ریڑھی بازارشہراں دی ضرورت یاں بدصورتی؟

علی اصغر

مدینۃ الاولیاء ملتان دے پررونق تے پرہجوم حسین آگاہی بازاروچ کدی جان دا اتفاق ہووے تے سانوں اوس بازار نوں گھیرے ریڑھی والے نظر آن گے دکاناں دے اگے ایہ بازار ریڑھی بازار کہلاندا اے وطن عزیز دے کجھ وڈے شہراں وچ جتھے آبادی دی کثرت ویکھن وچ آئی اوتھے ایہناں ریڑھی بازاراں نے وی ترقی کر لئی ایہدا پس منظر ایہہ وے کہ غریب طبقہ تے ایہدے نال جڑیاں عورتاں اپنی ساری شاپنگ ریڑھیاں توں کردیاں نیں۔ جدوں سروے کیتا گیا تے ایہ گل سامنے آئی کہ دکاناں توں ودھ ریڑھیاں تے سستا مال وکدا اے اکثر ریڑھی والے دکاناں دے مالکان توں ڈھیر زیادہ کما لیندے نیں جدوں اک دکاندار توں ایس بارے پچھیا گیا تے اوہدا کہنا سی کہ ریڑھی والیاں دے خرچے دکان دے مقابلے وچ بہت گھٹ ہوندے نیں پر ریڑھی والے ایس گل دی تردید کردے نیں۔ اوہناں دا کہنا اے کہ دکاندار اپنی دکاناں دے سامنے ریڑھی لان دا کریہ اپنی دکان دے کرائے توں دونا وصول کردے نیں جدوں دکاندار نوں اپنی دکان دا پورا کرایہ اک ریڑھی والا ادا کردا اے تے اوہ جو وی کماندا اے اوہدا منافع ای منافع ہوندا اے جد کہ چوکیدار نوں وکھرے پیسے دینے پیندے نیں۔ عملہ تہہ بازاری تے ٹریفک پولیس دا عملہ باقاعدہ ساڈے توں حصہ وصول کردا اے گھنٹہ گھر چوک وچ کھلوتے اک ریڑھی بان دا کہنا اے کہ ریڑھی والیاں نوں سب توں زیادہ پھٹیکاں بھگتنیاں پیندیاں نیں ہر محکمہ سانوں بلیک میل کردا اے تے بلیک میل کرن والے نہ صرف ساڈے توں رقم وصول کردے نیں سگوں مفت سبزیاں پھل لے جاندے نیں۔
شب برات دے موقعے تے جدوں اسیں بچیاں دی تفریح دا سامان ویچنے آں تے سرکاری اہلکار اپنے بچیاں لئی ساڈے توں مفت سامان لے کے جاندے نیں جد کہ تجاوزات دے ناں تے انتظامیہ اکثر اوقات ساڈیاں ریڑھیاں سامان سنے چک کے ضبط کر لیندی اے جہدے لئی کئی کئی دن سانوں انتظامیہ توں ریڑھی چھڑوان وچ دھکے کھانے پیندے نیں اکثر اوقات سانوں ریڑھی تے لبھ جاندی اے پر سامان نہیں ملدا جے اسیں عملہ تہہ بازاری دے قابو وچ آ جائیے تے اوہ کسے نقصان دی پرواہ کیتے بناں سارا سامان سڑک تے الٹ دیندے نیں تے اوہ وی ریڑھی چک کے لے جاندے نیں جہدے نال سجریاں سبزیاں تے پھل سڑک تے خراب ہو جاندے نیں جرمانے دی رقم سانوں وکھری بھرنی پیندی اے کارپوریشن دا کجھ عملہ اک ظلم ایہ کردا اے کہ چنگیاں تے نویاں ریڑھیاں اصل مالکان دی تھاں رقم لے کے دوجے بندیاں نوں دے دیندے نیں کدی کدائیں انج وی ہوندا ے کہ ریڑھی والے دے کول جرمانہ بھرن لئی رقم ای نہیں ہوندی اوہدی ریڑھی ملی بھگت کرکے کسے ہور نوں جرمانہ لے کے دے دتی جاندی اے ایس لئی اصل مالک اپنی ریڑھی توں وی محروم ہو جاندا اے ایس توں اڈ ساڈا ریٹ دکانداراں توں بڑا گھٹ ہوندا اے لوکاں دے ذہن وچ ریڑھی تے وِکن والیاں شیواں دا تصور سستے مُل دا ہوندا اے ایس طرح دراڈے تے پنڈاں دے لوک ریڑھیاں تے وکن والیاں شیواں نوں ترجیح دیندے نیں کجھ ریڑھی والیاں دا موقف اے کہ سارا سودا سانوں شام تک ہر حال وچ ویچنا پیندا اے۔

ایس لئی شام دے وقت گھٹ ریٹ تے وی سودا ویچنا پیندا اے جہدے نال اکثر سانوں نقصان ہوندا اے ایہو وجہ اے ریڑھی والیاں دی ساری عمر ریڑھی تے سامان ویچدے لنگھ جاندی اے ساڈے کول دکان دا کرایہ بھرن دی طاقت نہیں ہوندی ایس لئی ریڑھی تے ای ساڈی دکانداری دا سارا دارومدار ہوندا اے۔
ریڑھی والے دی معاشرے وچ اوہ عزت وی نہیں ہوندی جو اک محنت کش نوں ملن دا تصور ہوندا اے اوہناں دے امیر رشتے دار وی اوہناں نوں اوہ عزت نہیں دیندے جہدا اوہناں نوں حق ہوندا اے ایس سلسلے وچ اک ریڑھی والے دا کہنا سی کہ میرا اجے ویاہ ایس لئی نہیں ہو سکیا کہ جدوں کڑی والیاں نوں پتہ لگدا اے کہ میں اک ریڑھی لانا واں تے اوہ پرت کے نہیں آئوندے حالاں کہ میں اک دکاندار توں زیادہ رقم کما لینا واں۔ کوٹ ادو دا اک شہری جو چاول دی دیگ لاندا اے اوہدی روزانہ دی بچت اک وڈے دکاندار توں ودھ اے اوہدے بچے چنگے سکولاں وچ تعلیم حاصل کر رہے نیں تے اوہنے ایسے کمائی نال اک کار خرید رکھی اے جہدے تے اوہ چھٹی دے دن بچیاں نوں باہر لے جاندا اے پر اوہدا کہنا اے کہ مینوں لوک ایس لئی عزت نہیں دیندے کہ میں چاولاں دی ریڑھی لانا واں ایس کم وچ ذلت ای ذلت اے ریڑھی لان والیاں نوں سارا دن گلے پاڑ پاڑ کے آوازاں لانا وی اوکھا کم اے گھٹ ریٹ دے باوجود لوک کہندے نیں کہ ایہ کہڑی دکان اے اوہ بھائو تائو کردے نیں۔
ملتان وچ سب توں پہلاں ریڑھی بازار ڈیرہ اڈا وچ معرض وجود وچ آیا پر اوہنوں ریڑھیاں والا بازار ای کہیا جاندا سی ایسے طرح لہور وچ سب توں پہلاں خودو پودے وانگوں مین بازار اچھرہ دے نیڑے قائم ہویا ایس بازار دا کیہ ناں سی ایہ تے شاید سارے بھل چکے نیں پر ایس بازار دا ناں ریڑھیاں والا بازار ای پے گیا نوبت ایتھوں تک آ گئی کہ ریڑھی والیاں نے اک سڑک ای بند کر دتی جہدے تے اچھرہ دے اک پچھلے ڈی ایس پی نے ایتھوں ساریاں ریڑھیاں والیاں نوں چک کے اک پکی پولیس چوکی قائم کر دتی ایس لئی ایتھے ریڑھی والیاں دی واہوا کمی ہو گئی پر ایس علاقے دا ناں ہن تک ریڑھیاں والا بازار ای اے پر اچھرہ دے دوجے سارے بازار ہن ریڑھی بازار ب ن چکے نیں ایسے طرح ہر علاقہ‘ یاں شہر وچ کوئی نہ کوئی ریڑھی بازار ضرور قائم اے۔

ریڑھی بازاراں دے قائم ہون نال جتھے پیدل آن جان دا سلسلہ اوکھا ہویا اے اوتھے ٹریفک دے وی ڈھیر مسئلیاں نے جنم لیا اے بازار سکڑن نال گڈیاں‘ بازاراں وچ پھس کے رہ جاندیاں نیں تے عام بندے جہناں وچ خاص کر عورتاں تے بڈھے بندیاں نوں اوکڑاں دا سامنا کرنا پیندا اے۔ ریڑھیاں تے کیوں جے بہت ساریاں شیواں سستیاں ہوندیاں نیں ایہو وجہ اے کہ سبزیاں تے پھلاں توں اڈ اوہ چیزاں جو ریڑھیاں توں ملدیاں نیں تے دکاناں تے وی اوہو چیزاں ملدیاں نیں دکاناں تے ایہناں چیزاں دی سیل وچ 50فیصد کمی ہو چکی اے ریڑھیاں تے سبزیاں توں اڈ روزمرہ دیاں ساریاں شیواں ملدیاں نیں جہناں وچ سامان منیاری توں لے کے جتیاں تے کپڑیاں تک سانوں ریڑھیاں تے وکدے نظر آئوندے نیں جہڑے لوک گھراں وچ وکھووکھ شیواں یاں مصنوعات تیار کردے نیں اوہناں نوں وی ریڑھیاں والیاں دا ای محتاج ہونا پیندا اے مثلاً خشک میوہ جات تے مصالحہ جات وی ریڑھیاں تے نظر آئوندے نیں اک گل جہڑی خاص طورتے نوٹ کیتی گئی اے تے سروے وچ ایہ وی گل سامنے آئی اے کہ گاہک عورتاں دا رجحان ریڑھی توں شیواں خریدن تے نظر آئوندا اے فیکٹریاں دا نقص زدہ مال وی ریڑھیاں تے ای نظر آئوندا اے مثلاً گارمنٹس دا سامان بچیاں دے کپڑے‘ بنیاناں وغیرہ جو فیکٹریاں وچ نقص زدہ ہوندا اے اوہنوں وی ویچن لئی ریڑھی والے ای کم آئوندے نیں۔
زندہ دلان لہور وچ 40 ہزار بندے ریڑھی تے کاروبار کر رہے نیں جہدے توں اندازہ لایا جا سکدا اے کہ ریڑھی بازار اک طرح نال ساڈی معیشت دا لازمی جزو قرار پا چکے نیں تے ملک بھر وچ لکھاں بندیاں دا روزگار ای ریڑھی نال جڑیا ہویا اے جے ریڑھیاں تے پابندی لا دتی جاوے تے وطن عزیز وچ لکھاں بندے بیروزگار ہو جان گے۔
تصویر دا دوجا رخ؟
ریڑھی بازاراں دا دوجا رخ ایہہ وے کہ پاکستا ن دیاں مصروف سڑکاں تے ریڑھیاں دے وجود نوں کجھ حلقے بدنما داغ قرار دیندے نیں تسیں کسے وی شہر وچ پیدل چل کے ویکھ لوو بے ہنگم مجموعی تے قومی زندگی دا عکس تہانوں نظر آوے گا تجاوزات نال عجیب افراتفری دا سماں ویکھن نوں ملدا اے اُتوں نظم و ضبط دی کمی وکھری ہوندی اے ایس توں اڈ ریڑھی والیاں دی نفسیات قائم ہو جاندی اے ایہناں لوکاں دا ایہ المیہ اے کہ ایہناں نوں دکاناں وی دے دتیاں جان تے ریڑھی والے ایہناں وچ کاروبار نہیں کر سکدے ایہدی مثال انارکلی بازار وچ اوہناں ریڑھی والیاں دی اے جہناں نوں 35 ورھے پہلاں سرکلر روڈ دے باغاں دے آل دوالے دکاناں بنا کے اوہناں نوں الاٹ کیتیاں گئیاں ایہ دکاناں کارپوریشن نے شاہ عالمی توں لے کے لوہاری تک تعمیر کرائیاں سن پر ریڑھی والیاں نے ایہ کیتا کہ اوہناں نے اوہناں دکاناں وچ کاروبار کرن دی تھاں ایہناں دکاناں نوں ویچ کے فیر ریڑھیاں لا لئیاں۔

ریڑھی والیاں دا کہنا اے کہ دکان وچ تے اک تھاں تے بہہ کے کاروبار کرنا پیندا اے تے انسان سارا دن اک ای تھاں تے قید ہو کے رہ جاندا اے پر ریڑھیاں تے کاروبار دی گل تے اک ہور تھاں توں دوجی تھاں یاں فیر بازار وچ گھم کے انسان چھیتی فارغ ہو جاندا اے یعنی بڑے گھٹ ریڑھی والے ایس حصار چوں نکل پاندے نیں۔ کارپوریشن دے اک ملازم دے مطابق جے اسیں ایہناں ریڑھی والیاں دے خلاف کاروائی کریئے تے اوہناں دا چلہا ٹھنڈا ہو جاوے جد کہ عام شہری ایس گل توں رِنج نظر آئوندے نیں کہ ریڑھی والیاں نے تجاوزات دی شکل وچ بازار بند کر رکھے نیں پر ایہناں دے خلاف کاروائی نہیں کیتی جاندی ایہناں دا کہنا اے کہ صاف ستھرے بازار ای چنگے لگدے نیں۔
ٹریفک پولیس دا موقف کیہ اے؟
ٹریفک پولیس دا ایہناں ریڑھی بازاراں دے بارے موقف اے کہ جو دکاندار ریڑھی والیاں نوں اپنی دکان دے سامنے تھاں دے کے بٹھاندے نیں اوہ اوہناں نوں تحفظ وی دیندے نیں جدوں اسیں اجہے کسے ریڑھی والے دے خلاف کاروائی کرنے آں جنہے بازار تے راہ وچ رکاوٹ پیدا کر رکھی ہووے تے متعلقہ دکاندار جنہے اوس ریڑھی والے نوں اپنی دکان دے سامنے بٹھا رکھیا ہوندا اے اوہ ایس ریڑھی والے نوں تحفظ دین لئی آپ سامنے آ جاندا اے تے مزاحمت دا ایہ سلسلہ انجمن تاجران نامی تنظیماں دے فورم تے اپڑ جاندا اے جو اک پریشر گروپ دی شکل وچ افسران بالا تک آواز اپڑاندے نیں تے ایس طرح ٹریفک دے اہلکار وی اکثر اوقات بے وَس ہو جاندے نیں۔
ریڑھی بازار نال پیدا ہون والے مسئلے:
ہر سڑک تے پارکنگ تے ریڑھیاں نے تجاوزات دی شکل وچ مسئلے پیدا کر رکھے نیں جے ایس ہجوم وچ کوئی گڈی پھس جاوے تے ہارن وجا وجا کے ہور سرپیڑ پیدا کرن توںاڈ کسے مریض دی پریشانی دا کارن بن دی اے ایہ اک طرح دی ماحولیاتی آلودگی اے۔ ڈاکٹر شیرمحمد خان دا کہنا اے کہ ایہناں ریڑھیاں تے جو سامان وکدا اے ایہناں تے سارا دن سڑکاں تے اڈدی دھوڑ تے دھوں پاروں سینکڑوں بیماریاں جنم لیندیاں نیں تے حفظان صحت دے اصولاں توں عاری ایہ لوکاں نوں زہر کھوا رہے نیں جانوراں دا فضلہ کھان پین دیاں چیزاں تے تحلیل ہوندا رہندا اے جے کوئی بندہ حرم گیٹ توں ڈیرہ اڈا تک یاں لہور وچ ڈیفنس توں بھاٹی گیٹ تک چکر لا کے آوے تے اوہدے منہ تے کپڑیاں تے مٹی دی تہہ جم جاندی اے ایہناں تھاواں دے بارے جے تصور کر لیا جاوے تے آسانی نال اندازہ لایا جا سکدا اے کہ کھان پین دیاں شیواں تے کنی مٹی دی تہہ جم جاندی ہووے گی تے اکثر طالب علم سکول دی دہلیز پار کردیاں ای ایہناں ریڑھیاں دا رخ کردے نیں تے دھوتے بناں خریدیا ہویا پھل کھانا شروع کر دیندے بھاویں ریڑھی بازار ساڈی مجموعی قومی زندگی دا لازمی حصہ بن چکے نیں تے بازاراں نال لکھاں بندیاں دا روزگار وی جڑیا اے پر ٹریفک تے شہر دا رخ کرن والے بندیاں نوں جہڑیاں اوکڑاں دا سامنا کرنا پیندا اے اوہناں توں توبہ ای چنگی اک بے ہنگم کھلار اے جہڑا ودھد اای جا رہیا اے ایہناں ریڑھیاں نوں ایہناں میداناں تک ای یاں ایہناں بازاراں تک ای محدود رہنا چاہیدا اے جتھے اتوار بازار رکھے گئے نیں تے اوہ افسران جہڑے ایس سلسلے وچ غفلت ورتدے نیں جہناں نے ایہناں ریڑھی والیاں نوں سڑکاں دے نال لوکاں دی سہولت لئی بنائے گئے سروس روڈز تے بیٹھن دی کھلی چھوٹ دے رکھی اے دی وی پچھ پرتیت ضروری اے اوہ ایہناں تجاوزات دے دے خاتمے دے ذمے وار نیں کیوں جے کارپوریشن دے کجھ اہلکار خرچہ پانی لے کے یاں کجھ پیسیاں دے لالچ وچ پورے شہر نوں ریڑھی بازار وچ بدلن وچ اہم کردا رادا کردے نیں اوہ اکثر ایہ موقف اختیار کردے نیں کہ جے ایہناں ریڑھیاں تے پابندی لا دتی گئی تے بہت سارے گھراں دا چلہا بجھ جاوے گا اوہناںدے ایس موقف دے پچھے ذاتی مفاد یاں لالچ وی چھپیا ہوندا اے ایہ جواز پیش کرن والے کل کلاں ایہ جواز وی پیش کر سکدے نیں کہ بھکاریاں نوں وی حق بجانب قرار دتا جاوے۔
ریڑھی بازار توں پیدا ہون والیاں اوکڑاں دا خاتمہ کیویں ممکن اے؟
آن والے کل وچ ایہناں ریڑھی بازاراں وچ ہور وادھا نظر آ رہیا اے ایس لئی ریڑھی بازاراں نوں اک مخصوص تھاں تے رکھ دتا جاوے اوہناں دکانداراں دے خلاف کاروائی کیتی جاوے جہناں نے ایہناں ریڑھی والیاں نوں اپنی دکان دے سامنے فٹ پاتھاں تے بٹھا رکھیا اے حیران کن گل ایہہ وے کہ کجھ دکاندار ریڑھی کھڑی کرن والیاں توں رقم وصول کردے نیں ایسے دکانداراں تے وی گرفت سخت کیتی جاوے جد کہ ایہناں کارپوریشن دے اہلکاراں دا وی قبلہ ٹھیک کیتا جاوے جو پیسے لے کے ریڑھی والیاں نوں عوامی گزرگاہواں تے قبضہ کران وچ کردار ادا کردے نیں۔٭٭