حکیم عنایت اللہ نسیم سوہدرویؒ دیاں یاداں

تحریر:ظفر علی راجا

حکیم عنایت اللہ نسیم سوہدروی مرحوم دا انتقال 9دسمبر 1994ء نوں ہویا سی ۔ایہہ میری خوش قسمتی اے کہ مینوں حکیم عنایت اللہ نسیم صاحب نال ملاقات دا شرف حاصل اے۔ 1990 وچ حکیم راحت نسیم نے مینوں دعوت دتی کہ سوہدرہ وچ آواں جتھے اک خصوصی تقریب ہونی سی۔ میں مقررہ تاریخ اُتے سوہدرہ اپڑیا تے مینوں محترم حکیم عنایت اللہ نسیم دے نال سٹیج اُتے تھاں دتی گئی۔ ایہہ دن اک یادگار دن وانگوں میری یاداں دے آئینے وچ جھلکدا رہندا اے۔ اوہناں نے مینوں دسیا کہ مولانا ظفر علی خان دی میرے اُتے شفقت اینی زیادہ سی کہ اج میں شہرت دے جس مقام اُتے کھڑا واں ایہہ سب مولانا ظفر علی خان دی شفقت دا ثمر اے۔
عنایت اللہ نسیم جدوں طالب علم سن تے سکول جاندے ہوئے کرم آباد توں لنگھدے تے مولانا ظفر علی خان دی خدمت وچ ضرور حاضری دتا کردے سن تے ایہناں دی بزرگانہ شفقت دا فیض چکدے تے مولانا دے ارشادات جزو جان بنا کے ایہناں اُتے عمل وی کردے سن۔ مولانا ظفر علی خان نے عنایت اللہ صاحب نوں ہدایت کیتی کہ اوہ سکول دی تعلیم مکمل کرن دے بعد علی گڑھ دے تعلیمی ادارے وچ داخلہ لے لین۔ قادیانیت نال دشمنی دا پہلا بیج عنایت اللہ صاحب دے دل وچ مولانا ای نے بویا سی جیہڑا بعد وچ اک سایہ دار شجر بن گیا ۔ جدوں عنایت اللہ نسیم سوہدرہ توں علی گڑھ روانہ ہوئے تے مولانا ظفر علی خان نے علی گڑھ دی تہذیبی قدراں تے اسلام لئی قربانی دین دے جذبے نوں ایہناں دی رگ و پے وچ اتار دتا سی۔ عنایت اللہ نسیم علی گڑھ تحریک وچ اوس ویلے شامل ہوئے جدوں ہندو تے انگریز مسلماناں دے خلاف حملہ آور ہو رہے سن تے مذہبی زاویے نال مسلماناں نوں آریہ سماجیاں دے علاوہ عیسائیاں تے قادیانیاں دی اسلام دشمن پالیسیاں دا ساہمنا کرنا پئے رہیا سی۔ عنایت اللہ نسیم نے تنے طاقتاں دے خلاف محاذ بنا کے زبردست کامیابیاں حاصل کیتیاں۔ ایہناں نوں مولانا ظفر علی خان دا ایہہ بیان یاد سی کہ قادیانیت دا فتنہ انگریز حکومت نے اپنے اقتدار نوں دوام بخشن لئی برپا کیتا اے۔ ایہہ اعزاز عنایت اللہ نسیم نوں حاصل ہویا کہ اوہ مولانا نوں لہور توں علی گڑھ لیائے تے ایہناں توں اک انج دی تقریر کروائی کہ ایس دے بعد قادیانی مفسدین نوں یونیورسٹی، طبیہ کالج یا کسے ہور ادارے وچ کھلم کھلا شر پھیلان دی جرات نہ ہوئی۔ قادیانی فتنہ دی حوصلہ شکنی لئی عنایت اللہ نسیم لہور وچ علامہ اقبال نال وی ملے تے ایہناں نوں دعوت دتی کہ اوہ مسلم یونیورسٹی وچ آ کے قادیانیاں دے عقیدے دا پردہ چاک کرن۔ علامہ اقبال ایہناں دناں شدید بیمار سن۔ اوہناں نے علی گڑھ جان اُتے معذرت کردے ہوئے اک بے حد بامعنی تے پرزور میمورنڈم ٹائپ کروایا تے ایس اُتے دستخط کرن دے بعد عنایت اللہ نسیم نوں ہدایت کیتی اوہ ایس میمورنڈم اُتے مولانا ظفر علی خان دے دستخط وی کروا لین۔ اوہناں نے علامہ اقبال دے حکم دی تعمیل کردے ہوئے مولانا ظفر علی خان دے نال میمورنڈم دے اک پاسے علمائے امت تے دوجے پاسے اکابرین ملت دے دستخط وی کروا دتے فیر ایس دی بوہت ساریاں نقلاںبنوا کے یونیورسٹی وچ ونڈ دتیاں۔ ایہناں ای دناں وچ وائس چانسلر نے قادیانی ظفر اللہ خان دی علی گڑھ یونیورسٹی وچ اک تقریر دا پروگرام بنایا ہویا سی۔عنایت اللہ نسیم دے پھیلائے میمورنڈم نے مسلمان طلبا دے جذبات بھڑکا دتے تاں وائس چانسلر نے سر ظفر اللہ نوں لکھیا کہ اوہ یونیورسٹی تشریف نہ لیان تے ایہناں دا دعوت نامہ منسوخ کر دتا۔
فروری 1938 وچ عنایت اللہ نسیم نوں قائداعظم دی خدمت وچ حاضری دا شرف نصیب ہویا جدوں اوہ علی گڑھ یونیورسٹی وچ طلبا دی دعوت اُتے آئے سن۔ ایہناں نوں قائداعظم نے پہلی ملاقات دا اعزاز مولانا ظفر علی خان دے توسط ای نال لکھنو وچ ملیا سی۔ علی گڑھ یونیورسٹی دے طلبا نے قائداعظم نال عقیدت دا اظہار کردے ہوئے ایہناں دی بگھی توں گھوڑے کڈھ کے بگھی نوں اپنے موہڈیاں اُتے کھچ کے یونیورسٹی لیائے۔ بگھی کھچن والے طلبا وچ عنایت اللہ نسیم پیش پیش سن۔ قیام پاکستان دے بعد اک انٹرویو وچ عنایت اللہ نسیم نے دسیا کہ مسلمان دی زندگی وچ رسول اکرم ۖ دی ذات گرامی سب توں اہم اے پر بیسویں صدی دے سیاسی راہ نماواں وچ قائداعظم دی ذات نادر تے حیرت انگیز سی۔ ایہناں دے تن اصول دیانت ، امانت تے استقلال زندگی دی مصیبتاں نوں دور کر کے کامیابی تے کامرانی دا سورج طلوع کر دیندے سن۔ برصغیر وچ قائداعظم دی بے لوث دیانت، امانت تے استقلال دی مثال ملنا مشکل اے۔ ایہناں دا لہجہ پر اعتماد، گل ٹھوس تے نتیجہ ہمت جہت ہوندا سی۔ اوہ لگی لپٹی کہن دے قائل نہیں سن۔ پٹنہ دے اک اجلاس وچ فیروز الدین احمد نے قائداعظم زندہ باد دا پہلا نعرہ لایا۔ عنایت اللہ نسیم دا اعزاز کجھ گھٹ نہیں کہ اوہ ایس ”عطائے لقب” دے عینی شاہد سن تے فیروز الدین احمد دے نعرے اُتے زندہ باد کہن والیاں وچ شامل سن۔
مسلم لیگ لکھنو سیشن 1937 دے فوراً بعد یو پی دے ضلع بجنور وچ ضمنی انتخابات دی مہم ساہمنے آئی جتھے مسلم لیگ نوں مسلم عوام دی نمائندگی لئی پہلا اہم چیلنج درپیش سی کیوں جے ایس علاقے وچ کانگریس دے ہم نوا علمائے دیوبند دا بوہت اثر سی۔ مولانا ظفر علی خان، حسرت موہانی تے دُجے مسلم رہنما انتخابی مہم لئی اوتھے اپڑے ہوئے سن۔ ایس انتخابی جلسے وچ عنایت اللہ نسیم نے جیہڑی تقریر کیتی ایس اُتے تبصرہ کردے ہوئے اسرار احمد سہاروی نے انج لکھیا کہ ایس ویلے نسیم صاحب دی طبیعت وچ بڑی تیزی تے طراری سی، تقریر وی تے گل بات وی بڑے زور دار طریقے نال کر رہے سن۔ ایس گل بات وچ وی زندگی دا رویہ شاعرانہ، سیاسی تے دینی رنگ لئے ہوئے سی۔ ایہہ سارے تقریری رنگ آخری وقت تیکر ایہناں دی زندگی وچ شامل رہے۔ ایس زمانے وچ سوشلسٹ لیڈر وی اپنا فلسفہ اگے ودھا رہے سن۔ دوجے پاسے اسلامی تحریک دے راہنما سن۔ دونواں وچ زبردست مقابلہ ہوندا سی۔ نسیم صاحب دائیں بازو دے سرفروش مجاہدین وچ شامل رہے تے ہمیشہ کامیاب رہے۔ 1940 وچ لہور دے منٹو پارک وچ قائداعظم نے تاریخی تقریر کیتی۔ عنایت اللہ نسیم ایس اجلاس وچ وی شریک سن۔ ایس تقریر نے ایہنا ں اُتے اینا اثر کیتا کہ اوہ بالکل بدلے ہوئے سیاسی کارکن بن گئے۔ قائداعظم دی تقریر دے الفاظ ایہناں دے دل اُتے نقش ہو چکے سن تے ایہہ نقش ایہناں دی وفات تیکر ایہناں دے دل اُتے نقش رہے۔ حکیم صاحب تے ایس دنیا توں جا چکے نیں پر
یادیں ان کی روز آتی رہتی ہیں
سیاست دے علاوہ حکیم عنایت اللہ نسیم سوہدروی نے حکمت تے سماجی بھلائی دے وی بوہت سارے کم کیتے تے بوہت ساری عوامی سہولتاں لئی تنظیماں بنائیاں بوہت سارے اخباراں تے روزنامہ نوائے وقت وچ کالم نویسی وی کیتی۔ مسلمان بالاں نوں تعلیمی میدان وچ لیان دا کم وی کیتا تے بوہت ساری کتاباں وی لکھیاں۔ کجھ کتاباں ایہناں دی زندگی وچ شائع نہیں ہو سکیاں جیہڑی دسمبر 1994 وچ ایہناں دے انتقام دے بعد ایہناں دے پتر حکیم راحت نسیم سوہدروی نے شائع کروائیاں۔ اک کتاب ”حیات نسیم،درحدیث دیگراں” اے جیہڑی حکیم راحت نسیم نے اپنے ناں توں شائع کروائی اے ایس کتاب وچ 55 مضامین وچ نامور ادیباں تے حکماء نے حکیم عنایت اللہ نسیم سوہدروی نوں زبردست خراج تحسین پیش کیتا اے تے ثابت کیتا اے کہ اوہ اک منفرد حکیم، ادیب، شاعر، سماجی راہنما تے مقرر سن۔ 9 نومبر 1994 نوں ایہناں دی وفات نے پاکستان نوں اک عظیم تے قابل فخر شخصیت توں محروم کر دتا۔ ایہناں دی وفات اُتے 20 شاعراں نے ہدیہ عقیدت پیش کیتا۔ معروف شاعر حکیم محمد رمضان اطہر دے تن شعر پیش کر رہیا واں۔
اعمال میں تھی حسن تدبر کی روشنی
فکر و نظر میں علمی تہور کی روشنی
طبی سیاسیات کا رہبر عظیم تھا
میرے وطن میں نعمت رب کریم تھا
رنگ حیات ، حسن عمل سے تھا معتبر
چشم حیات روئی لہو ، اس کی موت پر
حکیم راحت نسیم سوہدروی نے اپنے والد محترم دے نقش قدم اُتے چلدے ہوئے حکمت وچ وی ناں پیدا کیتا تے ادبی میدان وچ وی کارہائے نمایاں سرانجام دے رہے نیں۔ایہناں دی شخصیت وچ حکیم عنایت اللہ نسیم دی نمایاں جھلک وکھائی دیندی اے۔
مرنے کے بعد بھی نظر آتے ہیں وہ یہاں
راحت نسیم میں ہیں بہت ان کی جھلکیاں

حکیم عنایت اللہ نسیم سوہدروی دیاں یاداں
ادیب، خطیب، طبیب صحافی،شاعر،مصنف تے تحریک پاکستان
گولڈ میڈلسٹ دی برسی دے موقعے اُتے اُچیچی اشاعت

تحریر:ظفر علی راجا

ہیڈ لائن