس وچ پنجابی وچ ای گل بات کرن۔ اک ہور کہ جتنے سرکاری ملازم نیں اوہناں نوں ایڈوانس انکریمنٹ دتی جاوے۔ جویں ای اوہ پنجابی دا ایم اے کرن جویں کہ پہلے دتی جاندی سی۔انج وی اسی پنجابی دا پسار زیادہ توں زیادہ کر سکنے آں۔ اوس توں بعد پنجابی نوں میڈیا دی زبان بنائی جاوے تاں جے زیادہ توں زیادہ پنجابی ڈاکو منٹریز نشر کیتیاں جاون۔ پنجابی ڈرامے نشر کیتے جاون ایسے طرح جتنا ساڈے کول کلاسیک اے۔ صوفیانہ کلام اے۔ داستانی ادب وی اے اوہ سارا کجھ بار بار Repeat کیتا جاوے۔ تاں جے لوکاں نوں ایس مہان زان دے لٹریچر بارے وی پتا لگ سکے۔

آزاد مُلکاں دیاں آزاد قوماں اپنا تعلیمی نظام اپنی ماں بولی راہیں قائم رکھیا ہویا اے۔ ایہو وجہ اے جے آ زاد قوماں ترقی دیاں منزلاں طے کریندیاں پیاں ہن پر ساڈی بدقسمتی اے کہ اسیں 1947 ء نالوں وی زیادہ غلامی دے شکنجے وچ پھس چُکے آں۔ ایہدی وجہ اسلام تے مسلمان دشمن قوماں تے طاقتاں مسلماناں نوں ترقی کردیاں نئیں ویکھ سکدیاں۔انگریز دے برصغیر دے قبضے توں پہلے اساڈی زبان، ثقافت/رہتل آزاد ہائی۔ انگریز محسوس کیتا جے ایہہ قوم آزاد رہی تاں اساں ایہنوں غلام نئیں بنا سکدے کیوں نہ ہووے جے اینہاں کولوں اہناں دی زبان تے اُہناں ثقافت کھوہ لئی جاوے۔ انگریز نے اس مشن اُتے کم کیتا تے بڑی سوچ و بچار توں بعد ایہہ کیتا جے ساڈی ثقافت دا سبھ توں اُچا شملہ’’کُلّا ‘‘ہوندا ہائی انگریز حکومت نے پنجابیاں دی اس ثقافت نوں مٹان واسطے ’’کُلّہ‘‘ اپنے درجہ چہارم دے ملازماں تے اپنے بیریاں دے سر تے رکھا دتا جینوں ویکھ کے ایتھوں دے لاکاں اپنے سر توں ’’کُلّے‘‘ لاہ دتے کیوں جے ’’کُلّے‘‘والا بندہ تاں درجہ چہارم دا ملازم شُمار ہندا ہائی۔کُلّے توں بعد ساڈیاں پگڑیاں وی سراں توں لیہ گئیاں تے ہُن تے ساڈیاں زنانیاں وی سروں دوپٹے لاہ کے پھردیاں ہن انجے وانگ ساڈی زبان نوں وی تعلیم دے میدانوں دُور کرنا شروع کر دتا۔ 1947 ء توں بعد ساڈے حکمراناں راہیں انگریزاں نے تعلیمی اداریاں توں پنجابی زبان نوں دور کرا دتا ہُن صورت ایہہ ہے کہ کوئی بال تعلیمی ادارے اندر اپنی ماں بولی اچ گل وی نئیں کر سکدا۔ ساڈے ممبر اسمبلی پنجاب اسمبلی وی اپنی ماں بولی راہیں تقریر نئیں کر سکدے۔ساڈے مقابلے وچ دوجے صوبیاں وچ ساڈے جیہا سلوک نئیں کیتا جا رہیا۔ پنجابیاں کولوں اوہناں دی بولی اوہناں کولوں کھوہ کے اوہناں نوں اوبھڑ بولیاں وچ رنھ دتا گیا اے تے نال پروپیگنڈا وی زوراں نال کیتا گیا اے کہ ایہہ بولی ان پڑھاں دی بولی اے۔ جے تُسی ایہہ بولی بولو گے یا اس بولی وچ لکھو پڑھو گے تے اشرافیہ نے اوہدے چیلے تہانوں غیر مہذب سمجھن گے۔ پنجاب حکومت نوں پنجاب دھرتی دی بنتی اے جے ہُن پنجابی زبان نوں اوہدا مقام دتا جاوے اس بارے کُجھ تجویزاں پیش نیں۔(۱) پاکستان دے دوجھے صوبیاں دی طراح پنجاب دے بالاں نوں وی مڈھلی تعلیم ماں بولی راہیں دِتی جاوے۔ (۲)پنجاب دے صوفیاں دی زبان نوں پنجاب دی مرکزی تے سرکاری زبان قرار دِتا جاوے۔ (۳)پنجاب دِیاں ساریاں یونیورسٹیاں دے ناں پنجاب دے صوفیائے کرام دے نانواں تے رکھے جاون۔(۴)پنجاب دے ساریاں نصاباں اندر پنجاب دے صوفیائے کرام دی زبان نوں لازمی مضمون دے طور تے شامل کیتا جاوے۔ (۵)پنجاب دے الیکٹرانک میڈیئے نوں پنجاب دی زبان، ادب تے ثقافت دے لئی روزانہ ست گھنٹے مخصوص کرن دا پابند کیتا جاوے۔(۶) جھنگ نوں پنجاب دا ثقافتی مرکز بنایا جاوے۔(۷)پنجاب اسمبلی اندر عوام دے منتخب نمائندیاں نوں عوام دی زبان اِچ تقریراں کرن دی اجازت عام دِتی جاوے۔

ڈاکٹر نگہت خورشید(ننکانہ صاحب):
(۱)گھراں وچ بچیاں نال پنجابی زبان وچ گل بات کیتی جائے۔(۲)سکولاں وچ پرائمری سطح تے پنجابی دا پریڈ ہوئے۔ (۳)میڈیا پاکستان ٹیلی ویژن لاہور تے تمام چینل ہفتے وچ کم از کم دو دن پنجابی ڈرامہ تے دو دن روزمرہ معاشرتی زرعی وغیرہ مسائل تے گل بات کرن۔(۴)پنجاب تے پاکستان دے ہیروز دیاں کہانیاں نوں ڈرامائی انداز نال پنجابی وچ پیش کیتا جا سکدا اے۔(۵)پنجابی گیت ، کہانی، غزل، نظم لکھن دے مقابلے کرائے جان تے پرائیویٹ تنظیماں تے گورنمنٹ ادارے انعام دین۔(۶)پنجاب دے سارے کالجاں وچ پنجابی زبان دے کم از کم اک لیکچرر دی سیٹ ضرور دتی جائے۔(۷)پنجابی ثقافت نوں متعارف کران لئی مقابلے حکومتی سطح تے کرائے جان۔(۸) دوجیاں زباناں دا ادب پنجابی وچ ترجمہ کرایا جائے۔ (۹)پنجابی سیمینارز تے کانفرنساں منعقد کیتیاں جان۔

جیوندے وسدے رہو.. پنجابیاں نوں پنجابی زبان نال جوڑن لئی کسی رسی سنگل یا ایلفی دی لوڑھ نہیں ایں. ایہہ ساہنجھ دی تے حب دی گل اے .جھنی کسی نوں ماں بولی نال حب ہوے گی اوہنی جڑت ہووے گی. دوجی گل کہ سماج دے نال جڑت لئی پنجابیاں نوں اپنے اخلاقی قدراں دا سہارا لینا پوے گا. کسے وی زبان نو برا نا آکھن. ہر کسے نوں اپنی ماں بولی نال محبت ہوندی اے. پنجابی زبان دے اچرتا لئی سیمینار کروان ..تہ محبت نال سنیہا گھلن. تے رب دا واسطہ جے بنتی کردی آں کہ سماج دے زہناں اندر ایس خیال نوں کڈو کہ پنجابی زبان گاہلاں دی زبان اے.. اپنی اندر جھاتی پاو تے فیصلہ کرو کہ کیہ تسی اپنی ماں بولی نال پیار کردے او یاں اوہنوں گندی گاہلاں دی زبان آکھوا کے دیس نکالا پیے کردے سو.. اج ای فیصلہ کرو..تے جیویں اردو تحریک والے اردو زبان دے فروغ لئی انگریزی زبان دے پچھے ہتھ دھو کے پئے نیں اینج نا کرو ہر زبان دی قدر کردیاں ہویاں. اپنی ماں بولی دی چرچا کرو..

ساڈے گھراں دی پرانی ریت روایت ایہہ سی کہ ہر گھر وچ اپنے پسند دے صوفی شاعر دی کتاب ضرورہُندی سی ،بچے اپنے وڈھکیاں نوں پڑھدیاں ویہندے ہُندے سی،جس پاروں کدی کدی بچے وی کول ڈھک کے بہہ جاندے سی تے صوفیا دا کلام اپنے وڈھکیاں کولوں سن دے سی ،اج وی ایہہ روایت دوبارہ شروع کر دتی جائے تے اسیں اپنی ائوندی نسل نوں پنجابی نال جوڑ سکنے آں۔
ایہہ سن سبھ متراں دے وچار ،ایہناں نوں گوہ نال پڑھو تے دوجیاں تک وی ایہہ سنیہا اپڑائو کہ ایہہ پنجابی تہاڈی اپنی زبان اے تے تسیں ہی اس در وارث او۔