دنیا وچ کوپ 26کانفرنس دے معاہدے اُتے عملدرآمد لازم اے

کوپ 26وچ امیر ملکاں اُتے الزام لایا اے اوہ قحط، سطح سمندر وچ وادھے
آتشزدگی تے طوفاناں وچ گھرے ملکاں نوں مطلوب فنڈ دین وچ ناکام رہے نیں

عیشتہ الراضیہ پیرزادہ

پچھلے دناں لہور توں سیالکوٹ بذریعہ موٹر وے جانا ہویا، سڑک دے دونویں پاسے لین در لین کھیتاں وچ فصلاں دی کٹائی دے بعد بچ جان والی باقیات یا مڈھی ساڑی جا رہی سی۔ میں ایس منظر نوں کجھ انج ویکھیا کہ جویں فضا سموگ دی میلی جہی چادر اوڑھے اداس و بے بس جہی زمین دے باسیاں نوں ویکھ رہی ہوئے۔ فیر ذہن وچ ایہہ خیال آیا کہ بھارت توں اٹھن والی سموگ دا مسئلہ وی درپیش رہیا اسیں ایہہ کہندے سی کہ اوہ لوک فصلاں دی باقیات نوں اگ لاندے نیں تے سموگ پیدا ہوندی اے تے بھارت ای دے سبب پاکستان سموگ توں متاثر ہو رہیا اے پر اسیں تے ایہہ وی ویکھیا کہ اسیں وی ایہناں دے نال برابر دے شریک آں۔ ذرا پچھے نظر مارو تے صنعتی انقلاب اٹھارویں تے انیسویں صدی دے وچکارلے عرصے وچ زراعت، کان کنی، مواصلات تے دریافت وچ کئی وڈی تبدیلیاں دا تذکرہ اے جس دی وجہ نال برطانیہ وچ خاص طور تے وڈے پیمانے اُتے سماجی و معاشی تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ ایہہ تبدیلیاں ویلے دے نال نال پورے یورپ، شمالی امریکا تے فیر پوری دنیا وچ رونما ہوئیاں۔ صنعتی انقلاب دی وجہ نال انسانی تاریخ نے اک نواں موڑ لیا جتھے زندگی دے ہر شعبے وچ اک یا دوجی صورت وچ مثبت تبدیلیاں ویکھیاں گئیاں۔
18ویں صدی دے اواخر وچ سلطنت برطانیہ وچ انسانی مشقت تے جانوراں دی مدد نال چلن والی معیشت وچ مشین دے استعمال ول تبدیلی رونما ہوئی۔ سب توں پہلے کپڑے دی صنعت نوں میکانیکی انداز وچ چلایا گیا تے فیر لوہے دی صنعت وچ عظیم ترقی ہوئی جس دی وجہ نال کوئلے دے استعمال وچ بے پناہ وادھا ہویا۔ ایسے دور وچ تجارت دے شعبے نے وی نویں راہواں ویکھیاں کیوں جے دنیا وچ آبی رستیاں، سڑکاں تے ریل دے ذریعے مواصلات تے ترسیل وچ وادھا تے ترقی ہوئی۔ دنیا وچ بھاپ نال چلن والے انجن متعارف ہوئے تے ایہناں نوں کوئلے دی مدد نال چلایا جاندا سیک جد کہ ایہو تاریخ دنیا وچ مشین دی عظیم ترقی نال تعبیر کیتی جان والی ایجاد تصور کیتی جاندی اے۔ مواصلات تے سامان تجارت دی ترسیل وچ ایس ترقی دی وجہ نال پیداوار وچ خاطر خواہ وادھا ہویا تے دنیا وچ کپڑے دی صنعت نے بطور خاص بے پناہ ترقی کیتی۔ دھات بارے تحقیق وچ 19 ویں صدی دے اوائل وچ بے پناہ ترقی ویکھی گئی جس دی وجہ نال صنعت وچ ترقی تے ہوئے پر ایس دے نال نال مشین سازی دی صنعت نے وی ترقی کیتی جس دی وجہ نال کپڑے ، لوہے، کوئلے دی صنعت دے علاوہ دوجی صنعتاں نے ایسے دور وچ ترقی دی نویں منزلاں طے کرنا شروع کیتیاں۔ اٹھارویں صدی وچ شروع ہون والا پہلا صنعتی انقلاب 1850 وچ دوجے صنعتی انقلاب وچ ایس ویلے مدغم ہویا جدوں تکنیک تے معیشت نے بالآخر تیز رفتاری نال ترقی کرنا شروع کیتا۔ ایس دور وچ بھاپ نال چلن والے انجن، کشتیاں، ریل تے فیر 19 ویں صدی وچ ایندھن نال چلن والے تے بجلی نال جلن والے انجن دنیا وچ متعارف ہوئے۔ انج اسیں سال بہ سال ترقی دے ناں اُتے اگے ودھدے رہے پر ساڈے ایہناں افعال نے زمین دے قدرتی نظام نوں کس طرح متاثر کیتا شاید ایس دے بارے وچ کسے نے سنجیدگی نال نہیں سوچیا۔ سنہ 1824 وچ فرانسیسی ماہر کیمیا جوزف ہیپٹسٹ فورئیر نے اک برتن تے ڈھکن دا استعمال ایہہ پتہ کرن لئی کیتا سی کہ فضا حدت نوں جذب کردی اے تے ایس زمین نوں زندہ رہن دے لائق بناندی اے۔
دنیا وچ جدوں صنعتی انقلاب برپا ہویا وڈے پیمانے اُتے کوئلے نال بجلی دی پیداوار ہون لگی تے ایسے دے نال کاربن وچ وادھے دی شروعات وی ہو گئی۔
سنہ 1896 وچ دو سائنس دان سونٹے آکسٹ آرہینس تے نٹ جان دے ناں توں جانے جاندے نیں اوہناں نے دریافت کیتا کہ کوئلہ تے تیل ساڑن نال کاربن ڈائی آکسائیڈ عالمی درجہ حرارت نوں متاثر کر سکدا اے۔ پر تیل دے اصراف متعلق اعداد و شمار نے ایس گل دا اشارہ دتا اے کہ ایس متعلق پریشان ہون دی لوڑ نہیں تے فکر مند ہون لئی کجھ ہزار سال دا ویلا درکار اے ایس لئی اسیں ایہنوں سنجیدگی نال نہیں لیا۔
1960 دی دہائی وچ چارلز کیلنگ نے ایہہ دریافت کیتا کہ ماحولیات وچ کاربن دی سطح دا براہ راست تعلق ایس گل نال اے کہ کچا ایندھن کنہا ساڑیا جاندا اے تے ایس دی سطح وچ دن بدن وادھا ہوندا جا رہیا اے۔ 2010 وچ ناسا نے ایس گل دا اعلان کیتا کہ 2000توں 2009 ءدے عشرے دے دستیاب ریکارڈ دے مطابق 2010 سب توں زیادہ گرم سال سی۔ تے اودوں توں ساڈی زندگی وچ کاربن دی آلودگی ودھدی ای جا رہی اے۔
ہن اسیں انج دی دنیا وچ رہ رہے آں جتھے موسم اپنی انتہا نوں اپڑدا اے تے ایس دا مزاج عجیب اے تے سانوں ایس دی وڈی قیمت چکانی پئے رہی اے۔ درجہ حرارت متعلق معلومات توں پتہ چلدا اے کہ 1850 توں 1900 دے دوران درجہ حرارت دی اوسط دی نسبت سنہ 2020 وچ ماحول 25.1 سینٹی گریڈ گرم رہیا۔ 1850 توں 1900 دے دورانیے نوں صنعتی دور توں پہلے دا ویلا تصور کیتا جاندا اے۔
درجہ حرارت ودھن دا انداز آرکٹک تے سائبیریا وچ گرمائش دا سلسلہ جاری رہن نال وی لایا گیا اے۔
اوتھے کجھ مقامات اُتے تاریخی اوسط دے مقابلے سالانہ درجہ حرارت چھ سینٹی گریڈ زیادہ دسیا گیا۔ گرمائش دے ایس بے مثال واقعات دی وجہ نال جنگلات وچ اگ لگن دے واقعات ودھے نیں۔ اک تحقیق دے مطابق آرکٹک دائرے وچ لگن والی اگ نال کاربن ڈائی آکسائیڈ دی اک وڈی مقدار خارجہ ہوئی جیہڑی کہ سنہ 2019 وچ ایسے نوعیت دے واقعات دی نسبت زیادہ سی۔ امریکی خلائی ادارے ناسا دے مطابق وی 2016 دے نال اعداد و شمار دے بوہت گھٹ فرق دے نال سنہ 2020 تاریخ دا گرم ترین سال رہیا اے۔ 2016 ایسے تبدیلی دی وجہ نال گرم رہیا جد کہ 2020 ایسے تبدیلی نال اپنے دوجے نصب وچ ہلکا جہیا سرد ہویا۔ ایہہ کوئی حیرت دی گل نہیں کہ پچھلی دہائی وچ ریکارڈ گرمی پئی۔ ایہہ اک ہور یاد دہانی اے کہ مستقبل وچ ماحولیاتی تبدیلی دے شدید اثرات نال نمبڑن لئی کاربن اخراج نوں گھٹ کرنا ضروری اے۔ ماحولیاتی تبدیلی اُتے نظر رکھن والے عالمی ادارے آئی پی سی سی نے وڈے پیمانے اُتے تحقیق توں نتیجہ کڈیا اے کہ دو ڈگری تے 5.1 ڈگری وادھے وچ بوہت وڈا فرق اے۔
اگرچے 5.1 ڈگری تپش نال وی ماحول وچ وڈی تبدیلیاں واقع ہون گیاں پر دو ڈگری نال جیہڑی تباہی ہوئے گی، ایس دے مقابلے اُتے 5.1 ڈگری فیر وی غنیمت اے۔
اقوام متحدہ نے 1992 وچ ماحولیاتی تبدیلی نال نمبڑن لئی اک منصوبہ تیار کیتا سی، جنہوں یو این فریم ورک کنونشن آن کلائمٹ چینج کہندے نیں۔
کوپ 26 (COP26) ’کانفرنس آف دا پارٹیز‘ دا مخفف اے۔ ایس دے نال 26 دا ہندسہ ایس لئی لایا گیا اے کہ ایہہ 26 ویں کانفرنس سی۔
ایس وار کوپ 26 کانفرنس وچ گلاسگو کلائمٹ پیکٹ‘ آب و ہوا اُتے ہون والا انج دا پہلا معاہدہ اے جس وچ واضح طور تے کوئلے دے استعمال نوں گھٹ کرن دی منصوبہ بندی کیتی گئی اے، جیہڑی گرین ہائوس گیساں لئی بدترین فوسل ایندھن اے۔
ایہہ معاہدہ کاربن اخراج وچ فوری طور تے مزید کٹوتیاں اُتے وی زور دیندا اے تے ترقی پذیر ملکاں نوں موسمیاتی اثرات نال ہم آہنگ ہون وچ مدد لئی مزید مالی امداد دا وعدہ کردا اے پر ایہہ وعدے درجہ حرارت وچ وادھے نوں اک اعشایہ پنج ڈگری سینٹی گریڈ تیکر محدود کرن لئی کافی نہیں۔ کانفرنس وچ طے پان والے معاہدے دے اہم نکات مندرجہ ذیل نیں۔
1۔ ڈیڑھ سینٹی گریڈ دے ہدف نوں قابل حصول رکھن دی کوششاں وچ اگلے سال اخراج وچ کمی دے منصوبیاں دا دوبارہ جائزہ لین لئی ملاقات
2۔ کوئلے دے استعمال نوں محدود کرن دے عزم دی پہل
3۔ ترقی پذیر ملکاں لئی مالی امداد وچ وادھا
2100 تیکر کوہ ہندو کش، ہمالیہ دے 36 فیصد گلیشیئر پگھلن دا خدشہ اے۔ کوئلے، تیل تے قدرتی گیس جہے فاسل فیول دے استعمال نال عالمی درجہ حرارت وچ وادھا ہوندا جا رہیا اے۔ ایس اجلاس دا مقصد فیولز دے استعمال نوں گھٹ کر کے ملکاں نوں گرین ہائوس گیسز دے اخراج نوں گھٹ کرن وچ مزید تیزی لیان نوں یقینی بنانا سی۔ برطانیہ نے پاکستان نوں ماحولیاتی اثرات نال نمبڑن لئی ساڑھے 5 کروڑ پائونڈ دی امداد دا اعلان ک یتا اے۔ برطانوی ہائی کمیشن دے مطابق پاکستان موسمیاتی تبدیلیاں توں سب توں زیادہ متاثرہ اٹھ ملکاں وچ اے۔ 2100 تیکر کوہ ہندوکش، ہمالیہ دے 36 فیصد گلیشیئر پگھلن دا خدشہ اے پاکستان نوں اگلے 20 ورھیاں وچ کوئلے دے استعمال نوں مرحلہ وار ختم کرنا اے۔ ایس لئی معاہدہ وی کیتا گیا اے۔
کراچی نال تعلق رکھن والے 24سالہ درلبھ اشوک پچھلے چار ورہے توں پاکستان وچ موسمیاتی تبدیلی دی آگاہی ودھان اُتے کم کر رہے نیں۔ اوہ اپنے ادارے یوتھ ایمبسی دے ذریعے ایس موضوع اُتے کئی ورک شاپس، سیمینارز تے ہیکاتھونز منعقد کروا چکے نیں۔ ایہناں دے علاوہ لہور نال تعلق رکھن والی 37سالہ مہوش کریم نے وی کانفرنس وچ حصہ لیا، اوہ برطانیہ وچ شیوننگ، سکالر شپ اُتے تعلیم حاصل کر رہی اے۔ اوہ سماجی تے ماحولیاتی کارکن نیں تے اقوام متحدہ دے سسٹین ایبل ڈویلپمنٹ گولز ولوں پیش قدمی اُتے پاکستان وچ کم کردی اے۔ایہناں دا کہنا اے کہ چونکہ اوہ برطانیہ وچ ای سن تاں ایس سال اجلاس وچ شرکت دا فیصلہ کیتا۔ ماحولیاتی تبدیلی ایہناں دے نیڑے اک بوہت وڈا مسئلہ اے اوہ دسدیاں نیں کہ پاکستان وچ سموگ ، اربن فلڈنگ، گلیشئرز دے پھٹن تے ٹڈی دل دے حملے جہے واقعات دی وجہ ایہناں وچ ماحولیات اُتے کم کرن دا جذبہ ودھیا۔
مہوش کسے سرکاری وفد دا حصہ نہیں سن اوہناں نے رضا کارانہ طور تے اک ماحولیاتی کارکن دی حیثیت نال کوپ 26 دی سائیڈ لائنز اُتے ہون والے دیگر پروگرامز وچ شرکت کیتی سی جنہاں وچوں اک دا موضوع سی کہ مذہبی تنظیماں تے رہنما کنج ماحولیاتی تبدیلی اُتے کم کر سکدے نیں۔
پاکستان دا گرین ہائوس گیسز دا اخراج صرف اک فیصد اے پر یورپی ادارے جرمن واچ دے مطابق ایہہ ماحولیاتی تبدیلی توں متاثرہ ہون والے 10 ملکاں وچوں اک اے۔ جنوری وچ امریکی تھنک ٹینک مک کنزی گلوبل انسٹیٹیوٹ دی رپورٹ دے مطابق آن والی تن دہائیاں وچ پاکستان دے کجھ حصے انساناں لئی ناقابل رہائش ہو جان گے۔ ایئر کوالٹی انڈکس دی رپورٹ 2019 دے مطابق فضائی آلودگی دی ودھدی سطح پاکستانیاں دی صحت نوں کمزور بنا رہی اے جس نال اوسط متوقع زندگی وچ 2.7 سال تیکر کمی واقع ہوئی اے۔
انسانی ہتھاں توں کاربن چھڈن ایندھن دا استعمال اپنی تھاں اک مسئلہ اے پر اسیں ایہہ وی ویکھیا اے کہ آسٹریلیا، ایمازون تے ترکی دے جنگلات دے بھیانک آگ دی لپیٹ وچ آ جان نال وی، کئی کئی دناں تیکر اگ رُکن دا ناں نہیں لیندی۔ آسٹریلیا دے جنگلات وچ لگن والی اگ وچ تقریباً نصب ارب جاندار ہلاک ہوئے تے ایسے طرح باقی آتش زدگی دے واقعات وچ اموات واقع ہوئیاں جے اسیں چاہندے آں کہ ساڈی وجہ نال زمین نوں مزید کوئی نقصان نہ اپڑے تے دنیا نوں کوپ 26 کانفرنس دے معاہدے اُتے سختی نال عمل کرنا ہوئے گا نہیں تے مستقبل وچ ایس توں وی شدید نقصان چکن دے مرتکب ہوئواں گے۔