متاثر کن حقیقت

رابعہ رحمن

اک انوکھی پوسٹ جس نے میرے رونگٹے کھڑے کر دتے تے قرآن پاک دی اک نویں جہت توں روشناس کرایا۔ قرآن متعلق اک انج دی عجیب و غریب حقیقت جیہڑی انتہائی حیران کن وی اے تے متاثر کن وی۔ حیران تسیں وی رہ جائو گے تے شاید دل وی بھر آئے۔ ڈاکٹر محمود احمد غازی دی کتاب ’’محاضرات قرآنی ‘‘ دے اک اقتباس دا حوالہ دتا۔ غازی صاحب لکھدے نیں ’’تسیں ڈاکٹر حمید اللہ صاحب دا ناں تے سنیا ہوئے گا اوہناں نے آپ براہ راست میرے نال ایہہ واقعہ بیان کیتا سی کہ غالباً 1958-1957ء وچ اک بندا ایہناں دے کول آیا۔ ایہناں دی زندگی دا ایہہ اک عام معمول سی کہ ہر دن دو چار لوک ایہناں دے کول آندے تے اسلام قبول کردے سن۔ اوہ وی انج دا ای اک دن سی کہ اک صاحب آئے تے کہیا کہ میں اسلام قبول کرنا چاہنا واں۔ ڈاکٹر صاحب نے حسب عادت ایہناں نوں کلمہ پڑھوایا تے اسلام دا مختصر تعارف ایہناں دے اگے پیش کر دتا اپنی بعض کتاباں ایہناں نوں دے دتیاں۔ ڈاکٹر صاحب نے دسیا کہ ایہنا دا معمول سی کہ جدوں وی کوئی بندا ایہناں دے ہتھ اُتے اسلام قبول کردا سی تے اوہ ایس توں ایہہ ضرور پچھیا کردے سن کہ ایہنوں اسلام دی کس شے نے متاثر کیتا اے؟
1948ء توں 1996ء تیکر ایہہ معلوم رہیا کہ ڈاکٹر صاحب دے دست مبارک اُتے اوسطاً دو بندے روزانہ اسلام قبول کیتا کردے سن۔ عموماً لوک اسلام دے بارے وچ اپنے جیہڑے تاثرات بیان کیتا کردے سن اوہ ملدے جلدے ہوندے سن۔ ایہناں وچ نسبتاً زیادہ اہم تے نویں گلاں نوں ڈاکٹر صاحب اپنے کول لکھ لیا کردے سن۔ ایس بندے نے جیہڑی گل دسی اوہ ڈاکٹر صاحب دے بقول بڑی عجیب و غریب تے منفرد نوعیت دی سی تے میرے لئی وی بے حد حیرت انگیز سی۔ ایس نے جو کجھ کہیا، ایس دے بارے وچ ڈاکٹر صاحب دا ارشاد سی کہ میں ایہنوں بالکل نہیں سمجھیا تے میں ایس دے بارے وچ کوئی فنی رائے نہیں دے سکدا۔ ایس بندے نے دسیا: میرا ناں ڑاک ڑیلبیر اے۔ میں فرانسیسی بولن والی دنیا دا سب توں وڈا موسیقار واں۔ میرے بنائے تے گائے ہوئے گانے فرانسیسی زبان بولن والی دنیا وچ بوہت مقبول نیں۔ اج توں کجھ دن پہلاں مینوں اک عرب سفیر دے کول کھانے دی دعوت وچ جان دا موقع ملیا جدوں میں اوتھے اپڑیا تے اوتھے سارے لوک جمع ہو چکے سن تے نہایت خاموشی نال اک خاص انداز دی موسیقی سن رہے سن۔ جدوں میں اوہ موسیقی سنی تے مینوں انج لگیا کہ جویں ایہہ موسیقی دی دنیا دی کوئی بوہت ای اُچی شے اے جو ایہہ لوک سن رہے نیں میں آپ آوازاں دیاں جیہڑی دھناں تے ایہناں دا جو نشیب و فراز ایجاد کیتا اے ایہہ موسیقی ایس توں وی بوہت اگے اے۔ بلکہ موسیقی دی ایس سطح تیکر اپڑن لئی ہجے دنیا نوں بوہت ویلا درکار اے۔ میں حیران سی کہ آخر ایہہ کس بندے دی ایجاد کردہ موسیقی ہو سکدی اے تے ایس دیاں دھناں آخر کس نے ترتیب دتیاں نیں۔ جدوں میں ایہہ پتہ لانا چاہیا کہ ایہہ دھناں کس نے بنائیاں نیں تے لوکاں نے مینوں اشارے نال چپ کر دتا پر تھوڑی دیر بعد فیر میرے کولوں رہیا نہ گیا تے میں فیر ایہو گل پچھی پر اوتھے موجود حاضرین نے مینوں چپ کر ا دتا۔ ڈاکٹر صاحب کہندے نیں کہ ایس گل بات دے دوران میں اوہ فن موسیقی دی کجھ اصطلاحات وی استعمال کر رہیا سی جنہاں توں میں واقف نہیں کیوں جے فن موسیقی میرا میدان نہیں۔ قصہ مختصر جدوں اوہ موسیقی ختم ہو گئی تے اوہ اواز بند ہو گئی تے فیر ایس نے لوکاں توں پچھیا کہ ایہہ سب کیہ سی لوکاں نے دسیا کہ ایہہ موسیقی نہیں سی بلکہ قرآن مجید دی تلاوت اے تے فلاں قاری دی تلاوت اے۔ موسیقار نے کہیا کہ یقینا ایہہ کسے قاری دی تلاوت ہوئے گی تے ایہہ قرآن پاک ہوئے گا پر ایس دی ایہہ موسیقی کس نے ترتیب دتی اے تے ایہہ دھناں کس دی بنائیاں ہوئیاں نیں؟ اوتھے موجود مسلمان حاضرین نے بیک زبان وضاحت کیتی کہ نہ ایہہ دھناں کسے دی بنائیاں ہوئیاں نیں تے نہ ای ایہہ قاری صاحب موسیقی دی ابجد توں واقف نیں ایس موسیقار نے جواب وچ کہیا کہ ایہہ ہو ای نہیں سکدا کہ ایہہ دھناں کسے دی بنائیاں ہوئیاں نہ ہون پر ایہنوں یقین دلوایا گیا کہ قرآن مجید دا کسے دھن نال یا فن موسیقی نال کدی کوئی تعلق ای نہیں رہیا۔ ایہہ فن تجوید اے تے اک بالکل وکھری شے اے۔ ایس نے فیر ایہہ پچھیا کہ چنگا مینوں ایہہ دسو کہ تجوید تے قرات دا ایہہ فن کدوں ایجاد ہویا؟ ایس اُتے لوکاں نے دسیا کہ ایہہ فن تے چودہ سو سال توں چلیا آ رہیا اے رسول اللہ ﷺ نے جدوں لوکاں نوں قرآن مجید عطا فرمایا سی تے فن تجوید دے اصولاں دے نال ای عطا فرمایا سی۔ ایس اُتے ایس موسیقار نے کہیا کہ جے محمد ﷺ نے اپنے لوکاں نوں قرآن مجید ایسے طرح سکھایا اے جویں کہ میں ہجے سنیا اے تے فیر بلاشبہ ایہہ اللہ دی کتاب اے ایس لئی کہ فن موسیقی دے جیہڑے قواعد تے ضوابط ایس طرز قرات وچ نظر آندے نیں اوہ اینے اعلیٰ وارفع نیں کہ دنیا ہجے اوتھے تیکر نہیں اپڑی۔

رسول اللہ ﷺ نے جدوں لوکاں نوں قرآن مجید عطا فرمایا سی تے فن تجوید دے اصولاں دے نال ای عطا فرمایا سی۔ ایس اُتے ایس موسیقار نے کہیا کہ جے محمد ﷺ نے اپنے لوکاں نوں قرآن مجید ایسے طرح سکھایا اے جویں کہ میں ہجے سنیا اے تے فیر بلاشبہ ایہہ اللہ دی کتاب اے ایس لئی کہ فن موسیقی دے جیہڑے قواعد تے ضوابط ایس طرز قرات وچ نظر آندے نیں، اوہ اینے اعلیٰ وارفع نیں کہ دنیا ہجے اوتھے تیکر نہیں اپڑی۔ ڈاکٹر حمید اللہ صاحب فرماندے سن کہ میں ایس دی ایہہ گل سمجھن توں قاصر سی کہ اوہ کیہ کہہ رہیا اے ایس بندے نے کہیا کہ بعد وچ، میں ہور وی قرات دی تلاوت قرآن نوں سنیا، مسجد وچ جا کے سنیا تے مختلف لوکاں توں پڑھوا کے سنیا تے مینوں یقین ہو گیا کہ ایہہ اللہ دی کتاب اے تے جے ایہہ اللہ دی کتاب اے تے ایس دے لیان والے یقیناََ اللہ دے رسول ؐ سن، ایس لئی تسیں مینوں مسلمان کر لوئو۔ ڈاکٹر صاحب کہندے نیں کہ میں ایہنوں مسلمان کر لیا پر میں نہیں جان دا کہ جو کجھ اوہ کہہ رہیا سی اوہ کس حد تیکر ٹھیک سی، ایس لئی کہ میں ایس فن دا بندا نہیں۔ ڈاکٹر صاحب نے دسیا کہ میں اک الجزائری مسلمان نوں جیہڑا پیرس وچ زیر تعلیم سی، ایس نویں موسیقار مسلمان دی دینی تعلیم لئی مقرر کر دتا۔ تقریباً ڈیڑھ مہینے بعد اوہ دونویں میرے کول آئے تے کجھ پریشان لگے سن۔ اجزائری معلم نے مینوں دسیا کہ اوہ نومسلم قرآن مجید دے بارے وچ کجھ انج دے شکوک دا اظہار کر رہیا اے جنہاں دا میرے کول کوئی جواب نہیں۔ ڈاکٹر صاحب فرماندے نیں کہ میں سوچیا کہ جس بنیاد اُتے ایہہ بندا ایمان لیایا سی، اوہ وی میری سمجھ وچ نہیں آئی سی ہن ایس دے شکوک دا میں کیہ جواب دیواں گا تے کنج دیواں گا پر اللہ دا ناں لے کے پچھیا کہ دسو تہانوں کیہ شک اے؟ ایس نومسلم نے کہیا کہ تسیں مینوں ایہہ دسیا سی تے کتاباں وچ وی میں پڑھیا اے کہ قرآن مجید بعینہ ایسے شکل وچ اج موجود اے جس شکل وچ ایس دے لیان والے پیغمبر علیہ الصلاۃ و السلام نے ایہنوں صحابہ کرام دے حوالے کیتا سی۔ ڈاکٹر صاحب نے جواب دتا کہ واقعی انج ای اے ہن ایس نے کہیا کہ ایس صاحب نے مینوں ہن تیکر جنہا قرآن مجید پڑھایا اے، ایس وچ اک تھاں دے بارے وچ مینوں لگدا اے کہ ایس وچ کوئی نہ کوئی شے ضرور حذف ہو گئی اے۔ ایس نے دسیا کہ اوہناں نے مینوں سورۃ نصر پڑھائی اے تے ایس وچ افواجاً تے فسبح دے وچکار خلا اے جس طرح اوہناں نے مینوں پڑھایا اے اوتھے افواجا ً تے فسبح دے وچکار خلا اے جس طرح اوہناں نے مینوں پڑھایا اے اوتھے افواجاً اُتے وقف کیتا گیا اے۔ وقف کرن نال اوتھے سلسلہ ٹُٹ جاندا اے جیہڑا نہیں ٹُٹنا چاہیدا جد کہ میرا فن کہندا اے کہ ایتھے خلا نہیں ہونا چاہیدا۔ ڈاکٹر صاحب فرماندے سن کہ ایہہ سن کے میرے پیراں تھلے زمین نکل گئی تے کجھ سمجھ وچ نہیں آیا کہ ایس شبہ دا جواب کیہ دیاں تے کس طرح مطمئن کراں۔ کہندے نیں کہ میں فوراً دنیائے اسلام نوں ویکھیا تے کوئی اک بندا وی انج دا نظر نہیں آیا جیہڑا فن موسیقی توں وی واقفیت رکھدا ہوئے تے تجوید وی جان دا ہوئے۔ ڈاکٹر صاحب کہندے نیں کہ کجھ سکینڈ دی شش و پنج دے بعد بالکل اچانک تے یکایک میرے ذہن وچ اک پرانی گل اللہ تعالیٰ نے پائی کہ اپنے بچپن وچ جدوں مکتب وچ قرآن مجید پڑھیا کردا سی تے میرے معلم نے مینوں دسیا سی کہ افواجاً اُتے وقف نہیں کرنا چاہیدا بلکہ افواجاً نوں بعد دے لفظ نال ملا کے پڑھیا جائے۔ اک وار میں افواجاً اُتے وقف کیتا سی تے ایس اُتے اوہناں نے مینوں سزا دتی سی تے سختی نال تاکید کیتی سی کہ افواجاً نوں اگے ملا کے پڑھیا کریئے۔ میں سوچیا کہ شاید ایس گل نال ایس دا شبہ دور ہو جائے تے ایس نوں اطمینان ہو جائے۔ میں ایہنوں دسیا کہ تہاڈے جیہڑے پڑھان والے نیں اوہ تجوید دے اینے ماہر نہیں۔ اصل وچ ایتھے ایس لفظ نوں غنہ دے نال اگے توں ملا کے پڑھیا جائے گا۔ افواجاً فسبح۔ ڈاکٹر صاحب دا اینا کہنا سی کہ اوہ خوشی نال اچھل کے کھڑا ہو گیا تے مینوں گود وچ لے کے کمرے وچ نچن لگیا تے کہن لگیا کہ واقعی انج ای ہونا چاہیدا اے۔ ایہہ سن کے ایس نوں میں اک دوجے قاری دے حوالے کر دتا جس نے ایس بندے نوں پورے قرآن پاک دی تعلیم دتی۔ اوہ وقتاً فوقتاً میرے نال ملدا سی تے کہندا سی کہ واقعی ایہہ اللہ تعالیٰ دی کتاب اے اوہ بوہت چنگا مسلمان ثابت ہویا تے اک کامیاب اسلامی زندگی لنگھان دے بعد 1970 دے لگ بھگ ایس دا انتقال ہو گیا۔ ایس واقعے توں مینوں خیال ہوندا اے کہ قرآن مجید دی جیہڑی صوتیات اے، ایہہ علم و فن دی اک انج دی دنیا اے جس وچ کوئی محقق اج تیکر نہیں اتریا تے نہ ای قرآن مجید دے ایس پہلو اُتے ہن تیکر کسے نے ایس انداز نال غور و خوض کیتا اے۔ (محاضرات قرآنی، ڈاکٹر محمود احمد)۔۔۔ ختم شد