’’ہم کون ہیں ‘‘
محمد آصف بھلی
غلام اکبر ابلاغ و صحافت دی دنیا نال 50 سال توں ودھ عرصہ توں منسلک نیں۔ اوہناں نے صحافت دا آغاز اپنے حقیقی ماموں نسیم حجازی (جنہاں نے اسلامی تے تاریخی ناولاں دے حوالے نال بے پناہ شہرت حاصل کیتی ) دے اخبار ’’کوہستان‘‘ توں کیتا۔ اوہ مختلف اخبارات لئی لکھدے رہے پر کالم نگاری نوں اوہناں نے اپنا ذریعہ معاش کدی نہیں بنایا ایہناں لئی لکھن دا عمل اپنے جذبیاں تے اپنی سوچاں دے اظہار دا اک مقدس ذریعہ اے۔ ایس لئی اوہناں نے کدی اپنی صحافتی تحریراں دا معاوضہ نہیں لیا ۔جے تہاڈے قلم دا تہاڈے ضمیر تے سوچ دے نال رشتہ ہوئے تے آپ دی تحریراں آپ دے ضمیر دی علامت تے سوچ دی عکاس ہون تے فیر ایس دا معاوضہ نہ تے مقرر کیتا جا سکدا اے تے نہ لیا جا سکدا۔
غلام اکبر 2010 توں لے کے 2014 تیکر اک معاصر اخبار وچ ’’شناخت‘‘ دے مستقل عنوان توں کالم لکھدے رہے نیں۔ ہُن اوہ سارے کالم ’’ہم کون ہیں؟‘‘ دے ناں توں کتابی صورت وچ وی شائع ہو گئے نیں۔ نظریہ پاکستان دی حفاظت لئی تسلسل نال لکھنا غلام اکبر دی اصل شناخت اے۔ جس نظریے دی بنیاداں اُتے پاکستان دی عمارت تعمیر کیتی گئی سی۔ ایس نظریے دا تحفظ غلام اکبر دے نیڑے حقیقت وچ پاکستان دا تحفظ اے۔ غلام اکبر اوہناں بندیاں تے گروہواں دے خلاف اپنے قلم توں تلوار دا کم لین دے حق وچ نیں جنہاں دا ایہہ موقف اے کہ پاکستان دا بطور ریاست اسلام دے نال کوئی رشتہ نہیں ہونا چاہیدا ۔ غلام اکبر دا ایہہ ایمان تے اعتقاد اے کہ اسلام پاکستان دی روح اے تے قائداعظم نے پاکستان اک سیکولر ریاست بنان لئی نہیں بلکہ اک اسلامی تے فلاحی ریاست بنان لئی حاصل کیتا سی۔
غلام اکبر پچھدے نیں کہ جیہڑے ایہہ پروپیگنڈا کردے نیں کہ ’’پاکستان کامطلب کیا۔ لا الہ الا اللہ ‘‘ دے نعرے دا تحریک پاکستان نال کوئی رشتہ نہیں سی۔ اوہ لوک ایہہ دسن کہ کیہ مسلماناں دا وی لا الہ الا اللہ نال کوئی رشتہ نہیں؟ جس طرح کوئی بندا لا الہ الا اللہ اُتے سچے دل نال ایمان لیائے بغیر مسلمان ہون دا دعویٰ نہیں کر سکدا ایسے طرح اسلامی یا مسلم قومیت دی بنیاد وی لا الہ الا اللہ دے سوا کوئی ہور نہیں ہو سکدی۔ مسلم قومیت دا سرچشمہ اسلام اے۔ ایس لئی پاکستان دا مطلب جے لا الہ الا اللہ نہ ہوندا تے اسیں قیام پاکستان دی جنگ کدی جت نہیں سکدے سی۔ جے پاکستان دی منزل وی سیکولرازم سی تے فیر متحدہ سیکولر ہندوستان تقسیم ای کیوں ہوندا؟۔
غلام اکبر کہندے نیں کہ قائداعظم نے گاندھی تے نہرو دے سیکولرازم نوں شکست دے کے پاکستان دی بنیاد رکھی سی۔ ایس لئی پاکستان دے قیام دا مطلب ای ایہہ سی کہ پاکستان دی منزل اسلام اے تے پاکستان مدینہ دے بعد دوجی ریاست اے جنہوں اسلام دے ناں اُتے معرض وجود وچ لیایا گیا۔ کوئی وی بندا اسلام نوں اپنی منزل قرار دتے بغیر مسلمان اکھوان دا حق نہیں رکھدا۔ ایس طرح جے اسیں اک مسلمان قوم آں تے جے اسیں اجتماعی طور اُتے اسلام نوں اپنی منزل نہیں سمجھدے تے سانوں مسلمان قوم کون تسلیم کرے گا۔
غلام اکبر لکھدے نیں کہ حضرت محمد ﷺ اُتے اللہ تعالیٰ نے نبوت و رسالت دا سلسلہ ایس لئی ختم کیتا سی کہ ہن قیامت تیکر لئی محمد رسول ﷺ ای مسلماناں دے لیڈر نیں۔ حضرت محمد ؐ پوری دنیا نوں دارلسلام بنان لئی تشریف لیائے سن ایہو وجہ اے کہ حضور نبی کریم ؐ اُتے اللہ نے اپنی جیہڑی آخری کتاب نازل کیتی اوہ قیامت تیکر ہر زمانے دے انساناں لئی سر چشمہ حیات تے مکمل نظام حیات اے۔ جے اسیں زمین دے ایس ٹوٹے نوں جس دا ناں پاکستان اے اسلام دی تجربہ گاہ نہیں بناندے تے ایتھے قرآن و سنت دے نظام نوں نافذ نہیں کردے تے ایس دا مطلب اے کہ اسیں حضرت محمد ؐ نوں اپنا راہنما تسلیم نہیں کردے۔ جے ساڈی سیاسی، معاشی تے معاشرتی زندگی وچ حضرت محمد ؐ ساڈے لیڈر نہیں تے ایہناں دی تعلیمات اُتے اسیں اپنی اجتماعی زندگی وچ عمل کرن لئی آمادہ نہیں آں تے فیر اسیں کجھ وی ہو سکنے آں پر اسیں مسلمان نہیں رہ سکدے۔ غلام اکبر کہندے نیں کہ جس طرح اسلامی نظام تے اسلامی اصولاں اُتے عمل کر کے ساڈے رسول کریم ؐ نے مدینہ نوں اک انقلاب آفرین طاقت تے اک ناقابل تسخیر ریاست بنا دتا سی۔ ایہو مقصد علامہ اقبال تے قائداعظم دے پیش نظر پاکستان بناندے ہوئے سی۔ غلام اکبر دا ایمان اے کہ علامہ اقبال تے محمد علی جناح دونویں ای اسلامی فلاحی ریاست دے پرچم بردار سن تے ایہناں دونواں دے نیڑے ریاست مدینہ ای پاکستان لئی اک ماڈل دی حیثیت رکھدی سی ۔ قائداعظم نے اپنی کئی تقریراں وچ ایہہ فرمایا سی کہ اسلام دے اصول تے تعلیمات اج وی ایسے طرح قابل عمل نیں جویں ایہہ تیرہ سو سال پہلے سن۔ اسلام دے دائمی اصول جدید دور دے سارے تقاضیاں اُتے ہن وی پورا اتر سکدے نیں۔
غلام اکبر اپنے کالماں وچ ایس گل اُتے گہری مسرت دا اظہار کردے نیں کہ پاکستان نوں ایہہ منفرد امتیاز تے افتخار حاصل اے کہ ایہہ مملکت اسلامی شناخت دی بنیاد اُتے قائم ہوئی تے ایس دے آئین وچ ایہہ واضح طور تے اعلان موجود اے کہ پاکستان وچ قرآن و سنت توں متصادم کوئی قانون سازی نہیں کیتی جا سکدی۔ جدوں اسیں آئین وچ تسلیم کر لیا کہ پاکستان وچ انج دا کوئی قانون نہیں بنایا جا سکدا جیہڑا قرآن و سنت توں متصادم ہوئے تے ایس دے معنی ایہہ نیں کہ اسیں اسلام دے دین کامل اُتے ایمان رکھنے آں تے اسلام نوں اسیں اک مکمل ضابطہ حیات سمجھنے آں۔ جیہڑا اسلام نوں مکمل ضابطہ حیات نہیں من دا اوہ طبقہ پاکستان وچ سیکولرازم دا علم بردار اے۔ غلام اکبر دا اپنے کالماں وچ ایہہ موقف اے کہ جیہڑا اسلام دے مکمل ضابطہ حیات اُتے یقین نہیں رکھدا ایس دا ایمان بلاشبہ کمزور اے۔ غلام اکبر دا کہنا اے کہ اسلام وچ آخری تے ختمی حاکمیت اللہ تعالیٰ نوں حاصل اے تے پارلیمنٹ ایس حاکمیت دے تابع اے۔ جے اسیں اپنے نظام حکمرانی تے معاملات مملکت وچ اسلام دے احکامات نوں حتمی تسلیم نہیں کردے تے ایس دا صاف مطلب ایہہ وے کہ اسیں اللہ دی حاکمیت نوں قبول نہیں کردے۔ پاکستان محض اک خطہ زمین حاصل کرن لئی قائم نہیں کیتا گیا سی بلکہ ایہہ مدینہ دی پہلی اسلامی ریاست وانگوں ایس عہد دی تجدید لئی حاصل کیتا گیا سی کہ سر زمین پاکستان وچ حاکمیت صرف خدا دی ہوئے گی۔ اللہ دی حاکمیت دا مفہوم ایہہ وے کہ اسیں اللہ دے آخری فرمان یعنی قرآن نوں اپنا سپریم آئین سمجھیے۔ جے پاکستان وچ اللہ دا دستور عملی طور تے نافذ ہو جائے تے کسے وڈے توں وڈے بااثر ملزم تے مجرم نوں استثنیٰ حاصل نہیں ہو سکدا چاہے اوہ صدر پاکستان ای کیوں نہ ہوئے۔ جدوں حضرت ابوبکر صدیق ؓ نے خلافت دا منصب سنبھالیا سی تے اوہناں نے اپنے پہلے ای خطبے وچ ایہہ ارشاد فرمایا سی کہ ’’لوکو جے میں احسن طریقے نال اپنے فرائض سرانجام دیواں تے میری مدد کرو تے جے میں کجھ غلط کراں تے مینوں روکو تے ٹوکو۔‘‘ایہہ وے اک اسلامی ریاست دے حکمران دی حقیقی شناخت۔
غلام اکبر صاحب دا ایہہ کہنا اے کہ پاکستان وچ اسلام دا تذکرہ صرف آئین وچ لکھن دی حد تیکر محدود نہیں ہونا چاہیدا بلکہ سانوں اپنے نظام حکمرانی وچ اسلام نوں عملی طور اُتے نافذ کرنا چاہیدا اے۔ جے اسیں وی اسلام نوں دیگر مذہباں وانگوں انساناں دا نجی معاملہ سمجھاں گے تے اپنے ملک دی سیاست تے معاشرت دا رشتہ اسلام نال نہیں جوڑاں گے تے سانوں اسلامی ریاست جہی برکتاں حاصل نہیں ہو سکدیاں۔ اسلامی ریاست دا مطلب ایہہ وے کہ اوتھے ظلم و ناانصافی تے وحشت و درندگی دا راج نہیں ہوندا تے اوتھے بداعمال، بدکردار تے بدعنوان لوک قوم دے سردار نہیں ہوندے جے پاکستان وچ محمدی ؐ نظام نافذ ہو جائے تے ایتھے قومی خزانے توں کھرباں روپئے لٹن والیاں دا مقام وزیراعظم ہائوس یا ایوان صدر نہ ہوندا بلکہ جیل ہوندا۔ پاکستان وچ جیہڑا طبقہ اسلام نوں صرف مسلماناں دے ذاتی عقائد تے عبادت تیکر محدود ویکھنا چاہندا اے تے جیہڑا گروہ پاکستان دی سیاست تے معاشرت نوں اسلام توں وکھرا رکھن دا علمبردار اے اوہ اصل وچ محمدی ؐ انقلاب توں خوف زدہ اے۔
غلام اکبر نے اپنے اک کالم وچ لکھیا اے کہ ’’میں سیاست دان نہیں واں، جے سیاست دان ہوندا تے ایہہ نعرہ بلند کردا کہ جو اسلام نوں پاکستان دی رگ رگ وچ رچیا بسیا ویکھن دے خلاف ہوئے، اوہ ایہہ ملک چھڈ دیوے۔‘‘
غلام اکبر نوں یقین اے کہ پاکستان اج نہیں تے کل اسلام دا قلعہ ضرور بنے گا۔ غلام اکبر دی کتاب ’’ہم کون ہیں؟‘‘ دے تقریباً سارے کالم پڑھ کے ایہناں کالماں دے روح میرے نیڑے ایہہ وے کہ مسلمان نوں مسلمان اسلام نے بنایا اے تے پاکستان ’’مسلمان اک قوم نیں ‘‘ دی بنیاد اُتے قائم ہویا سی۔ ایس لئی اسلام، مسلمان تے پاکستان نوں اک دوجے توں وکھرا نہیں کیتا جا سکدا۔ غلام اکبر دے ہتھوں میں قائداعظم تے علامہ اقبال دے افکار دا جھنڈا اے قائداعظم تے علامہ اقبال دے افکار توں مراد نظریہ پاکستان اے تے نظریہ پاکستان دی بنیاد صرف تے صرف اسلام اے۔ پاکستان دا قیام اسلام دی نشاۃ ثانیہ لئی عمل وچ لیایا گیا سی۔
غلام اکبر اپنے کالماں وچ سیکولر طبقے دی ایس سوچ نوں انتہائی گمراہ کن قرار دیندے نیں کہ ایہہ طبقہ اسلام نوں وی کسے انسان دا ذاتی معاملہ سمجھدا اے حالانکہ اسلام آیا ای اجتماعیت لئی اے۔ اسلام معاشرے وچ انصاف تے مساوات دا علمبردار اے۔ انصاف تے مساوات اوہ اقدار نیں جنہاں دا تعلق انسانی معاشرے دی اجتماعیت نال اے۔ فیر اسلام نوں اک انسان دا ذاتی معاملہ کنج قرار دتا جا سکدا اے۔
غلام اکبر نے اپنی کتاب وچ شامل آخری کالم وچ اک انتہائی اہم سوال چکیا اے۔ اوہ کہندے نیں کہ جے آئین توڑن والیاں دے خلاف ملک نال غداری دا مقدمہ درج کروایا جا سکدا اے تے جیہڑے لوک پاکستان دی بنیادی شناخت تے ملک دی نظریاتی اساس دے دشمن نیں اوہناں دے خلاف کیہ غداری توں وی زیادہ سنگین جرم وچ مقدمہ درج نہیں ہونا چاہیدا؟۔ پاکستان دی اسلامی شناخت دے خلاف برسر پیکار طبقہ اصل وچ پاکستان دی سلامتی دا وی مخالف اے۔ اسلام پاکستان دا حصار اے۔ جیہڑا ایس حصار نوں کمزور کرنا چاہندا اے ایس توں پاکستان دی خیرخواہی دی امید نہیں کیتی جا سکدی۔ غلام اکبر نے اپنی 638 صحفیاں اُتے مشتمل کتاب وچ ایہو نکتہ سانوں سمجھان دی کوشش کیتی اے تے اوہ ایس وچ کامیاب رہے نیں۔
